دلەماسوولکە
دلەماسوولکەئا ن ژی ماسوولکەیا دل (بئی نگلیزی: جارداج موسجلە) یەک ژ سێ جۆرێن ماسوولکەیانئە .
حەروەکی ژ ناڤێ وێ ژی دیارئە ،ئە ڤ ماسوولکە تەنێ د پێکهاتەیا دل دە جه دگرە[1]. د لاش دە مێژەرا دلەماسوولکەیێ ل گۆر پەیکەرەماسوولکەئوو لووسەماسوولکەیێ گەللەک هندکئە . ب گرژبوونئوو خاڤبوونا ماسوولکەیێن گوهکەئوو زکۆکەیێن دل، خوین بەر ب هەمووئە ندامئوو شانەیێن لاش ڤە تێ پۆمپەکرن.ئا نگۆ کارێ سەرەکە یا دلەماسوولکەیێ، پۆمپەکرنا خوینێ یە[2].
دیوارێ دل ژ سێ چینان پێک تێ; چینا دەرڤە پەریکاردیوم، چینا ناڤەراست میۆکاردیوم، چینا ناڤی ژی وەکیئە ندۆکاردیوم تێ ناڤکرن. میۆکاردیوم ب گەلەمپەری ژ دلەماسوولکەیێ پێک تێ. چینا دلەماسوولکە ل دیوارێ گوهکەیێن دل دە تەنک، ل دیوارێ زکۆکەیان دە ستوورئە . دلەماسوولکە هەری زێدە د دیوارێ زکۆکەیا چەپێ دە ستوورئە [3]. ژ بۆ شانەیا دلەماسوولکە، پەیڤا میۆکاردیوم (بئی نگلیزی: میۆجاردوم) تێ بکارانین[4][5].
پێکهاتەیا دلەماسوولکەئوو خانەیا دلەماسوولکەیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
لێدانا دلئوو ئا هەنگا دللێدانێ،ئا نگۆ گرژبوونئوو خاڤبوونا ماسوولکەیێن دل ژئا لیێن کۆمەک خانەیێن تایبەتئێ ن ل سەر دیوارێ گوهکەیا راستێ ڤە تێ کۆنترۆلکرن. ناڤێ کۆما ڤان خانەیان گرێ بەرکا گوهکە یە (بئی نگلیزی: سنۆاترال نۆدە)[6]. گرێ بەرکا گوهکە، پێکهاتەیەک پانئە ، ژ دلەماسوولکەیێن تایبەت پێک تێ. درێژیا گرێ بەرکا گوهکەیێ ب قاسی 15 میلیمەترە، فرەهیا وێ ب قاسی 3 میلیمەترەئوو ستووریا وێ ژی ب قاسی 1 میلیمەترە یە[7]. خانەیێن گرێ بەرکا گوهکە، وەکی خانەیێن پێنگاڤە درستکەر (بئی نگلیزی: پاجەماکەر جەللس) تێن ناڤکرن. خانەیێن پێنگاڤە درستکەر نە د بن کۆنترۆلا مرۆڤ دە، لێ د بن کۆنترۆلا دەمارەکۆەنداما خوەییئوو هن هۆرمۆنان دە گرژبوونئوو خاڤبوونا ماسوولکەیێن دل رێک دخن.
ژ بۆ گرژبوونئوو خاڤبوونێ، ماسوولکەیێن دل ژ خانەیێن پێنگاڤە درستکەر راگهاندن وەردگرن لێ لەزا لێدانا دل ژئا لیێ دەمارەکۆەنداما خوەییئوو هۆرمۆنان ڤە تێ رێکخستن[8]. لەزا گرژبوونئوو خاڤبوونا دلەماسوولکەیێ ژ پەیکەرەماسوولکەیان هێدیتر، ژ لووسەماسوولکەیان لەزترئە .
