NATO
Rêxistina Peymana Bakurê Atlantîkê an jî bi kurte (NATO), (bi îngilîzî: North Atlantic Treaty Organisation, fransî: OTAN, Organisation du traité de l'Atlantique nord) hevalbendiyeke leşkerî ye û ji bo parastina li dijî êrişên dewletên din yên ku tê de ne endam in hate sazkirin.
| Organisation du traité de l'Atlantique nord | |
 | |
 Logo | |
.svg) Endamên NATO'yê | |
| Kurte | NATO, OTAN |
|---|---|
| Dirûşm | |
| Damezrandin | 4 nîsanê 1949) |
| Cure | Hevgirtina leşkeriyê |
| Sergeh | Bruksel, Belçîka |
Endam | |
Zimanê fermî | Îngilîzî Fransî[2] |
Sekreterê Giştî | Jens Stoltenberg |
| Petr Pavel | |
| Curtis Scaparrotti | |
| Denis Mercier | |
| Mesref (2016) | $892 Trîlyon[3] |
| Malper | nato |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Dîrok
biguhêreYekem car bi tevlîbûna 5 endaman di 17ê adarê sala 1948an de hate sazkirin. Piştî Şerê cîhanî yê duyemîn ji bo sazkirina ewlekariya welatên herêma Atlantîka Bakur hevdîtin hatin çêkirin. Di dawiyê de di 17 adara 1948an de li Brukselê di navbêra 5 dewletan de "paktekek pênc alî" hate mohir kirin. Paşê ji bo pêşxistina sîstema parastina yekgirtî dewletên din jî serî lê dan û li ser vê yekê di 4ê nîsanê 1949a de "Pakta Atlantîka Bakûr" ango NATO hate sazkirin. Welatên ku vê peymanê mohirkirine ev in: Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Brîtaniya Mezin, Fransa, Kanada, Belçîka, Holenda, Lûksembûrg, Îtalya, Portûgal, Norwêc, Danîmarka û Îrlenda. Bi vî awayî dewletên mîna Portûgal û Îtalyayê ku qet eleqeya wan bi herêma Atlantîka Bakûr re tune ye jî tevlî paktê bûn. Lewma hukumetên Tirk û Yewnanan jî xwesti tevlî paktê bibin û serî li dewletên endamên paktê dan. Bi tevlîbûna Tirkiye, Yewnanistan, Almanya Rojava (wê demê Almanya du beş bû) û Spanyayê hejmara endamên NATOyê derket 16an.
Armanca peymanê
biguhêreArmanca vê peymanê ew bû ku rê li ber firehbûna Sovyetê di nava Ewropayê de bigire. Li gorî peymana Atlantîka Bakur NATOyê, „heger êrîşek li ser endamekî, yan jî çend endamên rêxistinê werin li darxistin, ev tê wateya ku êrîş li hemberî hemû paktê (hevgirtin) hatiye kirin û divê li hemberî êrîşê helwesteke yekgirtî ya parastinê ji aliyê endamên allîansê werê girtin. Yekem navenda NATOyê li nêzî Parîsê hatiye sazkirin, paşê jî li paytexta Belçîka Brukselê. Fermdandariya Başûr-Rojhilatê NATOyê jî li bajarê Tirkiye Îzmîrê ye. Piştî ku dawî bi şerê sar hat, NATOyê armancên xwe careke din di bin çavan de derbas kir û di sala 1991a de stratejiyeke nû da pêşiya xwe. Li gor vê stratejiyê NATO xwest ku hijmara hêzên xwe yên leşkerî kêmtir bike û zêdetir hevkariyê bi saziyên navnetewî bike, beşdarî di operasyonên parastina aştiyê bibe. NATO di hêla kontrol kirina çekan de jî, nêrîna rojava ya ku di Peymana (INF) ya sala 1987 an de hatiye, ji xwe re weke bingeh digre. Ew peyman dibêje ku pêwîste çekên nukleriyên navencî li holê bên rakirin.
Sekreterên Giştî ên NATO yê
biguhêre| Sekreterên Giştî ên NATO yê | ||||||
| No. | Nav | Welat | Destpêka dewra kar | Dawîhatina dewra kar | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Hastings Ismay, 1. Baron Ismay |  Keyaniya Yekbûyî
|
4ê nîsana 1952a | 16ê gulana 1957a | ||
| 2 | Paul-Henri Spaak |  Belçîka
|
16ê gulana 1957a | 21ê nîsana 1961a | ||
| 3 | Dirk Stikker |  Holand
|
21ê nîsana 1961a | 1ê tebaxa 1964a | ||
| 4 | Manlio Giovanni Brosio |  Îtalya
|
1ê tebaxa 1964a | 1ê çiriya pêşîn a 1971a | ||
| 5 | Joseph Luns | Holand
|
1ê çiriya pêşîn a 1971a | 25ê hezîrana 1984a | ||
| 6 | Peter Carington, 6. Baron Carrington | Keyaniya Yekbûyî
|
25ê hezîrana 1984a | 1ê tîrmeha 1988a | ||
| 7 | Manfred Wörner |  Almanya
|
1ê tîrmeha 1988a | 13ê tebaxa 1994a | ||
| 8 | Sergio Balanzino | Îtalya
|
13ê tebaxa 1994 | 17ê çiriya pêşîn a 1994 | ||
| 9 | Willy Claes | Belçîka
|
17ê çiriya pêşîn a 1994a | 20ê çiriya pêşîn a 1995a | ||
| 10 | Sergio Balanzino | Îtalya
|
20ê çiriya pêşîn a 1995 | 5ê kanûna pêşîn a 1995 | ||
| 11 | Javier Solana |  Spanya
|
5ê kanûna pêşîn a 1995a | 6ê çiriya pêşîn a 1999a | ||
| 12 | George Robertson | Keyaniya Yekbûyî
|
14ê çiriya pêşîn a 1999a | 17ê kanûna pêşîn a 2003a | ||
| 13 | Alessandro Minuto Rizzo | Îtalya
|
17ê kanûna pêşîn a 2003 | 31ê kanûna pêşîn a 2003 | ||
| 14 | Jaap de Hoop Scheffer | Holand
|
1' kanûna paşîn a 2004a | heta 31ê tîrmeha 2009a | ||
| 15 | Anders Fogh Rasmussen |  Danîmarka
|
1ê tîrmeha 2009a (li gor pilanê) | |||
Sergio Balanzino û Alessandro Minuto Rizzo tenê ji bo dema lêgerîna li sekreterekî nû - yanî bi awayekî komîsarî - li ser kar bûn.
Mijarên têkildar
biguhêreÇavkanî
biguhêre- ^ "The Official motto of NATO". NATO. 20 kanûna paşîn 2011. Roja gihiştinê 8 tebax 2013.
- ^ "English and French shall be the official languages for the entire North Atlantic Treaty Organization.", Final Communiqué following the meeting of the North Atlantic Council on 17 September 1949. "(..) the English and French texts [of the Treaty] are equally authentic (...)" The North Atlantic Treaty, Article 14
- ^ "Defence Expenditure of NATO Countries (2009-2016)" (PDF). NATO Headquarters, Belgium. 31 adar 2017. Roja gihiştinê 26 gulan 2017.
Girêdanên derve
biguhêre
- Malpera NATOyê (bi inglîzî)