Somalia
| Somalia | ||
| Jamhuuriyadda Soomaaliya جمهورية الصومال Jumhūriyyat as-Sūmāl | ||
|
| |
| Standardo di Somalia | Blazono di Somalia | |
| Nacionala himno: | ||
| Soomaaliyeey Toosoow | ||
.svg)
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Mogadishu | |
| · Habitanti: | 2 milion[1] (2006) | |
| Precipua urbo: | Mogadishu | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Somaliana, Araba[2] | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Mohamed Abdullahi Mohamed | |
| · Chefa ministro: | Mohamed Hussein Roble | |
Surfaco: (43ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 637 540 km² | |
| · Aquo: | 1,6 % | |
Habitanti: (78ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 12 693 796[3] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 27,2 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Somaliana shilling | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SO
| |
SOM
| ||
706
| ||
| Reto-domeno: | .so | |
Somalia (Somaliane Soomaaliya, Arabe الصومال aṣ-Ṣūmāl) oficale Federala Republiko Somalia esas lando jacanta an estal Afrika. Ol havas kom vicini Djibuti nord-weste, Etiopia weste e Kenia sud-weste. Norde jacas gulfo di Aden. Este e sude jacas Indiana oceano. La lando havas la maxim extensa litoro di Afrika, longa de 3025 kilometri.
La nomo di la lando forsan devenas de Kushit-vorto signifikante 'tenebroza', refere la pela koloro di lua habitanti.
Bazala fakti pri Somalia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Somalia |
Somalia habitabas dpos paleolitiko. Ibe trovesis pikturi en kaverni de 9.000 yari aK. La maxim famoza grupo di pikturi formacas tale nomizita "komplexo Laas Geel", qua kontenas un ek la maxim anciena arti en roko di Afrika. Anciena Somaliani domestikigis kamelo. La regiono mantenis prospera komerco kun Anciena Egiptia ed Anciena Grekia.
Islamo arivis en la regiono dum la 7ma yarcento, e la precipua komercala mar-voyi en Reda maro divenis kontrolita da Mohamedana kalifi. Somaliana komercisti establisis kolonio en Sofala, Mozambik, por explotar oro. Mogadishu divenis importanta Mohamedana centro en Est-Afrika. Tamen, Mohamedana e kristana kolonieti en Somalia kunvivis pacoze dum yarcenti.
En 1884, Europana povi decidis dividar Afrika, e dervisho Muhammad Abdullah Hassan organizis milito en la korno di Afrika kontre Europana okupo. En 1920 Abdullah Hassan fine vinkesis, e Unionita Rejio transformis la regiono pose konocita kom Britaniana Somalia en protektorato. Ye la 15ma di decembro 1923 Italia sendis guberniestro Cesare Maria De Vecchi por guvernar Italiana Somalia.
Pos la duesma mondomilito, Unionita Rejio prenis kontrolo di Britaniana Somalia ed Italiana Somalia kom protektorati, kontre ke Francia kontrolis la vicina Djibuti. En 1958 eventis plebicito en Djibuti pri unionar o ne unionar su kun Somalia, e la maxim multa lua habitanti decidis restar unionita a Francia.
Ye la 1ma di julio 1960 Britaniana ed Italiana Somalia unionesis e nedependanteskis de Unionita Rejio. Lua unesma prezidanto esis Aden Abdullah Osman Daar, qua guvernis til 1967. Ye la 20ma di julio 1961 la lando adoptis lua unesma konstituco. En 1967 Muhammad Haji Ibrahim Egal divenis chefa ministro di la lando.
Ye la 15ma di oktobro 1969 dum vizito a l'urbo Las Anod, prezidanto Abdirashid Ali Shermarke asasinesis da un di lua korpogardisti. Ye la 21ma di oktobro sam yaro eventis stato-stroko e generalo Muhammad Siad Barre asumis la povo. Ilu komencis diktatoreso qua duris til januaro 1991, kande ilu revokesis de la povo. De 1991 til 2000 nula administrestro kontrolis omna lando.
En 1986 komencis l'Interna milito en Somalia. Komence ol esis rezisto kontre la rejimo di Siad Barre, ma pos 1988 Somalian armeo kombatis kontre diversa rebela grupi, inkluzite grupi favorebla a nedependo por Somalilando e por Puntlando. En 1991, Siad Barre revokesis de la povo, e l'interna milito divenis plu intensa. En mayo ca yaro, Somalilando deklaris su nedependanta, e malgre ke stabila guvernerio instalesis ibe, nula extera lando agnoskis lua suvereneso.