خانەیێن دلەماسوولکەیێ ل بن میکرۆسکۆبێ دە، مینا خانەیێن پەیکەرەماسوولکەیێ، هێلدار خویا دبنئوو سارکۆمەر ل خوە دگرن[9]. خانەیێن دلەماسوولکە ژ خانەیێن پەیکەرەماسوولکەیێ کنتر ن لێ ژ خانەیێن پەیکەرەماسوولکەیێ ستوورتر ن[10]. حەر خانەیەک دلەماسوولکەیێ ب گەلەمپەری یەک ناڤک ل خوە دگرە، هن جاران دبە کۆ خانەیێن دلەماسوولکە جۆتناڤکی بن. خانەیێن دلەماسوولکەیێ لقدار ن، هەر خانە لقەکئا ن ژی زێدەتر لقان ل خوە دگرە[3]. سەرێ خانەیێئوو سەرێ لقێ خانەیێ یا خانەیا پێش ب یا خانەیا پاش ڤە د ناڤ تێکلیێ دە یە. د بن میکرۆسکۆبێ دە گرێدانێن ناڤبەرا خانەئوو لقێ خانەیان وەکی هێلێن ستوورئوو تاری خویا دبن.ئە ڤان گرێدانان وەکی خەپلەیێن ناڤبەرا خانەیان (بئی نگلیزی: نتەرجالاتەد دسجس) تێن ناڤکرن[1]. خەپلەیێن ناڤبەرا خانەیان وەکی گرێدانێن ناڤبەر (بئی نگلیزی: گاپ ژونجتۆنس) کار دکن[6]. راگهاندنێن ژ بۆ گرژبوونا ماسوولکەیا دل ژ خانەیەک بۆ خانەیا دن، ب ناڤبەینکاریا خەپلەیەن ناڤبەرا خانەیان تێ گوهێزتن[7].
خەپلەیێن ناڤبەرا خانەیان بەشەک ژ پارزوونا خانەیێ نە، ژ بۆ گرژبوونا دلەماسوولکەیێ دو پێکهاتەیێن گرینگ ل خوە دگرن[11]; گرێدانێن ناڤبەرا خانەیانئوو دەزمۆزۆم (بئی نگلیزی: دەسمۆسۆمەس)
گرێدانێن ناڤبەرا خانەیان، د ناڤبەرا ماسوولکەریشالێن دلەماسوولکەیێن جینار دە جۆگانئا ڤا دکە. ئەرکێ کار، د ناڤ ڤان جۆگان دە ژ خانەیەک بەر ب خانەیا دن دەرباس دبە[11]. گەهینکەیێن ب گرێدانێن ناڤبەر وەکی گرێدانێنئە لەکتریکی تێن ناڤکرن. ژ بۆ گرژبوونا دلەمەسوولکە، سنیالێنئە لەکتیکی ب شەوەیێئە رکێ کار هێ لەزتر بەلاڤێ خانەیێن دلەماسوولکە دبە لۆما هەموو خانەیێن دل ب هەڤ رە بئا وایەکیئا هەنگی گرژ دبن[11].
پێکهاتەیا دویەمئا خەپلەیێن نەڤبەرا خانەیان، وەکی دەزمۆزۆم تێ ناڤکرن. دەزمۆزۆم خالێن زەلقینێ نە کۆ سەرێ خانەیێن دلەماسوولکەیێ ب هەڤ رە گرێ ددن. ب ڤیئا وایێ دەما د هەر خانەیەک دە گرژبوون روو ددە، خانە ژ هەڤ ڤەناقەتن[12].
حەروەکی خانەیێن پەیکەرەماسوولکەیێ، خانەیێن دلەماسوولکە ژی ژ سارکۆمەران پێک تێ[9]. سارکۆمەر د ناڤبەرا دو هێلێن زیێ دە جه دگرە، ژ دەزیێ ستوورئوو دەزیێ باریک پێک تێ. دەزیێ ستوور ژ میۆزینێ پێک تێ. د سەرکێن میۆزینێ دە ژ بۆ گرێدانا بئا کتینێ رە بەشەک هەیە هەروسا چالاکیائا تپاز ژی ل سەرکێن میۆزینێ دە روو ددە.
