Telereportaj

Telereportaj - jurnalistikanın' en' quramalı janrlarınan esaplanadı. Bu'gingi ku'nde telereportaj turmıs waqıyaların haqıyqat sa'wlelendiriwi sha'rt. Waqıyanın' kemshilik ta'repin de jetiskenlik ta'repin de televidenienin' sa'wlelendiriw quralları menen su'wretlew za'ru'r. Waqıyag'a ha'r qanday "ton kiydiriw" ha'm faktlerdi bo'rttiriw yamasa pa'seytiriw menen telereportajdın' ta'sirshen'ligin asırıp bolmaydı.

Reportaj tiykarında latınsha "jetkeriw", ingliz tilinde bolsa "xabar beriw" ma'nisin bildiredi. Ol ha'zirgi zamanago'y jurnalistikada en' jawınger, jıldam janrlardan esaplanadı. Ol barlıq janrlarg'a qarag'anda o'mirge biraz jaqın turıp, waqıya ju'z berip atırg'an ornınan ja'ne ju'z berip atırg'an waqıtta alıp beriliwi menen basqa janrlardan ajıralıp turadı.

Reportaj bolıp atırg'an waqıya haqqında da'rriw tu'sinik beredi, onın' dawıslı jag'dayın "ko'shiredi" ha'm tın'lawshılardı bul waqıyanın' jag'dayı, sharayatına alıp kiredi. Lekin, telereportaj waqıyanın' anıq ko'rinisi emes, ol turmıstın' ko'p qırlılıg'ın xabarshı qarım-qatnası arqalı ko'rsetip beredi.

Telereportajdın' za'ru'rli ta'repleri onın' waqıyanın' barısın beriw ha'm tezligi bolıp esaplanadı. Ol ha'miyshe jan'alıqlar haqqında xabar beredi. Reportaj u'zliksiz ra'wishte televidenienin' barlıq su'wretlew quralları birlestirilgen, dawıslı so'z, ko'rkem ha'm hu'jjetli shawqımlar, muzıka, en' baslısı, qaytalanbas ko'rinis.

Jurnalisttin' so'zi ha'm akustikalıq su'wretlew qatlamı waqıyanı qabıl etiwdi qıyınlastırmaslıg'ı, kerisinshe, onın' mazmunlıg'ın ku'sheytiriwi ha'm rawajlandırıwı kerek.

Telereportajda jurnalisttin' roli ayrıqsha isshen' ha'm juwapkershilikli bolıp tabıladı. Ol waqıyanın' qatnasıwshısı, gu'wası bolıp g'ana qalmay, teletamashagoylerge bul waqıyanın' ortalıg'ına "kirip shıg'ıwg'a", onı tu'p tiykardı "seziw" ge ko'meklesiwi kerek. Waqıya ko'riwshiler ta'repinen tuwrı qabıl etiliwin ta'miyinlew ushın xabarshı onı anıq ha'm tu'sinikli so'z etiwi lazım. Bul talap ayrıqsha ju'da' za'ru'r a'hmiyetke iye.

Telereportaj sonday anıq jazılıwı, jazıw tasmasına tu'siriliwi ha'm efir arqalı beriliwi kerek, tamashago'y onı bir ko'riiwden-aq qabıl etiwi mu'mkin bolsın. Sebebi, telereportajda tamashago'ylerge bir ma'rte qatnas jasaw mu'mkin, olar telereportajdı qayta ko'riw mu'mkinshiligine iye emes. Sonın' ushın anıq ha'm a'piwayı turaqlı montaj tiykarı talap esaplanadı.

Xabarshının' sholıwı anıq ha'm qatan' ta'rtiplengen bolıwı kerek. Telereportajdın' temporitmin teletamashagoylerge waqıyanın' barısın baqlap ha'm qa'telespey qabıl etiliw mu'mkinshiligin jaratıw za'ru'r. İntanatsion qurılısı da waqıya mazmunına say keliwi kerek.

Teleko'rsetiwdin' teksti, jıynalg'an ha'm "reportaj" g'a jazılg'an ko'rinisli ja'ne dawıslı materialdı beriw, jurnalisttin' hawazı ha'm intonatsiyası, dinamikası. Usı barlıq usıllardı biri-birine u'zliksiz, sheberlik penen baylanıstırıw na'tiyjesinde telereportajdın' pu'tinligi ta'miyinlenedi.

Eger sol elementlerdin' birewi ulıwma materialg'a tuwrı kelmese, tamashago'yler waqıya tuwralı qa'te tu'sinikke iye bolıwı mu'mkin.

Telereportajdın' mınaday tu'rleri bar:

• waqıyalı reportaj. Xabarshının' dıqqat orayında waqıyanın' o'tiw barısı, onın' dinamikası. Ma'selen: xalıq saltanatları, jan'a ka'rxananın' ashılıwı, delegatsiyalardı ku'tiw ha'm gu'zetiw, sport jarıslarının' konferentsiyaları ha'm tag'ı basqa.
• problemalı reportaj. Bul reportajda waqıya ma'lim bir problemanın' jan'a ta'replerin ashıwda ha'm onı sheshiwde sebep rolin atqarmaqta. Ulıwma problema anıq bir waqıya arqalı du'zilip, sheshiledi.

Mazmun boyınsha telereportajlardı mınaday tu'rlerge bo'liw mu'mkin.

1. Ja'miyetlik siyasiy reportaj.
2. Ekonomikalıq (islep shıg'arıw) reportaj.
3. Ma'deniyat ha'm ko'rkem o'ner tarawlarındag'ı waqıyalarg'a bag'ıshlang'an reportajlar.

Orınlanıwı boyınsha tuwrıdan-tuwrı jetkeriletug'ın reportaj ha'm magnit tasmasına jazılg'an reportajlardı ayırıwı mu'mkin.

Tuwrıdan-tuwrı efirge jiberiletug'ın reportaj "translatsion" ta'rizde berilip, efirde, a'dette, o'zgerissiz ko'rsetiledi.

Magnit tasmag'a jazılg'an reportaj bolsa, avtordın' ideyası ja'ne wazıypaları ko'zde tutılg'an jag'dayda montaj etiledi. Onda waqıya barısının' ta'rtibi de, bazı ta'repleri de o'zgertilip efirge jiberiledi.

Video kassetag'a jazılg'an telereportajda montajdın' roli u'lken. Montaj waqıyanın' en' za'ru'r bolg'an jag'dayların tın'law ha'm waqıttı qısqarttırıw mu'mkinshiligin beredi. Montaj printsip ta'repinen tekst redaktorlawına uqsap ketedi.

Telereportajdı montaj etip atırg'an payıtta mına qag'ıydalardı yadta tutıw kerek:

1. Waqıya bolıp atırg'an orında telejurnalist barlıq tamashago'ylerdin' wa'kili ekenligin umıtpaw;
2. Bolg'an waqıyanı tamashago'ylerge haqıyqat ja'ne, tuwrıdan-tuwrı jetkeriw;
3. Efirge tayarlang'an telereportajda ayırım elementler jetispese, bul kemshilikti durıslaw ushın barlıq sharalardı ko'riw sha'rt.