НапэкӀуэцӀ Берлин и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн

{{Infobox settlement
 |статусыр = Къалэ
 |адыгэцӀэр = Берлин
 |ицӀэдыдэр = {{lang-de|Berlin}}
 |зыхэхьэр = 
 |къэрал = Джэрмэн
 |дэмыгъэ = DEU Berlin COA.svg
 |нып = Flag of Berlin.svg
 |дэмыгъэм и бгъуагъ = 
 |ныпым и бгъуагъ = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 52|lat_min = 31|lat_sec = 00
  |lon_dir = E|lon_deg = 13|lon_min = 23|lon_sec = 00
  |CoordAddon = DE
  |CoordScale = 
 |къэралым и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр  = 
 |хэкум и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр = 
 |куейм и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр = 
 |хэкур зыхуэдэр = 
 |хэкур = Берлин
 |тхылъым хэкур = Берлин
 |куейр зыхуэдэр = ШӀыпэ
 |куей = Берлин
 |тхылъым куейр = Берлин
 |лъэпкъыгъуэр зыхуэдэр = 
 |лъэпкъыгъуэ = 
 |тхылъым лъэпкъыгъуэр = 
 |къэралым и шӀыпӀэтхыпхъэр = 
 |хэкум и шӀыпӀэтхыпхъэр = 
 |куейм и шӀыпӀэтхыпхъэр = 
 |щыхалъхьа махуэр = 1244 гъэ
 |кӀуэцӀ гуэшыгъуэр = куей 15
 |тхьэмадэр зыхуэдэр = Бургомистр
 |тхьэмадэ = Франциска Гиффай
 |лъэгагъыр зыхуэдэр = Дуней хым и хуэлъытэгъуэкӀэ
 |хьэблэкум и лъэгагъыр = 34-130
 |махуэ щыхалъхьар = 
 |япэреуэ и гугъыр = 
 |и цӀэуэ щытахэр = 
 |статус щыкӀэдзауэ = 
 |и инагъыр = 891,85
 |лъагагъэр зыхуэдэр = 
 |климат = 
 |нэхъышъхьэбзэ = 
  |джылэ = 3 431 420
  |джылэбжыгъэм и гъэр = 2008
  |Ӏувагъыр = 3848
  |агломерациэ = 
  |лъэпкъхэр = 
  |динхэр = 
  |этнохоронимыр = 
 |зэманыгъуэр = +3
 |DST = 
 |телефоным и кодыр = +49 30
 |почтэ индексыр = 
 |почтэ индексхэр = 10001—14199
 |автом и кодыр = B
 |идентификаторыр зыхуэдэр = 
 |цифрэмкӀэ идентификаторыр = 
 |категориэ Commons идеж = Berlin
 |сайтыр = http://www.berlin.de/
 |сайтым и бзэр = 
}}
'''Берлин''' ([[Джэрмэныбзэ|джэр-бз.]] ''Berlin'') — [[Еуропэ|Курыт Еуропэм]] ит къалэ, [[Джэрмэн|Джэрмэным]] и къалэ нэхъышъхьэ. 

== Тхыдэр ==

Япэреуэ Берлиным и хъыбар къыщаӀохур 1244 гъэм. [[Шпрее]] псыхъуэм и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм хэта. ТӀуанэ къалу Берлин хущыта [[Кёллн|Кёллныр]] [[Шпрее]] и хы тӀыгум тетт. 1307 гъэм къалитӀыр зыуэ зэхагъэхьа. 

1415 гъэм [[курфиурст]] [[Фридрих I]] макрограф хэку [[Бранденбург]] хелъхьэ, Берлиныр абым и къалэ нэхъышъхьэ мэхъур.

[[Зауэ Илъэспшъыщ|Зауэ Илъэспшъыщым]] яуж Берлиным и унэхэм и щанэ фӀэкӀуэда, и джылэм и ныкъуэ хэкӀуэда.

1701 гъэм Берлиныр [[Прусиэ|Прусиэм]] и къалэ нэхъышъхьэ мэхъур. 1709 гъэм, Берлин къыбгъэдэлъ хьэблэхэр хеубыдэ - [[Колн|Колныр]], [[Фридрихсверд|Фридрихсвердыр]], [[Доротеенштадт|Доротеенштадтыр]], [[Фридрихштадт|Фридрихштадтыр]] джоуэ.

1760 гъэм Берлыным урызыдзэр дохьэ, граф дзэзэшэ [[Чернышов Захар|Чернышов З.]] яшъхьэщыту. 

1806 гъэм Берлиныр фрэнджыдзэм яубыд, 1813 аргуэру урысыдзэм.

1871 гъэм Берлиныр [[Джэрмэн империэ]] зэгуэтым и къалэ нэхъышъхьэ мэхъур.

