Makau: Diferi inter la revizi
+imajo |
m "bazala" =>"Fundamentala" (plu exakta senco) |
||
| Lineo 52: | Lineo 52: | ||
[[Arkivo:Macau Government Office - panoramio.jpg|thumb|320px|Sideyo di la guvernerio di Makau.]] |
[[Arkivo:Macau Government Office - panoramio.jpg|thumb|320px|Sideyo di la guvernerio di Makau.]] |
||
[[Arkivo:Assembleia_Legislativa.jpg|thumb|350px|left|Sideyo di la Legifal Asemblo di Makau, che quartero Sé.]] |
[[Arkivo:Assembleia_Legislativa.jpg|thumb|350px|left|Sideyo di la Legifal Asemblo di Makau, che quartero Sé.]] |
||
La pakto Chiniana-Portugalana di 1987 e pose la |
La pakto Chiniana-Portugalana di 1987 e pose la Fundamentala Lego ([[konstituco]]) aprobita dal Nacionala Kongreso dil Populo di Chinia en 1993 establisas ke l'ekonomiala sistemo, la legaro, libereso e stilo di vivo di Makau ne modifikesos dum adminime 50 yari pos la transfero di la suvereneso, qua eventis en 1999. Ecepte pri l'aferi di extera defensi ed exterala relati, Makau mantenas lua propra [[exekutiva povo|exekutiva]], [[legifala povo|legifala]] e [[judiciala povo|judiciala]] povi, lua propra [[konstituco]] e monetaro (nomizita "pataca"), lua [[dogano]] e kontrolo di migrado. La principo adoptita nominesas "un lando, du sistemi". |
||
La chefo di lua exekutiva povo selektesas dal centrala guvernerio, pos rekomendo dil elektala komitato, qua konsistas ek 400 lokala reprezentanti di aferala, komunitatala e politikala sektori. Ilua ofico-tempo duras dum admaxime 5 yari. |
La chefo di lua exekutiva povo selektesas dal centrala guvernerio, pos rekomendo dil elektala komitato, qua konsistas ek 400 lokala reprezentanti di aferala, komunitatala e politikala sektori. Ilua ofico-tempo duras dum admaxime 5 yari. |
||
| Lineo 58: | Lineo 58: | ||
La Legifal Asemblo havas 33 membri, singla ek li elektita por 4-yara mandato, di qui 14 elektesas direte dal populo, 12 elektesas nedirete, e 7 indikesas dal Chef-Exekutivo. Dum la legifal elekti di 2017 partoprenis 12 politikala partisi, qui povas grupigesar en du faki: favorebla al establisado, e favorebla a [[demokratio]]. Makau reprezentesas en la Kongreso Nacionala dil Populo Chiniana da 12 deputati qui elektesas da elekterala kolegio, e la Konsilistaro di Stato di Popul-Republiko Chinia nominas 29 Makauana reprezenteri por la Konsultiva Konfero Politikala di la Populo Chiniana. |
La Legifal Asemblo havas 33 membri, singla ek li elektita por 4-yara mandato, di qui 14 elektesas direte dal populo, 12 elektesas nedirete, e 7 indikesas dal Chef-Exekutivo. Dum la legifal elekti di 2017 partoprenis 12 politikala partisi, qui povas grupigesar en du faki: favorebla al establisado, e favorebla a [[demokratio]]. Makau reprezentesas en la Kongreso Nacionala dil Populo Chiniana da 12 deputati qui elektesas da elekterala kolegio, e la Konsilistaro di Stato di Popul-Republiko Chinia nominas 29 Makauana reprezenteri por la Konsultiva Konfero Politikala di la Populo Chiniana. |
||
La nacionala legaro Chiniana ne aplikesas en Makau, qua traktesas kom separita judiciala resortiso. La bazo di lua legaro esas civila legaro Portugalana, duranta la tradiciono establisita dum kolonial administrado. Tamen, la povo pri interpretar ed emendar legi la |
La nacionala legaro Chiniana ne aplikesas en Makau, qua traktesas kom separita judiciala resortiso. La bazo di lua legaro esas civila legaro Portugalana, duranta la tradiciono establisita dum kolonial administrado. Tamen, la povo pri interpretar ed emendar legi la Fundamentala Lego apogesas en la civila legaro socialista. Makau havas nedependanta politiki pri enmigro e taxado. Lokala Kontoro pri Identifiko emisas [[pasporto|pasporti]] qui esas diferanta de olta di Popul-Republiko Chinia e di [[Hong Kong]], ed existas frontierala kontrolo inter Makau e Popul-Republiko Chinia. Omni qui trairas la terala frontiero o voyajas de Hong Kong a Makau od inverse mustas pasar frontierala kontrolo. Civitani kun rezido en kontinentala Chinia ne povas havar anke permananta rezido en Makau. |
||
== Geografio == |
== Geografio == |
||
Versiono ye 12:06, 8 feb. 2022
da República Popular da China 中華人民共和國澳門特別行政區
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Makau (Chiniane:澳門; 澳门), oficale la Specala Regiono Administrala Makau esas autonoma regiono de la Popul-Republiko Chinia ed anciena kolonio di Portugal. Jacanta an la delto dil Fluvio di Perli, ol konsistas sole ek la urbo Makau.
