Տեսնել Յունաստան էջի աղբիւրը

{{Տեղեկաքարտ երկիր
|բնագիր_անուանում =<big><big>Ελληνική Δημοκρατία</big></big>
|հայերէն_անուանում =<big>Յունաստան</big>
|օրհներգ = <br/>[[Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν]]"Ձօն Ազատութեան"<br/><br/><center>[[Պատկեր:Hymn to liberty instrumental.oga]]</center>
|դրօշ1 = Flag of Greece.svg 
|դրօշի_նկարագրում = Յունաստանի դրօշը
|ազգային ոգերգ = [[lang-el|Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν]]<br>"Ձօն Ազատութեան"
|պաշտօնական_լեզու/ներ = <small>[[Յունարէն]]</small>
|մայրաքաղաք = [[Աթէնք]]
|պետութեան վարչակարգ = Նախագահական խորհրդարանական Ժողովրդավարութիւն
|բնակչութիւն = {{ԲՆԿ}}
|խտութիւն = 81
|արժոյթ = [[Եւրο]] €
|արժոյթի գօտի = ԵՄ
|հեռախօսային համակարգ = +30
|tld = .gr
|landcode = GR
|կարգախօս=Ազատութիւն կամ Մահ|հիմնադրման թուական=25 Մարտ 1821 (իսկ պաշտօնապէս՝ 15 Յունուար 1822)
|Ազգային տօն=25 Մարտ (1821) Օսմանեան լուծէն ազատագրում եւ 28 Հոկտեմբեր (1940)՝ Όχι-ի Օր․ կը յիշատակէ Յունաստանի վարչապետ Իոաննիս Մետաքսասի մերժումը Իտալիոյ բռնապետ Պենիթօ Մուսոլինիին տուած վերջնագիրին
|Օրհներգ=<br/>[[Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν]]"Ձօն Ազատութեան"<br/><br/><center>[[Պատկեր:Hymn to liberty instrumental.oga]]</center>
|կառավարութեան ղեկավար=Քիրիաքոս Միցոթաքիս}}

'''Յունաստան''' ({{lang-el|Ελλάδα}} {{ստեղ|{{աուդիո|Ellada.ogg|<small>[էլլատա]</small>}}}}), պաշտօնապէս Յունաստանի Հանրապետութիւն (Ελληνική Δημοκρατία <small>[էլլինիքի տիմոքրաթիա]</small><ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html|publisher=Central Intelligence Agency|date=15 March 2007|accessdate=7 April 2007|title=World Factbook – Greece: Government|archive-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160825033157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html|dead-url=yes}}</ref>)․ կը գտնուի [[Եւրոպա]]յի հարաւ-արեւելքը, [[Պալքանեան Թերակղզի|Պալքանեան թերակղզիին]] հարաւի ծայրամասը։

Մայրաքաղաքը եւ մեծագոյն քաղաքը [[Աթէնք]]ն է։

Յունաստանի բնակչութեան թիւը {{ԲՆԿ}}։ Հիւսիսէն սահմանակից է Ալպանիոյ, [[Հիւսիսային Մակետոնիոյ Հանրապետութիւն|Հիւսիսային Մակետոնիոյ Հանրապետութեան]], եւ [[Պուլղարիա|Պուլկարիոյ]], իսկ արեւելքէն՝ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]]։

== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ==
Յունաստանը հարուստ պատմական ժառանգութիւն ունի․ [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ]]-ի Համաշխարհային Ժառանգութեան Ցանկին մէջ աշխարհի 13-րդն է, իսկ 7-րդը՝ [[Եւրոպա]]յի մէջ, եւ կը ներկայացուի իր տարածքին մէջ գտնուող 18 յուշարձաններով<ref>[https://www.ellines.com/specials/26068-poia-ellinika-mnimeia-perilambanontai-sti-lista-pagkosmias-klironomias/ Ποια ελληνικά μνημεία περιλαμβάνονται στη λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς] / [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ]]-ի Համաշխարհային Ժառանգութեան Ցանկին Յունաստանի 18 յուշարձանները {{ref-en}}</ref>։ Հին Յունաստանին մէջ ծնան ժողովրդավարութիւնը, [[Ողիմպիական Խաղեր|Ողիմպիական խաղերըը]],[https://www.milesaway.gr/olympiaki-floga/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228094553/https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ |date=2021-02-28 }} պատմագրութիւնը, քաղաքագիտութիւնը, հիմնական գիտական ու ուսողական սկզբունքներն, արեւմտեան [[փիլիսոփայութիւն]]ն, արեւմտեան գրականութիւնը եւ թատերագրութիւնը՝ ներառեալ ողբերգութեան եւ կատակերգութեան [https://cycladic.gr/page/archaia-elliniki-techni]։

Յունաստանը արեւմտեան քաղաքակրթութեան բնօրրանն է։

[[1830 թուական|1830]] թուականին կը ճանչցուի իբրեւ անկախ պետութիւն, անկախութեան համար ապստամբութիւն-պատերազմէն (սկիզբ՝ [[1821 թուական|1821]] թուական) ետք։ [[1981 թուական|1981]] թուականէն Յունաստանը [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական միութեան]], իսկ [[2001 թուական|2001]]-էն Եւրոպական Միութեան դրամանիշ Եւրոյի գօտիի անդամ է։ [[1952 թուական|1952]] թուականէն [[ՆԱԹՕ]]-ի (Հիւսիս Ադլանտեան Կազմակերպութիւն կամ՝ Դաշնակցութիւն) անդամ է  եւ [[ՄԱԿ]]-ի հիմնադիր անդամներէն ([[1945 թուական|1945]])։

[[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծովուն]] վրայ ծովեզրեր ունի։ Շրջապատուած է հետեւեալ ծովերէն․ արեւելքէն եւ հարաւ արեւելքէն՝ [[Եգէական Ծով|Եգէական ծով]], արեւմուտքէն եւ հարաւ-արեւմուտքէն՝ [[Յոնիական ծով]], իսկ հարաւէն՝ Լիպիոյ ծով։

Յունաստանը լեռնային երկիր է։  Լեռներն ու լեռնաշղթաները անոր տարածքին 80%-ը կը գրաւեն։  Լեռներէն ամենաբարձրը Ողիմպոսն է 2917 մ. (Όλυμπος, յունական դիցաբանութեան՝ 12 աստուածներուն նստավայրը)։

=== Անուանում ===
[[Պատկեր:AncientGreekDialects (Woodard) grc.svg|մինի|Յունական ցեղերու հաստատում՝ Յոնիա՝ արեւմտեան Փոքր Ասիա]]
Ք․Ա․ 8-րդ դարուն, յոյները կը կազմակերպուին հիմնելով անկախ քաղաք-պետութիւններ, ծանօթ իբր՝ ''πόλεις'' (πόλη = քաղաք)։ Այս քաղաք պետութիւնները կը տարածուին բացի ներկայ Յունաստանի տարածքին, նաեւ [[Միջերկրական Ծով]]<nowiki/>ուն եւ [[Սեւ Ծով]]ուն ափերուն, կապ պահելով իրենց «մայր» քաղաքներուն [http://theseus-aegean.blogspot.com/2013/03/blog-post_2535.html հետ]։ Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերուն կը հիմնուին 12 զօրաւոր յունական քաղաք պետութիւններ որոնք կը  կազմեն Յոնիան։ Այս անունէն հայերը երկիրը Յունաստան կ՛անուանեն․ հին ժամանակներէն հայերը յոյներուն անուանած են յոյն, (Ιωνία, հայերէն՝ ''Յոնիա'', որմէ կ՛ առաջանայ՝ Ίωνες - յոյներ)։

Իսկ յոյները  իրենց երկիրը կ՛անուանեն Հելլաս (Հելլատա), որ կը նշանակէ «հելլեններու երկիր»։ Ըստ յունական առասպելներուն՝ այն ծագում առած է յոյներու առասպելական նախահօր՝ Հելլենոսի անունէն։

Հռոմէացիները հին յոյներուն անուանած են «Կրեքներ»։  Սկիզբը այս անուանումը կը վերաբերի միայն հարաւային [[Իտալիա|Իտալիոյ]] յունական գաղթօճախներուն, սակայն յետագային լայն տարածում կը գտնէ եւրոպական ժողովուրդներուն մօտ։  Յունաստանը լատիներէն կը կոչուի Graecia, [[ֆրանսերէն]]՝ Grèce, [[անգլերէն]]՝ Greece, [[գերմաներէն]]՝ Griechenland, [[ռուսերէն]]՝ Греция։<ref>[https://books.google.gr/books?id=wJ4YAAAAIAAJ&dq=&pg=PA299&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Յունական եւ Հռոմէական արձանագրութիւն եւ աւանդութիւն, ''Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology: Earinus-Nyx''  William Smith, էջ 299 {{ref-en}}]</ref><ref>[https://books.google.gr/books?id=_sYPAAAAYAAJ&dq=&pg=PA1011&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Բառարան Յունական եւ Հռոմէական Աշխարհագրութան - ''Dictionary of Greek and Roman Geography: Abacaenum-Hytanis. 1854-''  Sir William Smith, էջ 1011 {{ref-en}}]</ref>

== Աշխարհագրութիւն ==
=== Կլիման ===
Յունաստանի կլիման բարեխառն է, [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական]]<nowiki/>ի հիւսիսային աւազանի երկիրներուն նման։ Ձմեռները թեթեւ են, իսկ ամառները տաք ու չոր։

=== Ջրափնեայ երկիր, կղզիներ ===
[[Պատկեր:Νησιά της ελληνικής επικράτειας.svg|մինի|Յունաստանի կղզիները]]
Յունաստանը, ըստ իր ջրափնեայ գիծի երկարութեան (13.676 ք.մ.), աշխարհի 11-րդն է։ Ունի շատ մեծ թիւով կղզի-կղզիակներ (մօտ 2․500, որոնցմէ 165-ը կը բնակուին)․ նշենք կարեւորները՝
* [[Կրետէ]] ([[Էգէական Ծով]]ուն հարաւային մասը),
* [[Էվիա]] ([[Էգէական Ծով]]),
* [[Տոտեքանիսա]] ([[Էգէական Ծով]])․ 12 գլխաւոր կղզեխումբ (կղզիներու խումբ), ընդամէնը՝ 51 կղզիներ, (Δωδεκάνησα, δώδεκα = 12 / νησί = կղզի),
* [[Հիւսիսային Էգէականի կղզիներ]], 
* [[Քիքլատես]] կղզիներուն խումբը (Κυκλάδες = բոլորաձեւ / κύκλος = շրջանակ). 40-է աւելի կղզիներ, որոնցմէ 33-ը գլխաւորներն են ու կը բնակուին ([[Էգէական Ծով]]) եւ բազմաթիւ կղզիակներ եւ ժայռակղզիակներ։
* [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|Էփդանիսա]] ([[Յոնիական ծով]]ուն 7 գլխաւոր կղզիներու խմբաւորում․ Επτάνησα, επτά = եօթը), եօթնակղզիներու խումբը ընդհանուրին կ՛ընդգրկէ 30 կղզի-կղզիակներ, մեծ մասը բնակելի․
* [[Սարոնիքոս ծոց]]ին կղզիները, բոլորը բնակուած ([[Էգէական Ծով]])․
* [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի Ծոցին]] ([[Յոնիական ծով|Յոնիական ծով)]]12 կղզի-կղզիակները, մէկը միայն բնակուած․․․։

=== Լեռներ, լեռնաշղթաներ ===
Յունաստանի տարածքը գլխաւորաբար լեռնային է։ Անոր մեծ մասը չոր եւ ժայռոտ է, հետեւաբար տարածքին միայն 20,45% կը մշակուի։ Ամենաբարձր լեռներն են․-

''Բուն արձանագրութիւն՝ Յունաստանի լեռներուն ցանկ''
{| class="wikitable sortable"
!Լեռ
!Բարձրութիւն
!Վայրը
|-
|[[Ողիմպոս]] - Όλυμπος
|2918
|Թեսալիայի եւ Մակետոնիոյ սահմանները
|-
|[[Սմոլիքաս]] - Σμόλικας
|2637
|Իփիրոս
|-
|[[Վորաս]] - Βόρας
|2524
|Մակետոնիոյ եւ Հիւսիսային Մակետոնիոյ սահմանները
|-
|[[Ղրամոս]] - Γράμμος
|2520
|Մակետոնիոյ, Իփիրոսի եւ Ալպանիոյ սահմանները
|-
|[[Կիոնա]] - Γκιώνα
|2510
|Կեդրոնական Յունաստան
|-
|[[Թիմֆի]] - Τύμφη
|2497
|Իփիրոս
|-
|[[Վարդուսեա]]- Βαρδούσια
|2495
|Կեդր․ Յունաստանի Ֆոքիտա, Էթոլոաքարնանիա եւ Էվրիդանիա նահանգներուն միջեւ
|-
|[[Փարնասոս]] - Παρνασσός
|2457
|Կեդր․ Յունաստանի Ֆոքիտա, Վիոոիա եւ Ֆթիոթիտա նահանգներուն միջեւ 
|-
|[[Փսիլորիթիս]] - Ψηλορείτης (Ίδη)
|2456
|[[Կրետէ]], [[Ռեթիմնo|Ռեթիմնոյի]] եւ [[Իրաքլիօ|Իրաքլիոնի]] միջեւ
|-
|[[Լեֆքա Օրի (լեռնաշղթայ)|Լեֆքա օրի]] - Λευκά όρη (Μαδάρες)
|2454
|Կրետէ, [[Խանիա]]
|}
Լեռնաշղթաներն են՝ [[Փինտոս]], [[Քիլքիս]], [[Ռոտոփի (լեռնաշղթայ)|Ռոտոփիս]], Սերրոն, Մեցովօ, [[Թայիղեթոս]], Աթերաս ([[Իքարիա]] կղզի, փոքր է) եւ Քրուսեա (ցած է)։

<gallery mode="packed" heights="160">
Պատկեր:Mount Olympus, Greece.png|[[Ողիմպոս]] լեռը
Պատկեր:ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΧΑΡΑΔΡΑ ΒΕΛΙΤΣΑΣ 132.jpg|[[Փարնասոս]], Վելիցային կիրճը
</gallery>

=== Լիճեր ===
Յունաստանի լիճերը, կը գտնուին երկրին ցամաքամասին։  Գլխաւորներն են․-

''Բուն արձանագրութիւն՝ Յունաստանի լիճերուն ցանկ (Κατάλογος λιμνών της Ελλάδας)''
{| class="wikitable sortable"
!Լիճ
!Տարածութիւնը՝ (քառ․ քլմ․)
!Վայրը (նահանգ)
|-
|[[Թրիխոնիտա]] - Τριχωνίδα
|'''96,513'''
|Կեդրոնական Յունաստան (Էթոլոաքարնանիա)
|-
|[[Վոլվի]] - Βόλβη
|75,600
|Մակետոնիա (Սելանիկ)
|-
|[[Քերքինի]] - Κερκίνη
|68,532
|Մակետոնիա (Սերես)
|-
|[[Փոլիֆիթու]] - Πολυφύτου
|56,793
|Մակետոնիա (Քոզանի)
|-
|[[Վեղորիթիտա]] - Βεγορίτιδα
|54,310
|Մակետոնիա (Ֆլորինա, Փելլա)
|-
|[[Վիսթոնիտա]] - Βιστονίδα
|45,625
|Թրակիա (Քսանթի)
|-
|[[Քորոնեա]] - Κορώνεια
|42,823
|Մակետոնիա ([[Սելանիկ]])
|-
|[[Մեղալի Փրեսփա]] - Μεγάλη Πρέσπα
|43,122
|Մակետոնիա (Ֆլորինա), եւ երկիրներ՝ Ալպանիա եւ Հիւս․ Մակետոնիա
|-
|[[Միքրի Փրեսփա]] - Μικρή Πρέσπα
|38,325
|Մակետոնիա (Ֆլորինա), եւ երկիր՝ Ալպանիա
|-
|[[Քրեմասթոն]] - Κρεμαστών
|37,688
|Կեդրոնական Յունաստան (Էթոլոաքարնանիա, Էվրիթանիա)
|-
|[[Քաստորիաս]] - Καστοριάς
|28,000
|Արեւմտեան Մակետոնիա - Δυτική Μακεδονία
|}

