Fontem paginae Expeditio sacra inspicere

{{L}}
[[Fasciculus:Passages_d'outremer_Fr5594,_fol._19r,_Concile_de_Clermont.jpg|thumb|upright=1.25|Papa [[Urbanus II]] expeditionem sacram in [[Concilium Claromontanum|Concilio Claromontano]] anno [[1095]] praedicat. [[Sebastianus Mamerot]] et [[Ioannes Colombe]], ''[[Les Passages d'Outremer]]'' (saec. XV): [[Bibliotheca Nationalis Francica]] MS [[BNF Français 5594|Français 5594]] f. 19r]]
'''Expeditiones sacrae'''<ref>"Expeditio sacra": {{PONS-SW}}</ref> temporibus modernis '''Cruciatae''' vocatae<ref>sc. expeditiones, vide [http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/besold/besold17b/besoldusthesaurus.html Christophori Besoldi Thesaurus Practicus ... (1643), p. 208]</ref> fuerunt [[bellum|bella]] iussu [[Papa]]rum [[Aevum Medium|mediaevalium]] ad inimicos [[religio]]nis suae exstirpandos incepta et praesertim ad locos [[Religio Christiana|Christianitatis]] sacros, [[saeculum 7|saeculo septimo]] a [[Religio Islamica|Machometanis]] captos, vindicandos. Expeditiones in [[Palaestina|Terram Sanctam]] missae omnes sub appellatione "[[periegesis|peregrinationis]]" acceptae sunt: '''passagium generale''' appellabatur quaeque expeditio ab ipso Papa iussa; '''passagium particulare''' quaeque a [[rex|rege]] quodam statuta.<ref>"Passagia generalia, particularia": Riley-Smith (2005) [http://books.google.fr/books?id=eDTaOZxvkqAC&pg=PA346&lpg=PA346&dq=passagia+generalia&source=bl&ots=9fXSR9Ns6q&sig=NX3PEgybJG_wV5oSMu-Do4-zMi8&hl=fr&sa=X&ei=SUgdULCBBuPO0QWfnYDYBA&redir_esc=y#v=onepage&q=passagia%20generalia&f=false pp. 247, 265–269, 271–272].</ref>

[[Miles|Milites]] "Cruce signati" qui expeditionem susceperint aliique qui [[pecunia]]m ad hanc rem dedicaverint a [[presbyter]]is plene [[peccatum|peccatorum]] absoluti sunt. Reges insuper et domini qui expeditiones conduxerint terras pro se seu sociis adquirere conati sunt. Bellis prospere confectis, [[mercator]]es qui [[navis|naves]] et instrumenta bellica praebuerant nova emporia et negotia nacti sunt. Locis sanctis [[saeculum 12|saeculo duodecimo]] ineunte redemptis, Christiani militum ordines [[Ordo Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani|Hospitalariorum]] et [[Pauperes commilitones Christi Templique Salomonici|Templariorum]] mox conditi sunt ad regna Christiana Orientalia defendenda.

== Prima expeditio ==
Origo [[Prima expeditio sacra|primae expeditionis sacrae]] in petitione [[Imperium Byzantinum|imperatoris Constantinopolitani]] [[Alexius I Comnenus|Alexii I Comneni]] reperitur, qui legatos ad papam [[Urbanus II|Urbanum II]] anno [[1095]] misit. Hic eodem anno in [[Concilium Claromontanum (1095)|Concilio Claromontano]] expeditionem iussit ut imperium orientale conroboretur locique Christianae [[periegesis|peregrinationis]] recaptarentur, [[indulgentia]]m insuper ita proferens: "Quicumque pro sola devotione, non pro [[honor]]is vel [[pecunia]]e adeptione ad liberandam ecclesiam Dei Hierusalem profectus fuerit, iter illud pro omni paenitentia ei reputetur."<ref>R. Somerville, ''The Councils of Urban II: 1, Decreta Claromontensia'' (Amstelodami, 1972) p. 74; Simonetta Cerrini, "[http://www.treccani.it/enciclopedia/urbano-ii_(Enciclopedia_dei_Papi)/ Urbano II]" in ''Enciclopedia dei Papi'' (2000).</ref> Contione Papae conclusa auditores "''[[Deus lo volt]]''" clamaverunt,<ref>Tyerman (2006) pp. 44, 65.</ref> [[Adhemarus (episcopus Aniciensis)|Adhemarusque]] episcopus [[Anicium Vellavorum|Aniciensis]], qui primus omnium Cruce signatus est, legatus apostolicus ad expeditionem per Franciam Germaniamque praedicandam missus est. Qui tales sermones aucupaverunt nonnulli coeperunt [[Iudaei|Iudaeos]] in eis regionibus habitantes, tanquam infideles et ipso facto inimicos, [[Persecutio Iudaeorum (1095)|persequi et despoliare]] rebellantesque interficere. 
[[Fasciculus:Masakr1098.jpg|thumb|upright=1.25|[[Antiochia]] nuper capta cives a Cruce signatis trucidantur. ''[[Estoire de Eracles]]'': [[Bibliotheca Nationalis Francica]] MS [[BNF Français 9084|Français 9084]], [[Acco]]ne saec. XIII exeunte pictus.]]

