Болгар тілі бетінің кодын көру

{{About|славян тілдеріне жататын тіл туралы|өлі тіл туралы|Бұлғар тілі|}}
{{Тілдер
 |түсі                     = Үнді-Еуропа
 |аты                      = болгар тілі
 |өз атауы                 = български език
 |айтылуы                  =
 |елдер                    = [[Болгария]], [[Солтүстік Македония]], [[Украина]], [[Сербия]], [[Румыния]], [[Грекия]], [[Түркия]], [[Молдова]], [[Албания]], [[Ресей]] 
 |аймақтар                 = [[Балқан түбегі]]
 |ресми тіл                = {{Байрақ|Болгария}}<br>
{{Байрақ|Еуропа одағы}}<br>
[[Афон]] <br>
[[Аймақтық тіл|Аймақтық немесе азшылық тілі]]<ref name="European Charter for Regional or Minority Languages">{{cite web|url=http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=1&DF=&CL=ENG&VL=1|title=Council of Europe|accessdate=|lang=en|description=List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CPkliYoS?url=http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148|archivedate=2012-11-24}}{{проверено|14|3|2014}}</ref>:<br>
{{Байрақ|Румыния}} <br>
{{Байрақ|Словакия}} <br>
{{Байрақ|Сербия}} (Босилеград пен Димитровград қауымдастықтары)
 |реттейтін мекеме         = {{iw|Болгар тілі институты||bg|Институт за български език}}<br>Болгария ғылым академиясы
 |сөйлеушілер саны         = 8 бен 9 миллион аралығында
 |рейтинг                  = 86
 |күйі                     = 
 |жойылды                  = 
|санаты                   = Еуразия тілдері
|классификация            = 
[[Үнді-Еуропа тілдері|Үнді-Еуропа әулеті]]
: [[Славян тілдері|Славян бұтағы]]
:: [[Оңтүстік славян тілдері|Оңтүстік славян тобы]]
::: [[Шығыс оңтүстік славян тілдері|Шығыс топ тармағы]]
 |жазу                     = [[кириллица]] (болгар алфавиті)
 |МЕСТ 7.75–97             = бол 115
 |ISO1                     = bg
 |ISO2                     = bul
 |ISO3                     = bul
}}
'''Болгар тілі''' ({{lang-bg|български език}}) — [[Үнді-Еуропа тілдері|Үнді-Еуропа тіл шоғырын]]дағы [[славян тілдері]]нің [[оңтүстік славян тілдері|оңтүстік славян топшасына]] жататын тіл, [[болгарлар]]дың ана тілі. [[Болгария|Болгария Республикасының]] ресми тілі. Болгар тілінде кең көлемде көркем және ғылыми [[әдебиет]] жазылған. 2014 жылы әлемдегі болгар тілінде сөйлейтіндердің жалпы саны шамамен 9 миллион адамды құрады.

Көптеген славян тілдермен салыстырғанда болгар тілінде [[септік]]тер жоғалған десе де болады, есесіне белгілі және белгісіздік артикльдері<ref name="unisofia">«Әулие Климент Охридски» София университеті, "Болгар филологиясы" мамандығына арналған оқу бағдарламалары &nbsp;— [http://www.slav.uni-sofia.bg/Subjects/bfmorph.htm «Қазіргі заманғы болгар тілі. Морфология»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070224025744/http://www.slav.uni-sofia.bg/Subjects/bfmorph.htm |date=2007-02-24 }} (болгар тілінде)</ref> және де «нөлдік» деп аталатын [[артикль]] қолданылады. Болгар тілі мен оған бауырлас [[македон тілі]]нен өзге славян тілдерінде артикль жоқ.

Лексикасы жағынан болгар тілі [[шіркеу славян тілі]]не едәуір жақын және онда әлі күнге дейін [[шығыс славян тілдері]]нде [[архаизм]] болып саналып кеткен көптеген сөздер бар. Тарихи себептерге байланысты болгар тілінде [[Түркі тілдері|түркі]] тектес сөздер де көп кездеседі. Орыс және болгар [[сөз байлығы|лексикон]]дарының ұқсастығына [[Православ шіркеуі|шіркеу]] әсер еткен, ал стилистикалық тұрғыдан болгар тілі [[серб тілі|серб]], [[хорват тілі|хорват]] және [[македон тілі|македон]] тілдеріне әлдеқайда жақын.
[[Сурет:Bulgarian dialects by Todor Bozhinov.png|нобай|400px|Болгарияның өз ішіндегі болгар тілі диалекттерінің таралу картасы]]

== Жазуы ==
[[Сурет:Bulgarian cursive alphabet.png|300px|нобай]]
Болгар алфавитінің (''българска азбука'') негізі — [[кириллица]], ол 30 әріптен тұрады:

{|
|
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif;"
!Әріп
!болгарша<br />атауы
!Негізгі<br />[[аллофон]] ([[Халықаралық фонетика әліппесі|ХФӘ]])
![[аллофон|өзге<br />аллофондар]]
|-
|'''[[А (кирил)|Аа]]'''||а||{{IPA|[a]}}||
|-
|'''[[Б]]б'''||бъ||{{IPA|[b]}}|||
|-
|'''[[В (кирил)|Вв]]'''||въ||{{IPA|[v]}}||
|-
|'''[[Г]]г'''||гъ||{{IPA|[g]}}||
|-
|'''[[Д]]д'''||дъ||{{IPA|[d]}}||
|-
|'''[[Е (кирил)|Ее]]'''||е||{{IPA|[ɛ]}}||
|-
|'''[[Ж]]ж'''||жъ||{{IPA|[ʒ]}}||
|-
|'''[[З]]з'''||зъ||{{IPA|[z]}}||
|-
|'''[[И]]и'''||и||{{IPA|[i]}}||
|-
|'''[[Й]]й'''||и кратко||{{IPA|[j]}}||
|-
|'''[[К (кирил)|Кк]]'''||къ||{{IPA|[k]}}||
|-
|'''[[Л]]л'''||лъ||{{IPA|[l]}}||
|-
|'''[[М (кирил)|Мм]]'''||мъ||{{IPA|[m]}}||
|-
|'''[[Н (кирил)|Нн]]'''||нъ||{{IPA|[n]}}||
|-
|'''[[О (кирил)|Оо]]'''||о||{{IPA|[ɔ]}}||{{IPA|[о]}}

|}
| ||
|valign=top|
{|class="standard" style="text-align:center; font-family: Arial Unicode MS, Lucida Sans Unicode, sans-serif;"
!Әріп
!болгарша<br />атауы
!Негізгі<br />[[аллофон]] ([[Халықаралық фонетика әліппесі|ХФӘ]])
![[аллофон|өзге<br />аллофондар]]
|-
|'''[[П]]п'''||пъ||{{IPA|[p]}}||
|-
|'''[[Р (кирил)|Рр]]'''||ръ||{{IPA|[r]}}||
|-
|'''[[С (кирил)|Сс]]'''||съ||{{IPA|[s]}}||
|-
|'''[[Т (кирил)|Тт]]'''||тъ||{{IPA|[t]}}||
|-
|'''[[У (кирил)|Уу]]'''||у||{{IPA|[u]}}||
|-
|'''[[Ф]]ф'''||фъ||{{IPA|[f]}}||
|-
|'''[[Х (кирил)|Хх]]'''||хъ||{{IPA|[x]}}||
|-
|'''[[Ц]]ц'''||цъ||{{IPA|[t͡s]}}||
|-
|'''[[Ч]]ч'''||чъ||{{IPA|[ʧ]}}||
|-
|'''[[Ш]]ш'''||шъ||{{IPA|[ʃ]}}||
|-
|'''[[Щ]]щ'''||штъ||{{IPA|[ʃt]}}||
|-
|'''[[Ъ]]ъ'''||ер голям||{{IPA|[ɤ̞]}}||{{IPA|[ə]}}
|-
|'''[[Ь]]ь'''||ер малък||-||
|-
|'''[[Ю]]ю'''||йу||{{IPA|[ju]}}||{{IPA|[u]}}
|-
|'''[[Я]]я'''||йа||{{IPA|[ja]}}||{{IPA|[jɐ]}}
|}
|}

1945 жылы жүргізілген лингвистикалық реформаның нәтижесінде болгар алфавитінен ять Ѣ («е двойно» - «е двойное» деп аталады) және үлкен юс Ѫ (''голям юс'') әріптері алынып тасталды<ref>[https://bg.wikisource.org/wiki/Правила_и_речник_за_употреба_на_ят_от_1940 Правила и речник за употреба на ят от 1940]</ref><ref>[https://bg.wikisource.org/wiki/Правила_за_ят_в_Правописното_упътване_на_Тодор_Иванчев Правила за ят в Правописното упътване на Тодор Иванчев]</ref>. Ять әрпі ''я'' немесе ''е'' әріптеріне , үлкен юс әрпі ''ъ'' әрпіне ауыстырылды. 1945 жылғы реформа сонымен қатар сөз соңында ''ъ'' және ''ь'' әріптерінің жазылуын жойды (''градъ'' — қазіргі ''град'', ''царь'' — қазіргі ''цар'').

{| class="wikitable"
|+ 1945 жылдан кейінгі емле өзгерістерінің мысалдары:
! реформаға дейін
! реформадан кейін
|-
|б'''ѣ'''ли <br> ц'''ѣ'''л'''ъ'''
|б'''е'''ли <br> ц'''я'''л
|-
|търг'''ъ''' <br> цар'''ь''' <br> чов'''ѣ'''к'''ъ'''
|търг <br> цар <br> чов'''е'''к
|-
|ще б'''ѫ'''д'''ѫ''' <br> т'''ѣ''' с'''ѫ'''
|ще б'''ъ'''д'''а''' <br> т'''е''' с'''а'''
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Славян тілдері}}

[[Санат:Болгар тілі]]
[[Санат:Алфавит бойынша тілдер мен диалекттер]]