Տեսնել Քիոլնի Տաճար էջի աղբիւրը

[[Պատկեր:Gothic-Cologne-Cathedral-003.jpg|մինի|300px]]
'''Քիոլնի տաճար''' ({{lang-de|Kölner Dom}}), դասական [[Գոթիկա|գոթական]] ոճով կառուցուած [[Կաթողիկէութիւն|կաթողիկէ]] տաճար [[Գերմանիա|գերմանական]] [[Քիոլն]] քաղաքին մէջ: Աշխարհի ամենաբարձր եկեղեցիներու շարքին մէջ կը զբաղեցնէ երրորդ հորիզոնականը: Անիկա [[Համաշխարհային ժառանգութիւն|Համաշխարհային ժառանգութեան]] առարկայ կը հանդիսանայ:

Քիոլնի տաճարի կառուցումը ընդգրկած է երկու փուլ՝ [[1248]]-[[1437]] թուականները եւ [[1842]]-[[1880]]-ական թուականները<ref>{{Cite web|title = Cologne Cathedral - UNESCO World Heritage Centre|url = http://whc.unesco.org/en/list/292|website = whc.unesco.org|access-date = 2016-02-11|language = en|first = UNESCO World Heritage|last = Centre}}</ref>: Կառուցումէն ետք տաճարը ունեցաւ 157 մետր բարձրութիւն եւ չորս տարի շարունակ եղած է աշխարհի ամենաբարձր շինութիւնը:

Գերմանիոյ ամենաշատ այցելու ունեցող տաճարներէն մէկը կը համարուի: Ամէն օր, միջին տուեալներով, կ'այցելեն շուրջ 20,000 այցելուներ<ref>{{Cite web|title = Cologne Cathedral|url = http://www.cologne-tourism.com/attractions-culture/cologne-cathedral.html|website = www.cologne-tourism.com|access-date = 2016-02-11|archive-date = 2017-08-08|archive-url = https://web.archive.org/web/20170808002730/https://www.cologne-tourism.com/attractions-culture/cologne-cathedral.html|dead-url = yes}}</ref>:

== Պատմութիւն==
=== Նախակարապետ Եկեղեցիներ ===
Տաճարի ներկայիս տարածքը, ամենայն հաւանականութեամբ, թերեւս [[Հռոմէական Կայսրութիւն|հռոմէական տիրապետութեան]] ժամանակ, հանդիսացած է Քիոլնի մէջ բնակող [[Քրիստոնեայ|քրիստոնեաներու]] հոգեւոր-կրօնական կեդրոնը: Քաղաքի հիւսիսային մասին մէջ, հարիւրամեակներու ընթացքին, կառուցուած են մի քանի [[եկեղեցի]]ներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը նախորդին կը գերազանցէր իր չափերով: Այդ եկեղեցիները կը գտնուէին Քիոլնի վանքերու ու մենաստաններու օղակին մէջ, որ կը հանդիսանար «սուրբ Քիոլնը»:
[[Պատկեր:Köln - Dom - excavations 43 ies.jpg|մինի|Եկեղեցւոյ տարածքին մէջ յայտնաբերուած առաւել հին տաճարի պատերը]]
Այդ եկեղեցիներու մնացորդները այսօր կարելի է տեսնել Քիոլնի տաճարի ստորին հատուածին մէջ, ուր կատարուած են հնագիտական ուսումնասիրութիւններ<ref>[[Մեդիա:Koelner dom fruehchristl baptisterium.jpg|Baptismal font]] behind cathedral</ref>: Այդ տարածքը կ'ընդգրկէ աւելի քան 4,000 քառակուսի քիլոմեթր: Ամենահիներէն շատ քիչ բան պահպանուած է: Յայտնաբերուած են միայն յատակի եւ պատի որոշ հատուածներ: Գրեթէ 500-ական թուականներուն կառուցուած պարզունակ աւազանի տակ եղած է ութանկիւն մկրտարան, որուն վրայ կար բալդախին՝ վարագոյր՝ գահի վրայ: [[540]]-ին այստեղ ուղարկաւորուած են կին եւ ութամեայ տղայ մը: Գերեզմանէն յայտնաբերուած թանկարժէք իրերը կը վկայեն, որ մահացածները [[Մերովինկներ]] հարստութեան [[Տէօդեբերտ Ա.]] արքայի ընտանիքի անդամներն են:
[[Պատկեր:Kolnerdom-december2015.ogv|մինի|Քիոլնի տաճարը 2015-ի Դեկտեմբերին]]
Արդէն մի քանի տարի ետք, նոյն վայրին մէջ կը սկսի նոր, աւելի մեծ եկեղեցւոյ շինարարութիւնը: Այդ եկեղեցւոյ սուրբ սեղանի դիմաց դրուած էր քարէ պատրաստած գահը՝ 5.70 մեթր տրամագիծով: [[Միջերկրական ծով|Միջերկրածովեան]] աւազանի եկեղեցիներուն մէջ այդպիսի կառոյցները կ'օգտագործուէին ոչ միայն քարոզներ կարդալու համար, այլեւ հանդիսավոր արարողակարգեր ընելու, օրինակ թագադրում, աստիճաններու դասում: 8-րդ դարու վերջին եկեղեցւոյ արեւմտեան մասին մէջ կառուցուած են օղակաձեւ երգեցողութեան պատշգամներ: Հին տաճարը Քիոլնի ամենամեծ եկեղեցիներէն մէկն էր: Անիկա դարձաւ քիոլնեան եպիսկոպոսութեան նստավայրը: Անոր կեդրոնական նաւի լայնութիւնը կը հասնէր 12 մեթրի: Նավին կցուած էին վեցմետթանոց այլ նաւեր՝ կողքերէն: [[Կամարաշար]]ով երեք նաւերը կը կապուէին իրարու: Արեւելեան եւ արեւմտեան նաւերուն կը հարէին ցած լայնակի շինութիւններ, որոնց արեւելեան մասին մէջ կը գտնուէին ոչ մեծ պատշգամները: Այդ պատշգամները կ'աւարտէին կիսաշրջանաձեւ խորանով: Արեւելեան պատշգամները նուիրուած էին [[Մարիամ Աստուածածին]]ին, իսկ արեւմտեանները՝ [[Պետրոս Առաքեալ|Սուրբ Պետրոսին:]] Ատոնց կողքին կային երկու կլոր աշտարակներ: Որոնց առջեւ կը գտնուէր ընդարձակ ներքին բակը՝ շրջապատուած ժամերգութեան համար նախատեսուած կցակառոյցներով: Բակի կեդրոնը կար ջրհոր, որուն պատերը ցայսօր պահպանուած են տաճարի դիմաց գտնուող ստորգետնեայ ինքնաշարժներու կառատան մէջ:

