შობის კუნძული (კირიბატი)
შობის კუნძული, კირიტიმატი (ინგლ. Christmas Island) — ერთ-ერთი უდიდესი ატოლი წყნარ ოკეანეში, ლაინის კუნძულთა ჯგუფში. ეკუთვნის კირიბატის. მდებარეობს 285 კმ-ში კუნძულ ტაბუაერანიდან, 2500 კმ-ში ჰონოლულუდან, 2700 კმ-ში ტაიტიდან. ფართობი — 388,39 კმ², ლაგუნის ფართობი — 324 კმ². მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის დონიდან — 13 მეტრი. გაშენებულია ქოქოსის პალმის პლანტაციები. ხდება მარგალიტის მოპოვება. 1777 წელს აღმოაჩინა ჯ. კუკმა.
| მშობ. სახელი: ინგლ. Christmas Island | |
|---|---|
 შობის კუნძული, გადაღებული საერთაშორისო კოსმოსური სადგურიდან | |
| გეოგრაფია | |
| მდებარეობა | წყნარი ოკეანე |
| კოორდინატები | 01°52′00″ ჩ. გ. 157°24′00″ დ. გ. / 1.86667° ჩ. გ. 157.40000° დ. გ. |
| ფართობი | 388,39 კმ² |
| უმაღლესი წერტილი | 13 მ |
 კირიბატი | |
| დემოგრაფია | |
| მოსახლეობა | 5586 (2010) |
| სიმჭიდროვე | 14,38 ად. /კმ² |
შობის კუნძული — მსოფლიოში ყველაზე დიდი ატოლია ფართობით 321 კმ² (ხმელეთის ფართობი). კუნძულზე მსოფლიოში საზღვაო ფრინველების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი კონცენტრაციაა. ატოლზე ხუთი დაკეტილი ტერიტორიაა.
მეორე მსოფლიო ომის დროს კუნძული დაიკავა მოკავშირეთა ჯარმა, თვითმფრინავებისთვის აშენდა ასაფრენ-დასაშვები ზოლი. 1956—1958 წლებში კუნძულიდან 50 კმ-ში დიდი ბრიტანეთი აწარმოებდა ბირთვული იარაღის გამოცდას. ბევრი ნაგებობა დაინგრა. მაგრამ შენარჩუნებულმა ინფრასტრუქტურამ შესაძლებელი გახადა კირიტიმატი გამხდარიყო ლაინის კუნძულების ადმინისტრაციული ცენტრი.
შობის კუნძულს ჰყავს ორი წარმომადგენელი ქვეყნის პარლამენტში. აქ ასევე მდებარეობს ლაინის და ფენიქსის კუნძულების სამინისტრო. შობის კუნძული — დედამიწის პირველი დასახლებული ადგილია, რომელიც ხვდება ახალ წელს.
გეოგრაფია
რედაქტირებაფიზიკური სტრუქტურა
რედაქტირებაატოლის ცალკეულ ბრტყელ მომცრო კუნძულებს აქვთ მარჯნული წარმოშობა, ხოლო თვითონ რიფი მიემართება წყლის ქვეშ სიღრმით 30-120 მ და ეყრდნობა ვულკანურ კლდეებს. ატოლს აქვს ძალიან დიდი ლაგუნა 16 000 ჰა ფართით, რომელიც შეერთებულია ოკეანესთან ჩრდილო-დასავლეთით. კუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილში არსებობს რამდენიმე ასეული პატარა ლაგუნა ფართით 16 800 ჰა, რომლებსაც არა აქვთ ზღვაზე გასასვლელი. ამ ლაგუნებში წყლის სიმლაშე საკმაოდ განსხვავებულია. ლაგუნებში განლაგებულია ასობით მომცრო კუნძული. მიწის დონე დამოკიდებულია დღის პერიოდზე: მოქცევის დროს ბევრი კუნძული იფარება წყლით. ატოლზე არსებობს მტკნარი წყლის წყაროები საკმაოდ დაბალი სიმლაშით და სიღრმით 2 მეტრამდე. კუნძულის ყველაზე მაღალი წერტილი — მაღლობი დიუნების მწვერვალზე, რომელიც მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნახევარკუნძულის ჩრდილოეთ სანაპიროზე.