<gallery mode="packed" heights="140">
Պատկեր:Trichonida lake.jpg|Թրիխոնիտա լիճը
Պատկեր:LakeKastoria.jpg|Քաստորիա լիճը
Պատկեր:Lake Kerkini, Serres 01.jpg|Քերքինի Արուեստական լիճը
Պատկեր:Kremasta Lake 03.JPG|Քրեմասթոն արուեստական լիճը
</gallery>

=== Գետեր ===
Յունաստանի գետերը նաւարկելի չեն։

Մեծ գետերէն մի քանին, ծով չթափած, խոնաւ տարածքներ կը կազմեն, օրինակ՝ Ալիաքմոնաս եւ Էվրոս գետերը։ Գետեր կան, ինչպէս Փինիոս, որոնք ջրանցքներու օգնութեամբ, ընթարձակ մշակելի տարածութիւններ կը ջրեն։  Իսկ շատերուն հոսքին, արուեստական լիճեր ստեղծուած են, որպէսզի ջրաելեկտրականութեան գործարանները բանին։

''Բուն արձանագրութիւն՝ Յունաստանի գլխաւոր գետերուն ցանկը (Κατάλογος ποταμών της Ελλάδας)''
{| class="wikitable sortable"
!Գետ
!Երկարութիւն (քլմ. Յունաստանի մէջ) ''փակագծի մէջ ընդհանուր երկարութիւնը''
!Գլխաւոր աղբիւրներ
!Գետաբերան
|-
|1
|[[Ալիաքմոնաս]] - Αλιάκμονας
|297
|[[Ղրամոս]] - Γράμμος
|[[Թերմայիքոս ծոց]] - Θερμαϊκός
|-
|2
|[[Ախելո՛ոս|Ախելոոս]] - Αχελώος
|220
|Հիւսիսային [[Փինտոս]] - Βόρεια Πίνδος
|[[Յոնիական Ծով]] - Ιόνιο
|-
|3
|[[Փինիոս (Թեսալիա)|Փինիոս]] - Πηνειός (Թեսալիա շրջանինը - Θεσσαλικός)
|205
|Հիւսիսային [[Փինտոս]] - Βόρεια Πίνδος
|[[Թերմայիքոս ծոց|Թերմայիքոս Ծոց]] - Θερμαϊκός
|-
|4
|[[Էվրոս (գետ)|Էվրոս]] - Έβρος
|204 (480)
|Ռիլա, [[Պուլկարիա]] - Ρίλα, Βουλγαρία
|Թրակեան Ծոց - Θρακικό
|-
|5
|[[Նեսթոս (գետ)|Նեսդոս]] - Νέστος
|130 (243)
|[[Ռիլա (լեռնաշղթայ)|Ռիլա]], Պուլկարիա - Ρίλα, Βουλγαρία
|[[Թրակեան ծով|Թրակեան]] Ծով - Θρακικό
|-
|6
|[[Սթրիմոնաս|Սդրիմոնաս]] - Στρυμόνας
|118 (392)
|[[Վիտոշ]], Պուլկարիա - Βιτόσα, Βουλγαρία
|[[Սթրիմոնիքոս ծոց|Սթրիմոնիքոս Ծոց]] - Στρυμονικός Κόλπος
|-
|7
|[[Թիամիս]] (Քալամաս) - Θύαμις (Καλαμάς)
|115
|Տուսքօ - Δούσκο
|[[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծով]] - Ιόνιο
|-
|9
|[[Ալֆիոս]] - Αλφειός
|110
|[[Արքատիա լեռ]] - Όρη Αρκαδίας
|Յոնիական Ծով - Ιόνιο
|-
|9
|[[Արախթոս]] - Άραχθος
|110
|Հիւսիսային [[Փինտոս]] - Βόρεια Πίνδος
|[[Ամվրաքիքոս ծոց]] - Αμβρακικός
|-
|10
|[[Էնիփէաս]] (Թեսալիա) - Ενιπέας (Θεσσαλικός)
|84
|[[Օթրիս]]-Όθρυς
|[[Փինիոս (Թեսալիա)|Փինիոս գետ]], (Թեսալիքոս) - Πηνειός (Θεσσαλικός)
|-
|11
|[[Էվրոթաս]] - Ευρώτας
|82
|[[Փարնոնաս]], արեւլելեան [[Թայիղեթոս]] - Πάρνωνας, Αν.Ταΰγετος
|[[Լաքոնիքոս ծոց]] - Λακωνικός
|-
|12
|[[Լուրոս]]-Λούρος
|80
|[[Թոմարոս]] - Τόμαρος
|[[Ամվրաքիքոս ծոց|Ամվրաքիքոս]] - Αμβρακικός
|-
|13
|[[Սփերհիոս]] - Σπερχειός
|80
|[[Թիմֆրիսթոս]] - Τυμφρηστός
|[[Մալիաքոս ծոց]] - Μαλιακός
|-
|14
|[[Էվինոս]] - Εύηνος
|80
|[[Վարտուսա]] - Βαρδούσια
|Փաթրայի Ծոց - Πατραϊκός</center>
|-
|15
|[[Թաւրոփոս|Թաւրոփօս]] (Մեղտովաս) Ταυρωπός (Μέγδοβας)
|78
|Աղրաֆա - Άγραφα
|[[Ախելո՛ոս|Ախելո՜ս]] գետ - Αχελώος
|-
|16
|[[Աքսիոս]] - Αξιός
|76 (380)
|[[Սքարտոս]], Հիւսիսային Մակետոնիա - Σκάρδος, Βόρεια Μακεδονία
|Թերմայիքոս Ծոց - Θερμαϊκός
|-
|17
|[[Աո՛ոս|Աո՜ս]] - Αώος
|70 (260)
|Լիկոս, հիւսիսային [[Փինտոս]] - Λύγκος, Βόρεια Πίνδος
|[[Ատրիաթիք ծով]] - Αδριατική
|-
|18
|[[Էհեդորոս]] - Εχέδωρος
|70
|[[Քրուսիա]] լեռնաշղթայ - Κρούσσια όρη
|[[Թերմայիքոս ծոց]] - Θερμαϊκός
|-
|19
|[[Լատոնաս]] - Λάδωνας
|70
|[[Արոանիա]] - Αροάνια
|[[Ալֆիոս]] գետ - Αλφειός
|-
|20
|[[Մորնոս]] - Μόρνος
|70
|[[Իթի]] - Οίτη
|[[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի Ծոց]] - Κορινθιακός
|-
|21
|[[Փինիոս (Պելոպոնես)|Փինիոս]] ([[Պելոպոնես|Պելոպոնէս]]) - Πηνειός (Πελοπόννησος)
|70
|[[Էրիմանթոս]] - Ερύμανθος
|Յոնիական Ծով - Ιόνιο
|-
|22
|[[Քոմսաթոս]] - Κομψάτος
|68
|Արեւմտեան [[Ռոտոփի (լեռնաշղթայ)|Ռոտոփի]] - Δυτική Ροδόπη
|Վիսթոնիտա լիճ - Βιστονίδα
|-
|23
|[[Լուտիաս]] - Λουδίας
|60
|[[Վորաս]] - Βόρας
|[[Թերմայիքոս ծոց|Թերմայիքոս]] Ծոց - Θερμαϊκός
|-
|24
|[[Քիֆիսոս]] (Վիոթիա) - Κηφισός (Βοιωτικός)
|60
|[[Կիոնա]] - Γκιώνα
|Իլիքի լիճ - Υλίκη
|-
|25
|[[Լիսոս]] (Ֆիլիուրիս) - Λίσσος (Φιλιούρης)
|58
|Արեւելեան [[Ռոտոփի (լեռնաշղթայ)|Ռոտոփի]] - Αν. Ροδόπη (Μεγάλο Λιβάδι Βυρσίνης)
|[[Բաց Խորշիկ]], Թրակեան Ծոց - Όρμος Ανοιχτό, Θρακικό
|-
|26
|[[Ասոփոս]] - Ασωπός
|57
|[[Քիթերոնաս]] - Κιθαιρώνας
|Հարաւային [[Էվոյիքոս ծոց|Էվոյիքոս]] - Νότιος Ευβοϊκός
|-
|27
|[[Քոսինթոս]] - Κόσυνθος
|55
|[[Քուլա (լեռնաշղթայ)|Քուլա]] - Κούλα ''(Χαϊντού)''
|[[Վիսթոնիտա]] լիճ - Βιστονίδα
|}

<gallery mode="packed" heights="140">
Պատկեր:Ποταμός Αλιάκμονας 1.jpg|Ալիաքմոնաս գետը
Պատկեր:SwansinEvrosRiver.jpg|Էվրոս գետը
Պատկեր:Eyrwtas.PNG|Էվրօթաս գետը
Պատկեր:Πηνειός-Pinios river.jpg|Փինիոս գետը, Թեմպոն հովիտին մէջ
Պատկեր:Acheloos river narrows 02.jpg|Ախելո՜ս գետը
Պատկեր:Ποτάμι Λούρου.jpg|Կամուրջ Լուրոս գետին վրայ
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ
Պատկեր:Mornou Lake.jpg|Մորնոս լիճին ջրամբարը․ ստեղծուած համանուն գետէն
</gallery>

=== Քաղաքներ ===
Յունաստանի բնակչութեան երկու երրորդը քաղաքային շրջաններ կ՛ապրի։ [[Աթէնք]] մայրաքաղաքէն ետք, երկրորդ գլխաւոր քաղաքը, եւ հիւսիսային Յունաստանի կեդրոնը [[Սելանիկ]]<nowiki/>ն է։  Երկրին  գլխաւոր եւ եւրոպային ամենաընդարձակ անցաւոր նաւահանգիստը՝ [[Փիրէա]]ն է։ Հետեւող տախտակին մէջ, ցանկագրուած են գլխաւոր քաղաքները (նեռարեալ իրենց արուարձանները), ըստ 2011 թուականի մարդահամարին։[https://www.mof.gov.cy/mof/cystat/statistics.nsf/populationcondition_22main_gr/populationcondition_22main_gr?OpenForm&sub=2&sel=4]
{| class="wikitable"
!Շարք
!Անուն
!Շրջան
!Բնակիչ
|-
|1
|[[Աթէնք]] - Αθήνα
|Ատիկէ - Αττική
|3.218.218
|-
|2
|[[Սելանիկ]] - Θεσσαλονίκη
|Կեդր․ Մակետոնիա - Κ. Μακεδονία
|789.191
|-
|3
|[[Փաթրա]] - Πάτρα
|Արեւմտեան Յունաստան - Δυτική Ελλάδα
|167.446
|-
|4
|[[Փիրէա]] - Πειραιάς
|Ատիկէ - Αττική
|163.700
|-
|5
|[[Իրաքլիօ]] - Ηράκλειο
|[[Կրետէ]] - Κρήτη
|153.653
|-
|6
|[[Լարիսա]] - Λάρισα
|Թեսսալիա - Θεσσαλία
|144.651
|-
|7
|[[Վոլոս]] - Βόλος
|Թեսսալիա - Θεσσαλία
|118.707
|-
|8
|[[Իոանինա]] - Ιωάνινα
|Իփիրոս - Ήπειρος
|65.574
|-
|9
|[[Թրիքալա]] - Τρίκαλα
|Թեսսալիա - Θεσσαλία
|61.653
|-
|10
|[[Հալքիտա]] - Χαλκίδα
|Կեդրոնական Յունաստան - Στερεά Ελλάδα
|59.125
|-
|11
|[[Սերես]] - Σέρρες
|Կեդրոնական Մակետոնիա - Κ. Μακεδονία
|58.287
|-
|12
|[[Ալեքսանտրուփոլի, Յունաստան|Ալեքսանտրուփոլի]] - Αλεξανδρούπολη
|Արեւելեան Մակետոնիա եւ Թրաքի - Αν. Μακεδονία και Θράκη
|57.812
|-
|13
|[[Քսանթի]] - Ξάνθη
|Արեւելեան Մակետոնիա եւ Թրաքի - Αν. Μακεδονία και Θράκη
|56.122
|-
|14
|[[Քաթերինի]] - Κατερίνη
|Կեդրոնական Մակետոնիա - Κ. Μακεδονία
|55.997
|-
|15
|[[Քալամաթա]] - Καλαμάτα
|[[Պելոպոնես]] - Πελοπόννησος
|54.100
|-
|16
|[[Քավալա]] - Καβάλα
|Արեւելեան Մակետոնիա եւ Թրաքի - Αν. Μακεδονία και Θράκη
|54.027
|-
|17
|[[Խանիա|Հանիա]] - Χανιά
|[[Կրետէ]] - Κρήτη
|53.910
|-
|18
|[[Աղրինիօ]] - Αγρίνιο
|Արեւմտեան Յունաստան - Δυτική Ελλάδα
|53.433
|-
|19
|[[Լամիա]] - Λαμία
|Կեդրոնական Յունաստան - Στερεά Ελλάδα
|52.006
|-
|20
|[[Քոմոթինի]] - Κομοτηνή
|Արեւելեան Մակետոնիա եւ Թրաքի - Αν. Μακεδονία και Θράκη
|50.990
|-
|21
|[[Ռոտոս (կղզի)|Ռոտոս]] - Ρόδος
|Հարաւային [[Էգէական Ծով]] - Νότιο Αιγαίο
|49.541
|}

<gallery mode="packed" heights="180">
Պատկեր:Port of Piraeus.jpg|[[Փիրէա]]յին նաւահանգիստը
Պատկեր:Patras Varasova 2008.jpg|Փաթրա
Պատկեր:Crete Iraklio1 tango7174.jpg|Իրաքլիօ
Պատկեր:A@a Kavalla view Greece - panoramio.jpg|Քավալա
Պատկեր:Χανιά Πανόραμα 4266.JPG|Հանիա․ [[Կրետէ]]
Պատկեր:Rhodes RhodesTown3 tango7174.jpg|Ռոտոս քաղաքը․ Ռոտոս
Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|Քալամաթա, Պեղոպոնեզ
Պատկեր:Τα Γιάννενα από το Μιτσικέλι-cropped.jpg|Իոանինա, Իփիրոս (հիւսիս-արեւմտեան Յունաստան)
Պատկեր:Agrinio, Etolio-Acarnania Prefecture, Greece - city by evening.jpg|Աղրինիօ․ Էթոլոաքարնանիա, Արեւմտեան Յունաստան
Պատկեր:Litheos river, Trikala (city), Greece 01.jpg|Թրիքալա․ քաղաքը կը ճեղքէ Լիթէոս գետը
Պատկեր:Alexandroupolis customs building.jpg|Ալեքսանտրուփոլի, Թրակիա․ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան
Պատկեր:Volos-bynight.JPG|Վոլոս․ Թեսալիա, Յունաստան
</gallery>

== Պատմութիւն ==
=== Յունական պատմութեան գլխաւոր ժամանակաշրջանները մինչեւ Հելլենիստական ժամանակաշրջան ===
Ք․Ա․ 1600 - Ք․Ա․ 1100 թուականներ՝ '''Պղինձի վերջին դարաշրջան'''։

Ք․Ա․ 1100 - Ք․Ա․ 800 թուականներ՝ Մութ դարեր կամ՝ '''Երկրաչաբական Շրջան'''։ Այս շրջանին համար կան ուսումնասիրուած արձանագրութիւններ, տուեալներ։

Ք․Ա․ 8-րդ դար - Ք․Ա․ 323 թուական՝ '''Հին Յունաստան'''․ կ՛ընդգրկէ <u>Հնագոյն Շրջանը</u>, ք․ա․ 8-րդ դար մինչեւ 6-րդ դար եւ <u>Դասական Շրջանը</u>'''՝''' ք․ա․ 5-րդ դարասզկիբ - [[Մեծն Աղեքսանտր]]ի մահը ք․ա․ 323 թուական։

Ք․Ա․ 323 թուական - Ք․Ա․ 30 թուական (Աքդէոնի ծովամարտ)՝ '''Հելլենիստական ժամանակրջան'''։

Յունաստանի կամ յունական պատմութեան զարգացման վաւերագրումը, հիմնուած է գրական վկայումներու եւ հնագիտական հաստատումներու ուսումնասիրութիւններուն վրայ։[http://archaia-ellada.blogspot.com/2014/01/a.html]