Eodem fere tempore, rapidissime congregata e praedicatione [[Petrus Eremita|Petri Eremitae]] presbyteri [[Ambianis|Ambianensis]], [[expeditio pauperorum|expeditio q.d. pauperum]] sive popularis in partes Orientales iter coepit, praepositis Petro ipso et [[Gualterus Sansavoir|Gualtero Sansavoir]],<ref>"Walterus Sanzavohir": [[Albertus Aquensis]], ''[[Historia Hierosolymitana (Albertus)|Historia Hierosolymitana]]'' [http://books.google.com.au/books?id=icaJmf7KAE4C&pg=PP1&dq=susan+b.edgington#v=onepage&q&f=false p. 40.]</ref> qui separatim peregrinatores per terras Imperii Byzantini duxerunt cum turba et tumultu. Qui Constantinopolim mense Iulio [[1096]] exeunte adventi Alexius statim trans [[Bosporus|Bosporum]] advehi suasit. Ibi in proeliis variis male paratis fere omnes ab [[exercitus|exercitu]] [[Selgiukidae|Selgiukidarum]] ante mensem [[November|Novembrem]] aut necati sunt aut in [[servitus|servitutem]] coacti. 

Interdum Adhemarus episcopus a die [[15 Augusti]] [[1096]] Cruce signatos nobiliores e [[Francia]] per [[Constantinopolis|Constantinopolim]] [[regnum]]que Selgiukidarum et usque ad [[Antiochia]]m conduxit. Ibi die [[1 Augusti]] [[1098]] [[mors|mortem]] obiit, sed urbs Antiochia, a mense Octobri 1097 obsessa, iam mense [[Iunius|Iunio]] 1098 capta erat; [[Edessa]]m, usque adhuc ab [[Armenia|Armenis]] Christianis imperatam, iam mense [[Martius|Martio]] [[Balduinus I (rex Hierosolymitanus)|Balduinus Bononiensis]] adquisiverat. Itinere mox ad [[meridies|meridiem]] tendente [[urbs|urbes]] et [[castellum|castella]] [[Libanus|Libani]] expugnata sunt, inter quae [[Marra]] ubi Cruce signati, fame coacti, "adultos gentilium cacabo immersisse, pueros infixisse verubus et vorasse adustos", eoque modo carnem humanam comedisse dicuntur.<ref>[[Radulphus Cadomensis]], ''[[Gesta Tancredi]]'' [http://thelatinlibrary.com/raoul.html cap. 97].</ref> Die [[7 Iunii]] [[1099|anni insequentis]] ad murum [[Hierosolyma|Hierosolymorum]] pervenerunt. Hac urbe statim obsessa et post viginta octo dies capta, maximam partem incolarum tam [[Islam|Mahometanorum]] quam [[Iudaei|Iudaeorum]] necaverunt (Christianis antea a praefecto urbis expulsis). Hac expeditione igitur constitutus est annis [[1098]] vel 1099 [[comitatus Edessanus]], comite Balduino, et [[principatus Antiochenus]], [[Boamundus I (princeps Antiochenus)|Boamundo Tarantino]] principe, annoque insequenti [[regnum Hierosolymitanum]], protectore [[Godefridus Bullionensis|Godefrido]] Balduini [[frater|fratre]], qui titulum regalem abiuravit.

== Expeditiones saeculo XII susceptae ==
Inter ductores expeditionis primae [[Raimundus IV (comes Tolosanus)|Raimundus Tolosanus]], qui iuxta Adhemarum episcopum Cruce signatus erat, sine terra remansit. Ille mox comitatum, adiuvante Alexio imperatore, sibi constituere conatus est [[Expeditio sacra anni 1101|expeditionemque]] novam anno [[1101]] ad Orientem conduxit, malo successu. Raimundo iam mortuo, urbs [[Tripolis Libanitis|Tripolis]] anno [[1109]] debellata est et ad caput [[comitatus Tripolitanus|comitatus Tripolitani]] Christiani positum. [[Sigurdus I (rex Norvegicus)|Sigurdus Magni filius]], qui in his annis cum [[frater|fratribus]] [[duo]]bus [[Norvegia]]m imperavit, anno [[1107]] [[Expeditio sacra Norvegica|expeditionem sacram]] modo [[Vicingi|Vicingorum]] suscepit et ob hanc rem cognomen ''Jórsalafari'' ("Hierosolymorum peregrinator") meruit. Cruce signati Norvegici, castellis regnorum Mahometanorum in [[paeninsula Iberica]] [[quattuor]] [[insula]]rumque [[Baleares|Balearum]] tribus expugnatis, [[Balduinus I (rex Hierosolymitanus)|Balduino Bononiensi]] (qui ab anno [[1101]], fratre Godefrido mortuo, Hierosolymis regnaverat) ad obsidionem urbis [[Sidon]]is anno [[1110]] adiuverunt. Haec urbs post dies quadraginta octo capta in dominium Christianum erecta est, praefecto [[Eustachius Granerius|Eustachio Granerio]]. Anno [[1114]], suadente papa [[Paschalis II|Paschale II]], nova [[Expeditio sacra Balearica|expeditio sacra in Baleares]] directa (ducibus imprimis [[Pisae|Pisanis]] et [[Barcino]]nensibus) insulam [[Maiorica]]m debellavit, quae autem mox ab [[Almoravidae|Almoravidis]] conquisita est.