Makau administresis da Portugal de la duimo di la 16ma yarcento til la fino di 1999, ed esis la lasta Europana kolonio en Azia.
- Bazala fakti pri Makau
Historio
La historio di Makau komencis dum la Dinastio Qin (221 til 206 aK) kande la regiono pozesis sub l'autoritato de la komtio Panyu, situita en la nuna Guangdong. L'unesma Chiniani qui rezidis ibe fugabis del invado Mongola. Sub la dinastio Ming (1368 til 1644), peskeri migris vers Makau de Guangdong e Fujian.
L'urbeto restis mikra til l'arivo dil Portugalani dum la 16ma yarcento. En 1513, Jorge Álvares divenis l'unesma Portugalano qua arivis en Chinia. En 1535 Portugalani recevis permiso pri komerco. Li koloniigis la peninsulo depos 1557 e lokacis ol kambie pago di 18,6 kilogrami di arjento omnayare, til la yaro 1863. En 1576, lora papo Gregorius la 13ma kreis la diocezo di Makau.
Makau prosperis kom portuo, malgre serio di ataki da Nederlandani, qui probis konquestar ol dum la 17ma yarcento. Nederlandani atakis Makau ye la 24ma di junio 1622, ma ekpulsesis dal Portugalani e nulatempe pose li decidis itere atakar. La maxim multa defenseri esis Afrikana sklavi, kune kelka soldati e sacerdoti Portugalana.
Pos l'Unesma opiumo-milito (1839-1842) Portugalani okupis l'insuli Taipa en 1861, e Coloane en 1864, rispektive. Ye la 1ma di decembro 1887 la Dinastio Qing e Portugalani signatis pakto per quo Chinia cedis la yuro pri "perpetua okupeso ed administro di Makau de Chinia a Portugal". Kompense, Makau kunlaborus kun Hong Kong pri la kontrabando di opiumo de India, dum ke Chinia profitus kun la doganopagi. Portugal anke obligesis a "ne vendar Makau sen la permiso de Chinia".
En 1928, pos la revoko di la Dinastio Qing, la Kuomintang Chiniana signatis nova pakto kun la Portugalani, qua modifikis poke l'antea kontrato. Dum la Duesma mondomilito Makau ne invadesis dal Japoniani, kontree quale eventis en la teritorii Nederlandana e Portugalana an l'insulo Timor. Makau prosperis dum kurta periodo kom neutra portuo, e Japoniani respektis la neutreso Portugalana til certa punto: en agosto 1943 Japoniani siejis Britaniana navo Sian en la portuo di Makau e mortigis 20 Britaniana soldati. La sequanta monato li demandis permiso por sendar "konsileri" a Makau sub minaco di invadar la teritorio se Portugal ne permisis to.
Kande Usa deskovris ke la "neutra" Makau uzesus por transportar fuelo a Japonia, ol decidis bombardar la hangaro dil Centro di Aviacado por destruktar la fuelo ye la 16ma di januaro 1945. Makau anke subisis altra du aeral ataki, ye la 25ma di februaro ed ye la 11ma di junio 1945. Pos protesti de la guvernerio Portugalana, Usa decidis pagar US$20 255 592-dolara indemno pro l'ataki.[1]
De la milito en Pacifiko til la kreado di la Popul-Republiko Chinia, Makau uzesis kom sekura portuo por la refujinti de la interna milito di Chinia.[2] Pos ke komunisti asumis la povo en 1949, li deklaris la pakto Chiniana-Portugalana "neegala traktato", tamen li permisis Makau mantenar lua "status quo" til instanto plue konvenanta por li.
En 1966 eventis tumulti en Makau pro nekonenteso kun Portugalana guvernerio, influita per la Kulturala Revoluciono Chiniana. Dum la maxim serioza konflikto, 6 personi mortigesis e plu kam 200 plusa homi vundesis.[3] Pos la dianta revoluciono di 1974, la nova administro Portugalana decidis abandonar omna transmara posedaji. En 1976 Portugal definis Makau kom "Chiniana teritorio sub Portugalana administrado", e grantis ol administrala, financala ed ekonomiala autonomio. Tri yari pose, Portugal e Chinia paktis pri konsiderar Makau "Chiniana teritorio sub [tempala] administrado Portugalana". La du landi signatis komuna pakto ye la 13ma di aprilo 1987 en qua la Popul-Republiko Chinia aceptis prezervar l'autonomio e la sistemo ekonomiala kapitalista di Makau til la yaro 2049.