=== Մինչեւ Ք.Ա. 12-րդ դար ===
[[Պատկեր:Greek Colonization Archaic Period.png|մինի|240px|Քարտէս, որ ցոյց կու տայ Յունաստանն ու յունական գաղութները։]]
Պալքաններուն մէջ մարդիկ բնակած են մեզմէ մօտ 270․000 տարիներ առաջ եւ 700․000 տարի առաջ՝ նախամարդը։ Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնիոյ շրջանի Փեթրանոլա քարանձաւին մէջ գտնուած են հետքեր [https://museumfinder.gr/item/spilaio-kai-anthropologiko-moyseio-petralonon/]։ Յունաստանի մէջ յայտնաբերուած Ք․Ա․ 7-րդ հազարամեակի` [[Նոր Քարէ Դար]] (նէոլիթեան) բնակավայրերը կը համարուին ամենահինը [[Եւրոպա]]յի մէջ, եւ այդ հասկնալի է, քանի որ Յունաստանը կը գտնուի այն ուղեծիրին վրայ, ուր [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի գիւղատնտեսական քաղաքակրթութիւններն ու անոնց զարգացումը եւ մշակոյթը  կը տարածուին Եւրոպա, [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրականի]] աւազանը եւ Միջին Արեւելք։

Յունաստանը կը հանդիսանայ Եւրոպական առաջին քաղաքակրթութիւններուն բնօրրանը, որոնցմէ յայտնի են՝ [[Քիքլատեան մշակոյթ|Քիքլատեան քաղաքակրթութիւնը]] ( [[Եգէական Ծով|Եգէական ծովու]]ն կեդրոնական շրջաբոլոր (κύκλος = շրջանակ) կղզիներուն ամբողջութիւնը, Ք.Ա. 3200), [[Մինոասեան քաղաքակրթութիւն]]ը [[Կրետէ]]ի մէջ (Ք.Ա. 2700–1500 / հիմնադիր Մինոաս-ին անունէն),  [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն]]ը մայր ցամաքին վրայ (Ք.Ա. 1900–1100)։
[[Պատկեր:Lions-Gate-Mycenae.jpg|մինի|ձախից|Առիւծներուն Մուտքը․ Դուռ․ Պեղոպոնեզ․ Միկինէական քաղաքակրթութեան շրջան]] 
[[Պատկեր:Ruines of Knossos - panoramio.jpg|մինի|աջից|Մինոասեան պալատ, Քնոսոս, [[Կրետէ]]]]
Այս քաղաքակրթութիւնները կ՛ունենան իրենց գիրը, աւելին` մինոասեանները կը գրեն Գծային Ա տարբերակով, իսկ միկինէեանները՝ Գծային Բ տարբերակով, որ յետագային [[յունարէն]]ի կը վերածու [http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/ag_history/browse.html?start=48] [http://mycenaeancivilization.weebly.com/gammarhoalphamumuiotakappaeta-beta900.html]։
[[Պատկեր:Pregnant Cycladic figurine Staatliche Antikensammlungen.jpg|մինի|ձախից|Քիքլատեան քաղաքակրթութիւն․ Յղի կնոջ արձանիկ<ref>[https://www.metmuseum.org/toah/hd/ecyc/hd_ecyc.htm Early Cycladic Art and Culture] / Քիքլատեան քաղաքակրթութիւն {{ref-en}}</ref>]]
Ք․Ա․ [[1650 թուական|1650]] թուականներուն, զօրաւոր երկրաշարժի պատճառով, կը քանդուին Քիքլատեան քաղաքակրթութեան օրրան քաղաքները․ Քիքլատէսները կ՛իյնան Կրետէի Մինոասեան ազդեցութեան տակ <ref>[https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195389661/obo-9780195389661-0071.xml Ancient Crete / Հին Կրետէն {{ref-en}}]</ref>, որ այդ շրջանին հասած է բարգաւաճութեան գագաթնակէտին։ Սակայն, մօտաւորապէս ք․ա․ 1450 թուականներուն, Մինոասեան արքունիքի (''այս քաղաքակրթութեան շրջանին է որ կ՛առաջանան առաջին պալատները, որոնց շուրջը կը հիմնուին  բնակարաններ, հաստատութիւններ'') կործանումէն ետք, Յունաստանի ցամաքամասին մէջ աճած Միկինեան քաղաքակրթութիւնը կը գերիշխէ<ref>[https://www.nature.com/articles/nature23310 Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans/ Մինոասեան եւ Միկինէեան քաղաքակրթութիւնները {{ref-en}}]</ref>։ Միկինեանները, իրենց մշակոյթին յատկանիշները՝ արուեստագիտութիւնը, արուեստը եւ կրօնը յունական կղզիներուն կը փոխանցեն։  Ամենայատկանշականը այս մշակոյթին, Պղինձէ դարաշրջանին ընթացքին, լուսաքարէ (մարմարիոն) արձանիկներն են։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:The Parthenon in Athens.jpg|մինի|240px|[[Աթէնք]]ի [[Աքրոփոլիս]]ի [[Պարթենոն]]ը դասական Յունաստանի խորհրդանիշը կը հանդիսանայ]]
Տորացիներու կամ «Յունական ցեղերու» արշաւանքով, ներխուժումով, Միկինէական քաղաքակրթութիւնը կը կործանի։ Ըստ յոյն պատմաբան եւ փիլիսոփայ Պղատոնին եւ նաեւ Սփարդացի (կամ՝ Սպարտացի) Մեկիլլոսին, անոնք յոյն Ախէյիներն (Αχαιοί - Achéens) են. անոնց բնօրրանն է Պեղոպոնեզի հիւսիս արեւմտեան շրջանը)։ Այս ժամանակին է որ երկիրը կը մտնէ «Յունական Մութ դարերու»ն որ «երկրաչաբական շրջան» ալ կը կոչուի։ Երկրաչաբական ժամանակաշրջան կը կոչուի, որովհետեւ անօթները, կարասները երկրաչափական ձեւերով կը զարդարուէին։

==== Առաջին գաղթօճախները, Ք․ա․ 11րդ - 9րդ դարաշրջան ====
Այս թուականներուն, յունական ցեղեր կը գաղթեն դէպի յունական կղզիները եւ Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերը։ Այսպէս, անոնք կապեր կը հաստատեն Արեւելքին հետ եւ նաեւ ներդրում կ՛ ունենան [[Յունարէն|յունական այբուբենին (αλφαβήτα)]] ստեղծման, եւ՝ տաճարաշինութեան եւ քանդակագործութեան զարգացման։ 
[[Պատկեր:Aeskulapseum 2.JPG|մինի|ձախից|Քոս կզղի․ Ասքլիփիոն The Asclepeion of Kos]]
[[Պատկեր:Griechischen und phönizischen Kolonien.jpg|մինի|Միջերկրականի աւազանին շուրջ գաղթօճախներ․ '''կարմիրով՝ յունական''', դեղինով՝ փիւնիկեան]]
[[Պատկեր:Ancient Greek Colonies in Magna Grecia.PNG|մինի|Հարաւային Իտալիոյ յունական գաղթօճախները]]
Օրինակուելով «փոլին» - (''πόλιν'') = ''քաղաք'' կազմութեան միաւորէն, յունական քաղաք-պետութիւններէն ք․ա․ 8-րդ, 7-րդ եւ 6-րդ դարերուն, Միջերկրականի աւազանին շուրջ ([[Սպանիա]], [[Ֆրանսա]], [[Իտալիա]], հիւսիսային Ափրիկէ), Մարմարա Ծովուն (Προποντίδα) եւ  [[Սեւ Ծով]]ուն ափերուն, կը կազմակերպուի երկրորդ գաղթօճախներուն հիմնումը։  Այս ձեւով կը լուծուի Յունաստանի ցամաքամասին մէջ առաջացած ընկերային եւ տնտեսական տակնապը։
[[Պատկեր:AntikeGriechen1 Black Sea.jpg|մինի|աջից|Սեւ Ծովուն յունական գաղթօճախները՝  կարմիրով]]
[[Պատկեր:Heavy drachm Massilia reverse CdM Paris.jpg|մինի|աջից|Մարսէյ․ (հարաւային Ֆրանսա) յունական գաղթօճախի դրամը]]
[[Պատկեր:Salamis.png|ձախից|մինի|Սալամինա կղզին, ուր տեղի ունեցաւ յոյներուն եւ պարսիկներուն միջեւ ճակատագրական նաւամարտը]]
[[Պատկեր:Ac.marathon.jpg|ձախից|մինի|Ք.Ա. 490 թուականին տեղի ունեցած [[Մարաթոնայի ճակատամարտը|Մարաթոնայի ճակատամարտին]] վայրը այսօր]]
[[Պատկեր:Art relics from the Ionian cities of Asia.jpg|մինի|ձախից|Յոնիական քաղաքներուն մշակոյթէն նմուշներ]]
Այս գաղթօճախները կը հասնին բարեկեցութեան բարձր մակարդակի, ինչ որ զարկ կու տայ աննախադէպ մշակութային թռիչքի մը դասական Յունաստանին մէջ.  [[Ճարտարապետութիւն|ճարտարապետութեան]], [[թատրոն|թատրերգութեան]], [[գիտութիւն|գիտութեան]], [[թուաբանութիւն|թուաբանութեան]] եւ [[փիլիսոփայութիւն|փիլիսոփայութեան]] ոլորտներուն մէջ։ Այս ժամանակաշրջանին է որ տեղի կ՛ունենան ընկերային եւ քաղաքական լուրջ փոփոխութիւններ․ Աթէնքին մէջ, ք.ա. 508 թուականին Քլիսթենիսի ղեկավարութեամբ, կը հաստատուի աշխարհի առաջին [[ժողովրդավարութիւն|ժողովրդավարական]] համակարգը (նախապէս Փիլիսոփայ եւ օրէնսդիր (législateur) Սօլոնը ժողովրդավարութեան հիմերը պատրաստած էր )։
[[Պատկեր:Dodona Theater - Gallery version.jpg|մինի|աջից|Տոտոնի․ հին յունական թատրոն]]

==== Յունապարսկական պատերազմներ ====
Ք.Ա. 5-րդ դարուն սկիզբը՝ Մերձաւոր Արեւելքը ամբողջութեամբ, Պարսիկներուն  վերահսկողութեան տակ է․ գրաւած են տարածաշրջանի բոլոր երկիրները՝ ([[Մարաստան]], [[Բաբելոն]], [[Լիդիա]], [[Հայաստան]], [[Եգիպտոս]])։ [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] քաղաք-պետութիւնները չեն կրնար կասեցնել անոնց յարձակումները եւ Ք․Ա․ 492 թուականին պարսիկները կը ներխուժեն մայր ցամաք՝ Յունաստան։ Յունական քաղաքները կը դաշնակցին, որպէսզի դիմադրեն Պարսկական Աքամենեան Կայսրութեան յարձակումին։ 
[[Պատկեր:Mount Mycale and Mycale Strait.jpg|մինի|աջից|Միքալիս լեռ, Յոնիա]]
Ք.Ա. 490 թուականին [[Մարաթոնի ճակատամարտ|Մարաթոնայի ճակատամարտ]]ին պարսիկները կը պարտուին եւ կը նահանջեն։ Իրենց երկրորդ ներխուժումը կը սկսի Ք․Ա․ 480 թուականին [https://www.sansimera.gr/articles/833]։ Հակառակ Թերմոփիլեսի ճակատամարտի ընթացքին սպարտացիներուն եւ այլ յոյներու հերոսական դիմադրութեանը՝ Պարսկաստան կը յաջողի [[Աթէնք]]ը գրաւել։ Ք.Ա. 480 եւ 479 թուականներուն՝ [[Սալամինայի նաւամարտ|Սալամինայի]], [[Փլաթէեսի ճակատամարտ|Փլաթէեսի]] եւ [[Միքալիին ճակատամարտը|Միքալիի]] (Յոնիա) ճակատամարտերուն յոյներուն տարած հերոսական յաղթանակները պարսիկներուն դէմ, կրկին կը ստիպեն անոնց նահանջել եւ վերջնականապէս հեռանալ Յունաստանէն։ Այս ռազմական գործողութիւններուն ընթացքին, որոնք յայտնի են որպէս Յոյն-պարսկական պատերազմ, յոյներուն կ՝ առաջնորդեն [[Աթէնք]]ն ու Սպարթան (կամ՝ [[Սփարթի]], կը գտնուի [[Պելոպոնես]]ի հարաւ կեդրոնը․ յուն․՝ Σπάρτη) [https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/3710150/h-megali-machi-ton-plateon-pou-esose-ton-ellinismo]։
[[Պատկեր:Greece Cape Sounion BW 2017-10-09 10-12-43.jpg|մինի|ձախից|Փոսիտոն աստուածին նուիրուած տաճառը, [[Սունիօ]], [[Ատիկէ]]]]

==== Աթէնք՝ դերակատար ====
Տրուած պատերազմենրէն ետք, [[Աթէնք]]ը կը գերիշխէ յունական քաղաքներուն եւ այդ շրջանին ձեւաւորուած մշակոյթը՝ որ եկող դարերուն «դասական» կը կոչուի, արեւմտեան քաղաքակրթութեան հիմերը կը դնէ [http://archaia-ellada.blogspot.com/2014/01/a.html]։ Սակայն, [[Աթէնք]]ի եւ [[Սփարթի|Սփարթիին]] (կամ՝ Սպարթա) քաղաք-պետութիւններուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւնները, կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, [[Աթէնք]]ի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի [[Մակեդոնիա (հին թագաւորութիւն)|Մակետոնական]] թագաւորութեան, Փիլիպոս Բ․ թագաւորին օրով, Ք․Ա․ 4-րդ դարուն, 338 թուականին ([[Հերոնեայի ճակատամարտ|Հերոնեայի վճռական ճակատամարտ]], ուր կը պարտուին Աթենացիներուն եւ Թիվացիներուն ''Θήβα'' միացեալ ուժերը)։ Փիլիպոս կը միաւորէ յունական քաղաք-պետութիւնները, ստեղծելով [[Կորինթոս|Կորնթոսեան]] միութիւնը (յայտնի՝ որպէս Հելլենական լիկա կամ Յունական լիկա անունով)  [http://eranistis.net/wordpress/2013/06/12/%CE%BF-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82-431-%CF%80-%CF%87-404-%CF%80-%CF%87-2/] [https://www.mixanitouxronou.gr/i-machi-tis-cheronias-opou-o-filippos-tis-makedonias-katatropose-tous-athineous-ke-tous-thiveous-ke-enose-oli-tin-ellada-ipo-tin-igesia-tou/]<ref>[https://www.mixanitouxronou.gr/i-machi-tis-cheronias-opou-o-filippos-tis-makedonias-katatropose-tous-athineous-ke-tous-thiveous-ke-enose-oli-tin-ellada-ipo-tin-igesia-tou/  Μιχανή του Χρόνου -  ''Հերոնիայի ճակատամարտը'' {{ref-el}} ]</ref>։
[[Պատկեր:Facade of Philip II tomb Vergina Greece.jpg|մինի|ձախից|Փիլիպոս Բ․ թագաւորին դամբարանը, Վերղինա Մակետոնիա]]
[[Պատկեր:Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg|մինի|240px|Աղեքսանտրեան խճանկարի հատուած մը, որ կը պատկերացնէ [[Մեծն Աղեքսանտր|Աղեքսանտր Մակետոնացին]] իր Վուքիվալաս ձիուն վրայ]]

==== Յունական քաղաք-պետութիւններու միաւորում ====
Ք․Ա․ 336 թուականին, Փիլիպոս Բ․-ին կը յաջորդէ զաւակը՝ Աղեքսանտր, ծանօթ իբրեւ՝ [[Ալեքսանտր Մակեդոնացի|Մեծն Աղեքսանտր]] Մակեդոնացին։ Ան կը միացնէ յունական քաղաք-պետութիւնները։  Փոքրաթիւ, սակայն նորարական ռազմավարական մեթոտներով զօրաւոր յունական բանակովը (որուն հիմերը հայրը արդէն դրած էր), կ՛արշաւէ յաջողութեամբ պարսկական Աքամենեան Կայսրութեան վրայ։Ղրանիքոսի (Γραννικός), Իսոսի (μάχη της Ισσούς) եւ Ղաւղամիլայի (μάχη των Γαυγαμήλων) մէջ տարած յաղթանակներէն ետք յոյները ք.ա. 330 թուականին կը գրաւեն նաեւ Շոշն ու Պերսեպոլիսը (Պարսիկ արքայի հիմնական աթոռանիստ քաղաքները)։

