Skoða frumkóða fyrir Klagenfurt am Wörthersee

{{Borg
|Nafn=Klagenfurt am Wörthersee
|Mynd=Klagenfurt Innere Stadt Landhaus NO-Ansicht 31072008 01.jpg
|Skjaldarmerki=AUT Klagenfurt COA.svg
|Land=Austurríki
 |lat_dir=N | lat_deg=46 | lat_min= 37
 |lon_dir=E | lon_deg=14 | lon_min=18
|Hérað=Kärnten
|Flatarmál=120
|Íbúafjöldi=99.000 <small>(2016)</small>
|Íbúar/km2=785
|Hæð=446
|Vefslóð=http://www.klagenfurt.at
}}
'''Klagenfurt am Wörthersee''' er borg í [[Austurríki]] og jafnframt höfuðborg sambandslandsins [[Kärnten]]. Borgin er miðstöð ferðamennsku í suðurhluta Austurríkis. Íbúar eru tæp 100 þúsund.

== Lega og lýsing ==
Klagenfurt liggur við austurenda stöðuvatnsins Wörthersee syðst í Austurríki. Borgin liggur í fjalladal í 450 m hæð. Næstu borgir eru [[Villach]] til vesturs (20 km), [[Ljubljana]] í [[Slóvenía|Slóveníu]] til suðurs (85 km) og [[Graz]] til norðausturs (130 km). Árnar Glan og Gurk renna í gegnum Klagenfurt. 

== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] borgarinnar sýnir hvítan varðturn á rauðum grunni. Fyrir framan er grænn dreki. Turninn er merki borgarinnar, en drekinn stendur fyrir þjóðsöguna um uppruna borgarinnar. Drekinn kom fyrst fyrir á [[16. öldin|16. öld]], en síðustu breytingar á merkinu voru gerðar á [[20. öldin|20. öld]]. 

== Orðsifjar ==
Mjög merkileg saga liggur að baki heitisins Klagenfurt, en það er upphaflega rómanskt.

*Upphaflega hét bærinn la quiliu, sem merkir ''staðurinn við vatnið''. Hér er átt við ána Glan, ekki stöðuvatnið Wörthersee.
*Þegar slavar stofnuðu ríki á svæðinu á [[Miðaldir|miðöldum]], þýddu þeir heitið. Hét bærinn þá Cviljovec, sem merkir það sama og la quiliu. Hins vegar merkir fyrri hlutinn, cvilja, einnig ''harmur'' eða ''að harma''.
*Þegar bærinn var þýskumælandi á ný síðla á miðöldum var slavneska heitið þýtt á [[Þýska|þýsku]]. Hins vegar var það síðari merkingin sem var þýdd og bærinn nefndur Klagenfurt. Það merkir ''harmavað'' (Klagen = harma, furt = vað).

[[3. júlí]] [[2007]] ákvað borgarráð að lengja heiti borgarinnar í Klagenfurt am Wörthersee. Breytingin var samþykkt í sambandsþingi Kärnten og tók gildi [[1. febrúar]] [[2008]].

== Saga Klagenfurts ==
=== Þjóðsaga ===
[[Mynd:Klagenfurt Lindwurm und Herkules 19072006 01.jpg|thumb|Lindwurm-brunnurinn minnir á þjóðsöguna um uppruna borgarinnar]]
Til er þjóðsaga um uppruna borgarinnar. Í mýri við austurenda Wörthersee bjó dreki nokkur sem gerði sér far um að éta þær manneskjur sem voguðu sér að nálgast mýrina. Til að ráða niðurlögum drekans var reistur turn. Við hann var fest keðja með króki, en á krókinn var settur dauður uxi. Þegar drekinn nældi sér í uxann, festist hann við krókinn. Eftir það var hann barinn til bana af íbúunum í kring. Turninn varð síðan að miðborg Klagenfurt.