შობის კუნძული განლაგებულია მშრალ ეკვატორულ ზონაში. ნალექების საშუალო წლიური დონეა — 873 მმ (ამასთან ზოგჯერ 177-დან 2621 მმ-მდე). წვიმის სეზონი მარტსა და აპრილს შორის. ყველაზე ცხელი დღეებია ოქტომბერ-ნოემბერში. კუნძულზე წლის განმავლობაში ტემპერატურა ძალიან არ იცვლება, წლის საშუალო ტემპერატურაა — 24-30 °C. ქარი უპირატესად აღმოსავლეთისაა.
კუნძულის ფლორა და ფაუნა
რედაქტირებაკუნძულის ხელუხლებელი ტყეები შედგება დიდი პიზონიის (ლათ. Pisonia grandis) სამი მასივისაგან, რომლის სიმაღლეც აღწევს 10 მეტრს. ეს მასივები მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთის კონცხთან, მოტუ-ტაბუსთან და ჩრდილო-დასავლეთ კონცხთან ახლოს. კუნძულზე დაბალი სიმაღლის ბუჩქებია ლათ. Scaevola taccada, რომელიც ქმნის ერთგვაროვან საფარს, ან შერეულს ლათ. Messerschmidia argentea და ლათ. Suriana maritima. დაბალი სიღრმის ლაგუნებში ჭარბობს ლათ. Suriana maritima, რომელიც იზრდება 2 მეტრ სიმაღლემდე. Messerschmidia argentea უპირატესად გვხვდება სანაპირო დაბლობებში. ლათ. Sida fallax, რომელიც იზრდება 2 მეტრ სიმაღლემდე, ხარობს სამხრეთ სანაპირო დაბლობებში და ყველა ქვიშოვან ნიადაგზე. ლათ. Heliotropium anomalum ქმნის ტყის საფარს სანაპიროზე. სამხრეთ-აღმოსავლეთ კონცხზე ჭარბობს Sida fallax, Heliotropium anomalum, ლათ. Boerhavia repens და ლათ. Lepturus repens. კუნძულის დასავლეთით დაახლოებით 5200 ჰა-ზე დარგულია ქოქოსის პალმა (ლათ. Cocos nucifera). სხვა არაადგილობრივი მცენარეები შემოტანილი იქნა ადამიანის მიერ XX საუკუნეში.
1960 წლის დეკემბერში შობის კუნძული გამოცხადდა ფრინველთა ნაკრძალად გილბერტისა და ელისის კუნძულების კოლონიაში. სამი მომცრო კუნძული — კუკი, მოტუ-ტაბუ და მოტუ-უპუა — გამოცხადდა შეზღუდული შეხების ტერიტორიად. 1975 წლის მაისში ნაკრძალებად ხელახლა გამოცხადდა კუკის (19 ჰა); მოტუ-ტაბუს (3,5 ჰა); მოტუ-უპუას (19 ჰა); ნგაონტეტააკეს (2,7 ჰა) — კუნძულების ტერიტორიები; ჩრდილო-დასავლეთი კონცხი. შესვლა ამ ტერიტორიებზე მკაცრად აკრძალულია, შესაძლებელია მხოლოდ წერილობითი ფორმით.
კუნძულზე არსებობს ფრინველთა 37 სახეობა, რომელთაგან 20 ბუდობს კუნძულზე. კუნძულზე არსებული ტროპიკული ფრინველების სახეობების რაოდენობა ყველაზე დიდია მსოფლიოში. აქ შეიძლება შევხვდეთ ფრინველთა შემდეგ სახეობებს: ლათ. Pterodroma alba, ლათ. Puffinus pacificus, ლათ. Puffinus nativitatis, ლათ. Nesofregetta albigularis, ლათ. Phaethon rubricauda, ლათ. Sula dactylatra, ლათ. Sula sula, დიდი ფრეგატი (ლათ. Fregata minor), პატარა ფრეგატი (ლათ. Fregata ariel), ლათ. Sterna fuscata, ლათ. Sterna lunata, ლათ. Procelsterna cerulea, ლათ. Anous minutus, ლათ. Gygis alba. შობის კუნძულზე ლათ. Sterna fuscata-ის მსოფლიოში ყველაზე დიდი პოპულაციაა. კუნძულზე ზოგჯერ გვხვდება ლათ. Vini kuhlii. გადამფრენი ფრინველებიდან აქ ბუდობენ ლათ. Pluvialis fulva, ლათ. Numenius tahitiensis, ლათ. Arenaria interpres. 1778 წლის იანვარში კუნძულზე ბუდობდა ლათ. Scolopacidae-ის ერთ-ერთი სახეობა — ლათ. Prosobonia cancellatus, მაგრამ მის შემდეგ იგი არავის არ უნახია.