Աղեքսանտր կը հիմնէ հսկայ կայսրութիւն մը՝ Յունաստանէն մինչեւ Հինտու գետը ([[Հնդկաստան]]) եւ հարաւէն՝ [[Եգիպտոս]]ը։ Ան կը ծրագրէ նաեւ նուաճել [[Արաբական թերակղզի]]ն եւ այլ նորայայտ տարածքներ արեւելքին մէջ, սակայն, անոր անակնկալ մահը Ք․Ա․ 323 թուականին, չի թոյլատրեր իրագործել այդ ծրագիրը, նաեւ պատճառ կ՛ ըլլայ հսկայական կայսրութեան տապալման ու ի վերջոյ, մահուան ն։

[[Ալեքսանտր Մակեդոնացի|Մեծն Աղեքսատր]]ի մահուան յաջորդող խառնաշփոթ ժամանակաշրջանէն ետքը, իր զօրավարները հսկայ կայսրութիւնը իրար միջեւ կը բաժնեն, հիմնելով թագաւորութիւններ․<nowiki/>[[Եգիպտոս]]ի, [[Սուրիա|Սուրիոյ]], Մակեդոնիոյ եւ Փերկամոյի (Πέργαμος)  [http://arxontoula.weebly.com/1-omicroniota-deltaiotaalphadeltaomicronchiomicroniota-tauomicronupsilon-mu-alphalambdaepsilonxialphanudeltarhoomicronupsilon.html]։

Մակետոնիոյ եւ յունական քաղաք-պետութիւններու վերահսկողութիւնը կ՛անցնի Անտիղոնիտես (Δυνστεία των Αντιγονιδών) տոհմին, որուն հիմնադիրը Աղեքսանտրի զօրավար Անդիղոնոս Ա․ Միակնանին էր (Αντίγονος ο Μονόφθαλμος)։

[[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմը]] կը սկսի աշխուժօրէն միջամտել յունական գործերուն եւ մակետոնացիներու դէմ պատերազմներու մէջ կը մխրճուի։

[[Փիդնայի ճակատամարտ|Փիդնայի վճռական ճակատամարտին]] (Ք․Ա․168) մակետոնացիներուն պարտութիւնը պատճառ կը դառնայ Անդիղոնոսեան տոհմի տկարացման եւ ի վերջոյ, Մակեդոնիան որպէս նահանգ՝ Հռոմին միացման (Ք.Ա. 146)։ Մնացեալ Յունաստանը կը դառնայ [[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմ]]ի խնամապետութիւն (protectorate)։ Յունաստանի ամբողջ տարածքին միացման ընթացքը կ՛աւարտի Ք․Ա․ 27 թուականին, երբ Հռոմի կայսր [[Օգտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոսը]] կը միացնէ հելլենիստական վերջին պետութինը՝ Պտղոմէոսեան Եգիպտոսը, որպէս Հռոմին նահանգ։

Յաջորդող դարերուն ընթացքին յունական մշակոյթն ու լեզուն կը տարածուին վերոնշեալ թագաւորութիւններուն եւ նաեւ, Հռոմէական արշաւանքներէն եւ յաղթանակներէն ետք, վերջինիս զանազան շրջաններուն մէջ (յատկապէս [[Աքթիոնի նաւամարտ|Աքթէոնի ծովամարտի]] յաղթանակէն, Ναυμαχία του Ακτίου, Ք․Ա․ 30 թուականին)։  Կ՛առաջացուի Յունահռոմէական Քաղաքակրթութիւնը, որ հիմն է ներկայ արեւմտեան քաղաքակրթութեան։

Նորագոյն պատմութեան մէջ, Հին յոյներուն մշակոյթը մեծապէս ազդած է՝ լեզուի, քաղաքականութեան, փիլիսոփայութեան, գիտութեան եւ արուեստի զարգացման։ Մանաւանդ, Արեւմտեան Եւրոպայի Վերածնունդի շրջանին, նաեւ ԺԸ․ եւ ԺԹ․ Եւրոպայի ու [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն․]] դասական ժամանակաշրջաններուն։

==== Համաշխարհային հմայք պատճառած գրական եւ մարզական եղելութիւններ ====
«[[Իլիական]]» եւ «[[Ոդիսական]]» դիւցազներգութիւնները, որոնք կը համարուին Արեւմտեան գրականութեան հիմնական կամ էական գործերը, ստեղծուած են Ք.ա. 8-րդ կամ 7-րդ դարուն [[Հոմերոս]]ին կողմէ։

Ք.Ա. 776 թուական, առաջին անգամ տեղի կ՛ունենան [[Ողիմպիական Խաղեր|Ողիմպիական խաղերը]]։

=== Հելլենիստական Ժամանակաշրջան ===
[[Ալեքսանտր Մակեդոնացի|Մեծն Աղեքսանտր]], իր այս նուաճումներուն ընթացքին կը տարածէ յունական քաղաքակրթութիւնը։ Յունական մշակոյթի հանդիպումը արեւելեան մշակոյթին հետ, կ՛առաջացնէ Հելլենիստական/Հելլենական քաղաքակրթութիւնը, որմէ նաեւ կ՛ազդուի Հայաստանը։

Հելլենիստական արեւելքի յունախօս համայնքները Քրիստոսին Ծնունդէն ետք յաջորդող 3 դարերուն ընթացքին, կարեւոր դեր կը խաղան քրիստոնէութեան տարածման գործին մէջ։ Առաջին քրիստոնեայ առաջնորդներն ու գրագիրները (նշանաւորներէն է [[Պօղոս Առաքեալ|Պօղոս առաքեալը]]), որպէս կանոն, յունարէն կը խօսին, հակառակ թէ, անոնցմէ ո՛չ մէկը յոյն է եւ՝ Յունաստանը վաղեմի քրիստոնէական ազդեցիկ կեդրոններէն մէկը չի հանդիսանար, քանի որ գիտական բարձր մակարդակի հասած յոյներուն մէջ դժուար է [[փիլիսոփայութիւն|փիլիսոփայական]] ուղղութեան վերաձեւութեան մը՝  հաւատք սերմանել։ Եւ զարմանալի չէ, որ մինչեւ 4-րդ դար, Յունաստանի մէջ կը պահպանուի [[հեթանոսութիւն|հեթանոսական]] (12 աստուածներուն պաշտամունքը) հաւատքը, իսկ որոշ վայրերու մէջ, մինչեւ 10-րդ դար, հեթանոսութիւնը կը պահպանուի․ օրինակ՝ հարաւ արեւելեան [[Պելոպոնես|Պեղոպոնեզ]] [http://archaia-ellada.blogspot.com/2014/01/a.html]։

=== Հռոմէական Շրջան ===
[[Պատկեր:The Temple of Olympian Zeus.jpg|մինի|ձախից|[[Աթէնք]]․ Ողիմպիա Զէւս Տաճառը․ կառուցուած Ատրիանոս կայսրէն, Բ․ դարուն]]
Ք․Ա․ 146 թուականին, Հռոմէացիները Յունաստանը կը գրաւեն։ Հակառակ անոր թէ Յունաստանը Հռոմէական մարզերէն ամենաղքատն է՝ կ՛արտածէ միայն ձէթ եւ գինի ու թեթեւ ճարտարարուեստն ու առեւտուրը լճացած վիճակի մէջ են, հռոմէացիները կը հիանան յունական մշակոյթի հարստութեամբ․ կը սերտեն, կ՛ուսումնասիրեն զայն եւ կը դառնան գովաբանողն ու շարունակողը։  Կը պահպանեն ու կը փրկեն Հին Յունաստանի ժառանգութիւնները․ արձանագրութիւններն եւ քարտուղարութիւններուն մեծ մասը [http://archaia-ellada.blogspot.com/2014/01/a.html]։ Ըստ Օրադիոսին, հռոմէացիները կ՛որդեգրեն յունական քաղաքակրթութիւնը։ Ք․Ա․ 4-րդ դարուն առաջին տասնամեակին, Կալէրիոս կայսրի որոշումով, Հիւսիսային Յուաստանի Սելանիկ քաղաքը Հռոմէական Կայսրութեան վարչական մայրաքաղաքը կը դառնայ։

Յունաստանը, ըլլալով հանդերձ Հռոմէական Կայսրութեան մէկ բաժինը միայն, յունական մշակոյթը կը շարունակէ գերիշխել [[Միջերկրական Ծով]]ուն արեւելքը։  Ու երբ Կայսրութիւնը երկուքի կը բաժնուի՝ Արեւմտեան եւ Արեւելեան (յետագային կը կոչուի Բիւզանդական Կայսրութիւն, [[Կոստանտինուպոլիս]]ը մայրաքաղաք), վերջինին՝ յունական տառը կը տիրապետէ․ զգալիօրէն կը նպաստէ Հռոմի յետագայ զարգացմանն ու հզօրացման։ Օրադիոս այդ առումով ըսած է. «Graecia capta ferum victorem cepit» ("Գրաւուած Յունաստանը գրաւած է իր նուաճողները")։ Այս ժամանակաշրջանին, յունական գիտութիւնն ու արուեստագիտութիւնը զարգացման գագաթնակէտին կը հասնին։
[[Պատկեր:Culture of Antiquity.png|մինի|աջից|Յունահռոմէական շրջան]]

=== Բիւզանդական Կայսրութեան շրջան ===
Հռոմէական Կայսրութեան Արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]]․ մայրաքաղաքը Կոստանտնուպոլիսն է<ref>[http://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire Byzantine Empire / Բիւզանտական կայսրութիւնը, Պրիդանիքա {{ref-en}}]</ref>։ Կը կազմակերպուի ըստ [[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմէական Պետութեան]] հիմերուն։  Սակայն, դարերուն ընթացքին, կը դառնայ մաքուր յունական կառոյցով պետութիւն․ լեզուն եւ մշակոթը՝ [[յունարէն]], արձանագրելով բարդ ընթացք մը։ Բիւզանդիոն քաղաքը կը հիմնուի Ք․Ա․ 659 թուականին [[Մեղարա|Մեղարցիներէն]], որոնք կը գաղթեն Մեղարա քաղաքէն ([[Մեղարա|Մեղարան]] կը գտնուի [[Աթէնք]]էն 40 ք․մ․ դէպի արեւմուտք, [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս Ծոցին]] հիւսիսը)․ անոնց առաջնորդն էր Վիզան։ Անոնք իրենց մայրաքաղաքը կ՛անուանեն Նոր Հռոմ (յետագային Կոստանտնուպոլիս) եւ զիրենք Հռոմէացի կը համարեն։

324-ին, երբ [[Կոստանդիանոս Ա. Մեծ|Մեծն Կոստանտին]] մենատէր կը դառնայ, կ՛որոշէ Հռոմէական կայսրութեան համար նոր մայրաքաղաք մը ստեղծել։  Վայրը կ՛ըլլայ Բիւզանդիոն քաղաքը, իր աշխարհագրական, ռազմավարական, առեւտրական դիրքին համար։

Քրիստոնէութիւնը (գլխաւորապէս ուղղափառ - Eastern Orthodox Christian) կայսրութեան պաշտօնական կրօնը կը դառնայ։

Յունաստանը կը շարունակէ 12 աստուածներու պաշտամունքի ամրոցը ըլլալ  Արեւելեան Հռոմէական Պետութեան առաջին տարիներուն ընթացքին, սակայն կրօնական հարուածներ կը ստանայ։ Յուլիանոս կայսրը կը փորձէ վերակենդանացնել հին կրօնը, սակայն չի յաջողիր։

Մեծն Թէոտասիոս կը փակէ «Մանտիօ»նը (Μαντείο των Δελφών Յունաստանի 12 չաստուածներուն պաշտամունքի գլխաւոր կեդրոններէն), նաեւ կը հրամայէ քանդել հեթանոսական կրօնի բոլոր տաճառները։ Իր կայսրութեան օրով կը դադրին Ողիմպիական խաղերը, որոնք 1000 տարիէ աւելի անյապաղ՝ չորս տարին անգամ մը, կը կատարուէին։ Իսկ Յուստինիանոս կայսրը կը փակէ Հին Յունաստանի ուսման եւ մտաւորականութեան կեդրոն [[Պղատոն|Պղատոնի]] կամ՝ (Փլադոն) կաճառը, կը քանդէ հին յուշարձաններ եւ շատերուն քարերը կը գործածէ, որպէսզի կառուցուի Սուրբ Սօֆիա Եկեղեցին եւ զարդարէ Նոր Հռոմը։

Այս շրջանէն՝ Ե․ դարէն (Արեւմտեան Հռոմէական կայսրութեան անկումէն ետք) մինչեւ ԺԵ․ դար (Կոստանտնուպոլսոյ գրաւում, [[1453]] թուական) երկարող ժամանակաշրջանը կը կոչուի ''Միջնադար''։

Դ․ դարու վերջաւորութեան պալքանեան կայսրութեան տարածքները՝ ներառեալ Յունաստանը, կը տուժեն բարբարոս ցեղերու արշաւանքներէն։ Դ․ եւ Ե․ դարերուն Կոթերու եւ Հոներու արշաւանքներուն եւ գործած աւերներուն, նաեւ Է․ դարուն սլաւներուն Յունաստան ներխուժումը, էապէս կը տկարացնէ Բիւզանդական կայսրութեան իշխանութիւնը յունական թերակղզիին վրայ։ Սլաւներու ներխուժումէն ետք կայսրութիւնը իր վերահսկողութեան տակ պաշտօնապէս կը կարողանայ  պահել միայն կղզիները եւ ծովափնիայ տարածքները՝ [[Աթէնք]]ը, [[Կորնթոս]]ը եւ [[Սելանիկ]]ը։
[[Պատկեր:Vladimirskaya.jpg|մինի|աջէն|200px|Աստուածամօր բիւզանդական մանրանկար. 12-րդ դարու Բիւզանդական արուեստի նմուշ]]
Ը․ դարուն սկզբը Բիւզանդական կայսրութիւնը կը վերականգնէ վերահսկողութիւնը իր նահանգներուն վրայ։  Թ․ դարուն յունական թերակղզիի զգալի մասը կրկին կ՛ անցնի կայսրութեան տիրապետութեան տակ։ Ասոր կը նպաստէ Սիկելիոյ կղզիէն եւ [[Փոքր Ասիա]]յէն յոյներու մեծ հոսքը դէպի յունական թերակղզին։ Միեւնոյն ժամանակ, գերի բռնուած սլաւներէն շատեր կը վերաբնակեցուին Փոքր Ասիա, իսկ մնացեալները կը ձուլուին։

ԺԱ․ եւ ԺԲ․ դարերուն կայսրութեան մէջ տիրող կայունութիւնը կը նպաստէ յունական թերակղզիին տնտեսական զարգացման․ հոն աւելի զգալի է, քան թէ արեւելեան մնացեալ տարածաշրջաններուն մէջ։