[[Fasciculus:Arrivée des croisés à Constantinople.jpg|thumb|upright=1.25|[[Ludovicus VII (rex Francorum)|Ludovicus VII]] rex imperatorque [[Conradus III (imperator)|Conradus III]] exercitum ad muros [[Constantinopolis]] conducunt. ''[[Grandes chroniques de France]]'' ab [[Ioannes Fouquet|Ioanne Fouquet]] picta: [[Bibliotheca Nationalis Francica]] MS [[BNF Français 6465|Français 6465]] f. 202r (c. 1455).]]
His expeditionibus inter minores enumerandis, [[Secunda expeditio sacra|ea quae "secunda" nuncupatur]] anno [[1147]] suscepta est. Urbs enim [[Edessa]] a praefecto Selgiukida [[Imād al-Dīn Zangī|ʿImād al-Dīn Zangī]] die [[24 Decembris]] [[1144]] capta est comitatúsque Edessani maior pars anno insequenti debellata. De hac re certior factus papa [[Eugenius III]] per bullam "[[Quantum praedecessores]]" expeditionem novam proclamavit quae mox in [[tres]] partes divisa est. Germani enim et Nordici contra [[Venedi|Venedos]] paganos [[Pomerania]]e arma susceperunt regionemque vastaverunt. [[Gallaecia (Communitas autonoma)|Gallaeci]] et [[Hispania|Hispani]] contra Mahometanos paeninsulae Ibericae pugnantes [[Olisipo]]nem et [[Almeria]]m expugnaverunt. Peregrinationem autem ad [[Palaestina|Terram Sanctam]] a [[Bernardus Claraevallensis|Bernardo Claraevallensi]] assidue praedicatam ducere consentiverunt imperator [[Conradus III (imperator)|Conradus III]] rexque [[Francia|Francicus]] [[Ludovicus VII (rex Francorum)|Ludovicus VII]], qui cum uxore [[Alienora Aquitaniae]] iter fecit. Ita duo exercitus peregrinatorum per [[Hungaria]]m ad [[Constantinopolis|Constantinopolim]] separatim pervenerunt. Bellis inter montes [[Anatolia|Anatolicis]] vario et malo successu passis, Ludovicus Antiochiam, Conradus [[Acco]]nem anno [[1148]] adfuerunt et cum rege Hierosolymitano [[Balduinus III (rex Hierosolymitanus)|Balduino III]] [[Damascus|Damascum]] obsedere coeperunt, sed frustra. Conradus anno [[1148]], Ludovicus anno insequenti in Europam redierunt. Militibus permultis in hac expeditione aut captis aut interfectis, paucis rebus effectis, per annos quadraginta nulla expeditio "generalis" proposita est, sed equites interdum Cruce signati sive amicorum sive vassalorum cohortem ad Terram Sanctam conduxerunt, sicut [[Expeditio sacra anni 1177|anno 1177 fecit]] [[Philippus (comes Flandrensis)|Philippus]] comes [[Flandria|Flandrensis]].

