Kuveyt

Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: Kuveyt (mánisleri)

Kuveyt, Kuveyt Mámleketi geyde Kuveyt (Mámleket al-Kuveyt) - Arabstan yarım atawında, Parsı qoltıǵınıń arqa-batıs jaǵasındaǵı mámleket. Maydanı 17,8 mıń km². Xalqı 2,04 mln. adam (2001). Paytaxtı - Al-Kuveyt qalası. Basqarıw tárepten 3 wálayatqa bólinedi.

Mámleketlik basqarıw principi

Kuveyt - konstituciyalıq monarxiya. Ámeldegi Konstituciyası 1962-jıl 16-noyabrde qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı - ámir (1977-jıldan shayıq Jobir al-Ahmad al-Jobir as-Saboh). Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı ámir hám parlament - Milliy Jıynalıs, atqarıwshı hákimiyattı ámir hám Ministrler Keńesi (húkimet) ámelge asıradı.

Tábiyatı

Jer maydanınıń kóp bólegi batıstan shıǵısqa tómenlep baratuǵın plato. Parsı qoltıǵınıń jaǵası batpaqlı oypatlıq. Kuveyt aymaǵı Afrika—Arabstan platformasınıń arqa-shıǵısında. Basra - Kuveyt sineklizasında jaylasqan. Íqlımı qurǵaq, tropikalıq ıqlım. Yanvardıń temperaturası 11°, iyul ayı 34°. Jıllıq jawın 100-150 mm. Landshaftı: arqa bóleginde taslaq, oraylıq hám qubla bólegine qaray qumlı shól menen almasıp baradı. Ósimlik az, topıraǵı boz topıraq.

Xalqı

Xalqınıń 90% ke jaqını arablar, olardıń yarımınan kóbi emigrantlar. Kóshpeli sahra adamları, indiyalıq hám pakistanlıqlar, iranlıqlar da jasaydı. Rásmiy tili - arab tili. Dini - islam. Xalıqtıń 96% i qalalarda jasaydı. Iri qalaları: Al-Kuveyt hám Al-Ahmadi.

Tariyxı

Eramızǵa shekemgi 3 mıń jıllıqqa shekem Kuveyt aymaǵı Bobil, Ossuriya hám Iran mámleketleri quramına kirgen. Onnan keyingi dáwirlerde bolsa túrli mámleketler arasında talas bolıp keldi. VII ásirden Kuveyt Arab xalifalıǵı, XVI ásirden Osmanlı túrk saltanatı quramında. XVIII ásir ortalarınan Kuveytta húkimet as-Saboh dinastiyası shayıqları qolında. XVIII ásirdiń 60-jıllarınan Kuveytqa Britaniyanıń ost-Indiya kompaniyası kirip kelip basladı. 1899-jıldan Kuveyt ámelde Ullı Britaniya ıqtıyarına ótti. Kuveyt xalqınıń gúresi nátiyjesinde 1961-jıl 19-iyunda Kuveyt ǵárezsizlikke eristi. Húkimet bir neshe aldıńǵı reforma ótkerdi. Mámlekette siyasiy turmıs aktivlesip, 1967-jılda Kuveyt kásiplik awqamları federaciyası dúzildi. Kuveyt húkimeti unamlı biytáreplik, hámme mámleketler menen sheriklik etiw siyasatın rásmiy túrde járiyaladı. 1990-jıl 2-avgustta Irak Kuveytti basıp alıp, óz wálayatı dep járiyaladı. BMSh Qawipsizlik Sovetiniń sheshimine qaray, 29 mámleketten ibarat koaliciya kúshleri Kuveytti 1991-jıl 26-fevralda pútkilley azat etti. Kuveyt 1963-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1994-jıl 8-iyulda ornatqan. Milliy bayramı - 25-fevral - Milliy kún (1961).

Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları

Kuveytta siyasiy partiyalar iskerligi qadaǵan etilgen. Kuveyt demokratiyalıq forumı, oppoziciyadaǵı partiya, 1991-jıl 7 oppoziciya toparınıń birlesiwi nátiyjesinde dúzilgen. Kuveyt jumısshıları ulıwma federaciyası kásiplik awqamı 1967-jıl dekabrde dúzilgen. Arab kásiplik awqamları xalıqaralıq konfederaciyası hám Jáhán kásiplik awqamları federaciyası aǵzası.

Ekonomikası

Ekinshi Jáhán urısına shekem Kuveyt ekonomikasınıń tiykarǵı tarmaǵı kóshpeli shárwashılıq, jaǵada bolsa teńiz jániwarların awlaw bolǵan, xalıqtıń bir bólegi sawda-satıq hám atap aytqanda, merwert sawdası menen shuǵıllanǵan. Urıstan keyin bay neft kánleri negizinde neft qazıw sanaatı rawajlandı. 1970-jıllarǵa kelip jalpı milliy ónimniń azǵana 60%, valyuta túsiminiń 94% i neft sanaatına tuwrı keldi. Irak agressiyası Kuveyt ekonomikasına, ásirese, neft kánlerine úlken zıyan jetkerdi, biraq 1993-jıldan-aq neft eksportınan alınǵan aqsha urıstan aldınǵı dárejeden asıp 9,9 mlrd. hám 1994-jıl 11,2 mlrd. dollardı quradı. Kuveytta neftten alınatuǵın dáramatlardıń 10% "Kelesi áwladlar fondı" na ótkeriledi. Tiykarǵı neft kánleri: Al-Burkon, Al-Makva, Vafra, Ahmadi. Jılına 25 mln. tonna neftti qayta islep alatuǵın 3 zavod bar. Tábiyiy gaz da qazıp alınadı. Sonıń menen birge, ximiya (ximiyalıq tógin, ammiak, altınkúkirt, kaustik soda, boyaw), kemasazlıq, metall islew (truba, akkumulyator), azıq-awqat, qurılıs buyımları sanaatı (cement, gerbish, cherepitsa hám basqalar) islep shıǵarıw sıyaqlı tarmaqları da rawajlanǵan. Elektr stanciyalar, teńiz suwın duzsızlandıratuǵın qurılmalar bar. Temir-tersekten metall eritetuǵın, neft sanaatı úskenelerin, ruwzıger elektr hám radio ásbapların qayta ońlaytuǵın kárxanalar, ónermentshilik ustaxanaları da bar. 90-jıllarda neft sanaatı jalpı ishki ónimniń 42% in, basqa sanaat tarmaqları 14,5%, awıl xojalıǵı bolsa 0,3% in quradı. 1 jılda ortasha 16,8 mlrd. kVt/saat elektr energiyası payda etiledi.

Awıl xojalıǵı

Awıl xojalıǵında ele kóshpeli shárwashılıq ústem. Oazislerde xurma, biyday, arpa, palız eginleri jetistiriledi. Ulıwma, mámleket aymaǵınıń tek 1% awıl xojalıǵına jaramlı. Bul xalıqtıń awıl xojalıǵı ónimlerine mútájiniń 50% ǵana qandıradı. Azıq-awqattıń kóp bólegi shetten keltiriledi. Balıq tutıw xalıq mútájiniń 25% in qandıradı.