[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրներուն Չորրորդ արշաւանքը]] (1202-1204 թուական), ծանր հետեւանքներ կ՛ունենայ Կայսրութեան վրայ․ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]<nowiki/>ը կը քանդուի եւ կը կողոպտուի, Յունաստանի զգալի մասը կ՛ անցնի ֆրանքներու տիրապետութեան տակ<ref name="EB3">{{cite web |url=[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/244154/Greece/26389/Results-of-the-Fourth-Crusade Չորրորդ խաչակրաց արշավանքի արդիւնքները] |title=Յունաստանը Բիւզանդական դարաշրջանում։  |author= |date= |work= |publisher=Բրիտանիքա համա/ց հանրագիտարան |accessdate=28 Ապրիլ 2012}}</ref> (Ֆրանքոքրաթիայի -Frankokratia- ժամանակաշրջան ԺԲ․ մինչեւ ԺԶ․ դար)։ Ֆրանքները փոքր պետութիւններ, իշխանութիւններ կը հիմնեն։  Որոշ կղզիներ կ՛ անցնին [[Վենետիկ]]ի տիրապետութեան տակ։ [[Պելոպոնես]]ը կը հանդիսանայ ֆրանքներու իշխանութեան ամենակարեւոր շրջանը, գլխաւորութեամբ Աքայեան Իշխանութեան (Frankish Principality of Achaea), Պեղոպոնեզի հիւսիս արեւմտեան շրջան։ Բազմաթիւ կղզիներ կը գտնուին Ճենովայի եւ Վենետիկի տիրապետութեան տակ։ 1261 թուականին Բիւզանդական Կայսրութիւնը կը վերատիրանայ Կոստանտնուպոլսոյ եւ աւելի ուշ, 1452-ին մասամբ՝ կղզիներուն:

ԺԴ․ դարասկիզբին, Բիւզանդական կայսրութիւնը Յունական թերակղզիէն բաւական տարածքներ կը կորսնցնէ [[Սերպեր]]ու եւ Օսմանեան թուրքերու յարձակման հետեւանքով։ Այնուհետեւ, 1460-ին Օսմանեան կայսրութիւնը կը  գրաւէ Յունաստանի մայր ցամաքային տարածքը։ 1453-ին Կոստանտնուպոլսոյ անկումէն ետք Մորիասը (Պեղոպոնեզը), Բիւզանդական կայսրութեան միակ մնացորդն է, որ կը դիմադրէ Օսմանեան Կայսրութեան։ ԺԷ․ դարուն Օսմանեան Թուրքիոյ յարձակումներուն պատճառներով, Բիւզանդական կայսրութիւնը Յունաստանի տարածքին վրայ կը սահմանափակուի [[Պելոպոնես]]ի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ «Մորիասի Բռնապետութիւն» կոչուած (Despotate of the Morea) իշխանութեամբ։

Թրքական նուաճումներուն պատճառներով, բազմաթիւ բիւզանդացի յոյն գիտնականներ, որոնք յունական դասական գիտելիքներուն պահպանման զիրենք պատասխանատու կը զգան, մեծ քանակութեամբ գրական գործեր վերցնելով կը փախչին Արեւմուտք, եւ յետագային մեծ ներդրումներ կը կատարեն Վերածնունդի դարաշրջանին։

=== Օսմանեան տիրապետութեան Ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:White Tower Thessaloniki 2009.jpg|մինի|180px|[[Սալոնիկ|Սելանիկ]]ի Սպիտակ Աշտարակը, Յունաստանի մէջ կանգուն մնացած Օսմանեան կառոյցներէն ամենայայտնին]]
''Բուն արձանագրութիւն՝ Օսմանեան Յունաստանը''

Մայրացամաք Յունաստանը եւ [[Եգէական Ծով|Եգէական ծովուն]] մէջ գտնուող կղզիներու մեծամասնութիւնը ԺԵ․ դարուն վերջը կը գտնուին Օսմանեան կայսրութեան տիրապետութեան տակ, սակայն [[Կիպրոս]]ը եւ [[Կրետէ]]ն կը գտնուին [[Վենետիկ]]ի տիրապետութեան տակ եւ հետեւաբար ի վիճակի կ՛ըլլան դիմադրել [[1571 թուական|1571]] եւ [[1670 թուական|1670]] թուականներուն [[Օսմանեան կայսրութիւն|օսմանեան կայսրութեան]] յարձակումներուն։ Իսկ [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] կղզիները կը մնան Վենետիկի տիրապետութեան տակ մինչեւ [[1797 թուական|1797]] թուականը, երբ Առաջին ֆրանսական հանրապետութիւնը կը գրաւէ եւ [[1809 թուական|1809]] թուականին կը փոխանցէ Միացեալ Թագաւորութեան։ [[1864 թուական|1864]] Մայիս 21-ին, երեք Մեծ Ուժերուն՝ [[Անգլիա|Անգլիոյ]] (Միացեալ թագաւորութիւն), [[Ֆրանսա]]յի ու [[Ռուսիա|Ռուսի]]ոյ  եւ Յունաստանի միջեւ կնքուած դաշինքով, 17/29 Մարտ, 1864, Յոնիական Ծովուն կղզիները վերջնանապէս Յունաստանին կը միանան։

[[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|Յոնիական կղզիներուն]] (Ionian Islands) եւ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսո]]յ յոյները բարեկեցութեան մէջ կ՝ ապրին, մինչեւ  Օսմանցիներուն  ներխուժումը։ Իսկ եւրոպական Յունաստանի բնակչութեան մեծամասնութիւնը կը տառապի տնտեսական վատ վիճակովը։ Օսմանեան Կայսրութիւնը յոյներուն վրայ մեծ հարկեր եւ տուրքեր կը պարտադրէ․ նաեւ ըստ կայսրութեան քաղաքականութեան, յունական գիւղական շատ բնակավայրեր կը վերածուին բերդաքաղաքներու:

Սուլթան Մեհմետ Ֆատիհ, Օսմանեան կայսրութեան տիրապետութեան տակ գտնուող քրիստոնեաներուն իրաւունք կու տայ ապրիլ իրենց ներքին օրէնքներով․ անկախ թէ ինչ ազգութեան կը պատկանին․ յոյն են, թէ ո'չ։ Յունաստանի եւ Կոստանդնուպոլսոյ ուղղափառ եկեղեցիները, նաեւ [[Պոլիս|Պոլս]]ոյ հայկական Պատրիարքութիւնը, կը համարէ ղեկավարութիւն, որոնք կ'իշխեն իր տիրապետութեան տակ գտնուող քրիստոնեաներուն վրայ։ Սակայն, երկերես  քաղաքականութիւն է․ մէկ կողմէն չի պարտադրեր իր կրօնը ո՛չ մուսուլման բնակչութեան վրայ, միւս կողմէն խտրականութեան քաղաքականութիւն կը վարէ անոնց նկատմամբ։

Օսմանեան կայսրութիւնը, իր տիրապետութեան շրջանին, դաժան վերաբերմունք ցոյց կու տայ քրիստոնեայ բնակչութեան հանդէպ, որուն իբրեւ հետեւանք՝ լուրջ թիւ մը  դաւանափոխ կ՛ըլլայ։ Դաւանափոխները, իրենց իրական հաւատքը գաղտնի կը պահեն։ ԺԹ․ դարուն շատ "ծպտեալ քրիստոնեաներ" կը վերադառնան իրենց իրական հաւատքին։

Յունաստանի մէջ Օսմանեան վարչակազմի բնոյթը բազմազան է, սակայն միշտ՝ դաժան։ Որոշ քաղաքներու մէջ սուլթանը (կայսրութեան պետը, մենատէրը) ղեկավարներ կը նշանակէ, իսկ միեւնոյն ժամանակ կարգ մը քաղաքներ (օրինակ [[Աթէնք]]ը), կ՛ունենան իրենց սեփական քաղաքապետարանը։ Երկար դարերու ընթացքին Յունաստանի լեռնային հատուածները եւ շատ կղզիներ կը պահպանեն իրենց ինքնավարութիւնը։

Օսմանեան կայսրութեան եւ այլ երկիրներուն միջեւ պատերազմներուն ընթացքին, յոյները գրեթէ միշտ կը պայքարին կայսրութեան դէմ։ Մինչեւ Յունական յեղափոխութեան ծագման, յոյները քանի մը անգամ կռուած են Օսմանեան կայսրութեան դէմ․ յիշարժան են [[1571 թուական|1571]] թուականի Լեփանթոյի ճակատամարտը (Battle of Lepanto), 1600–1601 թուկաններուն Իփիրոսեան (Յունաստանի ցամաքամասին հիւսիս արեւմտեան շրջան) ապստամբութիւնները (Epirus peasants' revolts إبيروس البيزنطية), 1684–1699 թուականներուն Մորիասի ([[Պելոպոնես]]) ճակատամարտը (Morean War) եւ 1770 թուականին Ռուսաստանի օգնութեամբ կազմակերպուած Պելոպոնեսեան (Peloponnesian) ապստամբութիւնը, որուն նպատակն է քայքայել Օսմանեան կայսրութիւնը․ Օսմանեան կայսրութիւնը կը  ճնշէ այդ ապստամբութիւնը մեծ արիւնահեղութեամբ։

Օսմանեան կայսրութիւնը Յունաստանը «կը կտրէ» նշանաւոր եւրոպական մտաւորական շարժումներէն, ինչպէս են՝ օրինակ Բարեկարգութեան եւ Լուսաւորութեան շարժումները (Reformation and the Enlightenment (عصرإصلاح عصر التنوير), սակայն Ֆրանսական յեղափոխութեան եւ ռոմանթիզմի՝ վիպապաշտութեան ազգայնականութեան գաղափարները առեւտրականներուն միջոցաւ Յունաստան կը թափանցեն։ ԺԸ․ դարուն յեղափոխականներ, ինչպէս [[Ռիղաս Ֆերէոս|Ռիղաս Ֆերէոսը]] (Rigas Feraios) Յունաստանը կը պատկերացնեն որպէս ազատ երկիր [http://museduc.gr/docs/Istoria/C/LAI_K03_K04.pdf]։  Ռիղաս, կը պատրաստէ շարք մը փաստաթուղթեր, քարտէսներ [[Վիեննա]]յի մէջ կը քարտէսագրէ Յունաստանի առաջին մանրամասն քարտէսը), որոնք կը վկայեն Յունաստանի դարաւոր պատմութիւնը եւ անկախութեան մասին տարած պայքարները։  Ռիղաս Ֆերէոս, կը գրէ յեղափոխական շունչով գրութիւններ, որոնք կը թափանցեն Յունաստանի զանազան շրջանները․ յատկանշական է «Թուրիոս» հայրենասիրական քայլերգը, որուն պատճառաւ ան կը համարուի յոյներուն «ազգային աշուղը»։ Ան կը սպանուի 1798 թուականին օսմանցի գործակալներու կողմէն։ Միաժամանակ, [[Ատամանտիոս Քորայիս]] մտաւորականը կարեւոր դերակատարութիւն կը բերէ ապստամբութեան գաղափարախօսութեան, օրինակ՝ «Պատերազմի Փողահար» '''«'''''Σάλπισμα Πολεμιστήριον»'' բանաստեղծութեամբ․ նաեւ ապստամբութեան ընթացքին խորհրդատուական նամակներ կը գրէ։

=== Անկախութեան Համար Պատերազմներ ===
{{Լուսանկարի հատված|պատկեր=The sortie of Messologhi by Theodore Vryzakis.jpg|դիրք=right|ստորագրութիւն = ''Մեսսոլոնկիի կռիւը'', Յունական անկախութեան պատերազմի ժամանակ, նկարիչ Թէոտորոս Վրիզաքիս։|լայնք=320|ընդհանուր=320|վերեւ=150|աջ=|ներքեւ=30|ձախ=|շրջանակ=ոչ|մեծացնել = }}
<ref name=":4">[https://anoixtosxoleio.weebly.com/epsilonnu972tauetataualpha-beta9001.html Յունաստանի կրթ․ Նախարարութիւն․ Զ․  դասարանի Պատմութեան գիրք {{ref-el}}]</ref> [[1814 թուական|1814]] թուականին Յունաստանէն դուրս, [[Օտեսա|Օտեսիային]] մէջ, Յունաստանի ազատագրման համար, կը հիմնուի գաղտնի կազմակերպութիւն մը, որ կը կոչուի Ֆիլիքի Էթերիա (Filiki Eteria), գլխաւորթւթեամբ [[Ալեքսանտրոս Իփսիլանտիս|Ալեքսանտրոս Իփսիլանտիսի]] (Alexandros Ypsilantis)։ Ֆիլիքի Էթերիան կը ծրագրէ սկսիլ յեղափոխութիւնը [[Պելոպոնես]]ի, Տանուպեան դքսութեան (Danubian Principalities) եւ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլսոյ]] մէջ [http://museduc.gr/docs/Istoria/C/LAI_K03_K04.pdf]։  Ապստամբութիւնը կը սկսի [[1821 թուական|1821]] թուականի Փետրուարին Տանուպեան դքսութեան մէջ, եւ յաջորդ ամիսը Մակետոնիայէն մինչեւ [[Կրետէ]] կը ծագին տեղական ապստամբութիւններ, որոնք սակայն շուտով կը ճնշուին թուրքերուն կողմէն․ բնակչութեան ջարդերով, եւ քաղաքական եւ եկեղեցական ղեկավարներու մահապատիժով։ Նոյն ամսուան վերջը Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ եւ [[1821]] թուականին, Հոկտեմբերին, ապստամբները Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ Պեղոպոնիզեան (Փելեփոնիսեան) ապստամբութեան կը յաջորդեն արագ յեղաշրջումներ Կրետէի, Մակետոնիոյ եւ Կեդրոնական Յունաստանի մէջ, որ շուտով սակայն կը ճնշուին։ Մինչ այդ, [[Եգէական Ծով|Եգէական ծովուն]] մէջ յունական ռազմածովային ուժերը կը գերակշռեն Օսմանեան նաւատորմին եւ կը կանխեն օսմանեան օգնական զօրքերու ժամանումը ծովու ճամբով։ Սակայն [[1822]] եւ [[1824]] թուականներուն թուրքերը եւ եգիպտացիները (այս շրջանին Եգիպտոսը Օսմանեան կայրութեան դաշնակից է) կը ներխուժեն կղզիները, մասնաւորապէս [[Հիոս]] եւ [[Փսարա]] (յունական ռազմածովուժի գլխաւոր կեդրոններէն), զանգուածային ջարդի ենթարկելով տեղի բնակչութիւնը։

[[1823 թուական|1823]]-[[1825 թուական|1825]] թուականներուն, լարուածութիւն կը պայթի երկու յունական խմբակցութիւններու միջեւ (մասամբ արտերկրեայ դերակատարութեամբ) եւ կ՛առաջացնէ ներքին քաղաքացիական պատերազմ․ [[1823 թուական|1823]]-ին աշնան եւ [[1824 թուական|1824]]-ի ամրան։ Նոյն ժամանակ Օսմանեան կայրութեան սուլթանը բանակցութիւններու մէջ կը մտնէ [[Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] սուլթան Մուհամմէտ Ալիին հետ։ Ան ապստամբութիւնը ճնշելու համար, իր որդին՝ Իպրահիմ փաշան կ՛ուղարկէ, փոխադարձ՝ Սուլթանը իրեն կը խոստանայ տարածքներ։ [[1825]]-ի Փետրուարին Իպրահիմ կը հասնի Պելոպոնես եւ անմիջապէս յաջողութիւններ կ՛ունենայ. 1825 թուականին վերջերը եգիպտացիներու հսկողութեան տակ կ՛անցնի Պելոպոնեսի մեծ մասը։ Հակառակ անոր, որ Իպրահիմը պարտութիւն կը կրէ Մանի թերակղզիին մէջ, սակայն կը յաջողի ճզմել ապստամբութեան մեծ մասը եւ կը վերանուաճէ Աթէնքը։

Երեք մեծ պետութիւնները ([[Ռուսիա|Ռուսաստան]], [[Միացեալ Թագաւորթիւն]] եւ [[Ֆրանսա]]) մի քանի տարի բանակցելէ ետք, կ՛որոշեն միջամտել հակամարտութեան եւ Յունաստան կ՛ուղարկեն ռազմանաւեր։ Այս եղելութեան, օսման-եգիպտական ռազմածովային ուժերը կը հակադարձեն, յարձակելով յունական կղզիներուն վրայ։ Մէկ շաբաթ տեւող բախումներէ ետք օսման-եգիպտական ուժերը կը պարտուին։ Ֆրանսական զօրքերը, եգիպտական զօրքերուն կը ստիպեցին լքել [[Պելոպոնես]]ը, իսկ յունական ուժերը կ՛ազատագրեն կեդրոնական Յունաստանը՝ [[1828]]-ին։

