København: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo

← Plu anciena versiono Plu recenta versiono →

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita

Lineo-formo

Versiono ye 15:07, 14 okt. 2015

København

Kelk imaji de Købehavn.

Standardo	Blazono
Lando:	Dania
Informo:
Latitudo:	55°43' N
Longitudo:	12°34' E
Altitudo:	0-24 m
Surfaco:	86.2 km²
Horala zono:	UTC+1
Urbestro:	Frank Jensen (S)
Mapo:

Oficala retosituo:
www3.kk.dk

København esas la chef-urbo e la maxim grand urbo di Dania. Ol havis 579 513 habitanti en 2014. Lua tota surfaco esas 86.2 km². Lua metropolala regiono havis 1 990 036 habitanti en la sama yaro.

Lua nomo venas de la Dana vorto Køpmannæhafn, kiopman, qua signifikas "komercisto", e havn, qua signifikas "portuo", "la portuo dil komercisti". Nune ol esas la kulturala, komercala e guvernala centro di Dania. Lua borso esas un de la maxim importanta en Europa. En 2012 ol esis la 3ma maxim rich urbo dil mondo.

Diversa ponti ligas lua quarteri e distrikti, e lua urbala peizajo konsistas ek parki, promeneyi e kanali. Tivoli (amuzo-parko inaugurita en 1843), la statuo La Mikra Sireno, la palaci Amalienborg e Christiansborg, Luterana kirko Frederiks e multa muzei, restorerii e diskoteki esas important atraktivi por turisti. Ultre la sektoro di servadi e la farmaciala industrio, l'urbo facis altra aranji kun skopo divenar "karbono-neutra" (tote kompensar lua emiso di karbono) en la yaro 2025.

Lua universitati havas entote plu kam 94,000 studenti. L'Universitato di København, fondita en 1479 esas la maxim anciena en Dania.

Ye la 1ma di julio 2000 inauguresis la ponto Øresund, qua ligas Dania per choseo e fervoyo a Malmö, en la Sueda regiono di Skania. Lua aeroportuo, Kastrup, recevas preske 2 milion voyajanti singlamonate.

Historio

L'urbo fondesis dum la 10ma yarcento kom Vikinga vilajo. Recenta arkeologiala labori trovis restaji de cirkume la yaro 1020, quankam la regiono ja habitesis dum la petr-epoko. L'unesma historiisto qua mencionis ol esis Saxo Grammaticus, sub la nomo Portus Mercatorum, dum la 12ma yarcento. Portus Mercatorum tradukesis al Dana kom Købmannahavn, segun taepoka skribmaniero.

En 1186 segun letro skribita dal papo Urbanus la 3ma, la kastelo Hafn e lua cirkondanta landi donesis ad Absalon, episkopo di Roskilde da rejulo Valdemar la 1ma. Cirkum la yaro 1200 l'eklezio di Nia Siniorino konstruktesis.

Kande l'urbo komencis divenar eminenta, ol komencis subisar ataki dal Hansa-uniono. Lor l'establiso dil Kalmar-uniono (1397 til 1523) inter Suedia, Norvegia e Dania, København divenis lua chef-urbo, kande Eric de Pomerania establisis su en la kastelo di København. Lua universitato inauguresis ye la 1ma di julio 1479 da la rejulo Christian la 1ma, pos l'aprobo dal papo Sixtus la 4ma^[1].

Kande la protestanta reformo komencis, l'urbo - qua esis loyala al katolika rejulo Christian la 2ma - sucesoze asiejesis en 1523 da la trupi di Frederik la 1ma, qua esis protestanta. En 1536, pos 1-yara asiejo (de julio 1535 til julio 1536) l'urbo kapitulacis a la rejulo Christian la 3ma. Dum la duesma duimo dil 16ma yarcento l'urbo prosperis pro la kresko dil komerco tra Baltiko.

Dum la 17ma yarcento l'arsenalo e la borso (Børsen) kompleteskis. Por expansar la transmara komerco l'Est-Indiana Kompanio kreesis en 1616. En 1658-59 l'urbo rezistis Sueda asiejo e repulsis grand asalto da Suedi.

En 1711 pesto-epidemio viktimigis 22,000 til 65,000 personi en København. Anke du granda fairi produktis granda destruktado. La fairo di 1728, la maxim granda de lua historio, destruktis 28% de l'edifici - 48% de la mezepokala edifici -, e cirkuma 20% de la habitanti perdis lia domi. Anke altra fairo, en 1795 produktis granda destruktado. Pro ta motivo, poka mezepokala edifici existas til nun.

