Testudo (instrumentum musicum)

-2 Latinitas huius rei dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.

Vide etiam paginam discretivam: Testudo (discretiva).

Testudo est chordophonum cuius nervi a resonante corpore aeque distantes intenti sunt.

Omnes fere gentes antiquitatis testudinibus uti solebant. Aegyptii testudinem nefer appellaverunt ('pulchra'), Persae sitar (tribus nervis affectam), Graeci chelyn vel barbitum, Romani testudinem secundum corticem testudinis, Arabes tandem al-ud 'lignum' referentes ad pecten ligneum quo fidem moderabantur.

Nomen arabicum al-ud saeculo undecimo in Europam translatum in multis linguis Europaeis exstitit ad hodiernum diem: laúd (Hispanice), Laute (Theodisce), liuto (Italiane), loutna (Bohemice), lute (Anglice), luth (Francogallice).

Hic commentarius ad testudinem occidentalem pertinet, quae a saeculo XI ad XVIII in Europa Occidentali florebat.

De testudinis structura

Partes testudinis

Testudo e membris immobilibus composita est et mobilibus. Membra immobilia lignea sua sunt corpus resonans, operculum corporis resonans, trabeculae in subterna parte operculi agglutinatae, pons in externa parte operculi agglutinatus, collum, arcula vel loculus manubriorum. Quae arcula et iugum vocabatur.

Membra mobilia testudinis sunt bini nervi vel chordae sonantes, nervi ob breviandas chordas sonantes circum collum ligati, sella nervorum in angulo colli ac iugi sita, manubria vel turbines ob intendendos nervos in arculam inserta.

Corpus resonans testudinis piro dimidiato simile compositum est e tabulis vel regulis per latera agglutinatis. Collum corpori ita applicatum est, ut directio collo ac operculo corporis una sit. Arcula manubriorum in altera fine colli sic applicata est, ut arcula ac collum recto angulo inter se contingant.

Operculum resonans fere medium stella exsculpta exornatum est. Post stellam pons e regione colli agglutinatus est in operculum.

Nervi, altera parte nodo in ponte ligati, altera parte legendo manubriis in arcula insertis intenduntur, donec per operculum ac collum ac sellam percurrentes tonum suum contigunt. Digiti manus dexterae nervos impellunt inter pontem et stellam, digiti manus sinistrae nervos in tabella colli tangunt opprimendo abbreviantes, prout tonus reddi postulatur.

Bini nervi propinqui eodem tono contenti sunt. Tales bini nervi chorus appellati sunt. Secundum musicam conservatam saeculi XVI et XVII sex chori nervorum diatessaron intervallis contenti sunt, excepto tertio ac quarto choro, qui ditoni intervallo contenti sunt.

De testudinis historia

Testudo saeculi XI.

Testudines saeculorum XI usque XV ad unam omnes interierunt. Imagines vero illius temporis (Codex Hispanicus nomine Cantigas de Santa Maria) fidicines pectinibus utentes ad ludendos nervos una cum ioculatoribus, fistulatoribus, psaltis, chrottis praebent.

Testudines conservatae saeculi XVI sex choris nervorum intentae sunt. Hi sex chori super tabellam colli percurrentes postea nomine Francogallico petit jeu nominabantur. Pectinis loco ludentes recenter digitis utebantur.

Ab anno fere 1570 chori tonorum graviorum ad petit jeu addebantur. Qui postea nomine Francogallico grand jeu nominati sunt. Numerus chororum augebatur donec testudines duodecim choris nervorum intendebantur circa annum 1620. Britanni eum numerum nervorum retinebant, Francogalli ad undecim choros regressi sunt.

Saeculo XVII formae novae testudinum creatae sunt. Hae novae testudines et petit jeu et grand jeu intentae secunda arcula turbinum vel iugo affectae sunt. Testudines huius novae constructionis nomine Italico Tiorbae generaliter appellabantur, sed tiorba propria, liuto attiorbato, arciliuto, tiorba anglica, testudo biiuga duodecim chororum, testudo angelica, testudo olorino collo affecta, ordine nervorum maxime inter se differunt.

Testudo biiuga duodecim chororum.

Prima dimidia parte saeculi XVII fidicines novos instrumentum instruendi modos experiebantur, ut consonantia atque resonantia testudinis ampliores fierent. Id ut efficerent, praesertim ordines novos tonorum nervorum pertentabant, qui accords nouveaux appellati sunt. Fidicines Francogalli Ennemond Gaultier et consobrinus suus Denis Gaultier aliis ordinibus exsuperatis a medio fere saeculo ordinem novum La-re-fa-la-re’-fa’ (petit jeu) pertulerunt. Is ordo extra Italiam, quae ad ordinem veterem intervallorum regressa est, paene in tota Europa adeo praevalebat, quoad testudo desiit in usu esse circa finem saeculi XVIII.

Testudo collo olorino affecta.