دەزیێ باریک ژ سێ جۆر پرۆتەینان پێک تێ:ئا کتین، ترۆپۆمیۆزینئوو ترۆپۆنین.ئا کتین پرۆتەینەک گۆگی یە، پرۆتەینێنئا کتینێ ب هەڤرە گرێ دبنئوو بئا وایەکی دو دەزیێن لوولپێچ دەزیێئا کتینێ پێک تینن. ل سەرئا کتینێ جهێن گرێدانا میۆزینێ هەیە. ترۆپۆمیۆزین ل سەرئا کتینێ دە درێژ دبەئوو جهێن گرێدانا میۆزینێ ڤەدشەرە. ترۆپۆنین ژی پرۆتەینەک گۆگی یەئوو ژ سێ بنەبەشان پێک تێ. ژ ڤان بنەبەشان، بنەبەشا ج یا ترۆپۆنینێ ب کالسیومێ ڤە گرێ دبەئوو ترۆپۆمیۆزینێ ژ جهێ گرێدانا میۆزینێ دوور دخە کۆ پانیپرەئا ڤا ببن.
بەرەڤاژیێ پەیکەرەماسوولکە، خانەیێن دلەماسوولکە نکارن ب کریارا مەیاندنێ (گەنین) ژ خورەکان ئاتپ بەرهەم بکن[10]. خانەیێن دلەماسوولکە ب هەناسەدانا خانەیی د میتۆکۆندریان دە ب ناڤبەینکاریائۆ کسیژەنێ ژ خورەکانئا تپ بەرهەم دکن، لۆما خانەیێن دلەماسوولکەیێ ل گۆر ماسوولکەیێن دن، ب هەژمارەک هێ زێدەتر میتۆکۆندری ل خوە دگرن[12].
گاڤێن گرژبوونا دلەماسوولکەیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]گرژبوونا دلەماسوولکە ژی ل گۆر بیردۆزیا خلیسکا دەزییان (بئی نگلیزی: سلدنگ فلامەنت تهەۆری) روو ددە. ل گۆر وێ بیردۆزیێ، د ناڤبەرائا کتینئوو میۆزینێ دە پانیپرەئا ڤا دبنئوو هلدوەشن، دەزیێن باریک ل سەر دەزیێن ستوور ڤە دخەلیسکن. ب ڤیئا وایێ سارکۆمەر کن دبن. دلەماسوولکە ژی مینا پەیکەرەماسوولکەئوو لووسەماسوولکەیان ب ناڤبەینکاریائە رکێ کار هێزا گرژبوونێ ب دەست دخن.
حەر دللێدانەک دە نە یەک لێ کۆما خانەیێن دلەماسوولکە گرژ دبن. ژ بۆ دەستپێکرنا لێدانا دل سنیالێنئە لەکتریکی ژ گرێ بەرکا گهوکەیێ تێ[13]. گاڤا ژ خانەیێن گرێ بەرکا گهوکە سنیال دگهیژە خانەیێن دلەماسوولکەیێ، خانە ب ناڤبەینکاریا خەپلەیێن ناڤبەرا خانەیان، سنیالان بەلاڤێ خانەیێن دن دکە. ژ بەر سینیالان، ل پارزوونا خانەیێ یا خانەیێن دلەماسوولکەیان دە جۆگێن سۆدیومئوو یێن کالسیومێ ڤەدبن، بەرەڤاژیبوونا جەمسەرگریئوو ئە رکێ کار روو ددە[4].ئە رکێ کار ب ناڤبەینکاریا لوولەکێن ت، بەرەڤاژیبوونا جەمسەرگریێ، بەلاڤێ ناڤ خانەیێ دکە. ب ڤەبوونا جۆگێن کالسیومێ، کالسیوم ژ شلەیا دەرڤەیێ خانەیێ دەرباسی ناڤ خانەیێ دبە. حەررکا کالسیومێ، د ناڤ خانەیێ دە خەستیا کالسیومێ زێدە دکە.ئە ڤ خەستی ژ بۆ دەستپێکرنا گرژبوونێ نە بەسئە ، لێ زێدەبوونا خەستیا کالسیومێ باندۆر ل سەر رەتیکوولووما سارکۆپلازمی دکە ژ وێ ژی کالسیوم تێ دەردان. ب ڤیئا وایێ خەستیا کالسیومێ د ناڤ خانەیێ دە ب تێرا خوە زێدە دبە[14].