=== 13-էն 18-րդ Դարեր ===
[[1248]]-ին<ref>Arnold Wolf]: [http://www.koelner-dom.de/trachytvomdrachenf.html „Trachyt vom Drachenfels“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100706040341/http://www.koelner-dom.de/trachytvomdrachenf.html |date=2010-07-06 }} auf koelner-dom.de</ref> Քիոլնի արքեպիսկոպոս Քոնրատ ֆոն Հոխշտադենը դրաւ ապագայ տաճարի առաջին հիմնաքարը: Անիկա դարձաւ [[եւրոպա]]կան պատմութեան մէջ ամենաերկարատեւ շինարարութիւնը: Քիոլնը, [[Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն|Սրբազան Հռոմէական կայսրութեան]] ամենահարուստ եւ քաղաքականապէս հզօր քաղաքը, որոշում կայացուց ունենալ իր մայր տաճարը՝ օրինակ վերցնելով [[Ֆրանսա]]յվն: Ու պէտք է կառուցուելիք տաճարի չափերը գերազանցէր մինչ այդ կառուցուած բոլոր տաճարներու մասշտաբներուն:

Կար նաեւ մէկ այլ պատճառ նոր եկեղեցի կառուցելու համար: Քիոլնի արքեպիսկոպոս Ռայնալտ ֆոն Դասելը, որ [[Ֆրիտրիխ Ա. Շիկամորուս]] կայսեր կանցլերն ու զօրապետն էր, ստացաւ կայսրէն Սուրբ մոգերու մասունքները, որոնք նախքան կը պահուէին [[Միլան]]ի տաճարին մէջ: [[1164]]-ին<ref>Schelbert, S. 89–106.</ref> Ռայնալտ ֆոն Դասելը մեծ շուքով բերաւ մասունքները Քիոլն: Ատոնց համար աւելի քան տասը տարի պատրաստուեցաւ յատուկ մասունքարան [[արծաթ]]էն, [[ոսկի]]է եւ թանկարժէք քարերէ: Այդ մասունքարանը՝ Երեք արքաներու, կը համարուի մոզանեան արուեստի դպրոցի գլուխգործոց: Բարձր աստիճանը, որուն հասաւ Քիոլնը արեւմտաեւրոպական քրիստոնէական աշխարհին մէջ այդ մասունքներու հետեւանքով, պէտք է կառուցեր համապատասխան մակարդակի տաճար մը:

[[Պատկեր:Cologne Cathedral-imp01.jpg|մինի|ձախից|Քիոլնի տաճարը]]

Հիմքի ձեւը, որ կառուցուեցաւ [[1248]]-ին, փոխ առնուեցաւ այդ ժամանակ Ֆրանսայի մէջ կառուցուող եկեղեցիներու ձեւէն: Շինութեան մէջ շատ լոյս ներթափանցելու համար զանգուածային պատերու փոխարէն սկսան կիրառել [[որմնասիւն]]եր: Իսկ որպէսզի պատերը կարողանան պահել վիթխարի որմնասիւներու ծանրութիւնը, կառուցուեցան յատուկ քառանկիւնի հարթ որմասիւներ եւ կամարներ, այսպէս ըսուած կամարաորմահեցային համակարգ: Այս պարագային կամարները ունէին ոչ թէ կիսակլոր տեսք, այլ  կեդրոնը ունէին սրուածքներ, որ թոյլ կու տար հաւասարակշիռ պահել ամբողջ ծանրութիւնը: Այս վիթխարի շինարարական յօրինուածքը պէտք է մարդկանց մօտ յառաջացնէր երկիւղածութեան եւ ակնածանքի պահեր՝ հանդէպ Երկնային արքայութեան:

Տաճարի շինարարութիւնը սկսաւ անոր արեւելեան մասէն: Շուրջ 70 տարի ետք կառույցն ու պատշգամներու դրուագումը աւարտեցաւ: Կառուցումը ընթացաւ առաջին ճարտարապետ Կերհարդ ֆոն Ռիլրի գծագիրերի հիման վրայ: Ներքին պատշգամներու յարակից մասերուն մէջ, ուր տեղադրուած է գլխաւոր խորանը՝ սեւ մարմարէ, կը սկսին ճեմասրահն ու անոր պսակաձեւ հարող ժամատները: Ներքին տարածութիւնը զարդարուած է [[խոյակ]]ներով, որոնց վրայ ոսկեջրուած բնանկարագրական տերեւներ են: Մեծ պատուհանները դրուագազարդ են:

Ժամատներու շուրջը կառուցուած են [[կոնտրֆորս]]ներ, որոնք կը յառաջացնեն գետնախարիսխի տպաւորուիուն: Անոնց միջեւ լաւ կը դիտուին գլխաւոր պատշգամներու պատուհանները, որոնք դրուագազարդուած են [[ճակտոն]]ներով:

Միայն պատշգամներու եւ անոնց ներքին բաժանումներու կառուցումէն ետք՝ տաճարի հիւսիսային հատուածին մէջ ցարդ գտնուող [[Քարոլինկներ]]ու տաճարի արեւմտեան մասը քանդուեցաւ: [[14րդ դար]]ուն կառուցուեցան հարաւային նաւերը եւ Հիւսիսային աշտարակի երկրորդ յարկը<ref>Wim Swaan gives the latest date as 1560, but a date of 1520 is considered more probable by other scholars.</ref>: [[15րդ դար]]ուն աւարտեցաւ Հարաւային աշտարակի երրորդ յարկը: Այստեղ տեղադրուեցան 1448-49 թուականներուն ձուլուած «Պրետիտոզա» եւ «Սպեցիոզա» անուանումներով զանգերը: Միայն ատկէ ետք սկսաւ կառուցուիլ հիւսիսային կողմնային նաւը: [[16րդ դար]]ու սկիզբը աւարտեցաւ կեդրոնական նաւի շինարարութիւնը եւ կապուեցաւ ծածկը: Այսպիսով աւարտեցաւ տաճարի միջնադարեան կառուցման փուլը<ref>{{Cite web |url=http://geosfera.info/evropa/germaniya/337-gorod-keln-kelnskij-kafedralnyj-sobor.html |title=Քյոլնի մայր տաճար |accessdate=2016-07-06 |archive-date=2011-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110205064258/http://geosfera.info/evropa/germaniya/337-gorod-keln-kelnskij-kafedralnyj-sobor.html |dead-url=yes }}</ref>:

== Յուղարկաւորումներ Տաճարին Մէջ ==
[[Պատկեր:Dreikönigsschrein im Dom1.JPG|thumb|right|Երեք արքաներու մասունքարանը]]
Քիոլնի բոլոր արքեպիսկոպոսները չեն յուղարկաւորուած տաճարին մէջ եւ բոլոր գերեզմանաքարերը չեն տեղափոխուած այստեղ Հին տաճարէն: Տեղափոխուածներու թիւին կը պատկանի արքեպիսկոպոս Գերոյի գերեզմանը ([[969]]-[[976]] թուականներ): Արքեպիսկոպոսի [[սարկոֆագ]]ը դագաղով հանդերձ վերայուղարկաւորուած է տաճարի Սուրբ Ստեփանոս ժամատան մէջ: Գերեզմանաքարը կը ներկայացնէ սպիտակ մարմարիոնէ տախտակ՝ ագուցուած կարմիր եւ կանաչ ծիրանաքարով: Սարկոֆագը կը թուագրուի [[1265]]-ին: Անյայտ անձի գերեզմանաքար ալ պահպանուած է Սուրբ Ագնէսի ժամատան մէջ, որ կը թուագրուի մօտաւորապէս [[1085]]-ին: Բոլոր սարկոֆագները տեղադրուած են արեւելեան հատուածին մէջ:

Խաչաձեւ ժամատան հիւսիսային պատին այսօր տեղադրուած է արքեպիսկոպոս Էնկելպերտ Ա. (1216-1225) պառկած ֆիգուրը<ref>A social and religious history of the Jews, [[Salo Wittmayer Baron]], 2nd Edition, [[Columbia University Press]], 1965, p. 174</ref>: Անիկա չի համարուիր մահարձան, քանի որ արքեպիսկոպոսի մասունքները մինչեւ [[1633]] պահպանուած են այն սարկոֆագին մէջ, ուր են Գերոյի մասունքները: Այդ իսկ պատճառով, որպէսզի պահպանուի արքեպիսկոպոսի յիշատակը, կը պատրաստեն այդ արձանը եւ կը տեղադրեն [[1665]]-ին: Այսօրուան վայրը անիկա տեղափոխուած է ընդամէնը [[19րդ դար]]ուն: Ի տարբերութիւն միջնադարեան այլ մահարձաններու, այստեղ արքեպիսկոպոսը պատկերուած է եկեղեցական հանդերձով:

