Սաուդյան Արաբիա

المملكة العربية السعوديةno al-Mamlakah al-ʿArabīyah as-Saʿūdīyah Սաուդյան Արաբիայի թագավորություն
Դրոշ Զինանշան
Նշանաբան՝ لا إله إلا الله، محمد رسول الله 'Lā ʾilāha ʾillāl–lāh, Muhammadun rasūl allāh' «Չկա այլ աստված Ալլահից բացի, իսկ Մուհամմադը նրա առաքյալն է»: (Շահադա)
Ազգային օրհներգ՝ النشيد الوطني السعودي "an-Našīd al-Waṭanī as-Saʻūdī" «Սաուդյան Արաբիայի ազգային օրհներգ»
Սաուդյան Արաբիա դիրքը
Մայրաքաղաք		Ալ-Ռիադ
Ամենամեծ քաղաք		Ալ-Ռիադ
Պետական լեզուներ		արաբերեն
Կառավարում		Ունիտար պետություն, իսլամական պետություն, բացարձակ միապետություն
-	Սաուդյան Արաբիայի թագավոր	Սալման Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդ
-	Սաուդյան Արաբիայի թագաժառանգ	Մուհամմադ իբն Սալման ալ Սաուդ
Հիմնադրում
-	Թագավորության հիմնադրում	1932 թվականի սեպտեմբերի 23
-	ՄԱԿ-ի անդամակցություն	1945 թվականի հոկտեմբերի 24
-	Ներկայիս սահմանադրություն	1992 թվականի հունվարի 31
-	Ճանաչում	1927 թվականի մայիսի 20
-	Թագավորության միավորում	1932 թվականի սեպտեմբերի 23
Տարածք
-	Ընդհանուր	2,149,690 կմ²  (12-րդ)
-	Ջրային (%)	0.7
Բնակչություն
-	2018 նախահաշիվը	33,000,000  (40-րդ)
-	Խտություն	15 /կմ² (216-րդ) 38.8 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2019 գնահատում
-	Ընդհանուր	$1.924 տրիլիոն (14-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$56,817 (12-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)		2019 գնահատում
-	Ընդհանուր	$762.259 միլիարդ (18-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$22,507 (35-րդ)
ՄՆԶԻ (2017)		0.853 (38-րդ)
Արժույթ		Սաուդյան ռիյալ (SAR)
Ժամային գոտի		AST (ՀԿԺ+3)
-	Ամռանը (DST)	(ՀԿԺ+3)
Ազգային դոմեն		.sa
Հեռախոսային կոդ		+966

Սաուդյան Արաբիան 1914 թվականին

Սաուդյան Արաբիա (/ˌsɔːdi əˈreɪbiə/ ( ), /ˌsaʊ-/ ( ); արաբ․՝ السعودية‎‎ as-Saʿūdīyah), պաշտոնապես հայտնի է որպես Սաուդյան Արաբիայի թագավորություն (KSA; արաբ․՝ المملكة العربية السعودية‎‎ al-Mamlakah ʿArabīyah as-Saʿūdīyah, pronunciation ), պետություն Արևմտյան Ասիայում, որը գրավում է Արաբական թերակղզու մեծ մասը։ Սաուդյան Արաբիան Միջին Արևելքի ինքնիշխան ամենամեծ պետությունն է 2,150,000 կմ² տարածքով, իսկ Արաբական աշխարհում երկրորդ ամենամեծ պետությունն է՝ իր մեծությամբ զիջելով միայն Ալժիրին, Ասիայում հինգերորդն է, իսկ աշխարհում՝ 12-րդը։ Սաուդյան Արաբիան հյուսիսից սահմանակից է Հորդանանին և Իրաքին, հյուսիս-արևելքից՝ Քուվեյթին, արևելքից՝ Կատարին, Բահրեյնին և Արաբական Միացյալ Էմիրություններին, հարավ-արևելքից՝ Օմանին և հարավից՝ Եմենին. Սաուդյան Արաբիան Իսրայելից և Եգիպտոսից բաժանվում է Աքաբայի ծոցով։ Սաուդյան Արաբիան միակ պետությունն է, որն ունի ափամերձ շրջաններ և՛ Կարմիր ծովի մոտակայքում, և՛ Պարսից ծոցի, իսկ նրա տարածքի մեծ մասը կազմված է չոր անապատային հողերից, հարթավայրերից և լեռներից։ 2018 թվականի հոկտեմբերի տվյալներով Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը Միջին Արևելքում ամենամեծն է, իսկ աշխարհում՝ 18-րդը։ Սաուդյան Արաբիայի բնակչության մեծամասնությունը երիտասարդներ են՝ 33.4 միլիոն բնակչության 50 %-ը կազմում են մինչև 25 տարեկանները։

Սաուդյան Արաբիայի ներկայիս տարածքը հնագույն բազմաթիվ մշակույթների և քաղաքակրթությունների օրրանն է եղել։ Սաուդյան Արաբիայի նախապատմությունը պահպանել է մարդկության ամենավաղ գործունեության հետքերը։ Աշխարհի երկրորդ ամենամեծ կրոնը՝ իսլամը, ծագել է ժամանակակից Սաուդյան Արաբիայի տարածքում։ 7-րդ դարի սկզբներին իսլամի մարգարե Մուհամմադը համախմբել է Արաբիայի ժողովրդին և ստեղծել իսլամական կրոնական մեկ ընդհանրություն։ 632 թվականին նրա մահից հետո Մուհամմադի հետևորդները արագորեն ընդարձակել են մուսուլմանական վերահսկողության տակ գտնվող տիրույթների սահմանները, որը դուրս է եկել Արաբիայի տարածքից՝ մի քանի տասնամյակների ընթացքում ընդգրկելով լայնածավալ տիրույթներ (արևմուտքում Պիրենեյան թերակղզուց մինչև արևելքում ժամանակակից Պակիստան)։ Արաբական արքայատոհմերը, որոնք ձևավորվել են ժամանակակից Սաուդյան Արաբիայում, հիմնադրել են Ռաշիդունների (632–661), Օմայյանների (661–750), Աբբասյանների (750–1517) և Ֆաթիմյանների (909–1171) խալիֆայությունները, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ արքայատոհմեր Ասիայում, Աֆրիկայում և Եվրոպայում։

Ներկայիս Սաուդյան Արաբիայի տարածքը կազմված է 4 հիմնական շրջաններից՝ Հիջազ, Նաջդ և Արևելյան Արաբիայի (Ալ-Ահսա) և Հարավային Արաբիայի (Ասիր) որոշ հատվածներ։ Սաուդյան Արաբիայի թագավորությունը հիմնադրվել է 1932 թվականին իբն Սաուդի կողմից։ 1902 թվականին սկսված արշավանքների արդյունքում գրավելով Ռիադը՝ իր ընտանիքի նախնիների՝ Սաուդների տունը, նա կարողացել է միավորել 4 շրջանները մեկ պետության կազմում։ Այդ օրից ի վեր Սաուդյան Արաբիան եղել է իսլամիստական բռնապետները կողմից ժառանգաբար ղեկավարող ամբողջատիրական բացարձակ միապետություն։ Սուննի իսլամի ծայրահեղ պահպանողական վահաբիական կրոնական շարժումը եղել է «Սաուդական մշակույթի գերիիշխող տարրը», որի համաշխարհային տարածումը ֆինանսավորվում է գազի և նավթի առևտրով։ Սաուդյան Արաբիան հաճախ նաև կոչվում է «Երկու սրբազան մզկիթների երկիր»՝ նկատի ունենալով ալ-Հարամ մզկիթը Մեքքայում և ան-Նաբավի մզկիթը Մադինայում, որոնք երկուսն էլ իսլամի սրբազան վայրերից են։ Պետության պաշտոնական լեզուն արաբերենն է։