Chiniana guvernerio asumis l'administrado di Makau ye la 20ma di decembro 1999, e transformis ol en Specala Regiono Administrala (SAR) pos plu kam 400-yara kolonial administrado Portugalana. La nova administranto, Edmund Ho Hau-wah, anke decidis kombatar l'organizita krimino qua agis en l'urbo. Chiniana trupi sendesis a la peninsulo ambe por asekurar la suvereneso e por kombatar kriminal organizuri.
Pos la transfero di suvereneso, l'ekonomio duris prosperar, e kreskis la koloko en nova hoteli e kazini pos la liberigo di pariajo. Tamen, anke kreskis l'inflaciono, la neegaleso inter la richa e la povra e l'uzo di nelegala laboropovo.
Politiko
La pakto Chiniana-Portugalana di 1987 e pose la Fundamentala Lego (konstituco) aprobita dal Nacionala Kongreso dil Populo di Chinia en 1993 establisas ke l'ekonomiala sistemo, la legaro, libereso e stilo di vivo di Makau ne modifikesos dum adminime 50 yari pos la transfero di la suvereneso, qua eventis en 1999. Ecepte pri l'aferi di extera defensi ed exterala relati, Makau mantenas lua propra exekutiva, legifala e judiciala povi, lua propra konstituco e monetaro (nomizita "pataca"), lua dogano e kontrolo di migrado. La principo adoptita nominesas "un lando, du sistemi".
La chefo di lua exekutiva povo selektesas dal centrala guvernerio, pos rekomendo dil elektala komitato, qua konsistas ek 400 lokala reprezentanti di aferala, komunitatala e politikala sektori. Ilua ofico-tempo duras dum admaxime 5 yari.
La Legifal Asemblo havas 33 membri, singla ek li elektita por 4-yara mandato, di qui 14 elektesas direte dal populo, 12 elektesas nedirete, e 7 indikesas dal Chef-Exekutivo. Dum la legifal elekti di 2017 partoprenis 12 politikala partisi, qui povas grupigesar en du faki: favorebla al establisado, e favorebla a demokratio. Makau reprezentesas en la Kongreso Nacionala dil Populo Chiniana da 12 deputati qui elektesas da elekterala kolegio, e la Konsilistaro di Stato di Popul-Republiko Chinia nominas 29 Makauana reprezenteri por la Konsultiva Konfero Politikala di la Populo Chiniana.
La nacionala legaro Chiniana ne aplikesas en Makau, qua traktesas kom separita judiciala resortiso. La bazo di lua legaro esas civila legaro Portugalana, duranta la tradiciono establisita dum kolonial administrado. Tamen, la povo pri interpretar ed emendar legi la Fundamentala Lego apogesas en la civila legaro socialista. Makau havas nedependanta politiki pri enmigro e taxado. Lokala Kontoro pri Identifiko emisas pasporti qui esas diferanta de olta di Popul-Republiko Chinia e di Hong Kong, ed existas frontierala kontrolo inter Makau e Popul-Republiko Chinia. Omni qui trairas la terala frontiero o voyajas de Hong Kong a Makau od inverse mustas pasar frontierala kontrolo. Civitani kun rezido en kontinentala Chinia ne povas havar anke permananta rezido en Makau.
Geografio
La reliefo di Makau esas ordinare plana, kun multa arei konkestita de la maro, e kelka kolini en la peninsulo di Makau e l'insuli Taipa e Coloane. La maxim alta punto, nomizita Coloane Alto, jacas 172 metri super la marala nivelo.
La klimato dil urbo esas subtropikala humida (Cwa segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 15,1°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 28,6°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 2058,1 mm. La pluvoza sezono iras de aprilo til septembro. La maxim pluvoza monato esas junio, kun mezavalore 363,8 mm. La mezavalora pluvo-quanto di la monati decembro e januaro esas infre 31 mm.
.jpg)
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Makau |
L'ekonomio di Makau esas kapitalista, e lua precipua fonto di revenui esas turismo e la pariado en kazini. Lua "industrio" di pariado esas la maxim granda de la mondo (US$ 24 miliardi omnayare), esanta 7-ople plu granda kam la de Las Vegas. Cirkume 79,6 po cento del imposti kolektata dal guverno venas de la kazini.[4] La maxim multa viziteri di la kazini esas Chiniani de la kontinento.