Արքեպիսկոպոս Քոնրադ Հոխշդատցին ([[1238]]-[[1261]]), որ [[1248]]-ին տեղադրած է գոթական եկեղեցւոյ հիմքերը, թաղուած է Առանցքայի ժամատան մէջ: Իսկ երբ որոշուեցաւ, որ գերեզմանի վրայ պիտի տեղադրուի երեք մոգերու մասունքներով արկղը, սարկոֆագը տեղափոխուեցաւ Սուրբ Յովհաննէս ժամատուն: [[1845]]-ին տեղադրուած սարկոֆագին մէջ պառկած է արքեպիսկոպոսի պրոնզաձոյլ ֆիգուրը՝ պատրաստած [[13րդ դար]]ու գերմանացի վարպետներու կողմէ: Արքեպիսկոպոսը, որ մահացած է 63 տարեկան հասակին, կտակած էր, որ զայն պատկերեն երիտասարդ եւ գեղեցիկ: Վարպետները այդպէս ալ կ'ընեն:  
[[Պատկեր:Keoln Maerz 2009 PD 20090327 101.JPG|մինի|աջից|Եկեղեցւոյ ներսէն հատուած մը]]
Արտասովոր տեսք ունի Ֆիլիփ Հայնսբերգցի արքեպիսկոպոսի ([[1167]]-[[1191]]) սարկոֆագը: Անոր պառկած ֆիգուրը փորագրուած է [[կրաքար]]ի վրայ եւ պատուած է ներկի շերտով: Շրջապատուած է պատերու պսակով, դարպասներով: Կենդանութեան օրերուն արքեպիսկոպոսը աշխատած է Քիոլնի պաշտպանական պատերու շինարարութեան վրայ, ուստի, 1330-ին, անոր մահէն 140 տարի ետք, այդպիսի շքեղ գերեզման կառուցած են որպէս երախտիք քիոլնեցիներու կողմէ:

Միւս գերեզմաններէն կը տարբերի նաեւ արքեպիսկոպոս Ֆրիտրիխ Սաարվերդենացիի ([[1370]]-[[1414]]) սարկոֆագը: Անիկա կը պատկերէ արքեպիսկոպոսին պառկած վիճակին մէջ, որուն երկարութիւնը կը հասնի 2.20 մեթրի: Սարկոֆագը տեղադրուած է Աստուածամօր ժամատան մէջ՝ խորանին կից:

Այստեղ է նաեւ կոմս Կոթֆրիտ Արսնբերգցիի՝ [[1371]]-ին կառուցած գերեզմանը: Գերեզմանը ճաղավանդակներով առանձնացուցած է, ատիկա եղած է այն նկատառումով, որ մեռեալի հարազատները չվնասեն սարկոֆագը, քանի որ մեռնելէն առաջ կոմսը իր ինչքը կտակած է ոչ թէ իրենց՝ հարազատներուն, այլեւ Քիոլնի արքեպիսկոպոսին: Մինչեւ այսօր ալ, ամէն տարի, Արնսպըրկ քաղաքէն դելեգացիա կու գայ եւ դրասանգ կը զետեղեն կոմսի շիրիմաքարին:

== Մասունքներ Եւ Գանձեր ==
Հին խորանը<ref>Joan Holladay, ''Iconography of the High Altar in Cologne Cathedral'', (1989)</ref>, որ այսօր Սուրբ հաղորդութեան ժամատունն է, օծուած է [[1277]]-ին Ալպերթ Մեծի ձեռամբ: Անիկա կը գտնուէր տաճարի հիւսիսային հատուածին մէջ ու ունէր եւս կցակառոյց մը, ուր [[13րդ դար]]ուն կը պահպանուէին տաճարի գանձերը:

Վեցանիստ շինութիւնը, որ ինկած է տաճարի հիմքերուն մէջ, կը ծառայէ որպէս պահոց՝ սուրբ մասունքներու համար: Այս «սրբութիւններու պալատը» որպէս առանձին բաժանմունք, առանձնացուած է պրոնզէ ձուլածոյ թերթիկներով: Տաճարի եւ այդ պալատի միջեւ կը գտնուին մուտքերը եւ տաճարի կրպակը: Գոթական հիմքերու հարեւանութեամբ գտնուող աստիճանները կը տանին դէպի տաճարի ստորգետնեայ հատուածը:

«Սրբութիւններու պալատը» վերին յարկին վրայ պատուած է ապակեայ առաստաղով, որմէ կը բացուի տեսարան դէպի տաճարը: Բաժանմունքի կեդրոնում դրուած է Սուրբ Էնկելպըրտի արկղիկը, ուր [[1663]]-ին զետեղուած են [[1225]]-ին մահկանացուն կնքած արքեպիսկոպոսի մասունքները: 
[[Պատկեր:Köln - Dom - Fenster - Bayernfenster 03 ies.jpg|մինի|ձախից|Տաճարի վիտրաժներէն մէկը]]
Տաճարին մէջ կը պահպանուին նաեւ Սուրբ Պետրոսի գաւազանը իր գաւազանագլխիկով, որ կը թուագրուի [[4րդ դար]]ուն, Սուրբ Պետրոսի մասունքարանն ու Երեք մոգերու արկղիկը:

Գանձարանի հիմնական հաւաքածուն ցուցադրուած է յատուկ ցուցափեղկերու վրայ: Ատոնք կը լուսաւորուին նկուղներու կամարակապ պատուհաններէն: Առաջին ցուցանմուշներէն կը համարուին եպիսկոպոսի ցուպն ու սուրը՝ Քիոլնի արքեպիսկոպոսութեան խորհրդանիշները: Միւս գանձերը կը պատկանին միջնադարեան պատմութեան ժամանակաշրջանին: Ինչպէս նաեւ կան [[18րդ դար|18րդ]] եւ [[19րդ դար|19րդ]] դարերու նմուշներ: Առաւել հետաքրքրական ցուցանմուշներու շարքին կը դասուին գոթական ծիսակարգային խաչն ու մասունքատուփը: Այս յարկաբաժինին վրայ կը գտնուի նաեւ Երեք արքաներու մասունքատուփ-արկղը եւ առաւել թանկարժէք գիրքերով գրադարանը:

Մէկ յարկ վար կը գտնուի վիմագիր արձանագրութիւններու հաւաքածուն: Այստեղ մեկտեղուած է նաեւ եկեղեցական հանդերձներու հաւաքածուն: Մէկ կողմին վրայ այստեղ սենեակը կը խորանայ դէպի հռոմէական պաշտպանական պատը: Իսկ ձախ անկիւնին վրայ անիկա կ'ընդհատուի գոթական հին տաճարի հիմքերու մօտ: Կամարներու տակ գտնուող որմնախորշերուն մէջ կը գտնուին երկու ցուցափեղկեր, որոնց վրայ դրուած են Ֆրանկոնիայի գերեզմաններու պեղումներէն գտնուած գտածոները: Այդ գերեզմանոցին մէջ յայտնաբերուած են [[540]]-ին մահացած կնոջ եւ տղա-երեխայի գերեզմանները [[Մերովինգներ]]ու տոհմէն:

Այս յարկին վրայ կը գտնուին նաեւ արձաններ, Սուրբ Պետրոսի միջնադարեան շքամուտքը: Եկեղեցական հանդերձներէն աչքի կ'իյնայ արքեպիսկոպոս Քլեմենս Օգոստոս Բաւարացիի պատուերով կարուած հագուստները՝ «Capella Clementina» անուանումով: Ատոնցմէ մէկը [[1742]]-ին ան ընծայած է եղբօրը՝ արքայ [[Քառլ Ապբրեխտ|Քառլ Ալպրեխտին]]:
[[Պատկեր:Cancun-690.jpg|մինի|ձախից|Տաճարի աշտարակը]]
== Երեք Մոգերու Մասունքներ ==

[[1164]]-ին Հոհենշտաուֆեն արքայոտոհմի կայսր Ֆրիտրիխ Ա. Շիկամորուսը Քիոլնի արքեպիսկոպոս Ռայնալտ ֆոն Դասելին նուիրեց Երեք մոգերու՝ Մելքոնի, Գասպարի եւ Պաղտասարի մասունքները: Այդ ժամանակէն սկսեալ քաղաք սկսան այցելել մեծաթիւ ուխտաւորներ ամբողջ Եւրոպայէն՝ երկրպագելու սուրբ մասունքներուն: Ուխտագնացութիւնները դէպի Քիոլն հսկայական դեր խաղացին ինչպէս կրօնական, այնպէս ալ տնտեսական առումներով: Երեք մոգերու թագերը մինչեւ այսօր ալ կը զարդարեն քաղաքի զինանշանը:

[[1190]]-էն մինչեւ [[1220]] ինկած ժամանակահատուածը Նիքոլաուս Վերդունացին՝ այդ ժամանակներու ամենայայտնի ոսկերիչներէն մէկը, իր արուեստանոցին մէջ ստեղծեց ոսկիէ արկղիկը, ուր պիտը պահպանուէին սրբագոյն մասունքները: Երեք մոգերու մասունքարանը ունի հետեւեալ չափերը.  բարձրութիւն՝ 1.53 մեթր, լայնութիւն՝ 1.10 մեթր, երկարութիւն՝ 2.20 մեթր: Արկղի փայտեայ պատեանը պատուած է ոսկեջրած պղնձեայ եւ արծաթեայ թիթեղներով: Ֆիգուրները իրականացուած են քանդակադրոշմի (չեկանկա) եղանակով: Միայն արկղիկի առաջին հատուածը ամբողջութեամբ պատրաստուած է ոսկիէ թերթիկներէ: Եզրազարդերը դրուագուած են ոսկեջրած արծինի թերթիկներով: 
[[Պատկեր:Dreikönigenschrein, Salomonsseite (Teilansicht).jpg|մինի|աջից|Երեք մոգերու մասունքարանի դրուագներէն]]
Յատկապէս տպաւորիչ են փոքրիկ սիւնաշարերը՝ ոսկեջրած արծինով, որոնք նրբօրէն նախշազարդուած են: Արկղիկը զարդարուած է 1000 թանկարժէք քարերով ու մարգարիտներով: Կան 300-էն աւելի անտիկ [[գեմմա]]ներ ու կամեյաներ, որոնք տուեալ ժամանակահատուածին կը համարուէին ամենաարժէքաւոր զարդերը: Ճիշդ է, արկղիկի պատրաստման համար օգտագործուած են բազմաթիւ թանկարժէք մետաղներ ու քարեր, բայց մեծ է նաեւ ատոր կրօնական յօրինուածքը: Երկայնական հատուածներուն մէջ պատկերուած են հինկտակարանեան արքաները եւ մարգարէները: Վերին հատուածին մէջ կը գտնուին [[առաքեալներ]]ը: Այստեղ նրբօրէն կը ցուցադրուի, որ [[Նոր Կտակարան]]ը կը հիմնուի [[Հին Կտակարան|Հինի]] վրայ: Ներքեւի մասին մէջ պատկերուած են Քրիստոսի խարազանման եւ խաչելութեան տեսարանները: Իսկ ատոնց վերեւի հատուածին մէջ՝ սուրբ նահատակներ, [[Դիոկղետիանոս]]ի զօհերը դարձած, նաբորի եւ Ֆելիքսի պատկերներն են ու օրհնեալ Յիսուսի առաքինութիւնները՝ յոյսը, հաւատը եւ սէրը:

Արկղիկի առջեւի հատուածի կեդրոնը պատկերուած են Տիրամայրն ու անոր գիրկը՝ մանուկ Յիսուսը: Անոնց ձախէն խոնարհած են երեք մոգերը: Աւելցուած է նաեւ չորրորդ անձը՝ [[Գերմանիա|Գերմանիոյ]] կայսր [[Օտտոն Դ.]]ն, որ մեծ հանգանակութիւն տուած է տաճարին ու այդ արկղի պատրաստման: Մարիամ Աստուածածինէն աջ պատկերուած է [[Յիսուս Քրիստոս|Յիսուսի]] [[մկրտութիւն]]ը [[Յորդանան (գետ)|Յորդանան]] գետին մէջ: Իսկ քիչ մը աւելի վեր կը յայտնուի Ահեղ դատաստանի պատկերը:

Սուրբ մասունքարանը ունի յատուկ բացուող դռնակ: Ամէն տարի [[6 Յունուար]]-ին<ref>Borger, S.&nbsp;33.</ref>, երեք մոգերու յիշատակման տօնին, արկղիկը կը բացուի ու հաւատացեալներուն կը ցուցադրուի ներսը, ճաղերու ետեւը գտնուող սուրբերու գանկերը: Ի դէպ բոլոր երեք գանկերու վրայ ամրացուած են ոսկիէ, թանկագին քարերով թագեր:

== Միլանի Տիրամայր ==
[[Պատկեր:Mailander Madonna.jpg|thumb|left|150px|Միլանի Տիրամայրը]]
Արքեպիսկոպոս Ռայնալտ ֆոն Դասելը Միլանէն Քիոլն բերաւ Տիրամոր քանդակը: Անիկա այսօր տեղադրուած է Երեք մոգերու մասունքարանէն ոչ հեռու: Տիրամօր արձանը կը համարուի հրաշագործ եւ խորը պաշտամունքի մաս կը կազմէ հաւատացեալներու շրջանին: Այս արձանի նախօրինակը ըստ երեւոյթին այրած է հրդեհի ժամանակ [[1248]]-ին: Իսկ արդէն [[1290]]-ին ստեղծուած է նոր արձանը, որ հասեած է մինչեւ մեր օրերը եւ կը զարդարէ Քիոլնի տաճարը: Արձանը ժողովուրդը կ'անուանէ «Միլանեան մատոննա»: Նախքան անիկա կանգնած էր Տիրամօր ժամատան խորանին: Անոր վրայ կը տարածուէր հարուստ զարդարանքներով ամպհովանին, որուն մէկ հատուածը այսօր ալ կը պահպանուի տաճարի ստորին յարկերուն վրայ գտնուող գանձարաններէն մէկուն մէջ: 19րդ դարուն Մարիամ Աստուածածինի արձանը հանուեցաւ նախկին տեղէն եւ տեղադրուեցաւ նոր, յատուկ պատրաստուած վայրին մէջ: Այդ ժամանակահատուածին կը պատկանին նաեւ արձանի վրայ ագուցուած գայիսոնն ու թագը:

Միլանեան Տիրամայրը կը համարուի քանդակագործական արուեստի հիանալի նմուշ մը: Անիկա տիպիկ դասական գոթական ոճի աշխատանք իրմէ կը ներկայացնէ: Անոր ստեղծողները կը համարուին այն քանդակագործները, որոնք կառուցած են տաճարի առաքեալներու քարի արձանները ներքին պատշգամպներուն: Զգուշօրէն եւ վայելչագեղօրէն է Տիրամայրը գրկած է նորածին Քրիստոսը: Կազմուածքը քանդակուած է նրբագեղ ու նուրբ: Հագուստի ծալքերը ուսերէն կը ձգուին մինչեւ ոտքերը: Արձանը ներկուած է խայտաբղետ գոյներով:

== Գերոյի Խաչ ==
[[Պատկեր:KoelnGero-Kreuz um 970.jpg|thumb|150px|Գերոյի Խաչելութիւնը]]
Այս երկումեթրանոց բարձրութեամբ կաղնեփայտէն պատրաստած խաչ է<ref>[http://www.arthistory.upenn.edu/smr04/101910/Slide11.18.jpg Arthistory], [[University of Pennsylvania]]</ref>, որ եկեղեցւոյ նուիրած է Քիոլնի արքեպիսկոպոս Գերոն ([[969]]-[[976 ]]): Վերջինս [[Օտտոն Ա.]] Մեծ կասեր վստահելի անձն էր ու դեսպանորդը: Խաչի ստեղծման մտահղացումը արքեպիսկոպոսի մօտ յառաջացաւ այն բանէն ետք, երբ վերադարձաւ [[Բիւզանդիա]] կատարած այցելութենէն: Այդ ժամանակ մեծադիր խաչելութիւնները թերեւս եւրոպական եկեղեցիներուն մէջ յայտնի չէին:

Այս խաչելութեան իւրայատկութիւնը ոչ այնքան անոր հսկայական չափերով պայմանաւորուած է, որքան այդ ժամանակին ոչ բնորոշ պատկերներու իրականութեամբ: Խաչի վրայ կը գտնուի [[Յիսուս Քրիստոս|Փրկիչի]] անկենդան մարմինը: Անոր գլուխը փոքր-ինչ հակուած է դէպի առաջ, իսկ աչքերը փակուած են: Քրիստոսի մարմինի վրայ ակներեւ կը դիտուին մկանները իրենց մանրամասնութեամբ, ջիլերն ու ոսկորները: Քանդակագործը Յիսուսը պատկերզծ է ոչ իր փառքի գագաթնակէտին, այլ մահուան ժամին: Ինչպէս կը հաւատան քրիստոնեաները, Մահը մարդկային ցեղին կը բերէ փրկութիւն: Խաչափայտն ու լուսապսակը դրուագուած են ապակիէ զարդերով:

== Թիւեր Եւ Փաստեր ==
[[Պատկեր:Meyers b9 s0945b.jpg|thumb|right|300px]]
[[Պատկեր:Meyers b9 s0945c.jpg|thumb|right|300px]]
[[Պատկեր:200437 bigben12345 petersglocke.oga|մինի|աջից|Ամենամեծ զանգի ղօղանջը]]
{|
|-----
| Ընդհանուր երկարութիւնը (արտաքին) || 144.58 մեթր
|-----
| Ընդհանուր լայնքը (արտաքին) || 86.25 մեթր
|-----
| Նաւի ճակատի լայնութիւնը || 39.95 մեթր
|-----
| Ներքին նաւի լայնութիւնը || 45.19 մեթր
|-----
| Արեւմտեան ճակատի լայնութիւնը  || 61.54 մեթր
|-----
| Հիւսիսային աշտարակի բարձրութիւնը || 157.18 մեթր
|-----
| Հարաւային աշտարակի բարձրութիւնը|| 157.14 մեթր
|-----
| Աստիճաններէն մինչեւ ծայրաձող || 509 (97.25 մետր = 152.5 մեթր ծովու մակարդակէն հաշուած)
|-----
| Զանգեր || 11 (8 զանգեր հարաւային աշտարակին մէջ, 3 զանգեր կեդրոնական աշտարակին մէջ), ամենամեծ զանգը՝ [[:de:St. Petersglocke|«Decke Pitter»<ref>The [[World Peace Bell]] in [[Newport, Kentucky]] is larger, but turns around its [[center of mass]] rather than its top.</ref>]]<ref>The [[World Peace Bell]] in [[Newport, Kentucky]] is larger, but turns around its [[center of mass]] rather than its top.</ref><ref>The [[World Peace Bell]] in [[Newport, Kentucky]] is larger, but turns around its [[center of mass]] rather than its top.</ref><ref>The [[World Peace Bell]] in [[Newport, Kentucky]] is larger, but turns around its [[center of mass]] rather than its top.</ref>
|-----
| Նաւի ճակատի բարձրութիւնը || 69.95 մեթր
|-----
| Կեդրոնական աշտարակի բարձրութիւնը || 109.00 մեթր
|-----
| Կեդրոնական ներքին նաւի բարձրութիւնը || 43.35 մեթր
|-----
| Կողմնային նաւերու բարձրութիւնը || 19.83 մեթր
|-----
| Տաճարի մակերեսը (մօտաւորապէս) || 7914 մեթր²
|-----
| Պատուհաններու մակերեսը (մօտաւորապէս)  || 10000 մեթր²
|-----
| Տանիքի մակերեսը (մօտաւորապէս) || 12000 մեթր²
|-----
| Տաճարի ծաւալը || 407000 մեթր³
|-----
| Օգտագործուած քարերու զանգուած (մօտաւորապէս) || 300000 տոննա
|-----
| Պահպանութեան տարեկան ծախսեր || 10 միլիոն €
|-----
| Հասցէ ||Domkloster 4, 50667 Köln
|}