S. L. Weiss auctore testudini Francogallae ab anno 1720 duo chori tonorum gravissimi ad grand jeu ita adiecti sunt, ut numerus receptus chororum in posterum tredecim haberetur. Eodem auctore collum olorinum testudini pro secundo iugo astructum est, quae constructio in posterum late pervulgata est.

Musicae Veteris amatores testudinem ab iniuria oblivionis asseruerunt saeculo XX.

Scriptores testudinis

In numerum auctorum, qui lingua Latina usi sunt, habentur:

Ioannis Judenkunig (Vindobona, 1523): Utilis & compendiaria introductio, qua ut fundamento iacto quam facillime musicum exercitium, instrumentorum & Lutine, & quod vulgo Geygen nominant, addiscitur
Ottomar Luscinius (Argentina, 1536): Musurgia seu praxis musicae
Martinus Agricola (Magdeburgum, 1543): Quaestiones vulgatiores in musicam, pro magdeburgensis scholae pueris digestae ... Item de recto testudinis colle ex arte probato, de tonorum formatione, monochordo, ac lectionum accentibus
Matthaeus Waisselius (Francofortum ad Viadrum, 1573): Tabulatura continens insignes et selectissimas quasque cantiones, quatuor, quinque, et sex vocum, testudini aptatas, ut sunt: praeambula: phantasiae; cantiones germanicae, italica, gallicae, & latinae: passemesei: gagliarde: & choreae
Ioannes Rudenius (Heidelbergum, 1600): Flores musicae, hoc est, suavissimae et lepidissimae cantiones, madrigalia vulgus nominat, una cum variis pavanis, paduanis, galliardis, intradiis, fantasiis & choriis, ex quam plurimis autoribus italicis, gallicis & germanicis magna industria collectae, et nunc primum ita descriptae, ut testudinis fidibus cani possint
Ioachim van den Hove (Ultraiecti ad Rhenum, 1601): Florida, sive cantiones, e quam plurimis praestantissimorum nostri aevi musicorum libris selectae, ad testudinis usum accomodatae
Isdem (Ultraiecti ad Rhenum, 1612): Delitiae musicae, sive cantiones, e quam plurimis praestantissimorum nostri aevi musicorum libris selectae, ad testudinis usum accommodatae
Ioannes Baptista Besardus (Colonia Agrippinensis, 1603): Thesaurus harmonicus divini Laurencini Romani, nec non præstantissimorum musicorum, qui hoc seculo ... excellunt, selectissima omnis generis cantus in testudine modulamina continens
Isdem (Augusta Vindelicorum, 1617): Isagoge in artem testudinariam. Das ist: gründtlicher Underricht über das künstliche Saitenspil der Lauten
Isdem (ibid. eodem anno): Ioan. Bapt. Besardi vesontini novus partus, sive concertationes musicae, duodena trium, ac totidem binarum testudinum
Matthias Reymannius (Colonia Agrippinensis, 1613): Cythara sacra: sive Psalmodiæ Davidis ad usum testudinis accommodatæ
Elias Mertel (Argentia, 1615): Hortus musicalis novus, fragrantissimis lectissimisque flosculis tum patriis, tum exoticis, testudine carpendis atque delibandis consitus: in cuius hac parte prima continentur praeludia, variis ex tonis, plusquam ducenta phantasiae item & fugae complures, in gratiam studiosorum omniumque eorum qui pulcherrimo huius artis exercitio sese oblectare solent, ex optimis quibusque authoribus Germanicis, Italicis, Gallicis, Anglicis, constructus
Joannes Daniel Mylius (Francofortum ad Moenum, 1622): Thesaurus gratiarum in quibus continentur diversorum authorum cantiones selectissimae, utpote praeambula, toccatae, fugae, fantasiae, galliardae, courantes, voltae, alemandi, passomezi, branles et eius generis choreae ad testudinis tabulaturam
Esaias Reusner junior (Berolina? 1667): Delitiae testudinis, praeludiis, paduanis, allemandis, courantis, sarabandis, giguis et gavottis conditae

Instrumenta propinqua

De testudine legenda

Ragossnig, Konrad. Handbuch der Gitarre und Laute. Schott ISBN 978-3-7957-8725-7.
Schlegel, Andreas. Die Laute in Europa – Geschichte und Geschichten zum Geniessen. (Theodisce / Anglice) Lute Corner ISBN 978-3-9523232-0-5.
Schulze-Kurz, Ekkard. Die Laute und ihre Stimmungen in der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts. Dissertation, Wislingen 1990 ISBN 3-927445-04-5.
Spring, Matthew. The Lute in Britain. A History of the Instrument and its Music. Oxford University Press, Oxford 2006. ISBN 0-19-518838-1 – capitulum vi. The Lute in Consort.
Spencer, Robert. Chitarrone, Theorbo and Archlute in: Early Music, Vol. 4 No. 4 (Oct 1976), pp. 408-422, patefactum: David van Edwards
Rebuffa, Davide, Il Liuto, Storia e costruzione attraverso immagini e trattati, L'Epos editore, Palermo 2012. ISBN 978-88-8302-377-4.

Nexus interretiales

Societates civitatis