Айтымбай Молдабекоов

Айтымбай Молдабеков (1924 жылдың 15 мамыры, Ақмола (қазір Астана), ҚазКСР - 2001 жылғы 21 қыркүйек, Алматы, Қазақстан) - советтік және қазақ суретші-суретші, монументалист, театр суретшісі, оқытушы, КСРО Суретшілер одағының мүшесі, Ұлы Отан соғысының ардагері (1941-1945).

Молдабеков Айтымбай, 1991 жыл

Балалық шағы

Айтымбай Ақмола қаласында 1924 жылы 15 мамырда жұмысшы Дүйсенбаев (Жиенбаев) Молдабектің отбасында дүниеге келді. 1928 жылы Петропавлқаласында балалар үйіне алынды (кейіннен балалар үйі Явленка ауылына көшірілді). Ерте жастан бастап Айтымбай бейнелеу өнеріне қызығушылық танытты. 1934 жылы Айтымбайдың ағасы Өсербек(Осербек) балалар үйінен алып кетті. 1937 жылы Айтымбай ағасымен бірге Алматыға көшіп келді, осында 1943 жылдың ақпан айында әскерге шақырылды. Ол Алматыдағы әскерлер полкінде қызмет етіп, кейін соғысқа аттанды. Айтымбай Молдабеков 4-ші Украин фронтында, кейіннен екінші Украин фронтында шайқасты. 11-гвардиялық кавалерия дивизиясының 37-ші Дон казак полкінде взвод командирінің көмекшісі болды. 1944 жылдың 13 ақпанында Корсун-Шевченко операциясы кезінде оң бөксе мен тізеден ауыр жарақат алды. Айтымбай ем алуға алдымен Харьков, содан кейін Бакуге жіберілді. Соғысты аға сержант дәрежесі бойынша аяқтады, І және ІІ дәрежелі Отан соғысы орденімен, «Жауынгерлік еңбегі үшін» медалімен марапатталды.

Өнер училищесі, алғашқы көрмелер

Соғыс аяқталғаннан кейін Молдапбеков Нарынкөлде инкассатор болып жұмыс істеді.Ағасының кеңесі бойынша Қазақ құқықтану институтының комиссиясына құжаттарды тапсырған, бірақ ол өнер училищеге оқушыларды қабылдау туралы афишаларды көріп, сонда түсуге шешім қабылдады. Училищеге түсу үшін міндетті сызбалар мен эскиздер Айтымбайда болған жоқ, бірақ Молдабековтың қабілеті кескіндеме профессоры Черкасскиймен кездесуден соң жеткілікті екеніне сендірді. Айтымбай Молдабеков Н.В.Гоголь атындағы училищені екі сала бойынша бітірді: көркем-педагогика(1950) және театр-декоративті(1952) салалары. 1950 жылы театр және сәндік бөлімнің екінші курс студенті Гареева Тайира Салиховнаға үйленді. Олар 50 жыл бірге өмір сүрді, шығармашылық ортада екі баланы тәрбиелеп, Ирка мен Әділет Молдабековтер - суретшілер болуына өз ықпалын тигізді. 1950 жылдан бастап Айтымбай көрмелерге қатыса бастады. «Кеңестік Қазақстанның 30 жылдығы» атты Республикалық көркем көрмеге қатысты.

Театрдағы жұмысы

А.Молдабековтың "Шурале" балетіне эскизі

1952 жылы Молдабеков Абай атындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрында жұмыс істей бастады. Ол алғашқы кәсіби театр режиссерлерінің бірі болды. Бастапқыда ол әшекейлеу бөлімінің бастығы, содан кейін бас суретші болған. Иолдабеков 20-дан астам көріністердің декорациясын дайындаған. Оларға «Шурале» Яруллин Ф. (1956), «Кащей бессмертный» Римского-Корсаков Н. А. (1957), «Камбар және Назым» Великанов В. (1959), «Флория Тоска» Пуччини Дж., «Травиата» Верди Дж., «Виндзорские кумушки» Николаи О., «Фауст» Гуно Ш., «Дон Паскуале» Доницетти Г. және т.б. жатады. Айтымбай 1957 жылдың соңында Ұлы Қазан Социалисттік Революцияның 40 жылдығына орай ұйымдастырылған Республикалық Көркемөнер көрмесіне қатысты.

