Dinamika

Dinamika (grek. dynamis — ku'sh) — mexanikanın' jisimler mexanik ha'reketin olarg'a ta'sir qılatug'ın ku'shler menen baylanıslı u'yrenetug'ın bo'limi. Dinamikada statikanın' qıyın ku'shler sistemasın qa'dimgi qalına keltiriw qag'ıydalarınan ha'm kinematikadag'ı ha'reketdi ko'rsetiw usıllarınan ken' paydalanıladı. D.nın' ulıwma waziypası berilgen (qoyılg'an) ku'shler boyınsha ha'reketdi anıqlaw, eger ha'reket belgili bolsa, jisimge qoyılg'an ku'shlerdi tabıwdan ibarat. A'detde, Dinamika degende jaqtıllıq tezliginen a'dewir kishi tezlikde ha'reketlenetug'ın ha'r qanday jisimnin' ha'reketin u'yrenetug'ın qa'dimgi (klassik) Dinamika tu'siniledi.

U'yreniletug'ın obyektdin' bo'limlerine qarap: 1) moddiy noqat ha'm moddiy noqatlar sisteması Dinamikası; 2) qattı jisim Dinamikası; 3) o'zgeriwshen' massallı jisim Dinamikası; 4) elastik ya'ki plastik deformatsiyalanatug'ın jisim Dinamikası; 5) suyıqlıq ha'm ga'z Dinamıkası (mas, gidrodinamika, aerodinamika, ga'z dinamikası) boladı. Dinamikada aldın noqat ha'reket qag'ıydaları anıqlanadı, keyin noqatlar sisteması ushın bul qag'ıydalar ulıwmastırıladı, massa jisımlerinin' ulıwma ko'rinisi spatında qaraladı.

Dinamika tiykarın Nyutonnın' mexanika qag'ıydaları payda qıladı.

Dinamikada ikkita birlikler sisteması isletiledi: 1) fizik sistema [uzınlıq birligi (1 metr), waqıt birligi (1 sekund), massa birligi (1 kilogramm-massa) alinadı]; 2) texnik sistema [uzınlıq, waqıt birligi ha'm ku'sh birligi (1 kilogramm-ku'sh)]. Dinamikada ulıwma noqatlar ha'm sistemalardın' ha'reketi Nyutonnın' qag'ıydaları tiykarında du'zilgen differensial ten'lemeler tiykarında anıqlanadı. Dinamikada ulıwma noqat tebrenbe ha'reketin teksiriw ushın differensial ten'lemelerden paydalanıladı ha'm ha'reket qag'ıydaları keltirip shıg'arıladı. Bunnan tısqarı dinamikada ha'reketdi teksiriw ushın ko'binshe saddalashtırılg'an u'sh tu'rli usıl ha'm keltiriledi. Bular Dinamikanın' ulıwma teoremaları degen atı menen kiritilgen.

A'debiyatlar

• Orazbayev M ., T., Nazariy mexanika tiykarg'ı kursı, 3-nashr, T., 1966; Rashidov T. R., Shoziyotov Sh., Mominov K. B., Nazariy mexanika asoslari (darslik) T., 1990.