دەزیێ باریک ژ پرۆتەینێنئا کتین، ترۆپۆنینئوو ترۆپۆمیۆزینێ پێک تێ. گاڤا ماسوولکە خاڤ (سست)ئێ ، ترۆپۆمیۆزینا دەزیێئا کتینێ ل سەر روویێ چالاکئا ئا کتینێ دە دمینە، جهێ گرێدانا میۆزینێ ڤەدشێرە، لۆما سەرکێ میۆزینێ نکارە بئا کتینێ ڤە گرێ ببە. ژ بۆ گرژبوونا ماسوولکەیێ دڤێ د ناڤبەرا دەزیێئا کتینئوو میۆزینێ دە پانیپرەئا ڤا ببە.ئا نگۆ دڤێ سەرکێ میۆزینێ ب روویێ چالاکئا ئا کتینێ ڤە گرێدانئا ڤا بکە. روویێن چالاک جهێن تایبەت ن ل سەر دەزیێئا کتینێئوو ژ بۆ گرێدانا میۆزینێ تێن بکارانین.
ژ بۆ گرژبوونا ماسوولکەخانەیێ، کالسیوما ناڤ خانەیێ ب ترۆپۆنینا سەرئا کتینێ ڤە گرێ دبە، ژ بەر وێ گرێدانێ شێوەیێ ترۆپۆمیۆزینا ل سەر روویێ چالاکئا ئا کتینێ دگوهەرە، ترۆپۆمیۆزین ژ روویێ گرێدانا میۆزینێ دوور دکەڤە. ب دوورکەتنا ترۆپۆمیۆزینێ، روویێ چالاکئا ئا کتینێ یا ژ بۆ گرێدانا میۆزینێ خویا دبە. سەرکێ میۆزینێ بئا کتینێ ڤە گرێ دبەئوو پانیپرەئا ڤا دبە. بئا ڤابوونئوو هلوەشینا پانیپرەیێ، دەزیێن باریکئوو یێن ستوور ل سەر هەڤ دخلیسکن، ب ڤیئا وایێ هێزا کێشاندنێ پەیدا دبە، سارکۆمەر کن دبە[14]. رێژەیا گرژبوونا خانەیێن دلەماسوولکەیێ ژئا لیێ خەستیا کالسیوما ناڤ خانەیێ ڤە تێ دیارکرن. حەکە خەستیا کالسیومێ زێدە بە، گرژبوون ژی هێ ب هێزتر روو ددە.
خاڤبوونا دلەماسوولکەیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ژ بۆ خاڤبوونێ دڤێ خەستیا کالسیوما ناڤ سارکۆپلازمایا خانەیێ بێنە کێمکرن. ب ناڤبەینکاریائە نزیما کالسیومئا تپاز، هنەک کالسیوم د رەتیکوولووما سارکۆپلازمی دە تێئە مبارکرن. حەروسا هنەک کالسیوم ژی ب رێکا جۆگێن کالسیومێ، ب خەرجکرنائە نەرژیائا تپیێئوو ناڤبەینکاریائە نزیما کالسیومئا تپاز ژ خانەیێ تێ دوورخستن. حنەک کالسیوم ژی ب پۆمپەیا کالسیوم-سۆدیومێ ژ خانەیێ تێنئا ڤێتن. ب ڤیئا وایێ خەستیا کالسیومێ د ناڤ خانەیێ دە دادکەڤە، کالسیوم ژ ترۆپۆنینێ دقەتە، روویێ چالاکئا ئا کتینێ ژئا لیێ ترۆپۆمیۆزیمێ ڤە تێ گرتن، پانیپرە هلدوەشەئوو خاڤبوونا ماسوولکەیێ روو ددە[14].