Transportı

Kuveytta temirjol joq. Avtomobil jolları uzınlıǵı - 4 mıń km den artıq. Teńiz transportı, ásirese, tankerlar úlken áhmiyetke iye. Tiykarǵı teńiz portları: Shuvayx (Kuveyt), Ash-Shuayba, Mino-al-Ahmadi. Shetke neft hám neft ónimlerin, ximiyalıq tógin, suyıltırılǵan gaz, asbest trubalar, cement hám basqalardı shıǵaradı. Shetten mashina hám ásbap -úskene, transport quralları, qurılıs buyımları, metall hám metall buyımlar, azıq-awqat keltiredi. Kuveyttiń bir qansha mámleketlerdegi qarjılardıń úlken bólegi kóshpes múlkke aylandırılǵan. Atap aytqanda, Gollandiya hám Daniyada Kuveytqa qaraslı neftti qayta islew zavodları, Evropadaǵı 9 mámlekette 5117 avtomobil janılǵısın quyıw tarmaqları bar. Bunnan tısqarı, Angiyanıń "British petroleum", "Midlend", Germaniyanig "Daymler bens", "Folksfagen", "Simens", Ispaniyanıń "Taras", Franciyanıń "Pariba" sıyaqlı iri kompaniya hám banklerdiń úlesi bolıp tabıladı. "Santa-Fe" xalıqaralıq neft kompaniyası Kuveyttiń tolıq jeke menshigi esaplanadı. Tiykarǵı sawda klientleri: Yaponiya, AQSh, Evropa Awqamı mámleketleri, Qıtay, arab mámleketleri. Pul birligi - Kuveyt dinori.

Medicinalıq xızmeti, bilimlendiriwi hám ilimiy mákemeleri

Shıpakerler Kuveyt mámleket universitetinde hám shet ellerde tayarlanadı. Mámleket oqıw orınlarında barlıq túrdegi tálim biypul. Menshikli mektepler de bar. Baslanǵısh mektepte oqıw múddeti - 4 jıl, aralıq mektepte 4 jıl hám orta mektepte 4 jıl. Baslanǵısh hám aralıq mekteplerde 6-14 jastaǵı balalardıń oqıwı májbúriy. Mámlekette 1 joqarı oqıw jurtı - Kuveyt mámleket universiteti (1966-jılda tiykar salınǵan) bar. Ilimiy mákemeleri: Kuveyt ilimiy-izertlew institutı (1967), awıl xojalıǵı tájiriybe stanciyası (1953), Arab joybarlaw institutı (1966) - hámmesi Kuveyt qalasında. Kuveyt oraylıq kitapxanası (1936), universitet kitapxanası, Kuveyt qalasında Kuveyt muzeyi hám tábiyiy-tariyxıy muzey bar.

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi

Kuveytta bir neshe gazeta hám jurnallar basıp shıǵarıladı. Eń áhmiyetlileri: "Al-Anba" ("Xabarlar", arab tilindegi kúndelik gazeta, 1976-jıldan), "Arab tayme" ("Arab waqtı", inglis tilindegi gazeta, 1977-jıldan), "Al-Watan" (arab tilindegi kúndelik gazeta, 1974-jıldan), "Al-Jamahir" ("Xalıq", arab tilindegi kúndelik gazeta, 1984-jıldan), "Al-Kabas" ("Bilim", arab tilindegi kúndelik gazeta, 1972-jıldan), "Kuweit time" ("Kuveyt waqtı", inglis tilindegi kúndelik gazeta, 1961-jıldan), "Ar-Risola" ("Xat", arab tilindegi háptelik gazeta, 1961-jıldan), "As-Siyosa" ("Siyasat", arab tilindegi kúndelik gazeta, 1965-jıldan), "Al-Xadaf" ("Maqset", arab tilindegi háptelik gazeta, 1961-jıldan), "Al-Amal" ("Jumısshı", háptelik jurnal), "Al-Arabi" ("Arab", jurnal, 1958-jıldan), "Al-Kuveyti" ("Kuveytlik", háptelik jurnal, 1961-jıldan), "At-Talia" ("Dáslepki", háptenama, 1962-jıldan). Kuveyt informaciya agentligi (KUVA) 1976-jılda dúzilgen. Kuveyt radioesittiriw xızmeti 1951-jıl, televideniesi 1961-jıl shólkemlestirilgen.

Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri

Faylaka atawdan áyyemgi ibadatxana wayranı, jez háykelsheler, ioniy kolonnalı Satir ibadatxanası, keramika buyımları tabılǵan (eramızǵa shekemgi III ásir). Kuveyt qalasınıń eski úyleri 1-2 qanatlı bolıp, tas hám ılaydan islengen hám de sırtqı (toplam) hám ishki (garem) ge ajıratılǵan. Gúmbezli 1 hám 2 minarlı jome meshitler (Úlken meshit, as-Suk hám basqalar) qurılǵan. 1950-60-jıllarda qala qayta qurıldı. Sanaat imaratları qurıldı. Kóp qanatlı úyler qurılıp, kósheler jasıllandırıldı. Temir-beton hám aynadan qurılıp atırǵan kóp qanatlı úyler kafelli, shıysheband. Xalıq ustalarınıń kórkem óneri bezew buyımlarda (aǵash kese, shiyshe monshaqlar, qımbat bahalı tas kózli júzikler, gúmis yamasa qorǵasın qaplap naǵıslanǵan shılımlar hám basqalar) kózge taslanadı.

Muzıkası

Muzıkası arab muzıka kórkem óneri menen tikkeley baylanısqan. Hanaskorlik muzıka kórkem óneri rawajlanǵan. Shet elde oqıp kelgen muzıka qánigeleri mekteplerde sabaq beredi hám hanaskorlar orkestrin dúzedi. Iri milliy professional orkestr - radio hám televidenie orkestri bar. Oǵan jergilikli kompozitorlar muzıka jazıp beredi.

Teatrı

1957-jıl Xalıq teatrı dúzildi. 1959-jıldan Arab teatrı isley basladı. Onıń repertuarın Mısır hám jergilikli avtorlardıń pyesaları bayıtıp keldi. 1964-jıl truppanı miyerlik rejissyor Zakiy Tolaymat basqarıp, arab pyesaların saxnalastırdı hám mámlekette dáslepki ret teatr bilim jurtın shólkemlestirdi. 1963-jıl Parsı qoltıǵı Kuveyt teatrı payda boldı hám onda jergilikli dramaturglar dóretpeleri qoyıldı. 1967-jıl jáne bir teatr truppası - Kuveyt teatrı dúzildi.

Kinosı

60-jıllar basınan qısqa metrajlı waqıyalı hám hújjetli filmler súwretke alınıp basladı. 1971-jıl "Shápáátsiz teńiz" (rejissyorı Xolid Saddiq) kórkem filmi kórsetildi. Kuveyttiń óz kinostudiyası joq.

Ózbekstan - Kuveyt qatnasları

Tiykarǵı maqala: Ózbekstan - Kuveyt qatnasları

1994-jıl iyulda eki mámleket arasında diplomatiyalıq qatnasları ornatılǵannan keyin, túrli tarawlarda sheriklik jolǵa qoyılıp basladı. 1994-jılda Ózbekstan Respublikası menen Kuveyt arasında "Hawa reysi tuwrısındaǵı kelisim" kelisip alındı. 1997-jılda Kuveyt ekonomikalıq rawajlanıw fondı Nókis hám Úrgenish qalaların suw menen támiyinlew joybarı ushın 18 mln. AQSh dolları muǵdarında pul ajırattı. Áyne waqıtta Ózbekstanǵa 6 mln. Kuveyt dinori muǵdarında kredit beriw tuwralı shartnamaǵa qol qoyıldı; 20 jıl múddetke berilgen bul kreditte 5 jıllıq jeńillikli dáwir názerde tutılǵan. 1998-jıl 250 mıń Kuveyt dinori muǵdarındaǵı kredit aqshası ózlestirildi. Eki mámleket arasında siyasiy, sociallıq, mádeniy tarawlarda da sheriklik jolǵa qoyılǵan. Buǵan Kuveyt parlamentinde Kuveyt - Ózbekstan doslıq komiteti dúzilgeni ayqın mısal bola aladı.