Staðamálin
| Saga Íslands
| ||
|
Eftir tímabilum | ||
|---|---|---|
| ||
| ||
| ||
|
Eftir umfjöllunarefni | ||
Staðamálin voru átök biskupa og höfðingja á Íslandi um forræði yfir kirkjum sem höfðingjar höfðu látið reisa á jörðum sínum og farið með sem sína eign, meðal annars þegið hluta af tíund sem var þeim nokkur tekjulind.
Staðamál fóru fram í tveimur hrinum, fyrst þegar Þorlákur helgi Þórhallsson varð Skálholtsbiskup 1178 og hóf árið eftir að krefjast forræðis yfir kirkjustöðum í samræmi við umbætur Eysteins Erlendssonar erkibiskups í Niðarósi. Staðamálum fyrri lyktaði með því að Þorlákur náði forræði nokkurra kirkjujarða en varð annars lítið ágengt annað en gera höfðingjum ljóst að yfirráð þeirra teldust ekki lögleg fyrir kirkjunni.
Staðamál síðari hófust þegar Árni Þorláksson („Staða-Árni“) Skálholtsbiskup kom heim frá Noregi, nývígður. Hann hafði með sér boð erkibiskups um að „allir staðir og tíundir skyldu gefast í biskupsvald.“ Þeim lauk með sérstakri sáttagerð milli Árna biskups og íslenskra höfðingja í Ögvaldsnesi í Noregi 1297 að undirlagi Jörundar Þorsteinssonar og Eiríks Magnússonar konungs. Í henni var kveðið á um að þeir staðir sem leikmenn ættu hálft eða meira í skyldu þeir halda áfram en aðrir staðir falla undir biskup. Með þessu móti fékk kirkjan sjálfstætt vald í málefnum kirkna og presta og kirkjuréttar- og siðferðismálum. Í kjölfarið óx vald kirkjunnar á kostnað veraldlegra höfðingja og með tímanum urðu æ fleiri kirkjustaðir eign biskupsstólanna.