Pos l'unesma fairo, granda rikonstruktado komencis. En 1733 komencis la konstrukto dil palaco Christiansborg, qua kompleteskis en 1745. La palaco destruktesis en 1794 da fairo.

Dum la duesma duimo di la 18ma yarcento Dania restis neutra dum la konflikti inter Europana povi. En 1801 Britaniana floto komandita da Horatio Nelson atakis Dana-Norvegiana floto ankragita proxim København. Ilu destruktis granda nombro di Dana-Norvegiana navi, ante l'establiso di un armistico. Ta batalio konsideresas la maxim severa en ke Horatio Nelson komandis Britaniana trupi, plu desfacila kam Trafalgar-batalio.

La duesma Kobehavn-batalio (bombardo di Kobehavn, de 16 di agosto til 5 di septembro 1807) vizis destruktar Dana-Norvegiana floto, ma esis terorigiva bombardo kun incendiala fosfa-fuzei qua atingis la domi di civila habitanti. Britaniani desembarkis e siejis Kobehavn kun 30,000 soldati. L'atako kontinuis dum 3 dii, mortigis 2,000 civili e destruktis granda parto dil urbo. La destruktado esis granda pro ke Daniana defensi ne havis potenta kampaniokanonaro kapabla por atingar Britaniana navi en la maro.

Quankam la dizastri dil komenco di la 19ma yarcento Dania experiencis granda kulturala developo, qua divenis konocita kom Dana Or-epoko. Pikto developis kun Christoffer Wilhelm Eckersberg, dum ke Christian Frederik Hansen e Gottlieb Bindesbøll adportis neoklasika-stilo a l'arkitekturo dil edifici. Dum la 1880a yari komencis instalesar fabrikerii en la suburbi. La Libera Portuo di Kobehavn konstruktesis de 1892 til 1894. Elektro instalesis en 1892 ed elektrala tramveturi komencis vehar en 1897. La habitantaro rapide kreskis: de 120,000 en 1840 til 400,000 en 1901.

En la komenco dil 20ma yarcento Kobehavn esis prosperanta industriala ed administrala urbo. Kun lua nova urbestr-domo e fervoyo-staciono, lua centro komencis expansar weste. Kom rezulto di la neutreso di Dania dum l'unesma mondomilito l'urbo prosperis per komerco samatempe kun Unionita Rejio e Germanian imperio, malgre Dania mantenis 40,000 soldati en l'urbo por defensar ol en kazo di atako. Pos la milito eventis manko di alimenti e domi. Nur dum la 1930a yari komencis granda konstruktado di domi en Torvegade por eliminar povra quarteri.

Dum Duesma mondomilito tota Dania inkluzite Kobehavn okupesis da Germaniani, de 9 di aprilo 1940 til 4 di mayo 1945. Hitler deziris ke Dania esus "modelo di protektorato" e komence Naziisti probis facar pakto kun Daniana guvernerio. En 1943 li permisis okurar general elekto kun la partopreno di tota partisi, ecepte komunisti. Ma en agosto 1943 pos la fiasko dil pakto, eventis la sabordo di diversa navi por preventar l'uzado da Naziisti. En ta yaro Naziisti komencis enkarcerigar judi, quankam la majoritato ja fugis vers Suedia.

Pos l'invado di Normandia en 1944 Naziisti timis ke Daniana polico divenis problemo, e komencis enkarcerigar e deportar policisti, quankam la majoritato fugis o celis su. De la 2,000 policisti arestita e deportita vers Germania, min kam la duimo transvivis e retroiris a Dania.

Kobehavn oficale liberigesis la 8ma di mayo 1945 da Britaniana trupi komandita da generalo Bernard Montgomery. Pos la milito, rapide komencis projeti por rezidala e laborala quarteri kunmixita a verd arei, alonge la linei dil metropoliteno* (S-tog treni).

La trafiko di vehili gradope kreskis en en 1972 autobusi remplasigis tramveturi en l'urbo. En la 1960a yari yuna arkitekto Jan Gehl propozis la kreado di strado por pediranti e voyi por bicikli en la centro dil urbo, ideo adoptita de ta epoko.

L'aktiveso en la portuo di Kobehavn diminutis, dum ke lua aeroportuo sufris expando. Lua moderna biblioteko, surnomizita "la nigra diamanto" (Den Sorte Diamant) inauguresis en 1999.

En 2000 inauguresis Øresund-ponto, internaciona ponto qua unionas Kobehavn e Malmö, en Suedia.