Револиция атымен(Именем Революции) 1967 жыл

1960-1975 жылдар арсындағы өнер туындылары

1945 жылғы көктем

Айтымбай Молдабеков 1960 жылдан 1975 жылға дейінгі кезеңде әскери-патриоттық такқырыпта(«Годы боевые», «Товарищ», «В тылу», «1942 год», «Земля», «Родина», «Весна 1945 года», «Поверженные знамена»), тарихи-револициялық тақырыпта (К. Кузнецовпен бірге «Вагон смерти. Рождение С. Сейфуллина»), еңбек және демалыс тақырыбында («Коллеги», «Портрет Бекхожина»), отбасы, бақыт, махаббат және бейбітшілік тақырыптарында («Портрет Художницы Гадеевой», «Теплый день», «Новый дом», «Портрет сына», «Портрет дочери») сурет салды. Молдабеков өзінің суреттерінде түс әсеріне, адам сезімдеріне әсер етуге жетуге тырысқан. Суретші түс байытуда көп жұмыс істеді. Контентке көп көңіл бөліді, бірақ түс масштабының белсенділігі суреттердің эмоционалдық сәті болды. Лирикалық, жеңіл нотадағы «1945 жылғы көктем» (1970) картинасында үлкен кенеп көңіл-күйі анықталады. Бұл суретте кейіпкердің бейнесі көктемгі табиғатпен салыстырылды. Молдабеков шығарған туындылар әрдайым тар ұлттық өнердің шекарасынан асты. Оның кейіпкерлері халықаралық және олардың идеяларыбарлық адамдарға тән. «Аттестат Зрелости» (1974) картинасында суретшінің өткен жылдардағы жинақтаған ішкі сезімдері толығымен көрінді. «Аттестат Зрелости» - суретшінің келер ұрпақ туралы көзқарасы. «Біз әрдайым қатарда болдық», - деп Молдабеков өз жұмысын құрбыларының сезімін өзінше білдіру ретінде түсіндіріп, еске алды. «Біз не үшін күресетінімізді түсіндік. Менің ұрпағым енді қатарда»(1974 жыл, мерейтойлық көрменің алдындағы сұхбат).

Алған марапаттары

• 1-дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені
• 2- дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені

• «Жауынгерлік үшін» медалі
• «Еңбегі үшін» медалі
• «Тың жерлерді игеру үшін» медалі
• Мерейтойлық медальдар: «1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы жеңіске 20 жыл », «1941-1945 жылдардағы соғысқа 25 жыл», «1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы жеңіске ХХХ жыл», «1941-1945 жылдардағы соғысқа»,«КСРО Қарулы Күштерінің елу жылдығы», «КСРО Қарулы Күштерінің алпыс жылдығы».

Әдебиеттер

• Каталог «Осенняя республиканская выставка произведений художников Казахстана». Алма-Ата, 1965 г. — 20 с.
• Каталог «VII Предсъездовская выставка произведений художников Казахстана», сост. Кучина М. Н. Алма-Ата, Союз художников КазССР, 1967 г. — 70 с.
• Каталог республиканской художественной выставки «Советский Казахстан», сост. Вандровская Е. Б., Целлинская М. Н., Алма-Ата, 1967 г. — 38 с.
• Хлопова Л. М. «Алма-Атинское художественное училище». Алматы, 1997 г. — 62 с.
• Каталог «Республиканская юбилейная художественная выставка», сост. Калинина А. Алма-Ата, 1967 г. — 78 с.
• Каталог выставки «Изобразительное искусство Казахстана», сост. Ли К. Алма-Ата, 1971 г. — 48 с.
• «Живопись Казахской ССР» ред. Петрова С. Москва, изд. «Советский художник», 1970 г. — 64 с.
• Каталог «Выставка произведений художников Казахстана, посвященная 25-летию Победы советского народа в Великой Отечественной Войне», сост. Амиров Р. А. Алма-Ата, 1970 г. — 26 с.
• «Каталог выставки, посвященная XXIV съезду КПСС и XIII съезду Компартии Казахстана», сост. Марченко Л. Алма-Ата, 1971 г. — 54 с.
• Каталог выставки «Изобразительное искусство Казахстана», сост. Ли К. Алма-Ата, 1971 г — 48 с.
• Каталог всесоюзной художественной выставки «Всегда начеку», посвященной шестидесятилетию Великой Октябрьской социалистической революции и шестидесятилетию советской милиции, сост. Кузина В., Кетов А. Москва, изд. «Советский художник», 1977 г — 76 с.
• Каталог всесоюзной художественной выставки «60 героических лет», сост. Бабурина Н., Елкова В., Кузина В., Прокофьева Н., Романова Л. Москва, изд. «Советский художник», 1978 г. — 68 с.
• Каталог республиканской художественная выставки «Всегда начеку», посвященная шестидесятилетию Великой Октябрьской социалистической революции и шестидесятилетию советской милиции. Издание Союза Художников Казахстана. Алма-Ата, 1977 г. — 28 с.
• Каталог репродукций «Художники Советского Казахстана», сост. Кумарова С. Б. Москва, изд. «Советский художник», 1980 г.

Сілтемелер

• «Айтымбай Молдабеков. Каталог 1974»
• «Айтымбай Молдабеков». Автор: Р. Амиров. Министерство Культуры Казахской ССР
• Марапаттау қағазы. Молдабеков Айтымбай