Malgre havar alta TNP per persono, la neegaleso sociala esas granda.
Kulturo
La kulturo di Makau mixas Portugalana e Chiniana influi. L'influo Portugalana esas notora en l'arkitekturo, kontre ke l'influo Chiniana esas notora en la religiozeso tradicionala, per aspekti qui desaparabas en kontinentala Chinia.
La komunitato Makauana (Macaenses), strictu sensu, esas mestici di Aziani, nome Chiniani, kun Portugalani. Li parolas lokala kreola linguo, patuá, kun bazo Portugalana ed influi de la lingui Kantonana, Malaya, ed altri. Li esas precipue katoliki, ma nun li konfrontas krizo pri identeso, nam sive Portugal, sive Popul-Republiko Chinia, nulatempe facis irga demografiala kontado por identifikar individui segun sua propra etniala percepto, e pro ke existas intermariaji inter Chiniani e Makauani. On kalkulas ke Makauani esas cirkume 10.000 personi, de la 500 mil habitanti di Makau.
.jpg)
La koquarto Makauana mixas precipue influi Kantonana e Portugalana, ma anke Indiana e Malaya, pos yarcenti di koloniigo e kontakto inter ca kulturi. Lokala ingredienti multe uzata esas marala nutrivi, kurkumo, kokoso-lakto e fazeoli adzuki. Existas lokala adaptado di diversa dishi Portugalana, exemple caldo verde ("verda buliono"), minchee e cozido à portuguesa (legumi e karno stufita), e la kuko pastel de nata (mikra tarto ek ovo).
La festo di la Nov-yaro Chiniana esas la maxim importanta festivalo tradicionala di Makau, ed eventas omnayare dum la fino di januaro o komenco di februaro.[5] La templo di la deino A-Ma, konstruktita en 1488, esas un ek la maxim anciena di Makau. On kredas ke la nomo "Makau" devenas de la nomo di la deino. En la templo Pou Tai Un eventas la festo Tou Tei, qua celebras la deo di la Tero. La procesiono qua rimemorigas la Sufrado di Iesu Kristo esas importanta katolika festo, ed eventas omnayare en februaro. Cirkume 6 po cent del habitantaro di Makau esas katoliki, tamen, la quanto di protestanti augmentis dum recenta yari. Buddhismo e Chiniana religii praktikesas da 80% de la habitantaro, segun statistiki de 2012.
La literaturo di Makauani decendanti de Portugalani aparis dum la 19ma yarcento. Dum la 20ma yarcento kelka skriptisti qui naskis o rezidis en Makau ganis notoreso: Leanel Alves, José dos Santos Ferreira, Henrique de Senna Fernandes, e Camilo Pessanha. Pri muziko, omnayare dum autuno eventas Internaciona Festivalo pri Muziko, kun prizentado di muzikisti di jazo, klasika muziko, elektronala muziko, folk-pop Chiniana, rock e Fado. Altra populara ritmi esas samba, bossa nova e kizomba.
Sporto
Malgre lua mikra surfaco, en Makau existas multa sporteyi por diversa sporti. La teritorio gastigis l'Est-Aziana Ludi di 2005, Luzofona* Ludi di 2006, e l'Interna Ludi (Indoor Games) Aziana di 2007.
Omnayare, eventas automobilala e motociklala konkurso nomizita Granda Premio di Makau (Grand Prix). Ol esas la sola strada cirkuito qua gastigas samatempe konkursi pri Formulo 3, pri touring-automobili (ordinara automobili multe modifikita) e motorcikla konkurso en la sama evento.
Makau havas sua propra Olimpiala komitato, tamen ol ne konkursas che Olimpiala Ludi, nam l'Internaciona Olimpiala Komitato establisis depos 2006 ke nova Olimpiala komintati povus partoprenar la Ludi nur se li reprezentos suverena stati (Hong Kong kreabis lua Olimpiala komitato ante la modifiko di ca normo). En diversa sporta konkursi, exemple Est-Aziana Ludi di 2005, Makau prizentas su separita de Popul-Republiko Chinia.
Referi
- ↑ p.116 Garrett, Richard J. The Defences of Macau: Forts, Ships and Weapons Over 450 Years Hong Kong University Press, 1 February 2010
- ↑ p.117 Garrett, Richard J. The Defences of Macau: Forts, Ships and Weapons Over 450 Years Hong Kong University Press, 1 February 2010
- ↑ Autoro: Lo Shiu-hing. Aspects of Political Development in Macau. date Decembro 1989. Pagino/pagini: 837-851
- ↑ (2017). Annual Report 2017. Monetala Autoritato di Makau.
- ↑ Macau Festivals & Events - URL vidita ye 4ma di januaro 2008.