Kulturo

Ultre esar chef-urbo di lando, København anke esas kulturala centro por Dania e por Skandinavia. Depos la 1990a yari ol experiencis la transformo en internaciona metropolo tam importanta kam Barcelona od Amsterdam.^[2] To esis rezulto de granda kolokadi en substrukturo ed en kulturo, ultre la verki de nova Danian arkitekti, projetisti e chefkoquisti.^[3] Copenhagen Fashion Week ("Semano di la modo en København") eventas du foyi (en februaro ed en agosto) omnayare en l'urbo, ed esas la maxim importanta evento pri modo en la nordo di Europa.^[4]^[5]

Muzei

Kobehavn havas multa muzei. Nacionala Muzeo di Dania (Nationalmuseet) esas la maxim importanta muzeo di Dania pri arkeologio e kulturala historio, kun multa exemplari de Daniana e de exterlanda kulturi^[6]. La Nacionala Galerio (Statens Museum for Kunst) esas la nacionala muzeo pri arto de la 12ma yarcento til nun. Inter altra, existas ibe verki de Rubens, Rembrandt, Picasso, Braque, Léger, Matisse, Emil Nolde, Olafur Eliasson, Elmgreen and Dragset, Superflex e Jens Haaning.^[7]

La muzeo Ny Carlsberg Glyptotek, fondita dal filantropo Carl Jacobsen, havas kolektaji di art-objekti de Anciena Egiptia, Grekia e Roman imperio, un kolektajo di skulturi de Auguste Rodin, ed anke pikti de impresionista e pos-impresionista movadi. La Muzeo Louisiana pri Modern Arto (Louisiana kunstmuseum) en la nordo dil urbo kontenas plu kam 3,000 kozi, inkluzite verki de Pablo Picasso, Alberto Giacometti e Jean Dubuffet. Altra importanta muzei: La Muzeo pri Dekor-Arti (Kunstindustrimuseet), Thorvaldsen-muzeo (kun verki de la skultisto Bertel Thorvaldsen), Cisternerne-muzeo (kun verki en glaso) e Ordrupgaard-muzeo (kun verki de artisti dil 19ma e 20ma yarcenti, quale Paul Gauguin.

Referi

↑ History of the University (Angla). University of Copenhagen. URL vidita ye la 12 di novembro 2013.
↑ Cool Boom Towns. Spiegel Special. URL vidita ye la 9 di januaro 2009.
↑ Stuart Husband (19 di junio 2007). Copenhagen is Scandinavia's most desirable city. New York Times. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.
↑ Pia Catton (6 di novembro 2007). An Unexpected Fashion Capital (Angla). New York Sun. URL vidita ye la 9 di marto 2013.
↑ Copenhagen Fashion Week. Copenhagen Fashion Week. URL vidita ye la 9 di marto 2013.
↑ Nationalmuseet: National Museum of Denmark (Angla). Nationalmuseet. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.
↑ Who are we?. SMK. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.

Chef-urbi di Europana landi

Amsterdam · Andorra la Vella · Athina · Bakı · Beograd · Berlin · Bern · Bratislava · Bruxel · Budapest · București · Chișinău · Dublin · Helsinki · Kiyiv · København · Lisboa · Ljubljana · London · Luxemburg · Madrid · Minsk · Monako · Moskva · Nikosia · Oslo · Paris · Podgorica · Praha · Reykjavík · Rīga · Roma · San-Marino · Sarajevo · Skopje · Sofiya · Stockholm · Tallinn · Tbilisi · Tirane · Vaduz · Valletta · Warszawa · Vatikano · Wien · Vilnius · Yerevan · Zagreb

[histuni-1] History of the University (Angla). University of Copenhagen. URL vidita ye la 12 di novembro 2013.

[2] Cool Boom Towns. Spiegel Special. URL vidita ye la 9 di januaro 2009.

[iht2007-3] Stuart Husband (19 di junio 2007). Copenhagen is Scandinavia's most desirable city. New York Times. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.

[4] Pia Catton (6 di novembro 2007). An Unexpected Fashion Capital (Angla). New York Sun. URL vidita ye la 9 di marto 2013.

[5] Copenhagen Fashion Week. Copenhagen Fashion Week. URL vidita ye la 9 di marto 2013.

[6] Nationalmuseet: National Museum of Denmark (Angla). Nationalmuseet. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.