نەخوەشییا دلەماسوولکە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]حن جاران پێنگاڤە درستکەر (گرێ بەرکا گوهکە) سینیالێنئە لەکتیکی ب شەوەیەک نەاسایی دشینن خانەیێن دلەماسوولکەیێ، ژ بەر سینیالێن نەاساییئا هەنگا دللێدانێ تێک دچە. ژ بۆ چارەسەرکرنا ڤێ نەخوەشیێ، پێنگاڤێ درسکەرئا دەستکار ب ماسوولکەیێن دل ڤە تێ گرێدان.ئە ڤئا موور د ناڤ گەل دە وەکی پیلا دل ژی تێ ناڤکرن.
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ا ب جامپبەلل، ن.ئا .، & رەەجە، ژ. ب. (2008). بۆلۆگی (8تهئە د.). سان فرانجسجۆ، جئا: بەنژامن-جوممنگس پوبلسهنگ جۆمپانی.
- ^ مادەر، س.، & وندەلسپەجهت، م. (2017). حومان بۆلۆگی (15تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
- ^ ا ب واوگه،ئا .، گرانت،ئا .، جهامبەرس، گ.، رۆسس، ژ.، & ولسۆن، ک. (2014).رۆسسئا ند ولسۆنئا ناتۆمیئا ند پهیسۆلۆگی ن هەالتهئا ند للنەسس (12تهئە د.).ئە دنبورگ:ئە لسەڤەر.
- ^ ا ب ستارر، ج.، & مجمللان، ب. (2010). حومان بۆلۆگی (8تهئە د.). پاجفج گرۆڤە، جئا: برۆۆکس/جۆلە پوبلسهنگ جۆمپانی.
- ^ لاورەنجە،ئە . (2005). حەندەرسۆنس دجتۆناریئۆ ف بۆلۆگی. حارلۆو: پەارسۆن/پرەنتجە حالل. Iسبن 978-0-13-127384-9
- ^ ا ب Iرەلاند، ک.ئا . (2010). ڤسوالزنگ حومان بۆلۆگی (3ردئە د.). حۆبۆکەن، نژ: ژۆهن ولەی & سۆنس.
- ^ ا ب گویتۆن،ئا .ئا ند حالل، ژ.، 2011.گویتۆنئا ند حالل تەختبۆۆکئۆ ف مەدجال پهیسۆلۆگی. پهلادەلپها: ساوندەرسئە لسەڤەر.
- ^ سۆلۆمۆن،ئە .، مارتن، ج.، مارتن، د.، & بەرگ، ل. (2015).بۆلۆگی. ستامفۆرد: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ ا ب فۆخ، ستوارت Iرا.حومان پهیسۆلۆگی. مجگراو-حللئە دوجاتۆن، 2016.
- ^ ا ب مجکنلەی، م.، &ئۆ 'لۆوگهلن، ڤ. (2011). حومانئا ناتۆمی (3ردئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حلل
- ^ ا ب ج بەتتس، ژ.، دەساخ، پ.، ژۆهنسۆن،ئە .، ژۆهنسۆن، ژ.، کۆرۆل،ئۆ .، & کروسە، د.ئە تئا ل. (2017).ئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس:ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
- ^ ا ب ستارر، ج. (2007). بۆلۆگی:جۆنجەپتسئا ندئا پپلجاتۆنس (7تهئە د.). بۆستۆن، مئا: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ سمۆن،ئە . ژ.، دجکەی، ژ.ل.، رەەجە، ژ. ب.، & بورتۆن، ر.ئا . (2018).جامپبەللئە سسەنتال بۆلۆگی وته پهیسۆلۆگی (6تهئە د.). نەویۆرک،ئو نتەد ستاتەس: پەارسۆن.
- ^ ا ب ج جۆستانزۆ، لندا س. پهیسۆلۆگی. سختهئە دتۆن،ئە لسەڤەر، 2018.