=== Upphaf ===
Á [[13. öldin|13. öld]] ríkti Spanheimer-ættin yfir svæðinu og hvatti fólk til að setjast að við austurbakka Wörthersee. Hertoganir Hermann og Bernhard af Spanheim gilda sem stofnendur Klagenfurt. Hermann reisti bæinn á mýrinni við Wörthersee, en þar flæddi gjarnan inn í bæinn. Bernhard færði því bæinn aðeins austar árið [[1246]], þar sem miðborgin stendur í dag. [[1252]] fékk Klagenfurt almenn borgarréttindi. Brátt fékk nýja borgin virki og borgarmúra. Hins vegar var íbúatalan nokkuð lág næstu aldir.

=== Blómatími ===
[[Mynd:Landhaus Gr Wappensaal Gabbrief.jpg|thumb|Maximilian keisari veitir gildum borgarinnar frístatus. Veggmynd eftir Josef Ferdinand Fromiller.]]
[[1514]] eyddi stórbruni nær gjörvallri borginni. Til að auðvelda uppbyggingu borgarinnar á ný veitti [[Maximilian I (HRR)|Maximilian]] keisari gildum borgarinnar gjafabréf, þ.e. þeim var veitt uppgjöf allra skatta og skyldna. Auk þess var myntsláttan færð frá St. Veit til Klagenfurt [[1529]], en hún reyndist borginni mikil lyftistöng. [[1527]] var lokið við að búa til lítinn skipaskurð frá borginni til bakka Wörthersee, Lendkanal. Með honum stórjókst verslun og varð Klagenfurt að mikilvægum áfangastað á verslunarleið til vesturs. Til austurs lágu árnar Glan og Gurk. Í kjölfarið óx Klagenfurt mikið og varð brátt að fjölmennasta bæ í Kärnten.

=== Siðaskipti og gagnsiðaskipti ===
[[Mynd:Klagenfurt map ca 1735.jpg|thumb|Klagenfurt 1735]]
[[Siðaskiptin]] gengu í garð í Klagenfurt á fyrri hluta [[16. öldin|16. aldar]]. Um miðja öldina var nánast öll borgin lútersk. Habsborgararnir voru hins vegar enn kaþólskir og rétt fyrir aldamótin [[1600]] var hafist handa við að umbreyta trúnni á ný. Gagnsiðaskiptin fóru fram með miklu valdi. Íbúar Klagenfurt voru gefnir þeir kostir að snúa til kaþólskrar trúar á ný eða yfirgefa landið. Lúterskar bækur voru brenndar og lúterskum kirkjum lokað (eða breytt í kaþólskar kirkjur). Harðast gengu Jesúítar fram. Snemma á [[17. öldin|17. öld]] var öll borgin orðin rammkaþólsk á ný.

=== 19. öldin ===
[[1797]] hertóku [[Frakkland|Frakkar]] Klagenfurt og aftur [[1805]]-[[1809]]. Ekki kom til átaka í borginni, en Frakkar rifu niður borgarmúrana. Fyrir vikið myndaðist rýmra byggingapláss. Fátækt ríkti þó næstu áratugina. [[1848]] varð Kärnten myndað og varð Klagenfurt höfuðborg þess. Héraðsþing var sett í borginni. [[1863]] fékk Klagenfurt [[járnbraut]]artengingu, en við það óx borgin mjög. [[Iðnbyltingin|Iðnvæðingin]] fór þó rólega af stað. Þess í stað var landbúnaður nærsveita styrktur með áveitum. Iðnaður hélst takmarkaður. Til dæmis hafnaði borgarráð rafmagnsvæðingu borgarinnar árið [[1896]]. Rafmagn komst ekki á í Klagenfurt fyrr en [[1903]] eftir miklar kappræður og samningsþóf. 