[7] Who are we?. SMK. URL vidita ye la 21 di novembro 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Lineo 32: / Lineo 32: @@
 == Historio ==
-L'urbo fondesis dum la [[10ma yarcento]] kom [[Vikingo|Vikinga]] vilajo. Recenta arkeologiala verki trovis restaji de cirkum la yaro [[1020]], quankam la regiono ja habitesis dum la [[petr-epoko]]. L'unesma historiisto qua referis ad ol esis Saxo Grammaticus, sub la nomo ''Portus Mercatorum'', dum la 12ma yarcento. ''Portus Mercatorum'' tradukabis en [[Dana linguo|Dana]] kom ''Købmannahavn'', segun skribita ta epoko.
+L'urbo fondesis dum la [[10ma yarcento]] kom [[Vikingo|Vikinga]] vilajo. Recenta arkeologiala labori trovis restaji de cirkume la yaro [[1020]], quankam la regiono ja habitesis dum la [[petr-epoko]]. L'unesma historiisto qua mencionis ol esis Saxo Grammaticus, sub la nomo ''Portus Mercatorum'', dum la 12ma yarcento. ''Portus Mercatorum'' tradukesis al [[Dana linguo|Dana]] kom ''Købmannahavn'', segun taepoka skribmaniero.
-En [[1186]] segun letro skribita per la papo [[Urbanus 3ma]], la kastelo di ''Hafn'' (Kobehavn) e lua cirkondanta landi donesis ad Absalon, episkopo di [[Roskilde]] da rejulo [[Valdemar 1ma di Dania|Valdemar 1ma]]. Cirkum la yaro 1200 l'eklezio di Nia Siorino konstruktesis.
+En [[1186]] segun letro skribita dal papo [[Urbanus 3ma|Urbanus la 3ma]], la kastelo ''Hafn'' e lua cirkondanta landi donesis ad Absalon, episkopo di [[Roskilde]] da rejulo [[Valdemar 1ma di Dania|Valdemar la 1ma]]. Cirkum la yaro 1200 l'eklezio di Nia Siniorino konstruktesis.
-Kande l'urbo komencis divenar eminenta, ol komencis sufrar ataki de [[Hansa-uniono]]. Kun l'establiso di [[Kalmar-uniono]] (1397 til 1523) inter [[Suedia]], [[Norvegia]] e [[Dania]], Kobehavn divenis lua chef-urbo, kande [[Eric de Pomerania]] establisis su en la kastelo di København. Lua [[universitato]] inauguresis en [[1 di julio]] [[1479]] da la rejulo [[Christian 1ma di Dania|Christian 1ma]], pos l'aprobo dil papo [[Sixtus 4ma]]<ref name="histuni">{{cite web|url=http://introduction.ku.dk/presentation/history/|title=History of the University|language= Angla|publisher=University of Copenhagen|accessdate=12 di novembro 2013}}</ref>.
+Kande l'urbo komencis divenar eminenta, ol komencis subisar ataki dal [[Hansa-uniono]]. Lor l'establiso dil [[Kalmar-uniono]] (1397 til 1523) inter [[Suedia]], [[Norvegia]] e [[Dania]], København divenis lua chef-urbo, kande [[Eric de Pomerania]] establisis su en la kastelo di København. Lua [[universitato]] inauguresis ye la [[1 di julio|1ma di julio]] [[1479]] da la rejulo [[Christian 1ma di Dania|Christian la 1ma]], pos l'aprobo dal papo [[Sixtus 4ma|Sixtus la 4ma]]<ref name="histuni">{{cite web|url=http://introduction.ku.dk/presentation/history/|title=History of the University|language= Angla|publisher=University of Copenhagen|accessdate=12 di novembro 2013}}</ref>.
-Kande [[protestanta reformo]] komencis, l'urbo - qua esis loyala a [[Katolikismo|katolika]] rejulo [[Christian 2ma di Dania|Christian 2ma]] - esis sucesoze siejita en 1523 da la trupi di [[Frederik 1ma di Dania|Frederik 1ma]], qua esis protestanta. En [[1536]], pos 1-yara siejo (julio 1535 til julio 1536) l'urbo kapitulacis a la rejulo [[Christian 3ma di Dania|Christian 3ma]]. Dum la duesma duimo dil [[16ma yarcento]] l'urbo prosperis kun la kresko dil komerco tra la Baltiko.
+Kande la [[protestanta reformo]] komencis, l'urbo - qua esis loyala al [[Katolikismo|katolika]] rejulo [[Christian 2ma di Dania|Christian la 2ma]] - sucesoze asiejesis en 1523 da la trupi di [[Frederik 1ma di Dania|Frederik la 1ma]], qua esis protestanta. En [[1536]], pos 1-yara asiejo (de julio 1535 til julio 1536) l'urbo kapitulacis a la rejulo [[Christian 3ma di Dania|Christian la 3ma]]. Dum la duesma duimo dil [[16ma yarcento]] l'urbo prosperis pro la kresko dil komerco tra Baltiko.