Նավթը հայտնաբերվել է 1938 թվականի մարտի 3-ին, որին հաջորդել են Արևելյան նահանգում մի շարք այլ հայտնագործություններ։ Այդ օրից ի վեր Սաուդյան Արաբիան դարձել է աշխարհում երկրորդ ամենախոշոր նավթարդյունահանող (զիջելով ԱՄՆ-ին) և աշխարհի ամենամեծ նավթ արտահանող պետությունը՝ իր վերահսկողության տակ ունենալով աշխարհում երկրորդ ամենամեծ նավթային պաշարները և 6-րդ ամենամեծ գազային պաշարները։ Թագավորությունը համարվում է Համաշխարհային բանկի բարձր եկամուտ ունեցող պետություն իր Մարդկային զարգացման ինդեքսով և միակ արաբական պետություն է, որը Մեծ քսանյակի խոշոր տնտեսություններից մեկն է։ Պետությունները բազմաթիվ պատճառներով քննադատության առարկա է դարձել՝ կանանց նկատմամբ վերաբերմունքը, հաճախ արտադատական մահապատիժը, պետության կողմից հովանավորվող խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների և աթեիստների նկատմամբ, Եմենի քաղաքացիական պատերազմում իր դերակատարումը, իսլամական ահաբեկիչների հովանավորությունը և շարիաթական օրենքների ծայրահեղական մեկնաբանությունը։ Որպես բացարձակ միապետությունը՝ թագավորությունն ունի աշխարհի երրորդ ամենաբարձր ռազմական ծախսերը և, ըստ Ստոկհոլմի միջազգային խաղաղության հետազոտությունների ինստիտուտի, 2010-2014 թվականների ընթացքում Սաուդյան Արաբիան աշխարհում երկրորդ ամենաշատ զենք ներկրող պետությունն է։ Սաուդյան Արաբիան համարվում է տարածաշրջանային հզոր ուժ։ Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի հետ մեկտեղ այն նաև Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպության և Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպության ակտիվ անդամ է։

Ծագումնաբանություն

Հիջազի և Նաջդի թագավորությունների միավորումից հետո 1932 թվականի սեպտեմբերի 23-ին արքայական հրովարտակով Աբդուլազիզ աս-Սաուդի (Իբն Սաուդ) կողմից ստեղծված նոր պետությունը կոչվել է al-Mamlakah al-ʻArabīyah as-Suʻūdīyah (արաբ․՝ المملكة العربية السعودية)։ Չնայած արաբերեն այս անունը թարգմանվում է «Սաուդյան Արաբիայի թագավորություն», սակայն այն բառացիորեն նշանակում է «Սաուդյան արաբական թագավորություն» կամ «Արաբ Սաուդական թագավորություն»։

Սաուդ բառը ծագում է պետության արաբերեն անվան աս-Սուուդիյահ մասից, որը նիսբա անունով հայտնի ածականի մի տեսակ է, որը ձևավորվում է Սաուդական արքայական ընտանիքի տոհմական անունից՝ աս-Սաուդ (արաբ․՝ آل سعود‎‎): Սրանով յուրահատուկ իմաստ է հաղորդվում, որով, փաստորեն, ստացվում է, որ պետությունը արքայական ընտանիքի սեփականությունն է։ Աս-Սաուդը արաբերեն անուն է, որը ձևավորվում է նախնու անվանն Ալ ավելացնելով, որը նշանակում է «ինչ-որ մեկի ընտանիք» կամ «ինչ-որ մեկի տուն»։ Աս-Սաուդի պարագայում այս նախնին 18-րդ դարում արքայատոհմի հիմնադիր Մուհամմադ բին Սաուդն է։

Պատմություն

Նախապատմություն

Որոշ տվյալների համաձայն Արաբական թերակղզին բնակեցված է եղել 125 հազար տարի առաջ։ Այժմ տեսակետ կա, որ առաջին ժամանակակից մարդիկ, ովքեր շարժվել են Ասիայով արևելք, հեռացել են Աֆրիկայից շուրջ 75 հազար տարի առաջ՝ կտրելով Բաբ էլ-Մանդեբի նեղուցը, որը միավորում է Աֆրիկայի հրվանդանը և Արաբիան։ Արաբական թերակղզին դիտարկվում է որպես հոմինինների էվոլյուցիայի և տարածման հիմնական կենտրոն։ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանում Արաբիան ծայրահեղ անկայունության շրջան է անցել, որը հանգեցրել է ժողովրդագրական և էվոլուցիոն խիստ փոփոխությունների։ Արաբիան հարուստ է Ստորին պալեոլիթի շրջանի նմուշներով և Օլդվանի նման վայրերի քանակը շրջանում ցույց են տալիս այն կարևոր դերը, որ Արաբիան խաղացել է Եվրասիայի՝ հոմինինների վաղ գաղութացման մեջ։

Մարդակերպ ստելա (մ․թ․ա․ 4-րդ հազարամյակ), ավազաքար, 57x27 սմ, Էլ-Մաաքիր-Քարյաթ ալ-Քաֆա (Ազգային թանգարան, Ռիադ)

Նեոլիթի ժամանակաշրջանում հանրահայտ մշակույթները, ինչպես օրինակ ալ-Մագարը, որի կենտրոնը ժամանակակից հարավարևմտյան Նաջդն է, ծաղկում ապրեցին։ Ալ-Մագարը մարդկային մտքի և ձեռագործական հմտությունների մեջ «նեոլիթական հեղափոխություն» կարող է համարվել։ Մշակույթը բնորոշվում է մի շարք հատկանիշներով՝ աշխարհում կենդանիների առաջին լայնամասշտաբ ընտելացումը, մասնավորապես ձիերի, նեոլիթական շրջանում կատարվել է հենց այստեղ։ Բացի ձիերից, այլ կենդանիներ ևս՝ ոչխար, այծ, շուն, հատկապես սալյուկի ցեղի, ջայլամ, բազե և ձուկ, հայտնաբերվել են քարե արձանների և ժայռապատկերների տեսքով։ Ալ-Մագարի արձանները կառուցված էին տեղական քարից, և դրանք, թվում է, թե տեղադրված են կենտրոնական շինությունների վրա, որոնք կարող են բնակիչների համար հասարակական կամ կրոնական նշանակություն ունենալ։

2017 թվականի նոյեմբերին հարավարևմտյան Սաուդյան Արաբիայի բլրոտ շրջան Շուվայմիսում հայտնաբերվել են որսորդական պատկերներ, որոնք ցույց են տալիս ընտելացված շների, որոնք նման են քանանական շանը և ունեն ձգափոկեր։ Այս ժայռապատկերները 8000 տարվա պատմություն ունեն և համարվում են աշխարհում շների ամենահին պատկերումները։

Մ․թ․ա․ 4-րդ հազարամյակի վերջին Արաբիան թևակոխել է բրոնզե դարը կատարված կտրուկ փոփոխություններից․ մետաղները լայնորեն օգտագործվում էին, և այս ժամանակաշրջանը բնորոշվում էր իր երկու մետր բարձրությամբ գերեզմաններով, որին աստիճանաբար հետևել են բազմաթիվ տաճարները, որոնք ներառում էին նաև ճարտարապետական առանձին շինություններ, որոնք ներկված էին կարմիր։

Նախաիսլամական շրջան

Երկրպագող ծառայի արձանը (մ․թ․ա․ 2500 թվական), բարձրությամբ մեկ մետր է, որն ավելին է, քան միջագետքյան կամ հարապպական ամենաբարձր արձանները։

Դոսարիայում հայտնաբերված խեցեղենի ուսումնասիրությունների արդյունքում կարծիք է ստեղծվել, որ Սաուդյան Արաբիայում վաղ նստակյաց մշակույթները եղել են դեռևս Ուբայդիների ժամանակաշրջանում։ Այս հայտնագործության սկզբնական հետազոտություններից եզրակացվել է, որ Սաուդյան Արաբիայի արևելյան շրջանները եղել են Միջագետքի վաղ շրջանի բնակիչների հայրենիքը և ավելին՝ շումերների նախահայրենիքը։ Սակայն Ջոան Օութսի նման հետազոտողները հնարավորություն են ունեցել տեսնել ուբայդիական շրջանի շերտերը Արաբիայի արևելքում և արդյունքում եզրակացրել են, որ այդ շերտերը ուբայդիական շրջանի վերջին երկու փուլերն են ներկայացնում, մինչդեռ բավականին շատ օրինակներ դասակարգվել են որպես ուբայդիական 3-րդ կամ ուբայդիական 2-րդ շրջանների նմուշներ։ Ուստի այն տեսակետը, որ Սաուդյան Արաբիայի գաղութարարները գաղթել են դեպի հարավային Միջագետք և հիմնադրել տարածաշրջանի առաջին նստակյաց մշակույթը, հերքվել է։