[[ЕтӀуанэ дунейпсо зауэ|ЕтӀуанэ дунейпсо зауэм]] щыгъуэ къалэр зы къэмыну зэхэкъутат. Къэрал-текӀуахэм я унафэкӀэ — [[Фрэндж|Фрэнджым]], [[Британиэшхуэ|Британиэшхуэм]], [[Америкэ Штат Зэгуэт|АШЗ-м]], [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|РССЗ-м]] джоуэ, къалэр, [[Джэрмэн|Джэрмэным]] и шӀыпӀэри хуэду, оккупациэм и хэкуиплӀу ягуэча. Америкэ, британиэ, фрэндж хэкухэм [[КъуэхьэпӀэ Берлин]] джоуэ зэхагъэхьэ. Советхэм я оккупэциэм къыхэнэр [[КъуэкӀыпӀэ Берлин|КъуэкӀыпӀэ Берлиныра]], яужым [[Демократ Джэрмэн Республикэ|ДДжР-м]] и къалэ нэхъышъхьэ хъуар. 1961 гъэм [[Демократ Джэрмэн Республикэ|ДДжР-м]] и ӀэнатӀэ унафэмкӀэ [[КъуэхьэпӀэ Берлин|КъуэхьэпӀэ Берлиным]] и хъуреягъкӀэ [[Берлин блын]] яшъыр, яужым куэдрэ [[ЩӀыӀэ зауэ|«шӀыӀэ зауэм»]] и дэмыгъу къэнар. Блыныр щыӀуахыжьар 1989 гъэм. 

Джыпсту Берлиныр [[Джэрмэн]] зэгуэтым и къалэ нэхъышъхьу щыт, индустиэмкӀэ, шъэныгъэмкӀэ, артымкӀэ къэралыи и пӀэшхуэ иӀыгъу.

== Джылэр ==

Берлиныр лъэпкъ бжыгъэ зэхэс къалу щыт. [[Джэрмэнхэр|Джэрмэнхэм]] щымыхъукӀэ иджыри [[тыркухэр]], япэрей [[Республикэ Совет Социал Зэгуэтхэр|РССЗ-м]] щыщ лъэпкъхэр, пэмыкӀхэр джоуэ дэс.

{| class="wikitable"
!Гъэр
!Джылэр
|-
|1650
|6 500
|-
|1750
|90 000
|-
|1800
|72 000
|-
|1850
|420 000
|-
|1900
|1 890 000
|-
|1950
|3 340 000
|-
|1987
|3 250 000
|-
|1997
|3 425 000
|-
|2007
|3 370 000
|-
|2009
|3 431 420
|}

== Хьэуар ==
{{Infobox weather
|ЩӀыпӀэ_цӀэр_еуэ=Берлиным
|Къызхэхар=[http://www.worldweather.org/016/c00059.htm World Weather], [http://www.pogoda.ru.net/monitor.php?id=10389&month=10&year=2009 Дунемрэ Хьэуамрэ]

| ЩӀыш_курыту      = 0.6      | ЩӀыш_курыту_къехыр   = 42
| Маз_курыту       = 1.0     | Маз_курыту_къехыр    = 33
| Гъатх_курыту     = 4.7     | Гъатх_курыту_къехыр  = 41
| Мэл_курыту       = 8.3     | Мэл_курыту_къехыр    = 37
| Накъ_курыту      = 13.9    | Накъ_курыту_къехыр   = 54
| Мэкъу_курыту     = 16.8    | Мэкъу_курыту_къехыр  = 69
| Бадз_курыту      = 18.8    | Бадз_курыту_къехыр   = 56
| Шыщхь_курыту     = 18.6    | Шыщхь_курыту_къехыр  = 58
| ФокӀ_курыту      = 14.6    | ФокӀ_курыту_къехыр   = 45
| Жэп_курыту       = 9.6     | Жэп_курыту_къехыр    = 37
| ЩакӀу_курыту     = 4.9     | ЩакӀу_курыту_къехыр  = 44
| Дыгъ_курыту      = 2.0     | Дыгъ_курыту_къехыр   = 55
| Гъэ_курыту       = 9.5     | Гъэ_курыту_къехыр    = 515