Երկարամեայ պայքարներուն իբրեւ հետեւանք, կը ստեղծուի Հելլենական Առաջին Հանրապետութիւնը, որ վերջնական ճանաչում կը ստանայ [[Լոնտոն]]ի ատենագրութեամբ՝ [[1830]] թուականին (London Protocol of 3 February 1830)։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Aegina OnEarth WMS.png|մինի|Էղինա կղզին․ հիւսիս արեւմտեան կողմը՝ համանուն քաղաք նաւահանգիստը]]
Հելլենական Առաջին Հանրապետութեան մայրաքաղաքն է [[Էղինա]]ն [[յունարէն]]՝ (Αίγινα, համանուն կղզիին մայրաքաղաքն ու նաւահանգիստը, [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս Ծոցին]] մէջ) [http://workmall.com/wfb2001/greece/greece_history_the_rule_of_otto.html]։ [[1833 թուական|1833]]-ին Յունաստանի մէջ թագաւորութիւն կը հաստատուի եւ մայրաքաղաքը կը տեղափոխուի [[Աթէնք]]։

Յունաստան կը փորձէ իրեն միացնել յունախօս կամ յունական բնակչութեամբ տարածքներ, կղզիներ, որոնք տակաւին կը գտնուին Օսմանեան կայսրութեան տիրապետութեան տակ։ Այս ծրագիրը մասամբ կը յաջողի, Յունաստանի մասնակցութեամբ Պալքանեան Պատերազմներուն  եւ [[Առաջին Համաշխարհային Պատերազմ|Ա․ Համաշխարհային Պատերազմին]] (Յունաստան կը կռուի ԱՆՏԱՆԴ-ի երկիրներուն կողքին)։

Օսմանեան կայսրութեան երկերես քաղաքականութիւնը հպատակ քրիստոնեայ բնակչութեան հանդէպ կը շարունակուի, հակառակ տրուած խոստումներուն։ Պալքանեան երկիրները (Յունաստան, [[Պուլկարիա]], [[Սերպիա]] եւ Մավրովունիօ) կը դաշնակցին եւ Հոկտեմբեր [[1912 թուական|1912]]-[[1913 թուական|1913]] Մայիս  թուականներուն տեղի կ՛ունենան Պալքանեան Պատերազմները։  Պատերազմներուն  աւարտին,  Լոնտոնի դաշինքի ստորագրութեամբ, պարտուած Թուրքիան վերջնականապէս կը հեռանայ Պալքանեան թերակղզիէին եւ Կրետէ կղզիէն։  Եւրոպական Մեծ Ուժերը դէմ ըլլալով հանդերձ սահմաններուն փոփոխութեան, ստիպուած կ՛ընդունին եւ ի միջի այլոց, Յունաստանը կը կրկնապատկէ սահմանները․ ետ կ՛առնէ Իփիրոս, Մակետոնիա, Կրետէ շրջանները եւ արեւելեան Էգէականի կղզիները։  Մեծ Ուժերուն պնդումով, Յունաստանէն կը խլուի հիւսիսային Իփիրոսը եւ կը տրուի այս դաշինքին ընթացքին ստեղծուած նոր պետութեան՝ [[Ալպանիա]]յին։

Լոնտոնի դաշինքի կարգադրութենէն Պուլկարեան կը դժգոհի ու պատերազմ կը յայտարարէ Յունաստանին դէմ։  Պատերազմը կը վերջանայ Յունաստանի յաղթանակով։ [https://anoixtosxoleio.weebly.com/epsilonnu972tauetataualpha-beta9001.html]

==== Ա․ Համաշխարհային Պատերազմ եւ Միջպատերազմեան շրջան ''Μεσοπόλεμο''====
Ա․ Համաշխարհային Պատերազմի սկզբնական օրերուն, Յունաստան չի մասնակցիր․ չէզօք դիրքաւորում կը պահէ, հակառակ երկու հակառակորդ կողմերու հրաւէրներուն։  Սակայն, Անտանտի (Եռեակ Միութիւն) ուժերը, Հոկտեմբեր [[1915 թուական|1915]]-ին Սերպիոյ օգնութեան հասնելու պատճառաբանութեամբ [[Սելանիկ]] ցամաքահանում կը կատարեն։ Իրենց նպատակն է սպառնալիքով հարկադրել Յունաստանի մուտքը այս պատերազմին։

Պալքանեան Ճակատը (կամ՝ Մակետոնական Ճակատը ''Macedonian Front'') կը կազմուի․ տասնեակ հազարներով մարդուժ կ՛ունենայ եւ նպատակն է Սերպիոյ եւ [[Ռուսիա|Ռուսիոյ]] դիկունք կանգնիլ։ Նոյն ժամանակ, [[1916 թուական|1916]] թուականին, Յունաստանի վարչամեքենային մէջ, թագաւոր Կոստանտինոս Ա․ի եւ վարչապետ [[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]ին միջեւ, երկճակատում կայ ինչ կը վերաբերի Յունաստանի մուտքը [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Ա․Համաշխարհային Պատերազմին]] եւ նաեւ թագաւորին մխրճումը երկրի  արտաքին քաղաքականութեան․ յունական սահմանադրութեամբ, թագաւորին իրաւասութիւնները սահմանափակ են եւ արտաքին քաղաքականութիւնը կառավարութիւնը կը վարէ։ Այս Ազգային Պառակտում-ի (այդպէս կոչուեցաւ) հետեւանքը կ՛ըլլայ Յունաստանը բաժնուի երկու կառավարութիւններու միջեւ․ երկրորդ կառավարութիւնը՝ Ազգային Պաշտպանութեան Առժամեայ Կառավարութիւն, կեդրոն կ՛ունենայ Սելանիկը եւ կը ներառնէ՝ հիւսիսային Յունաստանի մեծամասնութիւնը, նոր կցուած յունական Մակետոնիան, հարաւային էգէականի կղզիներն ու Կրետէն․ վարչապետն է [[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]։  Մայրաքաղաք Աթէնքին մէջ, կառավարութիւնը կը կառավարուի թագաւորէն։

Սակայն արագ կը միանան [https://www.mixanitouxronou.gr/ta-epta-dimopsifismata-stin-ellada-ta-pente-itan-gia-ton-vasilia-ke-ta-dio-ta-ekane-i-chounta-gia-ton-vasilia-ke-tin-tropopiisi-tou-sintagmatos/]։  Յունաստան կը կռուի ԱՆՏԱՆՏ-ի երկիրներուն կողքին եւ պատերազմի աւարտին կը գտնուի յաղթականներուն հետ։[http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/istoria_c/math/s_1-94.pdf]

Ա․ Համաշխարհային Պատերազմին աւարտին, Յունաստանը կ՛անցընէ բարդ ժամանակաշրջան մը։ Թագաւոր Կոնստանտին Ա․-ի եւ վարչապետ [[Էլեֆթերիոս Վենիզելոս]]ի միջեւ քաղաքական կրքերը կրկին կը խորանան։

Պատերազմի աւարտին, այլասիրութեան մտասեւեռումը, ռազմագիտական սխալները,  [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրականի]] աւազանին արեւելեան շրջանին կապակցութեամբ Մեծ Ուժերուն շահերու փոփոխութիւնը եւ, ի միջի այլոց, թրքական ազգայնամոլութեան վերելքը, կ՛ առաջացնեն Փոքր Ասիոյ Աղէտը  եւ իբրեւ հետեւանք, 1․500․000 յոյն գաղթականներուն ժամանումը Յունաստան (անոնց մէջ՝ մօտ 100․000 հայ գաղթականներ եւ որբեր)։ [http://www.ancg.gr/%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1/]{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}[http://armenika.gr/koinotita/75-istoria-paroikias/609-i-parousia-ton-armenion-ston-elladiko-xoro-meros-b][[Պատկեր:Great Fire of Smyrna.jpg|մինի|ձախից|1922, [[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Զմիւռնիոյ]] յունական եւ հայկական թաղերը կ՛այրին․նկարը իտալական նաւէ քաշուած]]
Այս ժամանակամիջոցին, [[1914 թուական|1914]]-[[1923 թուական|1923]], [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] եւ արեւելեան Թրակիոյ (Թրակիա, յուն․՝ Θράκη) յունական բնակչութիւնը ջարդի եւ տեղահանութեան կ՛ենթարկուի թուրքերուն կողմէ։ Անոնք այս պատերազմին, առիթը կը գտնեն մէկ անգամ ընդ միշտ ազատիլ քրիստոնիայ բնակչութենէն եւ կ՛իրագործեն ծրագրուած ձեւով, հայ ժողովուրդին եւ [[Պոնտոս]]ի յունական բնակչութեան Ցեղասպանութիւնը [http://www.pontos-news.gr/article/192294/pontos-armenia-mia-einai-i-genoktonia]։

Լոզանի Խաղաղութեան Դաշինքով, տեղի կ՛ունենայ բնակչութեան փոխանակում Թուրքիոյ եւ Յունաստանի միջեւ<ref>[https://azator.gr/?p=5756 24 Յուլիս 1923. Լօզանի Դաշնագիր, Ազատ օր, 24 Հուլիս 2017]</ref>։
[[Պատկեր:Greek and Armenian refugee children outside barracks near Athens, 1923.jpg|մինի|Յոյն եւ հայ գաղթական փոքրիկներ, Յունաստան․ 1923]]
Յունաստան կ՛անցընէ տնտեսական եւ քաղաքական անկայուն վիճակ։  Յեղաշրջումները իրար կը յաջորդեն։

[[1924 թուական|1924]] թուականին [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] աղէտալի դէպքերէն ետք հանրաքուէով կը հաստատուի Երկրորդ Յունական Հանրապետութիւնը։

[[1935 թուական|1935]] թուականին հանրաքուէով կը վերականգնուի թագաւորութիւնը [https://www.mixanitouxronou.gr/ta-epta-dimopsifismata-stin-ellada-ta-pente-itan-gia-ton-vasilia-ke-ta-dio-ta-ekane-i-chounta-gia-ton-vasilia-ke-tin-tropopiisi-tou-sintagmatos/]։

[[1936 թուական|1936]] թուականին տեղի կ՛ունենայ քաղաքական յեղաշրջում․ երկրին ղեկը Իոանիս Մեդաքսասի ազգայնամոլ կառավարութիւնը կը ստանցնէ։

==== Բ․ Համաշխարհային Պատերազմ ====
Յունաստան հարկադրաբար կը մասնակցի Բ․ Համաշխարհային պատերազմին։  [[28 Հոկտեմբեր]], [[1940 թուական|1940]] թուականին, ազգայնամոլ Իտալիոյ ղեկավարութիւնը Յունաստանէն կը պահանջէ անձնատուր ըլլալ, բայց վարչապետ Իոանիս Մեդաքսաս կը մերժէ եւ յունական բանակը կը հակադարձէ Իտալիոյ յարձակումին եւ արագօրէն կը յաղթէ։  Սակայն կը յաջորդէ Գերմանական գրաւման դաժան շրջանը՝ [[1941 թուական|1941]]-[[1944 թուական|1944]] (յունական բանակը երկար ատեն կը դիմադրէ, սակայն ի վերջոյ կը պարտուի)։<ref>[https://history.army.mil/books/wwii/balkan/intro.htm Գերմանիոյ ներխուժումը Պալքանեան թերակղզին {{ref-en}}]</ref>
[[Պատկեր:1944-12-14 Strife Torn Greece Gets Food Relief.ogv|մինի|ձախից|1944․Ազատագրում գերմանական դաժան գրաւումէն․ Սնունդի բաժանում սոված բնակչութեան]]
[https://www.sansimera.gr/articles/820] Բ․ Համաշխարհային պատերազմին վերջաւորութեան, միջքաղաքացիական պատերազմ կը ծագի համայնավարական եւ հակահամայնավարական ուժերուն միջեւ։ Կը վերջանայ [[1949 թուական|1949]]-ին։ Այս միջքաղաքացիական պատերազմին պատճառով, երկրին տնտեսութիւնը կը քայքայուի։  Շնորհիւ «Մարշալ» նախագիծին, յաջորդ քսան տարիներուն ընթացքին Յունաստանը զարկ կու տայ տնտեսութեան եւ տնտեսութիւնը վերելք կ՛արձանագրէ։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[1952 թուական|1952]]-ին կ՛անդամակցի ՆԱԹՕ-ին (Հիւսիս Ադլանտեան Կազմակերպութիւն կամ՝ Դաշնակցութիւն)։ [https://www.sansimera.gr/articles/180]

Յունաստանի թագաւորական ընտանիքը, իր հիմնումէն սկսեալ, շարունակ կը մխրճուի երկրի ղեկավարութեան աշխատանքներուն մէջ եւ դժգոհութիւն կ՛առաջացնէ քաղաքական գետնի վրայ։  [[1965 թուական|1965]] Յուլիսին, օրուան վարչապետին հրաժարումով, կը սկսի խառնաշրջան մը, որ գագաթնակետին կը հասնի 21 Ապրիլ [[1967 թուական|1967]]-ին զինուորական վարչակարգի հաստատումով։ Թագաւորական համակարգը կը ջնջուի [[1973 թուական|1973]]-ին։

[[1973 թուական|1973]], [[17 Նոյեմբեր]]-ին Աթէնքի Ճարտարագիտական Համալսարանի շէնքին մէջ, կ՛առաջանայ ուսանողներու ապստամբութիւնը զինուորական համակարգին դէմ։ Անոր դաժան ճնշումը մեծ հիասթափութիւն կը պատճառէ եւ վարչակարգի ղեկավարութիւնը կը փոխուի։

Այս շրջանին, սխալ ձեռնավարութիւններուն հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ [[Թուրքիա]]ն կը ներխուժէ [[Կիպրոս]] ու կը գրաւէ անոր հիւսիսային շրջանը։

[[1974 թուական|1974]] Յուլիսին, զինուորական վարչակարգը կը տապալի։ Յունաստան կը վերադառնան աքսորեալ քաղաքագէտները [https://www.mixanitouxronou.gr/ta-epta-dimopsifismata-stin-ellada-ta-pente-itan-gia-ton-vasilia-ke-ta-dio-ta-ekane-i-chounta-gia-ton-vasilia-ke-tin-tropopiisi-tou-sintagmatos/]։ 1974 8 Դեկտեմբերին հարցագրով, կը հաստատուի Հանրապետական Սահմանադրութիւնը եւ Յունաստանի վարչակարգը կը դառնայ Նախագահական խորհրդարանական Ժողովրդավարութիւն։ Երկիրը մինչեւ այսօր այսպէս կը կառավարուի։  [[1 Յունուար]], [[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ Եւրոպական Միութեան եւ 2002-ին կ՛որդեգրէ Միութեան դրամը՝ Եւրօն<ref>[https://www.mfa.gr/en/foreign-policy/greece-in-the-eu/greeces-course-in-the-eu.html Greece’s course in the EU  / Յունաստան անդամ Եւրոպական Միութեան {{ref-en}}]</ref>։

Յունաստանը զարգացած երկիր կը դառնայ, բարձր հասութաբեր տնտեսութեամբ ու կենսամակարդակով։  Համաշխարհային դրամատան 2010 թ. տուեալներով, կեանքի որակը զայն կը դասէ աշխարհին 21-րդը։

Սակայն, 2010-ի կէսերուն, Յունաստանի տնտեսութիւնը կտրուկ անկում կ՛արձանագրէ իր արտաքին պարտքերուն եւ համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին պատճառաւ։ Մաս կազմելով Եւրօ դրամի գօտիին, չի կրնար դիմագրաւել այս տակնապը դրամը արժէքազրկելով, այսպէս կ՛ենթարկուի Համաշխարհային Դրամատան եւ Եւրոպական Միութեան խիստ հսկողութեան։  Հետեւեանքն է՝ անգործութիւն, երիտասարդներու մեծ թիւի արտագաղթ, ծանր հարկեր եւ տնտեսութեան անշարժութիւն։

2021, [[25 Մարտ]]ին, Յունաստան փառահեղ կը տօնէ Օսմանեան լուծէն իր անկախութեան 200-ամեակը։  Թագավարակի պատճառով, հանդիսութիւնները կը սահմանափակուին։  Տօնակատարութիւնները, իրենց ներկայութեամբ կը պատուեն աշխարհի բոլոր կողմերէն պետական անձնաւորութիւններ՝ գահաժառանգներ, վարչապետներ, դեսպաններ, զինուորական կցորդներ, եւայլն (''տեսերիզ 25 Մարտ, 2021-ի տողանցքէն․ Նախագահական Պահակագունդի շքերթը''<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=aj9w19mN1x0 Յունաստանի Անկախութեան 200-ամեակին առթիւ տողանցքին ընթացքին Նախագահական Պահակագունդին շքերթը]</ref>)։