Կլիմայական փոփոխությունները և սկսված անապատացման գործընթացը վերջ են դրել վերաբնակեցման այս փուլին, քանի որ հնագիտական շատ քիչ փաստեր կան դրան հաջորդող հազարամյակների վերաբերյալ։ Վերաբնակեցման շրջանը վերսկսվել է Դիլմունի ժամանակաշրջանում՝ 3-րդ հազարամյակի սկզբներին։ Ուրուկից պահպանված արձանագրությունները վերաբերում են մի վայրի, որը կոչվում էր Դիլմուն. այն որոշ դեպքերում ասոցացվել է պղնձի հետ, և ավելի ուշ շրջանում հանդիսացել է փայտանյութի աղբյուր, որն արտահանվել է Միջագետքի հյուսիս։ Մի շարք գիտնականներ առաջարկել են այն տեսակետը, որ Դիլմունը սկզբնապես եղել է Սաուդյան Արաբիայի արևելյան նահանգ, որը կապված է եղել դիլմունների խոշոր բնակավայրերի՝ Ումմ ան-Նուսիի և Ում առ-Ռամադի, ինչպես նաև ափամերձ Թարութի հետ։ Շատ հավանական է, որ Թարութի կղզին եղել է Սիլմունի մայրաքաղաքը և հիմնական նավահանգիստը։ Միջագետքյան մակագրված կավե տախտակները վկայում են, որ Դիլմունի վաղ շրջանում գոյություն է ունեցել հիերարխիական յուրահատուկ քաղաքական կառուցվածք։ 1966 թվականին Թարութում կատարված հողային աշխատանքները բացահայտել են յուրօրինակ արձաններ, որոնք դիլմունիթների ժամանակաշրջանին են պատկանում (մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի կեսեր)։ Արձանը կառուցված է եղել Դիլմունի գեղարվեստական սկզբունքների վրա միջագետքյան ուժեղ ազդեցությամբ։

Մինչև մ.թ.ա. 2200 թվականը անհայտ պատճառներով Դիլմունի կենտրոնը տեղափոխվել է Թարութից և նույնիսկ Սաուդյան Արաբիայից դեպի Բահրեյն։ Արդյունքում առաջին անգամ Բահրեյնում հայտնվել են զարգացած բնակավայրեր, որտեղ հայտնաբերվել են տաճարային համալիրներ և հազարավոր գերեզմանաթմբեր, որոնք թվագրվում էին հենց այդ շրջանով։

Մարական 5 թագավորների սպանությունը Իսրայելի կողմից (1728 թվականի Figures de la Bible նկարազարդում)

Ավելի ուշ բրոնզի դարում Սաուդյան Արաբիայի հյուսիսարևմտյան հատվածում գտնվող և պատմականորեն արձանագրված մարդիկ ու հողերը փաստագրված են Աստվածաշնչում։ Մարաստանը, որի կենտրոնը Թաբուքում էր, ձգվել է հյուսիսում Վադի Արաբիայից մինչև հարավ՝ ալ-Վեջդ։ Մարաստանը մայրաքաղաքը Քուրայահն է․ այն կազմված է 35 հեկտար տարած ընդգրկող ամրացված միջնաբերդից, իսկ դրանից ներքև գտնվում է 15 հեկտար տարածքով պարսպապատ բնակավայրը։ Մայրաքաղաքում բնակվել է ավելիք քան 10-12 հազար մարդ։ Մարաստանցիները նկարագրված են աստվածաշնչյան երկու խոշոր իրադարձություններում, որոնք վերաբերում են Մարաստանի հետ Իսրայելի երկու պատերազմներին, որոնք տեղի են ունեցել մ․թ․ա․ 11-րդ դարի սկզբին։ Քաղաքականապես ներկայացվում է, որ մարաստանցիները 5 թագավորների կողմից (Էվի, Ռեքեմ, Ցուր, Հուր և Ռեբա) ղեկավարվող կառույցը ապակենտրոնացրել են, պարզ է դառնում, որ անունները մարական կարևոր բնակավայրերի տեղանուններ են։ Տարածված տեսակետ է, որ մարերը ներկայացրել են ցեղերի համադաշնություն, որի նստակյաց հատվածը հաստատվել է Հիջազում, մինչդեռ քոչվոր հատվածները արածացրել են իրենց կենդանիներին այնպիսի հեռավոր տարածքներում, ինչպիսին Պաղեստինն է, և նույնիսկ երբեմն կողոպուտներ են կատարել։ Քոչվոր մարերը ուղտերի ընտելացման մեջ եղել են իր առաջիններից մեկը, որը հնարավորություն է տվել երթևեկել տարածաշրջանի բարդ տեղանքում։
Մ․թ․ա․ 7-րդ դարի սկզբներին Արաբիայի հյուսիսարևմտյան թատերաբեմում ձևավորվել է մի նոր թագավորություն։ Այն սկզբում Դեդանի շեյխությունն էր, իսկ ավելի ուշ վերածվել է Լիհյան ցեղի թագավորության։ Պետական ղեկավարի՝ Լիհյանի թագավորի մասին ամենավաղ հիշատակումը թվագրվում է մ․թ․ա․ 6-րդ դարի կեսերով։ Թագավորության փոփոխության արդյունքում Դեդանը փոքրիկ քաղաք-պետությունից, որի իշխանությունը տարածվում էր միայն քաղաքի պարիսպներից ներս, վերածվել է հսկայական տիրույթներ ընդգրկող թագավորության, որն էլ Լիհյան քաղաքակրթության գագաթնակետն է եղել։ Երրորդ պետությունը եղել է մ․թ․ա․ 3-րդ դարի սկզբին, որի ընթացքում տնտեսական բում է եղել հյուսիսի և հարավի միջև, որով էլ Լիհյանը վերածվել է քարավանային ճանապարհի վրա իր ռազմավարական դիրքով ազդեցիկ ուժ։

Ալ-Ուլայից հսկայական արձան (մ․թ․ա․ 6-4-րդ դարի), որն ունի Լիհյանի թագավորության ճարտարապետությանը բնորոշ տարրեր․ օրիգինալ արձանը սպիտակ է ներկված եղել։

Լիհյանը հզոր և լավ կազմակերպված արաբական հնագույն թագավորություն էր, որը տնտեսական և մշակութային կարևոր դերակատարում ուներ Արաբական թերակղզու հյուսիսարևմտյան շրջանում։ Լիհյանի թագավորությունը ձգվում էր հարավում Յասրիբից մինչև հյուսիսում Լևանտ։ Պատմականորեն Աքաբայի ծոցը կոչվել է Լիհյանի ծոց։ Սա Լիհյանի ունեցած հսկայական ազդեցության ապացույցն է։

Մ․թ․ա․ շուրջ 65 թվականին Հեգրայի գրավումից և Թայմա ու մ․թ․ա․ 9 թվականին Դեդան մայրաքաղաքի արշավից հետո լիհյանները հայտնվել են նաբաթեացիների տիրապետության տակ։ Արաբիայի հյուսիսում բավականին շատ տիրույթներ են եղել նաբաթեացիների տիրապետության տակ մինչև Հռոմեական կայսրության կողմից դրանց գրավումը։