 [[Arkivo:Nyhavn 24-6-2003.JPG|thumb|200px|Quartero e kanalo Nyhavn ("Nova Portuo"), konstruktita en la 17ma yarcento.]]
-Dum la [[17ma yarcento]] l'arsenalo e la [[borso]] (''Børsen'') kompleteskis. Por expansar ultramarala komerco l'Est India Kompanio kreesis en [[1616]]. En 1658-59 l'urbo rezistis [[Suedia|Sueda]] siejo e repulsis grand asalto da Suediani.
+Dum la [[17ma yarcento]] l'arsenalo e la [[borso]] (''Børsen'') kompleteskis. Por expansar la transmara komerco l'Est-Indiana Kompanio kreesis en [[1616]]. En 1658-59 l'urbo rezistis [[Suedia|Sueda]] asiejo e repulsis grand asalto da Suedi.
-En [[1711]] pesto-epidemio viktimis 22,000 til 65,000 personi en Kobehavn. Du granda fairi anke kauzis granda destruktado. La fairo di [[1728]], la maxim granda de lua historio, destruktis 28% de l'edifici - 48% de la medievala edifici -, e cirkum 20% de ha habitanti perdis lia domi. Altra fairo, en [[1795]] anke kauzis granda destruktado. Por ta motivo, poka medievala edifici existas til nun.
+En [[1711]] pesto-epidemio viktimigis 22,000 til 65,000 personi en København. Anke du granda fairi produktis granda destruktado. La fairo di [[1728]], la maxim granda de lua historio, destruktis 28% de l'edifici - 48% de la mezepokala edifici -, e cirkuma 20% de la habitanti perdis lia domi. Anke altra fairo, en [[1795]] produktis granda destruktado. Pro ta motivo, poka mezepokala edifici existas til nun.
-[[Arkivo:Christiansborg_1761.jpg|thumb|left|200px|Christiansborg palaco, en 1761.]]
+[[Arkivo:Christiansborg_1761.jpg|thumb|left|200px|Palaco Christiansborg, en 1761.]]
-Pos l'unesma fairo, granda rikonstrukturo komencis. En [[1733]] komencis la konstrukturo di Christiansborg palaco, qua kompleteskis en [[1745]]. La palaco destruktesis en [[1794]] da fairo.
+Pos l'unesma fairo, granda rikonstruktado komencis. En [[1733]] komencis la konstrukto dil palaco Christiansborg, qua kompleteskis en [[1745]]. La palaco destruktesis en [[1794]] da fairo.
-Dum la duesma duimo di la [[18ma yarcento]] Dania sejornis neutra en la konflikti inter Europana povi. En [[1801]] [[Unionita Rejio|Britaniana]] floto komandita da [[Horatio Nelson]] atakis Dana-Norvegiana floto ankragita proxim Kobehavn. Ilu destruktis granda nombro di Dana-Norvegiana navi, ante l'establiso di un armistico. Ta batalio konsideresas la maxim severa en ke Horatio Nelson komandis Britaniana trupi, plu desfacila kam [[Trafalgar-batalio]].
+Dum la duesma duimo di la [[18ma yarcento]] Dania restis neutra dum la konflikti inter Europana povi. En [[1801]] [[Unionita Rejio|Britaniana]] floto komandita da [[Horatio Nelson]] atakis Dana-Norvegiana floto ankragita proxim København. Ilu destruktis granda nombro di Dana-Norvegiana navi, ante l'establiso di un armistico. Ta batalio konsideresas la maxim severa en ke Horatio Nelson komandis Britaniana trupi, plu desfacila kam [[Trafalgar-batalio]].
 La duesma Kobehavn-batalio (bombardo di Kobehavn, de [[16 di agosto]] til [[5 di septembro]] [[1807]])  vizis destruktar Dana-Norvegiana floto, ma esis terorigiva bombardo kun incendiala [[fosfo|fosfa]]-[[fuzeo|fuzei]] qua atingis la domi di civila habitanti. Britaniani desembarkis e siejis Kobehavn kun 30,000 soldati. L'atako kontinuis dum 3 dii, mortigis 2,000 civili e destruktis granda parto dil urbo. La destruktado esis granda pro ke Daniana defensi ne havis potenta kampaniokanonaro kapabla por atingar Britaniana navi en la maro.