„Frumur“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá

← Eldri breyting Nýrri breyting →

Efni eytt Efni bætt við

MyndræntWiki-texti

Innfellt

Útgáfa síðunnar 5. október 2006 kl. 04:38

- - í smíðum ***

Inngangur

Þessi lexía fjallar um frumur og er ætluð nemendum sem eru í kjarnaáfanga í líffræði í framhaldsskóla. Þessi lexía er ítarefni með 3. kafla (bls. 47-65) bókarinnar Líffræði - Kjarni fyrir framhaldsskóla eftir Örnólf Thorlacíus.

Greinar á íslensku wikipedíu

Dýrafruma

Mynd:Biological cell.png

Skýringarmynd af venjulegri dýrsfrumu
Frumulíffæri:
1. Kjarnakorn (e. Nucleolus)
2. Kjarni (e. Nucleus)
3. Netkorn (e. Ribosome)
4. w:Korn (e. Vesicle )
5. w:Hrjúft frymisnet(e. Rough endoplasmic reticulum )
6. w:Golgiflétta/frymisflétta (e. Golgi apparatus eða "Golgi body")
7. w:Frymisnet/frymisgrind (e. Cytoskeleton)
8. w:Slétt frymisnet (e. Smooth endoplasmic reticulum)
9. w:Hvatberar (e. Mitochondrion)
10. w:Safabóla (e. Vacuole)
11. w:Umfrymi (e. Cytoplasm)
12. w:Leysibóla (e. Lysosome)
13. W:Deilikorn (e. Centriole)

Dýrafruma ; frumuveggur, frumuhimna, örpíplur, kjarni, safabóla, leysibóla, frymisnet : hrjúft – slétt, hvatberi, frymisflétta. Og deilikorn, þau eru ekki í plöntufr.

Plöntufruma ; frumuveggur, frumuhimna, örpíplur, kjarni, safabóla, leysibóla, frymisnet : hrjúft – slétt, hvatberi, frymisflétta. Og grænukorn.. það eru ekki grænukorn í dýrafr.

Skilgreiningar á hugtökum

Sveim
Osmósa
Innhverfing
Úthverfing

http://visindavefur.hi.is/myndir/dyrsfruma_111104.jpg

Helstu frumulíffæri í plöntum og dýrum

w:Frumuveggur er til styrktar og verndar

Frumuhimna

w:Frumuhimna/frymishimnur umlykja frumur og frumulíffæri og stjórna för efna út og inn. Það er bæði frumuhimna utan um frumu og inn í henni utan um einstök frumulíffæri. Frymishimnur eru valgegndreypar sem þýðir að þær geta valið hvaða efnum er dælt út og inn og þannig haldið réttri samsetningu. Í frymishimnum er tvöfald laga af fitusameindum.

Kjarni

w:Kjarni geymir erfðavitneskju. Í kjarnanum myndast DNA og RNA.

Kjarnakorn

w:Kjarnakorn þar myndast netkorn.

Netkorn

w:Netkorn (ríbósóm) Þar myndast prótín.

Í rásum frymisnetsins má greina eins konar korn sem nefnd eru Ríbósóm. Aðalefni þeirra er kjarnsýran RKS.Í ríbósómunum tengjast amínósýrur saman og mynda prótín. Ríbósómin eru vel sett þar sem þau sitja föst í frymisnetinu.

Frymisnet

w:Frymisnet er vökvi sem umlykur kjarnann og sem er sífellt á hreyfingu. Frymisnetið tekur þátt í smíði og flutningum á prótíni.

Hrjúft frymisnet

Slétt frymisnet

Frymisflétta

w:Frymisflétta

Bólur og korn

Safabólur eru vökvafylltir belgir á floti í umfryminu. Þær er að finna í bæði frumum plantna og dýra. Safabólur eru nokkurs konar geymslutankur frumunnar. Í þeim eru geymd ýmis efni sem fruman þárf á að halda, t.d. fæðuefni og ensím.

Leysibólur

Leysibólur sjá um að eyða aðskotaefnum. Þær innihalda ensým sem sundra ýmsum efnum og er stundum lýst sem meltingarkerfi frumanna. þær geta eyðilagt heilar frumur sem eru að einhverjum hluta óþarfar. Af þessum sökum hafa þær líka fengið nafnið ,,Sjálfsvígsbelgir”.

Hvatberar

Hvatberar eru helsta orku uppspretta frumunnar. Þeir eru nokkuð stærri en ríbósómin.Í hvatberum fer fram sundrun glúkósa og annara einfaldra fæðuefna. Við það losnar mikil orka þegar fæðuefnin eru brotin niður. Hvatberar beisla þessa orku. Hvataberar eru með mikið eða dálítið af eigin DNA. Talið er að fyrir miljónum ára hafi hvatberar verið sjálfstæðar lífverur.

Grænukorn

w:Grænukorn

Frymisgrind

w:Frymisgrind

Bifhár og svipur

w:Bifhár og svipur

Deilikorn

w:Deilikorn

Verkefni

Lýstu frumukenningunni með eigin orðum.
Nefndu nokkur frumulíffæri
Lýstu frumuhimnu
Teiknaðu dýrsfrumu og plöntufrumu og merktu inn á teikningarnar helstu frumulíffæri.
Hvaða munur er á dæmigerðri frumu í plöntu og í dýri?
Hver er helsti munur á kjarnafrumu og dreifkjarnafrumu?
Hvað gerist í grænukornum?
Hvað eru netkorn og hvað gera þau?
Hvað er innhverfing?
Hvað er úthverfing?
Hvaða starfsemi fer fram í hvatberum?

Vefleiðangrar

Tenglar

Wikimedia Commons hefur upp á að bjóða margmiðlunarefni tengt:

Flokknum frumulíffræði

@@ Lína 53: / Lína 53: @@
 === Frumuhimna ===
-* [[w:Frumuhimna]]/frymishimnur umlykja frumur og frumulíffæri og stjórna för efna út og inn. Það er bæði frumuhimna utan um frumu og inn í henni utan um einstök frumulíffæri. Frymishimnur eru úrvalgegndreypar sem þýðir að þær geta valið hvaða efnum er dælt út og inn og þannig haldið réttri samsetningu. Í frymishimnum er tvöfald laga af fitusameindum.
+* [[w:Frumuhimna]]/frymishimnur umlykja frumur og frumulíffæri og stjórna för efna út og inn. Það er bæði frumuhimna utan um frumu og inn í henni utan um einstök frumulíffæri. Frymishimnur eru valgegndreypar sem þýðir að þær geta valið hvaða efnum er dælt út og inn og þannig haldið réttri samsetningu. Í frymishimnum er tvöfald laga af fitusameindum.
 === Kjarni ===