Միջնադար և իսլամի վերելք

Հիմնական հոդված՝ Խալիֆայություն

Իսլամի ի հայտ գալուց կարճ ժամանակ առաջ Սաուդյան Արաբիայի մեծ մասը, բացի առևտրային բնակավայրերից (օրինակ՝ Մեքքան և Մադինան), բնակեցված է եղել քոչվոր անասնապահ ցեղային խմբերով։ Իսլամի առաքյալ Մուհամմադը ծնվել է Մեքքայում մոտավորապես 571 թվականին։ 7-րդ դարի սկզբին Մուհամմադը միավորել է թերակղզու տարբեր ցեղերի և ստեղծել իսլամական մեկ ընդհանուր կրոնական միություն։ 632 թվականին իր մահից հետո իր հետևորդները արագորեն ընդարձակել են մուսուլմանական ղեկավարության տիրապետության տակ գտնվող տիրույթները նաև Արաբիայի սահմաններից դուրս՝ մի քանի տասնամյակի ընթացքում գրավելով աննախադեպ հսկայական տարածքներ (արևմուտքում Պիրենեյան թերակղզուց մինչև արևելքում ներկայիս Պակիստան)։ Արաբիան շուտով վերածվեց մուսուլմանական աշխարհի քաղաքականապես ծայրամասային շրջան, քանի որ ուշադրությունը կենտրոնացավ ավելի ընդարձակ և նոր նվաճված տարածքների վրա։

Արաբական դինաստիաները, որոնք ծագել են ժամանակակից Սաուդյան Արաբիայում և մասնավորապես Հիջազում, հիմնադրել են Ռաշիդուն (632–661), Օմայյան (661–750), Աբբասյան (750–1517) և Ֆաթիմյան (909–1171) խալիֆայությունները։

Իր հզորության գագաթնակետին Օմայյան խալիֆայությունը (661–750) ընդգրկել է (4,300,000 մ²) տարածք 62 միլիոն բնակչությամբ ( աշխարհի բնակչության 29%-ը),․ այն պատմության մեջ ամենամեծ կայսրություններից մեկն է եղել թե՛ բնակչության թվով, թե՛ տարածքով։ Այն շատ ավելի մեծ է եղել, քան պատմության մեջ ցանկացած այլ կայսրություն։

10-րդ դարից մինչև 20-րդ դարը Մեքքան և Մադինան եղել են արաբ տեղական կառավարչի՝ Մեքքայի շերիֆի վերահսկողության տակ, սակայն հիմնականում շարիֆը ենթարկվում էր Բաղդադում, Կահիրեում կամ Կ․Պոլսում հիմնված իսլամական կայսրություններից մեկին։ Այն շրջանները, որոնց վրա էլ ստեղծվել է Սաուդյան Արաբիան, հետ է դարձել ավանդական ցեղային կառավարման։

Բադրի ճակատամարտ, 624 թվականի մարտի 13։

Գրեթե ողջ 10-րդ դարի ընթացքում իսմայիլական շիա քարմաթիանները եղել են Պարսից ծոցի ամենահզոր ուժը։ 930 թվականին նրանք կողոպտել են Մեքքան՝ անարգելով մուսուլմանական աշխարհը, մասնավորապես գողացել են Սև քարը։ 1077-1078 թվականներին Աբդուլլահ բին Ալի Ալ Ույունի անունով արաբ շեյխը Մեծ սելջուկյան կայսրության աջակցությամբ պարտության է մատնել քարմաթիաններին Բահրեյնում և ալ-Հասայում, որից հետո էլ հիմք է դրել Ույունների դինաստիային։ Ույունների էմիրությունը ավելի ուշ նվաճողական արշավանքների արդյունքում ձգվել է Նադջից մինչև Սիրիական անապատ։ 1253 թվականին նրանք գահընկեց են արվել Ուսֆուրիդների կողմից։ Ուսֆուրիդների իշխանությունը թուլացել է այն բանից հետո, երբ 1320 թվականին Հորմուզի պարսիկ կառավարիչները գրավել են Բահրեյն ու Կատիֆը։ 14-րդ դարում Հորմուզի վասալները՝ Ջարվանիդների շիական դինաստիան իր ղեկավարության տակ է վերցրել Արաբիայի արևելյան շրջանները։ 15-րդ դարում Ջաբրիդները գահընկեց են արել Ջարվանիդներին և եկել իշխանության։ Դրանից հետո երկու տասնամյակ նրանք բախումներ են ունեցել Հորմուզի հետ տարածաշրջանում տնտեսական եկամտի համար մինչև 1507 թվականին համաձայնվել են հարկ վճարել։ Ալ-Մունթաֆիք ցեղը ավելի ուշ գրավել է տարածաշրջանը և դարձել օսմանյան սյուզերեն իշխանություն։ 17-րդ դարում խալիդ ցեղը ապստամբել է նրանց դեմ և վերցրել վերահսկողությունն իր ձեռքը։ Նրանց իշխանությունը իր հզորության գագաթնակետին տարածվում էր Իրաքից Օման, և ավելի ուշ նրանք ևս հայտնվել են օսմանյան տիրապետության տակ։

Օսմանյան Հիջազ

16-րդ դարում օսմանցիները կարողացել են իրենց կայսրությանը կցել նաև Կարմիր ծովն ու Պարսից ծոցը (Հիջազ, Ասիր և Ալ-Ահսա) և այդ տարածքի վրա իրենց ինքնիշխանությունը հաստատել։ Նպատակն էր խանգարել պորտուգալական փորձերը՝ հարձակվելու Կարմիր ծովի (հետևաբար նաև Հիջազը) և Հնդկական օվկիանոսի վրա։ Այս տարածքների նկատմամբ օսմանյան վերահսկողության մակարդակը տարբերվել է հաջորդ 4 դարերի ընթացքում՝ պայմանավորված կայսրության կենտրոնական իշխանության հզորությամբ և թուլությամբ։

Սաուդական դինաստիայի հիմնադրում

Սաուդական արքայական ընտանիքի, որը հայտնի է աս-Սաուդ անունով, ծագումը տեղի է ունեցել Նաջդում՝ կենտրոնական Արաբիայում, 1744 թվականին, երբ դինաստիայի հիմնադիր Մուհամմադ բին Սաուդը միավորել է իր ուժերը կրոնական առաջնորդ Մուհամմադ իբն Աբդ ալ-Վահաբիի՝ Վահաբիական շարժման հիմնադրի հետ (վահաբիականությունը սուննի իսլամի խիստ մաքրակրոն ուղղություն է)։ 18-րդ դարում ձևավորված այս դաշինքը դարձել է գաղափարախոսական հենարան սաուդական արշավանքների համար և շարունակում է այսօր էլ մնալ Սաուդյան Արաբիայի դինաստիական կառավարման հիմքը։

Սաուդական առաջին պետությունը ստեղծվել է 1744 թվականին Ռիադի տարածքում, որը արագորեն ընդարձակվել է և կարճ ժամանակում իր տիրապետության տակ առել Սաուդյան Արաբիայի ողջ տարածքը՝ 1802 թվականին գրավելով Քերբելան և 1803 թվականին՝ Մեքքան, սակայն այն ոչնչացվել է 1818 թվականին Եգիպտոսի օսմանյան փոխարքա Մուհամմադ Ալի փաշայի կողմից։ Սաուդական ավելի փոքր երկրորդ պետությունը գտնվում էր հիմնականում Նաջդում և ստեղծվել էր 1824 թվականին։ 19-րդ դարի ընթացքում աս-Սաուդը պայքարել է մեկ այլ արաբական իշխող ընտանիքի՝ առ-Ռաշիդի հետ՝ Սաուդյան Արաբիայի տիրույթների համար։ Մինչև 891 թվականը առ-Ռաշիդը հաղթանակ է տարել, իսկ աս-Սաուդը վտարվել է Քուվեյթ։

20-րդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունը շարունակում էր իր գերիշխանությունը պահպանել թերակղզու մեծ մասի վրա։ Արաբիան ղեկավարում էին ամենատարբեր ցեղերի առաջնորդները, իսկ Մեքքայի շերիֆը նախապատվություն էր տալիս և իշխում էր Հիջազի վրա։ 1902 թվականին Աբդուլ Ռահմանի որդի Աբդուլ Ազիզը, ով հետագայում հայտնի է դարձել Իբն Սաուդ անունով, վերագրավել է Ռիադը՝ աս-Սաուդներին հետ բերելով Նաջդ։ Իբն Սաուդը ստացել է իխվանի՝ Ֆայսալ ալ-Դավիշի կողմից ղեկավարվող և վահաբիականությունից ոգեշնչված ցեղային զորքի աջակցությունը, որը 1912 թվականին իր հիմնադրումից հետո արագորեն աճել է։ 1913 թվականին վերջիններիս օգնությամբ Իբն Սաուդը կարողացել է օսմանցիներից խլել ալ-Ահսան։