[[Fasciculus:Heinrich VI. begnadigt Richard Loewenherz.jpg|thumb|upright=1.25|[[Ricardus I (rex Angliae)|Ricardus]] miles Cruce signatus (ad sinistram partem); per [[Austria]]m veste mutata iter faciens delatus (media imagine); liberaturus pedes imperatoris [[Henricus VI (imperator)|Henrici VI]] osculat (ad dextram partem). [[Petrus de Ebulo]], ''[[Liber ad honorem Augusti]]'': [[Berna (urbs)|Berna]], [[Bibliotheca Municipalis Bernensis|Bibliotheca Municipalis]] MS 120 f. 129r (1196).]]
[[Heraclius (patriarcha Hierosolymitanus)|Heraclius]], patriarcha Hierosolymitanus, anno [[1184]] [[Legatio ad Occidentem Hierosolymitana (1184-1185)|legationi ad Occidentem]] praefuit ut reges [[Philippus II (rex Francorum)|Philippum Augustum]] Franciae et [[Henricus II (rex Angliae)|Henricum II]] [[Anglia]]e ad iter Hierosolymitanum faciendum incitaret. Regnum enim [[Regnum Hierosolymitanum|Hierosolymitanum]], rege [[Balduinus IV (rex Hierosolymitanus)|Balduino IV]] gravissime aegrotante, bellis semper imminantibus, eo tempore magis magisque impotens parebat. Legatio fere [[nihil]] effecit, annoque [[1187]], novo rege Hierosolymitano [[Guido de Leziniaco|Guidone de Leziniaco]] post [[proelium ad cornua Hattin commissum]] captivo, urbs ipsa [[Hierosolyma]] a [[Saladinus|Saladino]] expugnata est. Papa igitur [[Clemens III]] statim [[Tertia expeditio sacra|tertiam expeditionem sacram]] commovit. Cruce signatus est inter primos imperator [[Fridericus I (imperator)|Fridericus I]], qui viam [[Mare Mediterraneum|mediterraneam]] per [[Hungaria]]m et Constantinopolim mense Maio [[1189]] coepit. Urbem [[Iconium]] expugnavit, sed mox in [[flumen|fluvio]] [[Calycadnus|Calycadno]] submersus mortem obiit. Reges Philippus Francicus et [[Ricardus I (rex Angliae)|Ricardus]] [[Anglia|Anglicus]], itinere [[mare|marino]] a [[Massilia]] per [[Sicilia]]m suscepto, ad Orientem medio anno [[1191]] advenerunt et fere eodem tempore [[Leopoldus V (dux Austriae)|Leopoldus]] [[Austria]]cus qui locum Friderici mortui supplebat. Ricardus interdum, refugio inter naufragia in [[Cyprus|Cypro]] petito, insulam totam (ab [[Isaacius Comnenus (dominus Cypri)|Isaacio Comneno]] rebellatore Byzantino possessam) conquisiverat primumque [[Ordo Templariorum|Templariis]] tradiderat, ultimo Guidoni de Leziniaco. [[Acco]]nem (ab eodem Guidoni iam obsessum) milites Cruce signati ceperunt, sed, contentionibus inter duces ortis, Philippus aegrotans mense Augusto in Europam redivit. Ricardus, qui usque in annum insequentem manebat, foedera cum Saladino die [[2 Septembris]] [[1192]] conclusit ut peregrinatores non armati ad Hierosolyma irent. Ricardus per [[Austria]]m ad [[Anglia]]m rediens a Leopoldo captus est, mox novo imperatori [[Henricus VI (imperator)|Henrico VI]] commissus et usque in annum [[1194]] incarceratus.

Idem Henricus [[Expeditio sacra anni 1197|expeditionem]] anno [[1197]] incitavit. Ipse autem eo anno mortuus est antequam in [[navis|navem]] adscendisset. [[Miles|Milites]] [[Germania|Germani]], qui hoc non obstante ad orientem adierunt, urbibus [[Sidon]]e et [[Berytus|Beryto]] debellatis, adventum exercitús [[Aegyptus|Aegyptii]] metuentes statim in Europam regressi sunt.

[[Fasciculus:Français 5594, fol. 217 haut, Flotte des croisés devant Byzance.jpeg|thumb|upright=1.5|Classis Venetianorum et Cruce signatorum ante Constantinopolim iacet anno [[1203]]. [[Sebastianus Mamerot]] et [[Ioannes Colombe]], ''[[Les passages d'Outremer]]'': [[Bibliotheca Nationalis Francica]] MS [[BNF Français 5594|Français 5594]] f. 217r (saec. XV).]]

== Expeditiones pontifice Innocentio III inceptae ==
Sub pontificatu [[Innocentius III|Innocentii III]], omnium [[papa]]rum ad [[religio]]nem suam defendendam incitatissimi, [[quinque]] expeditiones sacrae missae sunt, quarum prima in [[Livonia]]m anno [[1200]] duce episcopo [[Albertus (episcopus Livoniensis)|Alberto]] (cuius antecessor [[Bertholdus (episcopus Livoniensis)|Bertholdus]] nuper a paganis necatus erat). Ille urbem [[Riga]]m anno [[1201]] et [[Fratres militiae Christi Livoniae|Ordinem militarem Livoniensem]] anno [[1202]] condidit. Dioecesis Livoniensis seu Rigensis in principatum religiosum, nuncupatione [[Terra Mariana]], die [[2 Februarii]] [[1207]] erecta est.

Expeditionem ad Terram Sanctam Innocentius iam anno pontificatús primo praeparavit, [[bulla]] "[[Post miserabile]]" die [[15 Augusti]] [[1198]] emissa, [[Fulco (abbas Nobiliacensis)|Fulcoque]] Nobiliacensis anno insequenti praedicavit, cuius hortationibus suasus est [[Theobaldus III (comes Campaniensis)|Theobaldus]] comes [[Campania (Francia)|Campaniensis]]. Iuxta eum multi Cruce signati sunt, quorum dux (Theobaldo anno 1101 mortuo) [[Bonifacius (rex Thessalonicae)|Bonifacius]] Montisferratensis factus est. Naves ad expeditionem conducendam [[Venetiae|Venetiis]] constructae sunt. Cruce signati perpauci, a Venetiis et aliunde navigantes, ad Terram Sanctam tardius progressi sunt (inter quos comes [[Simon V de Monteforti]] fraterque [[Guido de Monteforti (dominus Castrensis)|Guido]]). Maxima eorum pars [[Zara]]m advecta est ut haec urbs in potestatem Venetianorum remitteretur itaque pecunia ob naves provisas debita Venetianis redderetur. Zara capta exercitus ad [[Constantinopolis|Constantinopolim]] progressus est ut imperatorem eiectum [[Isaacius II Angelus|Isaacium]] filiumque [[Alexius IV Angelus|Alexium]] restauraret. Ad hanc excursionem suadebant Alexius et Bonifacius (cui in amicitia coniunctus est) atque [[Henricus Dandulus]] Venetiarum dux. Restauratione ab incolis aegre accepta, imperatoribus ambobus mox interfectis, die [[13 Aprilis]] [[1204]] Cruce signati urbem Constantini expugnaverunt et despoliaverunt. Ibi "[[Imperium Latinum|imperatorem Latinum]]" [[Balduinus I (imperator)|Balduinum Flandrensem]] instituerunt. Bonifacius regnum sibi [[Thessalonica]]e vindicavit, aliique alibi principatús et ducatús, sed quarta pars imperii Venetianis commendata est.