=== 20. öldin ===
Í [[Heimstyrjöldin fyrri|fyrri heimstyrjöldinni]] lá Klagenfurt ekki langt frá bardagasvæðum við ítölsku landamærin. Þúsundir austurrískra hermanna fóru um borgina. Í stríðslok hertóku júgóslavneskar hersveitir borgina, en rétt áður hafði héraðsþingið í Klagenfurt flutt sig um set til bæjarins Spittal og síðar til St. Veit. Í [[júní]] [[1919]] urðu [[Júgóslavía|Júgóslavar]] að hverfa frá borginni á ný. Í almennri atkvæðagreiðslu [[10. október]] [[1920]] kusu íbúar borgarinnar áframhaldandi tilveru í Austurríki, frekar en að sameinast Júgóslavíu. Við innlimun Austurríkis í [[Þýskaland]] 1938 urðu miklar breytingar í borginni. Austur-Tíról var sett undir stjórn Klagenfurts, sem og hlutar Slóveníu. Öll dagblöð voru bönnuð. Torgið Neuer Platz fékk heitið Adolf Hitler Platz og önnur torg hlutu heiti annarra háttsettra nasista. Nærliggjandi bæir voru sameinaðir Klagenfurt, sem þar með óx talsvert. Íbúar fóru úr 30 þús í 50 þús. Nær allir [[gyðingar]] borgarinnar voru fluttir brott þótt fáir væru (1934 voru þeir 269). Þeir voru aðeins 9 árið [[1951]]. Frá [[1945]] til [[1955]] var Klagenfurt á breska hernámssvæðinu. Það var ekki fyrr en með brotthvarf breskra hermanna að borgin tók að dafna á ný. 1955 var fyrsta háhýsið reist. [[1961]] myndaðist fyrsta göngugatan í miðborginni, sú fyrsta í Austurríki. Skólar voru reistir. Í Klagenfurt er framhaldsskóli fyrir slóvenska minnihlutann. Háskóli var stofnaður í borginni [[1970]].

== Íþróttir ==
*Kärnten Ironman Austria er næstfjölmennasta þríþrauterkeppni [[Evrópa|Evrópu]]. Þátttakendur eru um 2.500.
*Strandblakkeppnin Grand-Slam er haldin árlega í Klagenfurt, en þar leiða bestu strandblakkeppendur heims saman hesta sína.
*[[Íshokkí]]liðið EC KAC í Klagenfurt er eitt sigursælasta íshokkílið Austurríkis. Það hefur 29 sinnum orðið austurrískur meistari.
*Helsta knattspyrnulið borgarinnar er SK Austria Kärnten, sem lék í efstu deild [[2007]]-[[2010]]. Knattspyrnuliðið SAK Klagenfurt er eingöngu skipað Slóvenum. Liðið leikur í 3. deild.

== Vinabæir ==
Klagenfurt viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:
{|
|- valign="top"
|
* {{DEU}} [[Wiesbaden]] í [[Þýskalandi]], síðan [[1930]]
* {{NLD}} [[Venlo]] í [[Holland]]i, síðan [[1961]]
* {{ITA}} [[Gorizia]] á [[Ítalía|Ítalíu]], síðan [[1965]]
* [[mynd:Flag of Slovenia.svg|22px]] [[Nova Goriza]] í [[Slóvenía|Slóveníu]], síðan 1965
* [[mynd:Flag of Denmark.svg|22px]] [[Gladsaxe]] í [[Danmörk]]u, síðan [[1969]]
* {{DEU}} [[Dessau-Rosslau]] í [[Þýskalandi]], síðan [[1970]]
|
* [[mynd:Flag of Tajikistan.svg|22px]] [[Dúshanbe]] í [[Tajikistan]], síðan [[1973]]
* {{DEU}} [[Dachau]] í [[Þýskalandi]], síðan [[1974]]
* {{POL}} [[Rzeszow]] í [[Pólland]]i, síðan [[1975]]
* [[mynd:Flag of Romania.svg|22px]] [[Sibiu]] í [[Rúmenía|Rúmeníu]], síðan [[1990]]
* {{HUN}} [[Zalaegerszeg]] í [[Ungverjaland]]i, síðan 1990
* {{UKR}} [[Czernowitz]] í [[Úkraína|Úkraínu]], síðan [[1992]]
|
* {{ISR}} [[Nasaret]] í [[Ísrael]], síðan [[1993]]
* {{ESP}} [[Tarragóna]] á [[Spánn|Spáni]], síðan [[1994]]
* {{CHN}} [[Nanning]] í [[Kína]], síðan [[2001]]
* {{CAN}} [[Laval]] í [[Kanada]], síðan [[2005]]
|}