Աբդուլազիզ իբն Սաուդը՝ Սաուդյան Արաբիայի հիմնադիր հայրն ու առաջին թագավորը։

1916 թվականին Մեծ Բրիտանիայի (որը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կռվում էր օսմանցիների դեմ) աջակցությամբ և խրախուսմամբ Մեքքայի շերիֆ Հուսեյն բին Ալին ղեկավարել է պանարաբական ապստամբություն, որն ուղղված էր Օսմանյան կայսրության դեմ, և նպատակն էր ստեղծել մեկ միասնական արաբական պետություն։ Չնայած 1916-1918 թվականների Արաբական ապստամբությունը ձախողվել է՝ Անտանտի պետությունների հաղթանակը Առաջին համաշխարհային պատերազմում պատճառ է դարձել Օսմանյան կայսրության վերացմանն ու Արաբիայում նրանց վերահսկողության դադարեցմանը։

Իբն Սաուդը խուսափել է Արաբական ապստամբությանը մասնակցելուց և դրա փոխարեն շարունակել է իր պայքարը առ-Ռաշիդների հետ։ Վերջինիս վերջնական պարտությունից հետո 1921 թվականին նա ստացել է Նաջդի սուլթան տիտղոսը։ Իխվանի աջակցությամբ 1924-1925 թվականներին նա կարողացել է գրավել Հիջազը, իսկ 1926 թվականի հունվարի 10-ին իրեն հռչակել է Հիջազի թագավոր։ Մեկ տարի անց նա ավելացրել է նաև Նաջդի թագավոր տիտղոսը։ Հաջորդ 5 տարիների ընթացքում նա կառավարել է իր երկու թագավորություններում՝ դիտարկելով դրանք անջատ միավորներ։

Հիջազի գրավումից հետո իխվանի առաջնորդները սկսել են վահաբիական տիրույթներն ընդարձակել դեպի բրիտանական պրոտեկտորատ Տրանսհորդանան, Իրաք և Քուվեյթ և սկսել են հարձակումներ գործել այս տիրույթների վրա։ Սա հանդիպել է Իբն Սաուդի դիմադրությանը, քանի որ նա դիտարկում էր այս գործողությունները՝ որպես Մեծ Բրիտանիայի հետ անմիջական հակամարտության վտանգ։ Միևնույն ժամանակ իխվան զորքերը սկսել են անհանգստություն ցույց տալ՝ կապված Իբն Սաուդի ներքին քաղաքականության հետ, որը սկսել էր մեծ տեղ հատկացնել արդիականացմանը և երկրում ոչ մուսուլման օտարերկրացիների թվաքանակի աճին։ Արդյունքում նրանք դուրս են եկել Իբն Սաուդի դեմ և երկու տարվա պայքարից հետո 1929 թվականին Սաբիլայի ճակատամարտում պարտություն են կրել․ այստեղ սպանվել են նաև նրանց առաջնորդները։ 1932 թվականի սեպտեմբերի 23-ին Հիջազի և Նաջդի երկու թագավորությունները միավորվել են՝ իբրև մեկ միասնական Սաուդյան Արաբիայի թագավորություն, և այս օրը այսօր համարվում է ազգային տոն՝ Սաուդական ազգային օր։

Միավորումից հետո

Նոր թագավորությունը հենվում էր գյուղատնտեսությունից և ուխտագնացությունից ստացվող սահմանափակ եկամուտի վրա։ 1938 թվականին Պարսից ծոցի երկայնքով ալ-Ահսա շրջանում հայտնաբերվել են նավթային մեծաքանակ պաշարներ, և 1941 թվականին ԱՄՆ-ի կողմից ղեկավարվող Արամկոյի (Արաբ-ամերիկյան նավթային ընկերություն) վերահսկողությամբ նավթարդյունաբերությունը սկսեց զարգանալ։ Նավթը Սաուդյան Արաբիային ապահովել է տնտեսական զարգացմամբ և ամբողջ աշխարհում քաղաքական կարևոր լծակներով։

Սաուդյան Արաբիայի քաղաքական քարտեզ

Մշակութային կյանքն արագորեն զարգացում է ապրել, մասնավորապես Հիջազում, որը այդ ժամանակ թերթերի և ռադիոյի կենտրոնն էր։ Սակայն օտարերկրյա նավթարդյունաբերության մեջ աշխատողների աճող ներհոսքը պատճառ է դարձել այլատյացության հակումների ձևավորման։ Միևնույն ժամանակ կառավարությունը դարձել է ավելի շատ վատնող և շռայլ։ Մինչև 1950-ական թվականները այս ամենի պատճառով սաուդական կառավարությունը ստիպված է եղել այլ երկրներից մեծաքանակ պարտքեր անել։

1953 թվականին Սաուդը իր հոր մահից հետո հաջորդել է նրան՝ դառնալով Սաուդյան Արաբիայի թագավոր մինչև 1964 թվականը, երբ նա գահընկեց է արվել հօգուտ իր խորթ եղբայր Ֆայսալի։ Սրա համար պատճառ են դարձել անդադար թշնամությունն ու կասկածը Սաուդի կարողությունների վերաբերյալ։ 1972 թվականին Սաուդյան Արաբիան կարողացել է իր հսկողության տակ վերցնել Արամկոյի 20%-ը, որով էլ սաուդական նավթի վրա ԱՄՆ վերահսկողությունը նվազել է։

1973 թվականին Սաուդյան Արաբիան նավթային բոյկոտ է սկսել Արևմուտքի պետությունների դեմ, որոնք աջակցում էին Իսրայելին Եգիպտոսի և Սիրիայի դեմ մղկվող Արաբա-իսրայելական պատերազմում։ 1975 թվականին Ֆայսալը սպանվել է իր զարմիկ արքայազն Ֆայսալ բին Մուսայիդի կողմից, որից հետո գահը ստացել է նրա խորթ եղբայր Խալիդ թագավորը։  

Սաուդյան Արաբիայի վարչական շրջաններն ու ճանապարհային քարտեզը։

Մինչև 1976 թվականը Սաուդյան Արաբիան աշխարհում ամենամեծ նավթարդյունաբերողն էր։ Խալիդի կառավարման շրջանում երկրում տնտեսական և հասարակական զգալի զարգացումներ են տեղի ունենում, փոփոխվում են ենթակառուցվածքներն ու կրթական համակարգը, արտաքին քաղաքականության մեջ սերտ հարաբերություններ են զարգացվում ԱՄՆ-ի հետ։ 1979 թվականին տեղի ունեցած երկու իրադարձություններ անհանգստություն են առաջացրել կառավարության ներսում և ազդեցություն են ունեցել սաուդական արտաքին և ներքին քաղաքականության վրա։ Առաջինը Իրանի իսլամական հեղափոխությունն էր։ Վախ կար, որ երկրի Արևելյան նահանգի (որը նաև նավթահորերի շրջանն է) շիա փոքրամասնությունը կարող է ապստամբել իրանական կրոնամետների ազդեցությամբ։ Այս շրջանում տեղի են ունեցել մի շարք հակակառավարական ապստամբություններ, օրինակ՝ 1979 թվականի Քաթիֆի ապստամբությունը։

Երկրորդ իրադարձությունը իսլամական ծայրահեղականների կողմից Մեքքայում Մեծ մզկիթի գրավումն էր։ Զինյալները, ովքեր մասնակցում էին այս գործողությանը, զայրացած էին սաուդական կառավարության կաշառակերության և ոչ իսլամական բնույթի վրա։ 10 օր անց, սակայն, կառավարությունը կարողացել է հետ գրավել մզկիթը, իսկ զինյալները մահապատժի են ենթարկվել։ Որպես արդյունք՝ արքայական ընտանիքը ավելի շատ տեղ է հատկացրել կրոնական ավանդույթներին և սոցիալական նորմերին (օրինակ՝ կինոթատրոններ փակելը) և մեծացրել է ուլեմայի դերը կառավարությունում։ Սակայն այս ամենը հաջողություն չի ունեցել, քանի որ իսլամիզմը շարունակել է աճել ու հզորանալ։