კუნძულის ერთადერთი ძუძუმწოვარია — ლათ. Rattus exulans. ამას გარდა გვხვდება მწვანე კუ (ლათ. Chelonia mydas) და ცხოველთა რამდენიმე სხვა სახეობა.
ისტორია
რედაქტირება- 1777 წლის 24 დეკემბერი — კაპიტანმა ჯეიმზ კუკმა გემებით «HMS Resolution» და «HMS Discovery» აღმოაჩინა კუნძული, რომელსაც მან 2 იანვარს დაარქვა შობის კუნძული;
- 1834 წელი — კუნძულზე მივიდა ეკიპაჟი გემით «ტუსკანი» (Tuscan);
- 1836 წლის 10 ოქტომბერი — გემი «ბრიტონი» (Briton) კაპიტან ჯორჯ ბენსონის (Captain George Benson) მეთაურობით ჩაიძირა კუნძულის ჩრდილო-აღმოსავლეთ კონცხთან;
- 1842 წელი — კუნძული გამოიკვლია კაპიტანმა ჯ. სკოტმა (Captain J. Scott) ბრიტანული სამხედრო საზღვაო ძალების გემით «სამარანგი» (Samarang);
- 1847 წლის დეკემბერი — კუნძულთან ჩაიძირა ბრემენის გემი «მოცარტი»;
- 1857 წელი — კუნძული გუანოს რაოდენობის დასადგენად გამოიკვლია კაპიტანმა ჯონ სტეტსონმა (Captain John Stetson);
- 1858 წლის ნოემბერი — გუანოს მოპოვების უფლება მიიღო ამერიკულმა კომპანიამ;
- 1865 წელი — კუნძულზე მოპოვებული გუანოს მოპოვებას აწარმოებს ინგლისურ-ავსტრალიური კომპანია;
- 1888 წლის 17 მარტი — კუნძულის ანექსია მოახდინა დიდმა ბრიტანეთმა;
- 1911 წელი — კუნძულზე გადმოსხდნენ იაპონელი ბრაკონიერები, რომლებმაც მოკლეს ათასობით ფრინველი;
- 1937 წლის თებერვალი — კუნძულზე ამუშავდა დიდი ბრიტანეთის რადიოსადგური;
- 1950-1960 წლები — კუნძულზე მდებარეობდა დიდი ბრიტანეთის სამხედრო ბაზა, რომელიც აწარმოებდა ბირთვული იარაღის გამოცდას;
- 1957 წლის მაისი — კუნძულის შორიახლოს გამოიცადა პირველი ბრიტანული წყალბადის ბომბი;
- 1962 წელი — ამერიკის შეერთებული შტატები პროექტ "დომინიკი"-ს ფარგლებში აწარმოებს 22 ბირთვულ გამოცდას.
ატოლის დასახლებული პუნქტები და მათი რაოდენობა
რედაქტირებამოსახლეობის რაოდენობა 2005 წლის აღწერის თანახმად შეადგენდა 5115 ადამიანს[1], ხოლო 2010 წლის აღწერის თანახმად 5586 ადამიანს[2].