== Frægustu börn borgarinnar ==
*([[1880]]) [[Robert Musil]], rithöfundur
*([[1934]]) [[Udo Jürgens]], dægurlagasöngvari og sigurvegari í [[Eurovision]] [[1965]]

== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Klagenfurt Domplatz Kirche 22022007 01.jpg|thumb|Dómkirkjan í Klagenfurt stendur við torgið Neuer Platz]]
*Dómkirkjan í Klagenfurt er höfuðkirkja [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunnar]] í borginni. Hún var reist [[1581]]-[[1591|91]] af siðaskiptamönnum. En aðeins nokkrum árum síðar hófust gagnsiðaskipti kaþólsku kirkjunnar og var kirkjunni lokað árið [[1600]]. Fjórum árum síðar var hún eftirlátin Jesúítum, sem helguðu hana postulunum Pétri og Páli og bættu klausturbyggingu við. [[1787]] varð Klagenfurt biskupssetur og varð kirkjan þá að dómkirkju, sem hún er enn. [[1960]] var klausturbyggingin í kringum kirkjuna rifin niður og við það kom kirkjan betur í ljós. Dómkirkjan er ákaflega fögur að innan. Þar eru nokkur stór altari, sem og hásæti biskupsins.
*Landhúsið í Klagenfurt er nokkurs konar gamalt samkomuhús gildanna. Húsið var reist [[1574]]-[[1594|94]] og var meðal annars notað af formönnum verslunar. Tveir turnar skörtuðu húsið. [[1723]] brann húsið, en var lagfært í síðbarokkstíl. Þegar Frakkar hernámu Klagenfurt á tímum [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]], notuðu þeir húsið sem vopnabúr og herspítala. [[1883]] var húsinu breytt í safn, en aðalsalir voru notaðir fyrir viðhafnir. Á jarðhæð voru skrifstofur. Á tímum [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjaldarinnar síðari]] notuðu nasistar húsið sem skrifstofur og bækistöðvar. Það slapp algjörlega við eyðileggingu í loftárásum. [[1945]] var nýrri héraðsstjórn komið á laggirnar í húsinu, enda var Klagenfurt höfuðborg. Þar voru einnig aðalstöðvar breska hernámsstjórnarinnar. Eftir miklar umbætur [[1964]]-[[1976|76]] varð húsið að þinghúsi sambandsþingsins í Kärnten. Miklar deilur spunnust um nýjar umbætur á aðalsal hússins, Grosser Wappensaal, á árunum fyrir [[2000]].
*Maria-Loretto-kastalinn var reistur [[1652]] á nesi við Wörthersee. Kastalinn var mikið hús með mörgum turnum og bogahliðum. [[1708]] eyðilagðist nær öll samstæðan í bruna, en eftir stóð núverandi hús. Árið [[2002]] keypti borgin húsið og er það nú opið almenningi.
*Minimundus er skemmtigarður við Klagenfurt. Þar eru módel af 150 heimsþekktum byggingum í mælikvarðanum 1:25. Garðurinn var opnaður [[1958]]. Ágóðinn af miðasölunni rennur til bjarnahjálparinnar Rettet das Kind.

<gallery>
 Klagenfurt Landhaus 25042009 31.jpg|Landhúsið
 MariaLoretto2.jpg|Maria-Loretto-kastalinn
 White House, Neuschwanstein models-Minimundus.JPG|Minimundus skemmtigarðurinn. Í forgrunni er [[Hvíta húsið (Washington, D.C.)|Hvíta húsið]] í [[Washington (borg)|Washington]], í bagrunni er kastalinn [[Neuschwanstein]] í [[Bæjaraland]]i.
</gallery>

== Heimildir ==
*{{Wpheimild|titill= Klagenfurt|tungumál= de|mánuðurskoðað= 17. janúar|árskoðað= 2012}}

[[Flokkur:Borgir í Austurríki]]