1980 թվականին Սաուդյան Արաբիան գնել է Արամկոյի ամերիկյան բաժնետոմսերը։

1982 թվականի հունիսին Խալիդ թագավորը մահացել է կաթվածից։ Նրան հաջորդել է եղբայրը՝ Ֆահդը, ով 1986 թվականին իր անվանն ավելացրել է «Երկու սուրբ մզկիթների պահապան» տիտղոսը՝ ի պատասխան մի շարք ֆունդամենտալիստների, ովքեր խուսափում էին օգտագործել «մեծություն» բառը Ալլահից բացի որևէ մեկին դիմելիս։ Ֆահդը շարունակել է զարգացնել ԱՄՆ-ի հետ սերտ հարաբերությունները և մեծացրել է ԱՄՆ-ից և Մեծ Բրիտանիայից ռազմատեխնիկայի առևտուրը։

Ֆայսալ Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդը

Նավթից ստացվող ահռելի եկամուտները սկսում էին ավելի մեծ ազդեցություն ունենալ սաուդական հասարակության վրա։ Սրան հետևել է տեխնիկական (բայց ոչ մշակութային) արդիականացումը, կրթության հանրայնացումը, ուրբանիզացիան և նոր ԶԼՄ-ների ստեղծումը։ Սա և օտարերկրյա աշխատողների թվաքանակի աճը ավելի մեծ ազդեցություն են ունեցլ սաուդական ավանդական նորմերի և արժեքների վրա։ Չնայած երկրի հասարակական և տնտեսական կյանքում զգալի փոփոխություններ են տեղի ունեցել՝ քաղաքական իշխանությունը շարունակել է մնալ արքայական ընտանիքի մենաշնորհը՝ հանգեցնելով շատ սաուդների դժգոհությանը, ովքեր սկսել էին մտածել կառավարությունում ավելի մեծ ներկայացվածության մասին։

1980-ական թվականներին Սաուդյան Արաբիան ծախսել է 25 միլիարդ դոլար Իրան-իրաքյան պատերազմում Սադամ Հուսեյնին աջակցելու համար։ Սակայն Սաուդյան Արաբիան դատապարտել է 1990 թվականին Իրաքի ներխուժումը Քուվեյթ և դիմել է ԱՄՆ-ին, որ վերջինս միջամտի։ Ֆահդ թագավորը թույլ է տվել, որ ամերիկյան և կոալիցիոն ուժերը տեղակայվեն Սաուդյան Արաբիայում։ Նա նաև հրավիրել է Քուվեյթի կառավարությանը և շատ քաղաքացիների ապաստան գտնել Սաուդյան Արաբիայում, սակայն վտարել է Եմենի և Հորդանանի քաղաքացիներին, քանի որ նրանց կառավարությունները աջակցություն են ցույց տվել Իրաքին։ 1991 թվականին Սաուդյան Արաբիայի ուժերը մասնակցություն են ունեցել Իրաքի ռմբակոծմանը և ցամաքային ներխուժմանը, որը օգնել է Քուվեյթի ազատագրմանը։

Սաուդյան Արաբիայի սերտ հարաբերությունները Արևմուտքի հետ սկսել են անհանգստության պատճառ դառնալ ուլեմայի և շարիաթական օրենքի որոշ ներկայացուցիչների շրջանակներում․ սա է նաև եղել Սաուդյան Արաբիայիում իսլամական ահաբեկչության, ինչպես նաև Արևմուտքի երկրներում իսլամիստական ահաբեկչական հարձակումների աճի պատճառ։ Օսամա բին Լադենը պատասխանատու է 1998 թվականին Արևելյան Աֆրիկայում ԱՄՆ դեսպանատան պայթեցման և 2000 թվականին Եմենի Ադենի նավահանգստի մոտակայքում ԱՄՆ Քոլ նավի պայթեցման համար, ինչպես նաև Վաշինգտոն ԿՇ-ի Նյու Յորք քաղաքում և Փենսիլվանիա նահանգի Շանքսվիլում սեպտեմբերի 11-ին տեղի ունեցած հարձակման ահաբեկիչներից 19-ից 15-ը եղել են սաուդցի։ Շատ սաուդցիներ, ովքեր չէին աջակցում իսլամիստ ահաբեկիչների գործողություններին, ևս շատ դժգոհ էին կառավարության վարած քաղաքականությունից։  

Իսլամիզմը կառավարության դեմ թշնամանքի միակ աղբյուրը չէր։ Չնայած Սաուդյան Արաբիան արդեն չափազանց հարուստ էր՝ նրա տնտեսությունը լճացած էր։ Բարձր տուրքերը և աճող գործազրկությունը դժգոհության պատճառ են դարձել և արտահայտվել են քաղաքացիական ընդվզումների տեսքով, ինչպես նաև անհանգստությամբ արքայական ընտանիքում։ Ի պատասխան՝ Ֆահդ թագավորը մի շարք սահմանափակ «բարեփոխումներ» է նախաձեռնել։ 1992 թվականի մարտին նա ներկայացրել է «Հիմնական օրենքը», որը շեշտում էր ղեկավարի պարտականությունները։ 1993 թվականի դեկտեմբերին ստեղծվել է Խորհրդատվական խորհուրդը։ Այն բաղկացած էր նախագահից և 60 անդամներից, ում ընտրում էր թագավորը։ Թագավորի նպատակն էր արձագանքել դժգոհություններին, սակայն իրականում կատարել որքան հնարավոր է քիչ փոփոխություններ ստատուս քվոյի մեջ։ Ֆահդը պարզ ցույց էր տալիս, որ ինքը ժողովրդավարության միտումներ չունի․ «Ընտրությունների վրա հիմնված համակարգը համապատասխան չէ իսլամական մեր համոզմունքին, որը հաստատում է կառավարությանը խորհրդակցության [shūrā] միջոցով»։

Ֆահդ Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդը

1995 թվականին Ֆահդին կաթված է խփում, և թագաժառանգ Աբդուլլահը ստանձնում է ժամանակավոր կառավարչի դերը։ Սակայն նրա հեղինակությանը խանգարում էր Ֆահդի եղբայրների հետ հակամարտությունը (Ֆահդի հետ միասին հայտնի էին «Սուդայրի 7» անունով)։ 1990-ական թվականներից սկսած անհամաձայնությունները շարունակվել են և 2003 և 2004 թվականներին ներառել մի շարք ռմբակոծություններ Ռիադում, Ջեդդահում, Յանբուում և Քոբարում։ 2005 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Սաուդյան Արաբիայում առաջին անգամ տեղի են ունեցել քաղաքային ընտրություններ։ Կանայք իրավունք չունեին մասնակցել քվեարկությանը։

2005 թվականին Ֆահդ թագավորը մահացել է, և նրան հաջորդել է Աբդուլլահը, ով շարունակել է նվազագույն բարեփոխումների և բողոքները ճնշելու քաղաքականությունը։ Թագավորը ներկայացրել է տնտեսական մի շարք բարեփոխումներ՝ օտարերկրյա ներդրումների և սեփականաշնորհման խրախուսում, որոնց նպատակն էր նվազեցնել նավթային եկամտից պետության կախումը։ 2009 թվականի փետրվարին Աբդուլլահը հայտարարել է դատական համակարգում, բանակում և տարբեր նախարարություններում կառավարական մի շարք փոփոխությունների մասին, որոնց նպատակն էր արդիականացնել այս կառույցները, ինչպես նաև փոխարինել դատական համակարգում նշանակված անձանց և մութավիններին (կրոնական ոստիկանություն) ավելի չափավոր մարդկանցով։ Հենց այս ժամանակ նա նաև նշանակել է պետության առաջին կին փոխնախարարին։