[[Expeditio sacra in Albigenses]] contra [[haeresis|haeresim]] [[Religio Catharorum|Catharorum]] in meridianis [[Francia]]e partibus directa est. Necato [[Petrus de Castro Novo|Petro de Castro Novo]] legatu apostolico, papa statim per bullam "[[Rem crudelem]]" die [[10 Martii]] [[1208]] expeditionem usque in [[Francia]]m meridionalem mandavit, ducibus legatu [[Arnoldus Amalricus (abbas Cisterciensis)|Arnoldo Amalrico]] abbate Cisterciensi et milite [[Simon V de Monteforti]]. Hoc bellum per [[viginti]] annos saevivit, ab obsidione [[Baeterrae|Baeterrarum]] inceptum: ibi legatus verbis "[[Caedite eos, novit enim Dominus qui sunt eius|Caedite eos: novit enim Dominus qui sunt eius]]" mortem incolarum omnium permittere refertur.<ref>[[Caesarius Heisterbachensis]], ''[[Dialogus miraculorum]]'' 5.21</ref> Legatus sibi archiepiscopatum [[Narbo]]nensem nactus est. Simon de Monteforti comitatum [[Tolosa]]num terrasque alias pro se et suis conquisivit sed ad muros urbis Tolosae in proelio a civibus rebellatoribus anno [[1218]] interfectus est. [[Raimundus VII (comes Tolosanus)|Raimundus VII]], filius comitis qui adiutorii haereticis dati accusatus est, anno [[1229]] per [[Promissio comitis Raimundi VII Lutetiae facta (1229)|promissionem Lutetiae factam]] comitatum redempsit.

Bello in regna [[Hispania]]e Christiana per [[calipha]]m [[Muḥammad al-Nāṣir]] impendente, expeditionem sacram in hac [[regio]]ne papa anno [[1211]] proclamavit. Ibi in [[Proelium apud Navas Tolosae]] reges Hispani cum militibus Cruce signatis die [[16 Iulii]] [[1212]] vicerunt, sed victor [[Petrus II (rex Aragoniae)|Petrus II]] [[Aragonia]]e rex anno insequenti, pro socio [[Raimundus VI (comes Tolosanus)|Raimundo VI]] contra Simonem de Monteforti in [[pugna Muretana]] a militibus [[Expeditio sacra in Albigenses|expeditionis contra Albigenses]] interfectus est.

Expeditionem sive [[peregrinatio puerorum|peregrinationem puerorum]], qui Mahometanos ad religionem Christianam sine bello convertere volebant, anno [[1212]] incitaverunt [[Stephanus a Cloyes]] pastor et [[Nicolaus (braxator)|Nicolaus]] braxator Coloniensis (cuius sectatores dum iter faciunt "[[Nicolaus famulus Christi transfretabit]]" cantitabant). Pueri Francici a rege Philippo II, Germani ab Innocentio III domum redire suasi sunt; aliqui nihilominus ad [[mare Mediterraneum]], sed nulli ut videtur ad Terram Sanctam pervenerunt.

[[Fasciculus:SmrtLudvika91270.jpg|thumb|upright=1.25|[[Ludovicus IX (rex Francorum)|Ludovicus IX]] rex [[Francia|Francorum]] anno [[1270]] ad obsidionem [[Tunesia]]e mortem obiit. ''[[Grandes chroniques de France]]'' ab [[Ioannes Fouquet|Ioanne Fouquet]] picta: MS [[BNF Français 6465]] f. 202r (c. 1455).]]

== Expeditiones posteriores ==
[[Quinta expeditio sacra|Quintam expeditionem sacram]] idem Innocentius praeparaverat, qui iam annis [[1213]]-1215 per bullas "[[Quia maior]]" et "[[Ad liberandam]]" et in contionibus apud [[Concilium Lateranense Quartum]] habitis [[audientia|spectatores]] ad novum bellum commovit, sub directione legatús cuiusdam pontificalis (quarta enim a saecularibus deviata erat). Expeditio a [[Robertus de Cursone|Roberto de Cursone]] in [[Francia]], ab [[Oliverius Coloniensis|Oliverio Coloniensi]] in [[Germania]] praedicata postposita est, Innocentio mortuo, ad annum [[1217]]. Papa [[Honorius III|Honorio III]] exercitus [[Hungaria|Hungaricus]] eo anno ad [[Palaestina]]m progressus, duce rege [[Andreas II (rex Hungariae)|Andrea II]], ibi vario successu pugnavit. Rex [[morbus|aegrotans]] mense Ianuario [[1218]] domum rediit. Exercitus alter praecipue [[Germani|Germanorum]] et [[Batavi|Batavorum]], ducibus religiosis Roberto de Cursone et post huius mortem [[Pelagius Galvani|Pelagio Galvani]], [[Damietta]]m a mense Iunio 1218 obsedit, mense Novembri cepit, usque ad annum [[1221]] retinuit, sed in proeliis [[Aegyptus|Aegyptiis]] eodem anno debellatus est.