| დასახლება (ქართ.) | დასახლება (ინგლ.) | მოსახლეობის რაოდენობა, ად. (2005) |
მოსახლეობის რაოდენობა, ად. (2010) |
|---|---|---|---|
| ბანანა | Banana (Banana Wells) | 1170 | 955 |
| ლონდონი | London | 1829 | 1879 |
| პოლანდი | Poland | 235 | 441 |
| ტაბვაკეა | Tabwakea | 1881 | 2311 |
| შობის კუნძული | Christmas Island | 5115 | 5586 |
ეკონომიკა
რედაქტირება1858 წლის ივნისში კუნძული გახდა ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორია და მას შემდეგ მასზე მოიპოვებოდა ფოსფატები. 1886 წელს კუნძულზე დაირგო 18 000—20 000 ქოქოსის პალმა და მოპოვებული იქნა 50 ტონა მარგალიტი. XIX საუკუნეში კუნძულზე კიდევ დაირგო 70 000 ქოქოსის პალმა, რომელთაგან გაიხარა მხოლოდ 25 %-მა ძლიერი გვალვის გამო. 1905 წლიდან 1912 წლამდე პერიოდში კუნძული იყო დაუსახლებელი, მაგრამ შემდეგ ხელახლა აღდგა ქოქოსის პალმის პლანტაციები. დღეისათვის კუნძულზე ძირითადი ეკონომიკური მოღვაწეობაა — კოპრის წარმოება (სახელმწიფო პლანტაციას უკავია ტერიტორია ფართით 5170 ჰა). დღეისათვია კუნძულზე ასევე იწარმოება გაყინული ოკეანის თევზი. 1971 წელს ჰავაის კუნძულების უნივერსიტეტმა სცადა კუნძულის ლაგუნაში მოეყვანა კიბორჩხალები (ლათ. Artemia salina), მაგრამ 1978 წელს ეს პროექტი დაივიწყეს. ახლახან განხორციელდა ზღვის წყლისაგან მარილის დამზადების პროექტი. ბოლო წლებში ვითარდება ტურიზმი.
ეკოლოგიური პრობლემები
რედაქტირებაქოქოსის პალმის პლანტაციებმა განდევნა ადგილობრივი მცენარეული საფარი კუნძულის ტერიტორიის დაახლოებით მესამედზე. სხვადასხვა პროექტების განხორციელებისას დიდი რაოდენობით განადგურდა ლათ. Messerschmidia argentea. ამის გამო დიდი რაოდენობით შემოიტანეს უცხო მცენარეები. მაგალითად, მეორე მსოფლიო ომის დროს შემოიტანეს ლათ. Pluchea odorata, რომელიც ფართედ გავრცელდა ატოლზე და წარმოქმნა მრავალრიცხოვანი ტყის მცირე მასივები. ასევე შემოიტანეს ლათ. Tribulus cistoides, რომელმაც დღეისათვის წარმოქმნა აქ მობინადრე ფრინველთათვის ხელსაყრელი საფარი. 1978 წელს კუნძულზე არსებობდა დაახლოებით 50 ეგზოტიკური მცენარე. ბირთვული იარაღის გამოცდის შედეგად ზოგიერთმა ფრინველმა დაკარგა გამრავლების უნარი, რაც უარყოფითად მოქმედებს ზღვის ფრინველების პოპულაციაზე.
XIX საუკუნეში კუნძულზე გამოჩნდნენ კატები, რომლებიც ასევე საფრთხეს უქმნიან ფრინველებს. კატების რაოდენობა აღწევს 2000 ერთეულამდე. შედეგად ფრინველთა 18 სახეობიდან ლაგუნის მომცრო კუნძულებზე ბუდობს 11, სადაც ჯერ კიდევ არ არიან კატები. ამ ცხოველების დაჭერის ცდებს არ მოჰყოლია მოსალოდნელი შედეგები, ამიტომ ბოლო დროს სოფლებში ხდება მახეების დაგება, ხოლო მაცხოვრებლებს აკრძალული აქვთ კატების ყოლა.
კუნძულზე არსებული ლათ. Sterna fuscata-ისთვის დიდ საფრთხეს წარმოადგენენ ღორები, თუმცა ბოლო დროს მოხერხდა მათი რაოდენობის მკვეთრად შემცირება.
გახშირდა ზღვის ფრინველების ბრაკონიერული გზით მოპოვების შემთხვევები.
ლიტერატურა
რედაქტირება- ქსე, ტ. 11, გვ. 15, თბ., 1987
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Volkszählung 2005 (анг)
- ↑ Kiribati Census Report 2010 Volume 1. National Statistics Office, Ministry of Finance and Economic Development, Government of Kiribati. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 აგვისტო 2014. ციტირების თარიღი: 17 March 2013.