== Պետութիւնը  ==
Գործող սահմանադրութիւնը ուժի մէջ մտած է [[1975]] [[Յունիս 11]]-ին: Յունաստանին Կառավարման վարչաձեւը Նախագահական խորհրդարանական Ժողովրդավարութիւնն է<ref name=":3">[https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/8c3e9046-78fb-48f4-bd82-bbba28ca1ef5/SYNTAGMA.pdf Σύνταγμα της Ελλάδας  / Յունաստանի 1975-ի Սահամանադրութիւնը եւ 2008-ի փսփսխութիւնները {{ref-en}}]</ref>։

Պետութեան ղեկավարը նախագահն է։  Ան կ'ընտրուի խորհրդարանին կողմէ հինգ (5) տարուան համար, անգամ մը եւս վերընտրուելու իրաւունքով։ Նախագահը երկրի օրէնսդիր եւ գործադիր իշխանութիւններուն հսկողն է, սակայն այժմ, սահմանադրութեան բարեփոխումներով, իր պաշտօնը աւելի հանդիսական կամ՝ ծիսական է։

[[1975 թուական|1975]]-ին Սահմանադրութիւնը լայնօրէն կ՛երաշխաւորէ քաղաքացիին ազատութիւնն ու իրաւունքները, որոնք կը զօրանան [[2001]] թուականին սահմանադրութեան վերաքննութեամբ Խորհրդարանին կողմէն<ref name=":3" />։ Այս վերաքննութեան ընթացքին, առաջին անգամ ըլլալով սահմանադրութեան մէջ կ՛արտօնագրուին հինգ անկախ իշխանութիւններ, որոնցմէ երեքը (Քաղաքացիին Փաստաբանը, Անձնական Տուեալներու Պաշտպանման Սկզբունք, Հաղորդակցութեան գաղտնապահութեան Պաշտպանման Սկզբունք) կը պաշտպանեն եւ կը պահպանեն անհատական իրաւունքները։  Յունաստան, կ՛անդամակցի նաեւ Քաղաքացիին Իրաւունքներուն Եւրոպական Դաշինքին։

Պետական եւ կազմակերչական գետնի վրայ, Սահմանադրութիւնը կը ճանչնայ երեք իշխանութիւններ․ օրէնսդիր, գործադիր եւ դատական։  Օրէնսդիր իշխանութեան մաս կը կազմեն՝ Խորհրդարանը եւ Հանրապետութեան Նահագահը։  Գործադիր իշխանութեան՝ Հանրապետութեան Նահագահը եւ Կառավարութիւնը։ Դատական իշխանութիւնը կը կատարուի դատարաններէն ''յոյն ժողովուրդին'' անունով։

Սահմանադրութեան կողմէ նախագահին լիազորութիւնները սահմմանափակ են։ Ան, միայն սահմանեալ արարողութիւններ կը կատարէ։ Վարչապետ կը նշանակէ եւ վերջինիս խորհուրդով՝ կը նշանակէ կամ ետ կը կանչէ կառավարութեան մնացեալ անդամները։  Կրնայ ցրել կառավարութիւնը՝ եթէ այն չի վայելեր խորհրդարանի վստահութիւնը։  Գրեթէ իր բոլոր գործողութիւնները պարտաւոր են ունենալ Վարչապետին ստորագրութիւնը եւ կամ Նախարարի մը, ինչպէս օրինակ՝ նախագահական հրամանագրերը։

'''Օրէնսդիր իշխանութիւն'''ը խորհրդարանը կը գործադրէ։  Անոր անդամները ընհանրական գաղտնի քուէարկութեամբ ընտրութիւններուն միջոցաւ կ՛ ընտրուին չորս տարին անգամ մը։

Մինչեւ [[1877 թուական|1877]] թուականին, քուէարկելու իրաւունք կ՛ունենան 25 տարեկանը լրացնողները։ Հետագային տարիքը կ՛իջնէ 21 տարեկանին, [[1981 թուական|1981]]-ին՝ 18 տարեկանին, իսկ [[2019]]-ին քուէարկելու իրաւունքի նուազագոյն տարիքը կ՛որոշուի 17-ն։

'''Գործադիր իշխանութիւն'''ը Կառավարութիւնը կը գործադրէ։ Անոր գլուխը Վարչապետն է․ յունական քաղաքական վարչաձեւին ամենահզօր անձը։  Կառավարութիւնն է որ կ՛ որոշէ, կը կիրարկէ եւ կը վարէ Խորհրդարանին կողմէն վաւերացուած Երկրին ընդհանուր քաղաքականութիւնը, սակայն միաժամանակ կը մասնակցի օրէնքներուն նախապատրաստական աշխատանքին՝ օրէնսդիր նախաձեռնութեամբ։ Կառավարութիւնը, ըստ սկզբունքի, պէտք է Խորհրդարանին վստահութիւնը ունենայ, այսիքն վստահութեան քուէ առնէ խորհրդարանի անդամներուն մեծամասնութենէն․ ինչ որ կը պատահի, քանի Կառավարութիւնը առաջ եկած է կուսակցութենէն որ Խորհրդարանին մէջ մեծամասնութիւն է։
<gallery mode="packed" heights="160">
Պատկեր:Attica 06-13 Athens 09 Parliament.jpg|Խորհրդարանի շէնքը
Պատկեր:Euzones 2.JPG|Նախագահական Պատուոյ պահակախումբը
</gallery>

=== Վարչական բաժանում ===
[[1 Յունուար]], [[2011]]-էն, Յունաստան բաժնուած է 7 Ապակեդրոն Թեմերու, 13 Շրջաններու - Մարզերու եւ 325 քաղաքներ։ Առաւել, Աղիօ Օրօսը կամ՝ Աթոս լեռը (Άγιο Όρος - Սուրբ Լեռը) յունական Պետութեան մէջ ինքնիշխան հատուած մըն է։

''Բուն արձանագրութիւն՝ Յունաստանի վարչական բաժանումը, 2011''<ref name=":3" /> 
[[Պատկեր:GreeceDioikiseis.png|մինի|աջից|Յունաստանի վարչական բաժանում]]
{| class="wikitable sortable" style="text-align:left;"
|- style="font-size:100%; text-align:center;"
!
!7 Թեմ!! 13 Շրջաններ !! Մայրաքաղաք
|-
| style="text-align:center;" | 1
|[[Ատիկէ]]|| Ատիկէ ||[[Աթէնք]]
|-
| style="text-align:center;" | 2
|Մակետոնիա - Թրակիա|| Կեդրոնական Մակետոնիա եւ Արեւելեան Մակետոնիա Եւ Թրակիա ||[[Սելանիկ]]
|-
| style="text-align:center;" | 3
|Իփիրոս - Արեւմտեան Մակետոնիա|| Իփիրոս եւ Արեւմտեան Մակետոնիա || Իոաննինա
|-
| style="text-align:center;" | 4
|Թեսալիա - Կեդրոնական Յունաստան|| Թեսալիա եւ Կեդրոնական Յունաստան || Լարիսա
|-
| style="text-align:center;" | 5
|[[Պելոպոնես]] - Արեւմտեան Յունաստան - [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|Յոնիական Կղզիներ]]|| Պելոպոնես, Արեւմտեան Յունաստան եւ Յոնիական Կղզիներ || [[Փաթրա]]
|-
| style="text-align:center;" | 6
|[[Էգէական Ծով|Էգեական Ծով]]|| Հիւսիսային [[Եգէական Ծով|Եգէականի Կղզիներ]] եւ Հարաւային [[Եգէական Ծով|Եգէականի Կղզիներ]]||[[Փիրէա]]
|-
| style="text-align:center;" | 7
|[[Կրետէ]]|| Կրետէ || Իրաքլիոն
|- style="font-size:100%; text-align:center;"
! 
! !! Ինքնավար Տարածք !! Մայրաքաղաք
|-
| style="text-align:center;" | 
| || Աթոս Լեռ (կամ Սուրբ Լեռ) || Քարիես
|}

=== Ապահովութեան Մարմիններ ===
Յունաստանի ապահովութեան Մարմիներն են՝ Յունական Ոստիկանութիւնը, Հրշէջի Մարմինը եւ Նաւային Մարմին-Յունական Ծովափնիայ Պահակագունդը։

=== Զօրքը ===
Յունաստան կը գտնուի [[Պալքանեան Թերակղզի]]ին արեւելեան ծայրամասին։  Արեւելքէն սահմանակից է դարաւոր թշնամիին՝ Թուրքիոյ։ Այս իսկ պատճառով, մեծ գումարներ կը ծախսէ երկրին պաշտպանութեան համար․ կանխելու «դրացիին» յարձակողական ախորժակները։  Յունական բանակը կը բաղկանայ՝ Ցամաքազօրքէն, Նաւատորմիղէն եւ Օդային զօրուժէն։

=== Քաղաքական Կեանք եւ կուսակցութիւններ ===
[[1974 թուական|1974]] թուականին Ժողովրդավարութեան վերականգնումէն ետք, գլխաւոր կուսակցութիւններն էին՝ «Նէա Տիմոքրաթիա» (պահպանողական) եւ «Փասոք» (կեդրոնական թեքումով, այժմ կազմալուծուած եւ երկուքի բաժնուած)։  Տարիներուն ընթացքին եւ յատկապէս [[2010]] թուականէն ետք, առաջ եկած է նոր ուժ մը՝ «Սիրիզան» (ձախակողմեան), որ [[2015]]-ի ընտրութիւններուն յաղթականն էր։ [[2019]] Յուլիսի ընտրութիւններուն, կը յաղթէ «Նէա Տիմոքրաթիա» կուսակցութիւնը։

=== Միջազգային յարաբերութիւններ ===
Յունաստան անդամ է բազմաթիւ կազմակերպութիւններու։ Իր աշխարհագրական դիրքին պատճառաւ  քաղաքական, դիւանագիտական եւ առեւտրական գետնի վրայ կ՛ունենայ մեծ առաւելութիւններ։

=== Գիտութիւն եւ Արուեստագիտութիւն ===
Յունաստանի աշխարհագրական դիրքին, ինչպէս նաեւ քաղաքական եւ տնտեսական կայունութեան պատճառաւ, բազմաթիւ մեծ միջազգային ընկերութիւններ՝ ուսումնասիրութեան եւ զարգացման տեղական կեդրոններ կը հաստատեն։

Յունաստանը ունի մեծ հնարաւորութիւններ օգտագործելու արեգակնային եւ հովային ուժը (solar & wind energy)։ Սակայն տակաւին լի ու լի չեն օգտագործուիր, բացի ջրաբաշխական ուժէն։

=== Նաւային երկիր ===
[[Պատկեր:SantoriniPartialPano.jpg|մինի|աջից|Սանթորինի, Քալտերա․ [[Քիքլատես]],  [[Էգէական Ծով]]]]
Յունաստանը հին ժամանակներէն նաւային երկիր եղած է։ Այսօր, Յունաստանի ծովազօրքը երկրին գլխաւոր ճարտարարուեստներէն է։

[[1960 թուական|1960]] թուականներուն, երկրին նաւային ուժը կը կրկնապատկուի շնորհիւ Արիստոթելիս Օնասիս  եւ Սդաւրոս Նիարխոս նաւատէրերուն կատարած տնտեսական ներդրումներուն։ Անոնցմէ կ՛օրինակուին բազմաթիւ յոյն՝ հետագային, նաւատէրեր։

Ըստ BTS-ի (Փոխադրութեան Վիճակագրական Գրասենեակ), յունական նաւատորմիղը աշխարհի ամենամեծն է․ 3․079 նաւերով համաշխարհային նաւատորմիղի 18% կը կազմէ [https://www.naftikachronika.gr/2019/06/20/pireas-2019-ti-odigise-tin-elliniki-naftilia-stin-koryfi/]։

Յունաստանի Նաւային եւ էգէականի Նախարարութիւնը, յունական նաւատորմիղին վարչական հաղորդիչն է։
[[Պատկեր:20100728 Corfu island old town panoramic Greece.jpg|մինի|ձախից|Քորֆու/Քերքիրա․ հիւսիսային Յոնիական Ծով]]
[[Պատկեր:Egremni beach.JPG|մինի|ձախից|Լեֆքատա, Յոնիական կզղիներ]]

=== Փոխադրական միջոցներ ===
Մայր ցամաքի երթեւեկութեան ցանցը 117․422 քիլոմեթրէ աւելի է, ըստ 2010-ի տուեալներուն։  Կղզիներուն բնակիչներուն փոխադրամիջոցները կանոնաւոր կերպով կը կատարուին․ մեծ կղզիներուն՝ ամենօրեայ 1-3 հերթականութեամբ, իսկ փոքր կղզիներուն շաբաթը 3 - 7 անգամ (ըստ եղանակին)։

=== Զբօսաշրջութիւն ===
[[Պատկեր:OlympicRaceTrackOlympia.JPG|մինի|աջից|Ողիմպիա - Տեսարան հին Ողիմպիական խաղերու մարզադաշտէն]] 
[[Պատկեր:Greece meteora monasteries.JPG|մինի|ձախից|Մեդէորա, Քալամպաքա․- վանքեր]] 
[[Պատկեր:Lake-Melissani.JPG|մինի|աջից|Միլիսանի լիճ-քարայրը․ Քեֆալոնիա կղզի, Յոնիական Ծով]] 
[[Պատկեր:Pilion with monastery pau.JPG|մինի|ձախից|Փիլիոնի լեռնաշղթան]]
Զբօսաշրջութիւնը Յունաստանի տնտեսութեան եւ զարգացման կարեւոր ազդակներէն մէկն է։ Աշխարհի չորս ծագերէն, տարեկան 30 միլիոնէ աւելի օտարերկրացիներ կ՛այցելեն տարուան բոլոր եղանակներուն ընթացքին, երկրին կլիմային, հնագիտական հարստութեան, տեսարժան վայրերուն, կղզիներուն, ծովուն եւ վերջին տասնամեակին թափ առած գիւղական զբօսաշրջութեան համար<ref>[https://news.gtp.gr/2019/06/06/sete-tourism-supported-greek-economy-e125-billion-during-crisis/ SETE: Tourism Supported Greek Economy by €125 Billion Since Crisis / Զբօսաշրջութիւնը Յունաստանի տնտեսութեան եւ զարգացման կարեւոր ազդակ {{ref-en}}]</ref>։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Յունաստան հարուստ է իր հանքերով։ Ունի փայտաքարի, նիքելի, թափչակաւի, հունտիդի, մագնիսաքարի, լուսաքարի մեծ պահեստներ [https://ecozen.gr/2019/01/apisteftos-o-kryfos-oryktos-ploutos-tis-ellados/]։  Նաեւ՝ ոսկիի, պղինձի եւ այլ կարեւոր մետաղներու եւ հանքաքարերու պահեստներ։

Հիւսիսային Յունաստանի Քաւալա (հիւսիս արեւելեան ծովեզերեայ քաղաք) - Թասոս (կղզի Յունաստանի հիւսիսը, Քաւալային դիմացը) շրջանէն քարիւղ կը ջրհանեն։  Այժմ, քարիւղ ջրհանելու կարելիութիւնները կը քննուին [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] մէջ, [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրասի Ծոցին]] մէջ, [[Կրետէ]] կղզիին հարաւը։ Նաեւ կ՛ենթադրուի թէ մեծ քանակութեամբ քարիւղի պահեստ կայ Էգէական Ծովուն մէջ, սակայն դեռ անհնարին է քննուի, քանի այս ուղղութեամբ դրացի Թուրքիոյ հետ վէճեր կան։

== Բնակչութիւն, ընկերութիւն ==
=== Կրօն ===
Երկրին պաշտօնական կրօնը Ուղղափառ Քրիստոնէութիւնն է [http://www.teilam.gr/nomothesia/Syntagma.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200331132236/http://www.teilam.gr/nomothesia/Syntagma.pdf |date=2020-03-31 }}։ Ոչ յունահպատակ եւ գաղթական բնակչութեան մեծամասնութիւնը ուղղափառ կամ քրիստոնիայ չէ։[https://www.protothema.gr/greece/article/901008/oie-hora-proorismou-kai-ohi-dieleusis-prosfugon-i-ellada/]