Anno [[1217]], iussu Honorii III, [[expeditio sacra in Borussos]] paganos coepta est quae per [[saeculum 13|saeculum tertium decimum]] fere totum saevivit, bellantibus imprimis [[eques|equitibus]] [[Ordo Sanctae Mariae Teutonicorum|Ordinis Teutonicorum]]. [[Sexta expeditio sacra|Expeditio quae sexta appellatur]] anno [[1228]] papa [[Gregorius IX|Gregorio IX]] coepta est, sed sine iussu pontificali, ab imperatore [[Fridericus II (imperator)|Friderico II]] qui [[Hierosolyma]] attigit, ibique diadema ei impositum est die [[18 Martii]] [[1229]]. Inter annos [[1248]] et 1250 [[Birger Magni filius|Birger]] dux [[Suecia|Sweorum]], si fons ''[[Chronica Erici]]'' (''Erikskrönikan'') recte interpretatur, expeditionem sacram ad [[Finnia]]m conquisitandam conduxit. Expeditiones quae appellantur [[Septima expeditio sacra|septima]] anno [[1248]] et [[Octava expeditio sacra|octava]] anno [[1270]] a [[Ludovicus IX (rex Francorum)|Ludovico IX]] rege [[Francia|Francico]] susceptae sunt (qui ob eam rem sanctus agnoscitur), illam ad [[Aegyptus|Aegyptum]] ubi [[Damietta]]m sina mora conquisivit, sed mox debellatus et captus, tardius redemptus, hanc ad [[Tunesia]]m ubi aegrotans mortuus est. [[Nona expeditio sacra|Expeditionem]] a principe [[Anglia|Anglico]] [[Eduardus I (rex Angliae)|Eduardo]] (rege Eduardo I futuro) conductam auctores nonnulli cum [[octo|octava]] coniungunt, alii [[novem|nonam]] nuncupant: is enim iam die [[24 Iunii]] [[1268]] Cruce signatus iuxta [[Tunesia]]m cum Ludovico pugnavit, in [[Sicilia]]m regressus est, deinde ad [[Palaestina]]m porrexit. Inde ab [[assassini|assassino]] graviter vulneratus mense Septembri [[1272]] in [[Europa]]m rediit. Papa [[Martinus IV]] [[expeditio sacra Aragonensis|expeditionem Aragonensem]] incitavit, quam<!--?--> rex [[Francia|Francicus]] [[Philippus III (rex Franciae)|Philippus III]], Ludovici IX [[filius]], contra regem [[Petrus III (rex Aragoniae)|Petrum III]] [[Aragonia|Aragonensem]] conduxit. Philippus devictus dum in Franciam regressus mortem obiit.
[[Fasciculus:Louis II de Bourbon.jpg|thumb|[[Ludovicus II (dux Borbonis)|Ludovicus II Borbonis]].]]

Inter expeditiones [[saeculum 14|saeculi quarti decimi]] quae nuncupationem ''sacra'' usurpaverint oportet enumerare [[Expeditiones sacrae Smyrniotae|Smyrniotas]] annis [[1343]] et [[1351]] missae, [[Expeditio sacra in Alexandriam|Alexandrianam]] quam anno [[1365]] rex [[Cyprus|Cypri]] [[Petrus I (rex Cypri)|Petrus I]] duxit, [[Expeditio sacra Sabauda|Sabaudam]] a comite [[Amadeus VI Sabaudiae|Amadeo VI]] ad Constantinopolim et [[Bulgaria]]m anno [[1366]] conducta, [[Expeditio sacra anni 1383|Anglicam]] quam contra [[antipapa]]m [[Clemens VII (antipapa)|Clementem VII]] anno [[1383]] conduxit episcopus Norvicensis [[Henricus le Despenser]], et [[Expeditio sacra in Barbariam|expeditionem]] in [[Barbaria]]m a [[Ludovicus II (dux Borbonis)|Ludovicus II Borbonis]] conducta. [[Expeditio sacra Nicopolitana|Expeditio sacra]] anno [[1396]] contra [[Imperium Ottomanicum]] iussu papae [[Bonifacius IX|Bonifacii IX]] emissa est, duce [[Sigismundus Luxemburgicus]] imperator, et iuxta [[Nicopolis|Nicopolim]] debellata. Nova [[Expeditio sacra Varniota|expeditio]] anno [[1443]] suadente papa [[Eugenius IV|Eugenio IV]] a rege [[Polonia]]e et [[Hungaria]]e [[Ladislaus III (rex Poloniae)|Ladislao III]] conducta est, qui iuxta [[Varna]]m die [[10 Novembris]] [[1444]] in proelio devictus interfectus est.