Somalia subisas la konsequi di ca militi til nun.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]Depos 1991, nula guvernerio Somaliana kontrolis komplete tota lando. Norde, la regiono Somalilando nedependanteskis ta yaro, malgre ne agnoskata. Puntlando esas altra regiono qua nedependanteskis, malgre ne agnoskata.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Somalia jacas an la surnomizita "Korno di Afrika". Kun 637 540 km², granda parto di lua tereni konsistas ek planaji od alta plataji. En la montoza regioni dil nordo, l'altitudo varias inter 900 e 2100 metri. En la centro e la sudo la reliefo esas plana e la mezavalora altitudo esas infre 180 metri. La maxim alta monto di la lando esas Shimbiris, kun 2.450 metri di altitudo. La maxim longa fluvio esas Shebelle, qua naskas en Etiopia ed esas longa entote de 2.526 km, di qui 1.236 km apartenas a Somalia.
Pro lua proximeso kun Equatoro, lua klimato ne varias multe. Ol esas varma dum tota yaro, kun influi de musono e nereguloza pluvo-quanto. Forta pluvi povas eventar kelkafoye.
La klimato esas arida nordeste e centre de la lando, e mi-arida nordweste e sude. Granda parto dil teritorio recevas min kam 500 mm di pluvo-quanto omnayare. Nordeste, la mezavalora pluvo-quanto yarala esas infre 100 mm.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Somalia |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Somalia havas 12 693 796 habitanti,[3] di qui 85% esas etniale Somali, e 15% esas bantui ed altra populi, inkluzite 30 mil Arabi.[3] La habitantaro rezidanta en urbi esas 46,7%, tamen multa habitanti restas nomadi.
Segun la provizora konstituco di 2012, l'oficala lingui di la lando esas Somali ed Araba.[4] L'Italiana e l'Angla komprenesas e parolesas da kelka habitanti.
L'oficala religio di la lando esas Islamo sunni, segun la provizora konstituco de 2012.[4] Segun l'organizuro Pew Research Center, 99,8% de la habitantaro praktikas Mohamedana religio, inkluzite l'adepti di Sufismo. Kristani esas min kam 0,1% de la habitantaro, ed existis nur 1 diocezo katolika, en Mogadishu, por tota la lando.
La maxim populoza urbo esas la chefurbo, Mogadishu. Altra importanta urbi esas Hargeysa e Kismaayo.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Dum yarcenti, Somaliani produktis notora exempli pri Mohamedana literaturo. Kun l'adopto di latina alfabeto en 1972 por skribar Somaliana linguo, diversa nun-tempala skriptisti lansis noveli, di qui kelka kun mondala aklamo. Un ek la maxim notora Somaliana skriptisti esas Nuruddin Farah. Kanadana skriptistino Margaret Laurence nomizis Somalia "lando di poeti", e la membri de la tribuo Eidagalla judikesas kom habila kompozeri di poemi. Tradicionale, poemi kompozesas por defensar vidopunti dum disputi inter klani o por transmisar politikala idei. Exempli pri importanta poeti de Somaliana literaturo esas Mohammed Abdullah Hassan, Elmi Boodhari e Ali Bu'ul.
La maxim multa muziki folklorala di Somalia uzas pentatonala* skalo. Li uzas 5 toni po oktavo, e kelkafoye konfundesas kun la muziki de Etiopia o de Araba peninsulo. Un ek lua tradicionala instrumenti esas liuto nomizita kaban. Un ek lua jenri, balwo, ofte traktas pri amo e pasiono. Exempli pri Somalian muzikal artisti esas Abdullahi Qarshe, Aar Maanta, Hasan Adan Samatar, ed altri.
La maxim populara sporto en Somalia esas futbalo.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ http://www.iaed.org/somalia/
- ↑ Segun la 7ma artiklo de la transitala guvernerio di Somalia l'oficala lingui di Somalia esas Somaliana ed Araba
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Somalia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 29ma di novembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ 4,0 4,1 The Federal Republic of Somalia – Provisional Constitution -