== Լեգենդներ Տաճարի Վերաբերեալ ==
* Տաճարի ճարտարապետ Գերհարդը, որուն ուժերէն վեր կատարած էր շինարարութիւնը, օգնութեան կը դիմէ [[Սատանայ]]ին: Վերջինս նոյն պահին կը յայտնուի եւ  գործարք մը կ'առաջարկէ. անիկա է՝ ճարտարապետը պիտի կարողանայ կառուցել տաճարը, բայց աւարտէն ետք վաճառելու է հոգին իրեն: Գործարքը պիտի կատարուէր մինչեւ աքաղաղի առաջին կանչը: Ճարտարապետը անել վիճակի մէջ կը գտնուէր, ուստի համաձայնուեցաւ: Սակայն այդ զրուցին թաքուն ականջալուր եղած է ճարտարապետի կինը: Ան որոշում փրկած է ամուսինին հոգին եւ ստանալ շինարարութեան համար անհրաժեշտ գծագիրերը: Առաւօտ շուտ կ'արթննայ, ծուղրուղուի կը կանչէ աքլորի փոխարէն: Սատանան նոյն պահին կը յայտնուի, կու տայ սպասուած գծագիրերը: Սուտը արագ կը բացայայտուի, սակայն արդէն ուշ էր:  
* Գոյութիւն ունի առաջին լեգենդի շարունակութիւնը: Երբ սատանան կ'իմանայ խաբէութեան մասին, կ'ըսէ. ''«Կու գա՛յ աշխարհի վերջը այն ժամանակ, երբ դրուի այս տաճարի վերջին քարը»'': Այդ օրէն մինչեւ հիմա տաճարնը ամբողջութեամբ չէ կառուցուած: 
* [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ, երբ գրեթէ ամբողջութեամբ ռմբակոծումէն աւերուած էր Քիոլնը, հրաշալի կերպով տաճարը չի տուժեր:

== Պատկերասրահ ==
<gallery>
Kölner Dom Luftbild - cologne cathedral aerial (25326292056).jpg|Տաճարը նկարուած վերէն
Cologne cathedrale vue sud.jpg|Ընդհանուր տեսքը հրապարակէն
Cathedral main entrance.jpg|Տաճարի մուտքը
Koelner dom blick nach osten.jpg|Գոթական աշտարակները
Koelner Dom Innenraum.jpg|Ներքին ներքնամատը
Koelner dom neue orgel.jpg|Նոր երգեհոնը
Kölner Dom - Christophorus (2008).jpg|Սուրբ Քրիստափորի արձանը
Cathedral 2 by andy205.jpg|Տաճարի վիտրաժներէն
CologneCathedralBell02.jpg|Զանգերէն մէկը
Warning sign in cologne.jpg|Տաճարը Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներուն
Kölner Dom, Mosaik, Konrad von Hochstaden, 2008.JPG|Յատակի խճանկարներէն
Koeln RdFlug 1.JPG|
Kölner Dom im Winter.jpg|Տաճարը ձմրան ընթացքին
Kölner Dom nachts 2013.jpg|Տաճարը 2013-ին
Klarenaltar1.jpg|Տաճարի գանձերէն
Füssenicher Madonna in der Achskapelle des Kölner Doms (Dreikönigenkapelle) -4626.jpg|Տիրամայրը Յիսուսի հետ
1994. Марка России 0154 hi.jpg|Ռուսական դրօշմանիշի վրայ
Domschatzkammer Köln 05.JPG|Տաճարի մասունքներէն
Domschatzkammer Köln 06.JPG|Տաճարի մասունքներէն
Cologne, Cathedral treasury, liturgical robes01.jpg|Տաճարի ցուցանմուշներէն
Raddampfer Goethe bei Nacht001.jpg|
</gallery>

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

== Արտաքին Յղումներ ==
* [http://www.stmeb.ru/hist/bib_gotika2.htm «Տաճարի հատակագիծը, գծագրերը»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121023215945/http://www.stmeb.ru/hist/bib_gotika2.htm |date=2012-10-23 }} 
* [http://www.koelner-dom.de Պաշտոնական կայք]
* [http://www.dw-world.de/dw/article/0,,5486516,00.html  Deutsche Welle]
* [http://www.gcatholic.org/churches/europe/3182.htm  gcatholic.org կայքում]{{ref-en}}
* [http://www.dom-fuer-kinder.de/ dom-fuer-kinder.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160708141905/http://www.dom-fuer-kinder.de/ |date=2016-07-08 }}
* [http://www.koeln-magazin.info/koelner-dom.html Artikel über den Kölner Dom in koeln-magazin.info] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160317175520/http://koeln-magazin.info/koelner-dom.html |date=2016-03-17 }}
* [http://www.dombibliothek-koeln.de/index1.html?/publikation/publ_primaer.html Publikationen der Diözesanbibliothek Köln] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304102903/http://www.dombibliothek-koeln.de/index1.html?%2Fpublikation%2Fpubl_primaer.html |date=2016-03-04 }}
* [https://www.youtube.com/watch?v=1ZiDbLNxALY Die Bauphasen des Kölner Domes und seiner Vorgängerbauten] ([[YouTube]]-Video, 9:59&nbsp;min)
* [https://www.youtube.com/watch?v=SZohk6sgGys&feature=related Dokumentation zum Dom] (YouTube-Video, 43:45&nbsp;min)
* [http://historischesarchivkoeln.de/de/lesesaal/bestand/2429/Best.+210+Domstift Digitalisierte Archivbestände] zum Domstift im [[DHAK|digitalen Historischen Archiv Köln]]
*[http://digit.wdr.de/entries/18497?index=44&q=eyJ7Yn0iOiJNb2VycyJ9&qt=search Foto der Domfassade Anfang der 50er jahre (digit.wdr.de)]
* [http://www1.wdr.de/themen/kultur/religion/christentum/glockenpforte/koelnerdomglockenpforte100.html Das Geläut des Domes auf wdr.de.Glockenpforte]
{{Արտաքին յղումներ}}

[[Ստորոգութիւն:Գերմանիա]]