| ЩӀыш_курыту_мин  = -1.9    | ЩӀыш_курыту_макс     = 2.9
| Маз_курыту_мин   = -1.5    | Маз_курыту_макс      = 4.2
| Гъатх_курыту_мин = -1.3    | Гъатх_курыту_макс    = 8.5
| Мэл_курыту_мин   = 4.2     | Мэл_курыту_макс      = 13.2
| Накъ_курыту_мин  = 9.0     | Накъ_курыту_макс     = 18.9
| Мэкъу_курыту_мин = 12.3    | Мэкъу_курыту_макс    = 21.6
| Бадз_курыту_мин  = 14.3    | Бадз_курыту_макс     = 23.7
| Шыщхь_курыту_мин = 14.1    | Шыщхь_курыту_макс    = 23.6
| ФокӀ_курыту_мин  =  10.6   | ФокӀ_курыту_макс     = 18.8
| Жэп_курыту_мин   = 6.4    | Жэп_курыту_макс      = 13.4
| ЩакӀу_курыту_мин =  2.2    | ЩакӀу_курыту_макс    = 7.1
| Дыгъ_курыту_мин  = -0.4    | Дыгъ_курыту_макс     = 4.4
| Гъэ_курыту_мин   = 5.7    | Гъэ_курыту_макс      = 13.4

| ЩӀыш_а_мин       = 15.2    | ЩӀыш_а_макс          = -21.0
| Маз_а_мин        = 18.6    | Маз_а_макс           = -26.0
| Гъатх_а_мин      = 25.1    | Гъатх_а_макс         = -16.5
| Мэл_а_мин        = 30.9    | Мэл_а_макс           = -6.7
| Накъ_а_мин       = 33.2    | Накъ_а_макс          = -2.9
| Мэкъу_а_мин      = 35.0    | Мэкъу_а_макс         = 0.8
| Бадз_а_мин       = 37.2    | Бадз_а_макс          = 5.4
| Шыщхь_а_мин      = 37.7    | Шыщхь_а_макс         = 4.7
| ФокӀ_а_мин       = 34.2    | ФокӀ_а_макс          = -0.5
| Жэп_а_мин        = 27.5    | Жэп_а_макс           = -9.6
| ЩакӀу_а_мин      = 19.5    | ЩакӀу_а_макс         = -16.1
| Дыгъ_а_мин       = 15.7    | Дыгъ_а_макс          = -20.2
| Гъэ_а_мин        = 37.7    | Гъэ_а_макс           = -26.0
}}

== Администрациэ гуэшыгъуэр ==

АдминистрациэмкӀэ Берлиныр хэку 12 гуэчауэ щыт ({{lang-de|Bezirk}} ахэр я кӀуэцӀми куейкӀэ гуэчыжьху ({{lang-de|Ortsteil}}, псори - 95).

{| class="wikitable" style="margin:auto"
! Къедзыгъуэхэр:
! Инагъыр:
! Жылэр:
! rowspan="11" | [[Файл:Berlin Subdivisions.svg|320px]]
|-
| [[Bezirk Charlottenburg-Wilmersdorf]] 
| 64,72
| 4,944
|-
| [[Bezirk Friedrichshain-Kreuzberg]] 
| 20,26
| 13,357
|-
| [[Bezirk Lichtenberg]] 
| 52,29
| 4,961
|-
| [[Bezirk Marzahn-Hellersdorf]] 
| 61,74
| 4,013
|-
| [[Bezirk Mitte]] 
| 39,47
| 8,456
|-
| [[Bezirk Neukölln]] 
| 44,93
| 6,969
|-
| [[Bezirk Pankow]] 
| 103,01
| 3,543
|-
| [[Bezirk Reinickendorf]] 
| 89,46
| 2,697
|-
| [[Bezirk Spandau]] 
| 91,91
| 2,435
|-
| [[Bezirk Steglitz-Zehlendorf]] 
| 102,50
| 2,867
|-
| [[Bezirk Tempelhof-Schöneberg]] 
| 53,09
| 6,304
|-
| [[Bezirk Treptow-Köpenick]] 
| 168,42
| 1,430
|}

== Сурэтылъэ ==
<gallery>
File:Brandenburgertor SN.jpg|Бранденбург дэхьэпӀэ
File:Schloss Charlottenburg Berlin 2007.jpg|Шарлоттенбург пщыунэ
File:2006 Berliner Dom Front.jpg|Берлин нэхъышъхьэ чылисэ
File:Berlin reichstag CP.jpg|Рейхстаг
File:East Side Gallery1.jpg|Берлин блыныр
File:PotsdamerPlatz Vogelperspektive 2004 1.jpg|Потсдам курыт
File:Berlin zoo elefantentor.jpg|Берлин и зоо
File:Schloss Tegel1.JPG|Тегел пщыунэ
</gallery>

== ТехьэпӀэхэр ==
{{Commons|Берлин}}
* [http://www.berlin.de/ Къалэм и нэхъышъхьэ сайт]
* [http://www.berlin-ru.net/ УрысыбзэкӀэ тха Берлиным и сайт]
* [http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD Берлин энциклопедиэ "Вокруг Света" дежь]

{{Geo-stub}}

[[Категориэ:Джэрмэн]]