{{NexInt}}
* [[:Categoria:Cruce signati|Cruce signati]]

== Notae ==
<div class="references-small"><references/></div>

== Bibliographia ==
; Generalia
* Hans Eberhard Mayer, ''Geschichte der Kreuzzüge''. 10a ed. Stutgardiae: Kohlhammer, 2005. ISBN 3-17-018679-5.
* Alan V. Murray, ed., ''The Crusades: an encyclopedia''. 4 voll. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006. ISBN 1-57607-862-0.
* Jean Richard, ''Histoire des croisades''. Lutetiae: Fayard, 1996.
* Jonathan Riley-Smith, ''The Crusades: a history''. 2a ed. Portu Novo: Yale University Press, 2005. {{Google Books|OmSsBDy1G0EC|Paginae selectae}}
* Jonathan Riley-Smith, ed., ''The Oxford History of the Crusades''. Oxonii: Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-280312-3.
* [[Stephanus Runciman|Steven Runciman]], ''A History of the Crusades''. 3 voll. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 1951-1954.
* {{Setton}}
* Christopher Tyerman, ''God's War: a new history of the Crusades''. Cambridge Mass.: Belknap Press, 2006. ISBN 0-674-02387-0. {{Google Books|ULDUopVCVPoC|Paginae selectae}}
* Friedrich Wilken, ''Geschichte der Kreuzzüge nach morgenlandische und abendlandischen Berichten''. 7 voll. Lipsiae: Crusius, 1807-1832 [http://archive.org/details/geschichtederkre01wilkuoft 1] [http://archive.org/details/geschichtederkre02wilkuoft 2] [http://archive.org/details/geschichtederkre03wilkuoft 3] [http://archive.org/details/geschichtederkre04wilkuoft 4] [http://archive.org/details/geschichtederkre05wilkuoft 5] [http://archive.org/details/geschichtederkre06wilkuoft 6] [http://archive.org/details/geschichtederkre07wilk 7]

; Bibliographica et historiographica
* Giles Constable, "[http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/crusades/cr01.pdf/view The Historiography of the Crusades]{{Nexus deficitur|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}" in Angeliki E. Laiou, Roy Parviz Mottahedeh, edd., ''The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World'' (Dumbarton Oaks, 2001).
* Hans Eberhard Mayer, ''Bibliographie zur Geschichte der Kreuzzüge''. 2a ed. Hannoveriae: Hahn, 1965.
* Ludwig Schmugge, ''Die Kreuzzüge aus der Sicht humanistischer Geschichtsschreiber''. Francofurti ad Moenum: Helbing & Lichtenhahn, 1987. ISBN 3-7190-0960-2.

[[Fasciculus:Last Crusader.jpg|thumb|upright=1|"''Der letzte Kreuzfahrer''" ("ultimus Cruce signatus") a [[Carolus Fridericus Lessing|Carolo Friderico Lessing]] anno [[1835]] pictus. [[Museum Territoriale]] [[Bonna]]e.]]
; Specialia
* Thomas Asbridge, ''The First Crusade: a new history''. Oxonii: Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-517823-8.
* Giles Constable, "The Financing of the Crusades in the Twelfth Century" in B. Z. Kedar, H. E. Mayer, R. C. Smail, edd., ''Outremer: Studies in the History of the Crusading Kingdom of Jerusalem presented to Joshua Prawer'' (Hierosolymis: Ben-Zvi Institute, 1982. ISBN 965-217-010-0) pp. 64-88.
* Alphonse Dupront, ''Le mythe de croisade''. Lutetiae: Gallimard, 1997.
* Jean Flori, ''La guerre sainte: la formation de l'idée de croisade dans l'Occident chrétien''. Lutetiae: Aubier, 2001. ISBN 2-7007-2318-X.
* Jean Flori, ''Guerre sainte, Jihad, croisade: violence et religion dans le christianisme et l'islam''. Lutetiae: Le Seuil, 2002. ISBN 2-02-051632-2.
* Jonathan Harris, ''Byzantium and the Crusades''. Londinii: Continuum, 2006 {{Google Books|PXizk1RZ88wC|Paginae selectae}}
* Carole Hillenbrand, ''The Crusades: Islamic perspectives''. Londinii: Routledge, 2000. ISBN 978-0-415-92914-1. {{Google Books|UalnoF5MBHMC|Paginae selectae}}
* Natasha Hodgson, ''Women, Crusading and the Holy Land in Historical Narrative''. Woodbridge: Boydell, 2007. ISBN 978-1-84383-332-1. {{Google Books|nyxOvwStQ8sC|Paginae selectae}}
* Norman Housley, "Jerusalem and the Development of the Crusade Idea, 1099-1128" in B. Z. Kedar, ed., ''The Horns of Ḥaṭṭīn: proceedings of the second conference of the Society for the Study of the Crusades and the Latin East, 1987'' (Hierosolymis: Yad Izhak Ben-Zvi, 1992. ISBN 965-217-085-2) pp. 27-40.
* Norman Housley, ''The Later Crusades, 1274-1580: from Lyons to Alcazar''. Oxonii: Oxford University Press, 1992
* Angeliki E. Laiou, Roy Parviz Mottahedeh, ''The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World''. Dumbarton Oaks, 2001 [https://web.archive.org/web/20130524165920/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/crusades Textus]
* Claude Lebedel, ''Les Croisades: origines et conséquences''. Redonis: Ouest-France, 2004. ISBN 2-7373-2610-9.
* Robert S. Lopez, "Fulfilment and Diversion in the Eight Crusades" in B. Z. Kedar, H. E. Mayer, R. C. Smail, edd., ''Outremer: Studies in the History of the Crusading Kingdom of Jerusalem presented to Joshua Prawer'' (Hierosolymis: Ben-Zvi Institute, 1982. ISBN 965-217-010-0) pp. 15-26.
* Amin Maalouf, ''Les Croisades vues par les Arabes''. Lutetiae: Lattès, 1983.
* Christopher Marshall, ''Warfare in the Latin East, 1192-1291''. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 1992
* Jonathan Phillips, ''Defenders of the Holy Land: relations between the Latin East and the West, 1119-1187''. Oxoniae: Clarendon Press, 1996.
* Louise Riley-Smith, Jonathan Riley-Smith, edd., ''The Crusades: idea and reality, 1095-1274''. Londinii: Arnold, 1981.
* Simon Schwarzfuchs, ''Les Juifs au temps des croisades, en Occident et en Terre sainte''. Lutetiae: Albin Michel, 2005. ISBN 2-226-15910-X.
* R. C. Smail, ''Crusading Warfare 1097-1193''. 2a ed. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-48029-9.
* Christopher Tyerman, "Who Went on Crusades to the Holy Land?" in B. Z. Kedar, ed., ''The Horns of Ḥaṭṭīn: proceedings of the second conference of the Society for the Study of the Crusades and the Latin East, 1987'' (Hierosolymis: Yad Izhak Ben-Zvi, 1992. ISBN 965-217-085-2) pp. 13-26.
* Christopher Tyerman, ''England and the Crusades, 1095-1588''. Sicagi: University of Chicago Press, 1988. ISBN 978-0-226-82012-5.