2011 թվականի հունվարի 29-ին քաղաքի մեծ մասը սրբած և 11 հոգու մահվան պատճառ դարձած սարսափելի հեղեղից հետո հարյուրավոր ցուցարարներ հավաքվել են Ջեդդահ քաղաքում՝ քննադատելով քաղաքի աղքատիկ ենթակառուցվածքները։ Շուրջ 15 րոպե հետո ոստիկանությունը դադարեցրել է բողոքի ակցիան և ձերբակալել 30-50 մարդու։

2011 թվականից ի վեր Սաուդյան Արաբիան իր վրա է կրել Արաբական գարնան բողոքների ազդեցությունը։ Ի պատասխան՝ 2011 թվականի փետրվարի 22-ին Աբդուլլահ թագավորը հայտարարել է, որ քաղաքացիներին տրվելու է 35 միլիարդ դոլար գումար, որից 10,7 միլիարդը հատկացվելու է բնակարաններին։ Այս փաթեթի մեջ որևէ քաղաքական բարեփոխում չէր նախատեսվում՝ չնայած այն բանտարկյալները, ովքեր մեղադրվում էին ֆինանսական հանցանքների համար, ազատ են արձակվել։ Նույն տարվա մարտի 18-ին Աբդուլլահ թագավորը հայտարարել է 93 միլիարդ դոլարի փաթեթի մասին, որը ներառում էր 67 միլիարդ դոլար արժողությամ 500 000 նոր տներ, ինչպես նաև 60 000 նոր անվտանգության աշխատատեղեր։

Միջին Արևելքում նավթի և գազի խողովակաշարերը։

Չնայած 2011 թվականի սեպտեմբերի 29-ին անցկացվել են քաղաքային ընտրություններ, որոնց մասնակցել են միայն արական սեռի ներկայացուցիչներ, 2015 թվականի քաղաքային ընտրությունների ժամանակ Աբդուլլահը կանանց շնորհել է ընտրելու և ընտրվելու իրավունք, ինչպես նաև Շուրա խորհրդում թեկնածու առաջադրվելու իրավունք։

2001 թվականից ի վեր Սաուդյան Արաբիան մասնակցում է ինտերնետի վերահսկողությանը։ Առցանց գրաքննության մեծ մասը երկու կատեգորիայի է բաժանվում՝ մեկը հետևում է «անբարոյական» (հիմնականում պոռնոգրաֆիկ և ԼԳԲՏ-ին աջակցող կայքերը, ինչպես նաև այն կայքերը, որոնք քարոզում են սուննի իսլամից բացի այլ կրոնական գաղափարախոսություն), իսկ մյուսը հետևում է սև ցուցակին, որը ղեկավարում է Սաուդյան Արաբիայի Տեղեկատվության նախարարությունը, որի նպատակն է հետևել կայքերին և թույլ չտալ սաուդական վարչակարգի նկատմամբ քննադատական վերաբերմունք կամ տեղեկատվություն ընդդիմադիր կուսակցությունների մասին։

Քաղաքականություն

Թագավոր և վարչապետ Սալման աս-Սաուդ	Գահաժառանգ Մոհամմադ բին Սալման

Սաուդյան Արաբիան բացարձակ անձնիշխանական միապետություն է։ Սակայն ըստ Սաուդյան Արաբիայի Հիմնական օրենքի, որն ընդունվել է 1992 թվականին թագավորական հրամանագրով, թագավորը պարտավոր է ամեն ինչ համաձայնեցնել շարիաթի (իսլամական օրենք) և Ղուրանի հետ, քանզի Ղուրանն ու Սուննան (Մուհամմադի սովորույթները) համարվում պետության սահմանադրությունը։ Թույլատրված չեն քաղաքական կուսակցություններն ու ազգային ընտրությունները։ Քննադատները սա կոչում են ամբողջատիրական բռնապետություն։ 2012 թվականին Ժողովրդավարության ինդեքսում The Economist-ը սաուդական կառավարությանը գնահատել է 167 երկրների մեջ 5-րդ ամենաավտորիտար կառավարությունը, իսկ Freedom House-ը 2013 թվականին Սաուդյան Արաբիային տվել է ամենացածր վարկանիշը՝ 7,0, այսինքն՝ «Ոչ ազատ» (1=լավագույն, 7=վատագույն)։

Ազգային ընտրությունների և քաղաքական կուսակցությունների բացակայության պայմաններում Սաուդյան Արաբիայում քաղաքականությունը վարում են երկու տարբեր հարթակներում՝ աս-Սաուդ թագավորական ընտանիքի ներսում և թագավորական ընտանիքի և սաուդական հասարակության միջև։ Աս-Սաուդ ընտանիքից դուրս քաղաքական գործընթացներին մասնակցությունը սահմանափակվում է բնակչության համեմատաբար փոքր հատվածի շուրջ․ սա արտահայտվում է թագավորական ընտանիքի՝ ուլեմայի, ցեղային շեյխերի և առևտրական կարևոր ընտանիքների անդամների հետ կարևոր հարցերի շուրջ խորհրդակցելու ձևով։ Այս գործընթացը սաուդյան լրատվությամբ չի ներկայացվում։

Սովորության համաձայն բոլոր չափահաս տղամարդիկ իրավունք ունեն անմիջականորեն թագավորին խնդիրքով դիմել ավանդական ցեղային ժողովի՝ մեջլիսի միջոցով։ Որոշ չափորոշիչներով կառավարության այս մոտեցումը տարբերվում է ցեղային իշխանության ավանդական համակարգից։ Ցեղային ինքնությունը շարունակում է ուժեղ մնալ և բացի թագավորական ընտանիքից, քաղաքական ազդեցությունը հաճախ է որոշվում ցեղային անդամակցությամբ, որի արդյունքում ցեղային շեյխերը տեղական և ազգային իրադարձություններում ձեռք են բերում զգալի ազդեցություն։ Վերջին տարիներին որոշակի սահմանափակ քայլեր են կատարվել քաղաքական գործընթացներին մասնակության ընդլայնման ուղղությամբ, օրինակ՝ 1990-ականների սկզբին ստեղծվել է Խորհրդատվական խորհուրդը, 2003 թվականին՝ Ազգային երկխոսության ֆորումը։

Աս-Սաուդական իշխանությունն ունի քաղաքական 4 ընդդիմադիր ուժեր՝ սուննի իսլամիստական ակտիվիզմը, ազատական քննադատները, շիական փոքրամասնությունը մասնավորապես Արևելյան նահանգում և ցեղային ու տարածաշրջանային անջատողական հակառակորդները (օրինակ՝ Հիջազում)։ Այս չորսից կառավարության համար ամենամեծ վտանգը ներկայացնում են փոքրամասնության ակտիվիստները, ովքեր վերջին տարիներին երկրում իրականացրել են բազմաթիվ բռնություններ։ Սակայն կառավարության դեմ բացահայտ բողոքի ցույցը, նույնիսկ խաղաղ, չի հանդուրժվում։ Հիմնականում ցուցարարները գլխատվում են կամ տանջանքների ենթարկվում։

Միապետություն և թագավորական ընտանիք

Ֆահդ թագավորը ԱՄՆ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի և ապագա նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ 1985 թվականին։ ԱՄՆ և Սաուդյան Արաբիան ֆինանսական և ռազմական աջակցություն են ցույց տվել Աֆղանստանում հակախորհրդային մոջահեդներին։

Օրենսդիր, գործադիր և դատական գործառույթները համախմբված են թագավորի ձեռքում, իսկ պետության օրենսդրության հիմքը թագավորական հրամանագրերն են։ Թագավորը նաև վարչապետն է և նախագահում է Սաուդյան Արաբիայի նախարարների խորհուրդն ու Խորհրդատվական խորհուրդը։

Թագավորական ընտանիքը քաղաքական համակարգում գերիշխող տեղ է գրավում։ Ընտանիքի անդամների մեծ թիվը հնարավորություն է տալիս վերահսկողության տակ առնել թագավորության ամենակարևոր պաշտոնները և ներկայացված լինել կառավարության բոլոր մակարդակներում։ Թագաժառանգների ընդհանուր թիվը առնվազն 7000 է, սակայն ամբողջ ուժն ու ազդեցությունը գտնվում է Իբն Սաուդը շուրջ 200 արու ժառանգների ձեռքում։ Ինչպես կարևոր նախարարությունները, այնպես էլ 13 շրջանային ղեկավարների պաշտոնները պահպանվում են թագավորական ընտանիքի համար։