Կան նաեւ ուղղափառ եւ իսլամ յունահպատակներ։ Իսլամ յունահպատակներուն ջախջախիչ մեծամասնութիւնը կը բնակի Թրակիոյ շրջանը, եւ պաշտօնապէս ճանցուած է [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի Դաշնագրով]], [[1923 թուական|1923]] թուական։ Կան նաեւ 300․000-է աւելի բնակութիւն հաստատած օտար գաղթականներ՝ Հարաւային Եւրոպայէն, Հարաւային Ասիայէն, Միջին Արեւելքէն եւ Հիւսիսային Ափրիկէէն։ Բնակչութեան 5%-էն նուազ է թիւը քրիստոնէական այլ դաւանանքներու եւ կամ ալ յունական հեթանոսական կրօնի (երկոտասան (տասներկու) աստուածներուն ''Δωδεκάθεο'') հաւատացեալներուն։

''Նշենք որ մօտաւորապէս 30․000 հաշուող Յունաստանի հայ համայնքը ([[2018]]-ի տուեալներով) պաշտօնապէս ճանցուած է իբրեւ՝ Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ Յունահայոց Թեմ։''

==== Հին Կրօներ ====
Մինոասեան եւ Միքինէական ժամանակաշրջաններուն կրօները, կը կեդրոնանան  համաշխարհային բնական աստուածուհիի մը պաշտամունքին, իսկ անոր արականը կը ներկայացնէ բնական բուսականութեան օրացոյցային շրջանը։

Հին Յունաստանի շրջանին, պաշտամունքի բացօթիայ վայրեր կը յատնուին, միաժամանակ Միքինէական շրջանին չաստուածներուն պաշտամունքը կը միաւորուի յունական չաստուածներուն հետ։  Այս պաշտամունքը, երկոտասան (տասներկու) աստուածներուն ''Δωδεκάθεο,'' կը զօրանայ քաղաք-պետութիւններուն հիմնումին ժամանակ եւ վերջիններուն ընկերային եւ հասարակութեան բարգաւաճման գլխաւոր ազդակն է։<ref name=":0">[http://ikivotos.gr/post/2681/pws-ftasame-apo-to-dwdekatheo-ston-xristianismo Κιβωτός της Ορθοδοξίας - Ուղղափառ Եկեղեցւոյ Տապանը ''Πώς φτάσαμε από το Δωδεκάθεο στον Χριστιανισμό -'' 12 չաստուածներէն՝ քրիստոնէութիւն {{ref-el}}]</ref>

==== Քրիստոնէութեան մուտքը Յունաստան ====
Յունաստանի տարածքին քրիստոնէութեան առաջին քարոզիչը Պօղոս Առաքեալը եղաւ։  Հիւսիսային Յունաստանէն կը սկսի․ կը քարոզէ Ֆիլիփուս ''Φιλίππους'', [[Սելանիկ]], Վէրիա ''Βέροια'', [[Աթէնք]] եւ [[Կորնթոս]]։  Արձանագրութիւններոը կը խօսին նաեւ Առաքեալ Ափոլոնի քարոզներուն մասին [[Կորնթոս]] քաղաքին մէջ։

Յայտնութիւնը (Ս. Յովհաննու) [[Փաթմոս]] կղզին գրուեցաւ։  Մինչեւ Բ․ դարուն վերջերը, Յունաստանի մեծ մասը քրիստոնէութիւնը արդէն ընդունած է։<ref name=":0" /><ref>[http://whc.unesco.org/en/list/942unesco, The Historic Centre (Chorá) with the Monastery of Saint-John the Theologian and the Cave of the Apocalypse on the Island of Pátmos - Փադմոս կղզիին Պատմական  վանական Կեդրոնը եւ Յայտնութեան Քարայրը {{ref-en}} ]</ref>

=== Գաղթականներ եւ Փախստականներ կամ՝ պատսպարեալներ ===
Ի․ դարասկիզբին, յոյները միլիոններով կ՛արտագաղթեն Ամերիկայի ցամաքամասի զարգացած երկիրները, մասնաւորաբար [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]], [[Քանատա]], ինչպէս նաեւ [[Արժանթին]], [[Աւստրալիա]], [[Անգլիա|Մեծն Բրիտանիա]], [[Գերմանիա]]։ Կը ստեղծեն յունական սփիւռքը։[https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/oi-dromoi-tis-megalis-fygis-twn-ellinwn/]

1922-1924 թուականներուն, Փոքր Ասիոյ Աղէտին իբրեւ հետեւանք (յունական  բանակին նահանջ), Յունաստան կ՛ընդունի 1 500 000 յոյն գաղթականներ, որոնց մէջ մօտաւորապէս [[Հայերը Յունաստանի մէջ|100 000 հայեր]]։[https://www.imerodromos.gr/prosfyges-1922/][http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/racism/0_4racism.pdf]

[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Բ. Համաշխարհային պատերազմի]] աւարտին մինչեւ 1960-ական թուականները, Յունաստանի մէջ տիրող անորոշ վիճակին եւ համատարած անգործութեան եւ աղքատութեան պատճառաւ, տասնեակ հազարներով յոյներ (նաեւ քանի մը հազար հայեր) կ'արտագաղթեն դէպի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա.Մ.Ն.]], [[Քանատա]], [[Արժանթին]], [[Գերմանիա]], [[Աւստրալիա]] եւ այլ երկիրներ։

Նոյն ժամանակներուն եւ միեւնոյն պատճառներով, հազարաւոր հայեր Հայաստան կը ներգաղթեն<ref>[http://www.hayrenadardz.org/en/article/amatuni-virabyan Մեծ հայրենադարձութիւնը. հիմնահարցեր եւ խնդիրներ 1946-1948]</ref> եւ կ՛արտագաղթեն մանաւանդ դէպի Ամերիկայի ցամաքամասի զարգացած երկիրները։[http://armenika.gr/koinotita/75-istoria-paroikias/759-----------1922-1950]

1970-ի տասնամեակին կէսերէն մինչեւ 1990 թուականներուն Պոնտոսցիներ եւ քաղաքական պատճառներով երկրէն մեկնած յոյներ եւ այլ, [[Ռուսիա]]յէն, [[Վրաստան]]էն, Չեխիայէն, Ղազաքստանէն եւ նախկին Խորհրդային Միութեան այլ երկիրներէն, նաեւ՝ Թուրքիայէն, Յունաստան կը ներգաղթեն։[https://www.efsyn.gr/politiki/170304_oi-prosfyges-stin-ellada-ehoyn-istoria]
[[Պատկեր:20151029 Inflatable boat with Syrian Refugees Skala Sykamias Lesvos Greece.jpg|մինի|Սուրիոյ պատերազմէն փախստականներ․ հիւսիս արեւելեան էգէականի Լեզվօ կղզի]]
Վերջին տանսամեակներուն, Յունաստան կ՛ընդունի մեծ թիւով փախստական գաղթականներ։ Ըստ FRONTEX-ին, անոնց թիւը [[2012]]-ին կը թուի ըլլալ 1.300.000-1.500.000 (օրինաւոր կամ ապօրինի)։  Ասոնցմէ (ըստ հպատակութեան) 52,7%՝ Ալպանացի (որոնցմէ 189.000 արձանագրուած են իբրեւ յոյն․ հարաւային Ալպանիոյ շրջանէն, որ յոյները կը կոչեն՝ հիւսիսային Իփիրոս), 8,3%՝ Ռումանացի, 3,7%՝ Փաքիստանցի, 3,0%՝ Վրացի։  Նաեւ, 199.101 հոգի Եւրոպայի այլ երկիրներէն, իսկ 4.825՝ անորոշ<ref name="կ">[https://www.protothema.gr/greece/article/901008/oie-hora-proorismou-kai-ohi-dieleusis-prosfugon-i-ellada/ ΟΗΕ για πρόσφυγες: Η Ελλάδα έγινε χώρα προορισμού αντί διέλευσης / Յունաստան, գաղթականներու ընդունման երկիր {{ref-el}}]</ref>։

Նաեւ, 1990 - 2011 Հայաստանի Հանրապետութենէն տնտեսական պատճառներով, լուրջ թիւ մը Յունաստան կ'արտագաղթէ։  Այս արտագաղթը օր ըստ օրէն նուազելով, մինչեւ օրս մը շարունակուի։

Սակայն, Սուրիոյ խառնաշփոթ վիճակէն եւ մանաւանդ ռմբակոծումներուն պատճառաւ, 2014-2015 թուականներէն կը սկսի հարիւր հազարներով գաղթականներու հոսքը դէպի Յունաստան (անոնց միացած են գաղթականներ Իրաքէն եւ Աֆղանիստանէն)․ հոսքը դեռ կը շարունակուի։  Անոնց թիւը՝ 500․000 կտ գերազանցէ։  Այս գաղթականները Յունաստանը կը գործածեն իբրեւ մուտք՝ Եւրոպա, սակայն Եւրոպական մնացեալ երկիրները, շատ դանդաղօրէն եւ քիչ թիւով անոնց կ՛ընդունին։

Յունաստանի 2010-էն սկսած տնտեսական տակնապը, պատճառն է մինչեւ օրս, մօտ 500.000 յոյներու, մասնաւորաբար երիտասարդներու, արտագաղթին։[https://www.tovima.gr/2017/06/02/finance/xwris-epistrofi-500-000-ellines-metanastes/]

== Խոհանոց ==
Յունական խոհանոցը Միջերկրականի աւազանի խոհանոցի բնորոշ օրինակ մըն է։ Փաստուած է, թէ յունական խոհանոցը կը գերազանցէ Միջերկրականի աւազանին այլ երկիրներու խոհանոցներուն․ իր պարզութեամբ ու միաժամանակ ուտեստեղէնի տեսակի հարստութեամբ ու որակով։  Ձէթը, բանջարեղէնները, ընդեղէնները, պտուղները, չոր միրգերը, ձկնեղէնը, կանանչեղէնները եւ համեմունքը՝ շաբաթական հերթականութեամբ կ'օգտագործուին սննդականոնին մէջ։

Յունական խոհանոցին թագաւորը ձէթն է։ Ճաշասեղանի անբաժանելի տարրը։

<center>'''Յունական խոհանոցի ուտեստեղէններ'''</center>

<gallery mode="packed" heights="140">
Պատկեր:Spanikopita Greek dish.jpg|Սփանիքոփիդա
Պատկեր:Pita giros.JPG|Ղիրոս
Պատկեր:Tzatziki meze or appetizer, also used as a sauce.jpg|Ծածիքի
Պատկեր:GreekSalad.jpg|[[Յունական Աղցան]]
Պատկեր:Κοπανιστή 2844.jpg|Օրինակ մը Էգէական Ծովուն կղզիներուն մէջ արտադրուած պանիրներէն
Պատկեր:Tomato fritters of Santorini (Tomatokeftedes).jpg|(Տոմաթօքեֆթետես), լոլիկով պատրաստուած կոլոլիկ․ Էգէական Ծովու կղզիներ
Պատկեր:Fish food, Cyclades.jpg
</gallery>

Յոյներու հպարտութիւնն է նաեւ պանիրը։  Յունաստանին մէջ կը պատրաստուի մօտ 50 պանիրի տեսակ։  Յոյներն աշխարհին մէջ ամենաշատ պանիր օգտագործողներն են՝ իւրաքանչիւր յոյն տարեկան մօտ 25 քիլօ պանիր մը սպառէ։

Շատ տարածուած է նաեւ միսը։ Նախապատւութիւնը կը տրուի խոզի, ոչխարի եւ այծի միսին։

Ճաշատեսակները բազմաթիւ են։ Հանրածանօթ են՝ փասթիցիոն,  մուսաքան, խորովածը եւ ամէն տեսակի խմորափլիթները։

== Տե՛ս նաեւ ==
[[Քոքինիոյ հայկական գաղութ]]

[[Աթէնք]]

[[Փիրէա]]

[[Սելանիկ]]

[[Լատինական կայսրութիւն]]

[[Պոնտոս]]

== Աղբիւրներ ==
* Spices and Seasonings:A Food Technology Handbook - Donna R. Tainter, Anthony T. Grenis, p.&nbsp;223 Միջերկրականի խոհանոցը {{ref-en}}
* Chrissa Paradissis, Le Meilleur Livre de cuisine grecque, Efstathiadis, coll. « grecque » (no 1). Յունական Խոհանոցը {{ref-fr}}
*The Religion of Greece in Prehistoric Times, στο («Sather Classical Lectures», Vol. XVII.) University of California Press, Berkeley and Los Angeles - Յունաստանի Կրօնը նախնադարեան շրջաններուն
*Πράξεις των Αποστόλων, κεφάλαια 16, 17, 18 - κείμενο Αντωνιάδη 1904 - Առաքեալներուն արձանագրութիւններ, Անտոնիատիս -  գլուխներ 16, 17, 18 -  1904

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանտուփ}}

== Արտաքին յղումներ ==
* [http://armenika.gr/koinotita/75-istoria-paroikias/609-i-parousia-ton-armenion-ston-elladiko-xoro-meros-b Από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εώς και σήμερα] / Հայ գաղթականներ Յունաստան, Արմենիքա պարբերաթերթ {{ref-el}}
* [https://slate.com/news-and-politics/2005/08/what-s-with-the-greek-shipping-magnates.html So Many Greek Shipping Magnates …] / Յունական նաւուժի ներդրումներ {{ref-en}}
* [http://users.ntua.gr/laser/odika.pdf 130 ΧΡΟΝΙΑ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΜΠ ΜΗΤΕΡΑ – ΤΡΟΦΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ] / Յունաստանի Երթեւեկութեան ցանցը {{ref-el}}
* [https://hellasjournal.com/2019/01/neo-istoriko-rekor-gia-ton-toyrismo-to-2018-esoda-16-dis-kai-33-ekat-diethneis-afixeis/ Νέο ιστορικό ρεκόρ για τον Τουρισμό το 2018: Έσοδα 16 δισ. και 33 εκατ. διεθνείς αφίξεις] / Զբօսաշրջիկներուն Յունաստան այցելութեան թիւը 2018{{ref-el}}
* [http://www.oryktosploutos.net/2015/08/2013-2014_20.html#.Vd7SW_ntmkp  Յունաստանի հանքային հարստութիւնը] {{ref-el}}
* [https://www.tanea.gr/2013/04/05/greece/aktinografia-sta-koitasmata-petrelaioy-se-ionio-kai-kriti/ Յունաստանի քարիւղի պահեստը Յոնիական Ծովէն մինչեւ Կրետէ] {{ref-el}}
* [https://www.tovima.gr/2008/11/24/politics/o-polemos-toy-petrelaioy-sto-aigaio/ Քարիւղի համար վէճեր] {{ref-el}}
* [http://asbarez.com/arm/204469/%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81-%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A8-%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AB%D6%80%D5%A1%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%B3%D5%A1%D5%B6/ Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ Յունահայոց Թեմ]{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 
* [http://www.idea6fp.uw.edu.pl/pliki/POES_Greece_PB_3.pdf Գաղթականութեան քաղաքականութիւն Migration policy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130923025433/http://www.idea6fp.uw.edu.pl/pliki/POES_Greece_PB_3.pdf |date=2013-09-23 }} {{ref-en}}
* [https://europa.eu/european-union/about-eu/agencies/frontex_en FRONTEX] {{ref-en}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=931NIQ_PZS8&t=6s Յունաստանի Նախագահական Պահակագունդի տողանցքը, Անկախութեան Ազգային Տօնին առթիւ, 25-3-2019]{{ref-el}}
{{Արտաքին յղումներ}}

[[Ստորոգութիւն:Յունաստան]]
[[Ստորոգութիւն:Եւրոպական Միութեան անդամ երկրներ]]
[[Ստորոգութիւն:Եւրոպայի երկրներ]]
[[Ստորոգութիւն:Եւրոպական Միութեան անդամ երկիրներ]]
[[Ստորոգութիւն:Երկիրներ այբբենական կարգով]]