; Colloquia et collectanea
* Marcus Bull, Norman Housley, edd., ''The Experience of Crusading'' vol. 1: ''Western approaches''. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 2003. ISBN 978-0-521-81168-2.
* Giles Constable, ''Crusaders and crusading in the twelfth century''. Farnham: Ashgate, 2008. ISBN 978-0-7546-6523-6. [http://books.google.fr/books?id=LJ7mtlSfawQC&lpg=PP1&pg=PR4#v=onepage&q&f=false Paginae selectae.]
* Peter Edbury, Jonathan Phillips, edd., ''The Experience of Crusading'' vol. 2: ''Defining the Crusader kingdom''. Cantabrigiae: Cambridge University Press, 2003. ISBN 978-0-521-78151-0.
* Angeliki E. Laiou, Roy Parviz Mottahedeh, edd., ''The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World''. Dumbarton Oaks, 2001. [https://web.archive.org/web/20130524165920/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/crusades Textus interretialis.]
* Jean Richard, ''Croisades et états latins d'Orient. Points de vue et documents''. Aldershot: Variorum, 1992. ISBN 978-0-86078-340-4.

; Aliae encyclopaediae
* "[[:s:en:1911 Encyclopædia Britannica/Crusades|Crusades]]" in {{EncyBrit11}}
* {{CathEnc|04543c|Crusades}}
* "[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/4785-crusades-the Crusades, The]" in {{JewishEnc}}

== Nexus externi ==
{{CommuniaCat|Crusades|expeditiones sacras}}
* Paul Crawford, "[https://web.archive.org/web/20131206053422/http://www.the-orb.net/encyclop/religion/crusades/crusade.html Crusades]": index rerum in interrete repertarum apud TheORB
* Paul Halsall, ''[https://web.archive.org/web/20120716053510/http://faculty.arts.ubc.ca/rrouse/crusadebiblio.htm The Crusades: Bibliography]''
* Andrew Holt, ''[http://www.crusades-encyclopedia.com/index.html The Crusades-Encyclopedia]''
* E. L. Skip Knox, ''[https://web.archive.org/web/20150927210652/http://europeanhistory.boisestate.edu/crusades/ The Crusades]'' (liber scholasticus virtualis)
* ''[http://www.staff.u-szeged.hu/~capitul/sscle/ Society for the Study of the Crusades and the Latin East]''
* ''[http://deremilitari.org/ ''De Re Militari'': The Society for Medieval Military History]''
* ''[http://crusades.wikia.com/wiki/Main_Page The Crusades Wiki]'' (situs generis wiki)

{{1000 paginae}}
{{FA stella}}
{{Myrias|Historia}}

[[Categoria:Ecclesia Catholica]]
[[Categoria:Expeditiones sacrae|!]]
[[Categoria:Medium aevum]]
[[Categoria:Oriens Christianus]]