Երկարաժամկետ քաղաքական և պետական նշանակումները հանգեցրել են ավագ թագաժառանգների համար «իշխանությանավատների» ստեղծման, օրինակ՝ Աբդուլլահ թագավորի թագաժառանգը, ով 1963 թվականից ի վեր եղել է Ազգային գվարդիայի հրամանատար 1963 թվականից (մինչև 2010 թվականը, երբ նրա նշանակմամբ որդին փոխարինել է իրեն), նախկին թագաժառանգ Սուլթանը, ով 1962 թվականից մինչև իր մահը 2011 թվականին եղել է Պաշտպանության և ավիացիայի նախարար, նախկին թագաժառանգ Նայեֆը, ով 1975 թվականից մինչև իր մահը 2012 թվականին եղել է Ներքին գործերի նախարար, թագաժառանգ Սաուդը, ով 1975 թվականից ի վեր եղել է Արտաքին գործերի նախարարը և ներկայիս թագավոր Սալմանը, ով մինչև թագադրությունը եղել է Պաշտպանության և ավիացիայի նապարար և 1962-2011 թվականներին Ռիադ նահանգի նահանգապետ։ Ներկայիս պաշտպանության նախարարն է թագավոր Սալմանի որդի և գահաժառանգ Մոհամմադ բին Սալմանը։

Թագավորական ընտանիքը քաղաքականապես բաժանված է մի շարք խմբերի՝ պայմանավորված իրենց անձնային ձգտումներով, գաղափարական տարբերություններով և այլ գործոններով։ Սրանցից ամենահզորը «Սուդայիրի յոթ» կոչվող տոհմն է, որը կազմված է թագավոր Ֆահդից և նրա եղբայրներից ու ժառանգներից։ Գաղափարական տարբերությունները ներառում են բերափոխումների արագության և կողմնորոշման հետ կապված հարցերը, և արդյոք ուլեմայի դերակատարումը պետք է բարձրացվի, թե նվազեցվի։ Խնդիրներ կան նաև՝ պայմանավորված այն հարցի հետ, թե թագաժառանգ Սուլթանի գահ բարձրանալու կամ վաղ մահվան դեպքում ով է ժառանգելու գահը։ Երբ 2011 թվականի հոկտեմբերի 21-ին գահաժառանգ Սուլթանը, չհասցնելով գահ բարձրանալ, մահացել է, Աբդուլլահ թագավորը թագաժառանգ է նշանակել Նայեֆին։ Սակայն հաջորդ տարի կրկին չհասցնելով գահ բարձրանալ՝ մահացել է նաև Նայեֆը։

2017 թվականին սաուդ-արաբական զտումների ժամանակ ավելի քան 500 արքայազններ, նախարարներ և ձեռներեցներ, այդ թվում Ֆահդ բին Աբդուլլահը, ձերբակալվել են Սաուդյան Արաբիայի իշխանությունների կողմից։

Սաուդական կառավարությունն ու թագավորական ընտանիքը տարիների ընթացքում բազմիցս մեղադրվել են կաշառակերության մեջ։ Մի պետությունում, որը պատկանում է թագավորական ընտանիքին և կոչված է նրա անունով, պետական ունեցվածքի և ավագ արքայազնների անձնական հարստության միջև առկա գիծը հստակ չէ։ Կաշառակերության չափերը ներկայացվում են իբրև էնդեմիկ և պարբերական երևույթ, իսկ դրա գոյությունը ընդունվել և պաշտպանվել է 2001 թվականին մի հարցազրույցի ժամանակ արքայազն Բանդար բին Սուլթանի կողմից (թագավորական ընտանիքի ավագ արքայազն)։

Չնայած կաշառակերության մասին հայտարարություններ հիմնականում սահմանափակվում են ոչ փաստագրված մեղադրանքներովվ՝ 2007 թվականին մի մեղադրանք է ներկայացվել, որտեղ պնդվում էր, որ բրիտանական BAE Systems-ը արքայազն Բանդարին վճարել է 2 միլիարդ դոլար կաշառք՝ կապված Ալ-Յամամահի զենքի գործարքի հետ։ Արքայազն Բանդարը հերքել է այդ մեղադրանքներ ը։ ԱՄՆ և ՄԲ իշխանությունների հետաքննությունները 2010 թվականին հանգեցրին ընկերության հետ հաշտարարագրի ստորագրման, որով այն 447 միլիոն դոլար տուգանք է վճարել, սակայն չի ընդունել կաշառակերությունը։

Թրանսփերենսի Ինթերնեշնլը Կաշառակերության ընկալման ինդեքսում 2010 թվականին Սաուդյան Արաբիային տվել է 4,7 (0-10 սանդղակում 0-ն վերին աստիճանի կոռումպացվածն է, իսկ 10-ը՝ մաքուրը)։ Սաուդյան Արաբիան անցել է քաղաքական և հասարակական բարեփոխումների գործընթացի միջով՝ նպատակ ունենալով բարձրացնել պետական թափանցիկությունը և լավ կառավարումը։ Սակայն երկրում ձեռներեցությամբ զբաղվելիս շատ տարածված են հովանավորչությունն ու ընտանեվարությունը։ Հակակոռուպցիոն օրենքների կիրառումը կամ ընտրական է, և պետական պաշտոնյաները առանց որևէ պատժի կաշառակերությամբ են զբաղվում։ 2017 թվականի նոյեմբերին Սաուդյան Արաբիային մի շարք հայտնի արքայազններ, նախարարներ և ձեռներեցներ, այդ թվում նաև Ալ-Վալեդ բին Թալալը, ձերբակալվել են։ 

Թագավորական ընտանիքի իշխանությունը բարեփոխումների ենթարկելու և արդիականացնելու ուղղությամբ քայլեր կատարելու պահանջը ավելի է մեծացել, իսկ թագավոր Աբդուլլահը իր գահակալությունից և՛ առաջ, և՛ հետո՝ 2005 թվականին պաշտպանել է այս օրակարգը։ 1990-ական թվականներին Խորհրդատվական խորհրդի ստեղծումը չի գոհացրել քաղաքական մասնակցության պահանջները, և 2003 թվականին հայտարարվել է Ազգային երկխոսության ամենամյա ֆորում, որի ընթացքում ընտրված մասնագետներն ու մտավորականները իրավունք ունեին որոշակի չափորոշիչների սահմաններում հանրայնորեն քննարկման դնել ազգային ընթացիկ խնդիրները։ 2005 թվականին տեղի են ունեցել քաղաքային առաջին ընտրությունները։ 2017 թվականին ստեղծվել է Հավատարմագրման խորհուրդ, որը պետք է կանոնակարգեր ժառանգորդությունը։ 2009 թվականին թագավորը շրջադարձային քայլեր է ձեռնարկել՝ կառավարության կարևոր պաշտոններում նշանակելով բարեփոխիչների և նախարարական պաշտոնում առաջին անգամ նշանակելով կնոջ։ Սակայն այս քայլերը քննադատության են ենթարկվել՝ համարվելով շատ թույլ և հազիվ թե որևէ բան փոխող։

Ալ աշ-Շեյխ և ուլեմայի դեր

Աբդուլլահ բին Մուհամմադ Ալ աշ-Շեյխը Բոգդան Բորուսևիչի հետ Լեհական սենատում, 2014 թվականի մայիսի 26։

Սաուդյան Արաբիան կառավարությունում ուլեմային (իսլամական կրոնական առաջնորդների և դատավորների մարմին) տրված դերով բացառիկ է։ Նախընտրելի ուլեման սալաֆիական համոզմունքի է։ Ուլեման կարևոր ազդեցություն ունի նաև կառավարության որոշումների կայացման մեջ, օրինակ՝ 1973 թվականի նավթի էմբարգոյի կիրառելը և 1990 թվականին Սաուդյան Արաբիա օտարերկրյա զորքերի հրավիրելը։ Ավելին՝ նրանք շատ մեծ դեր ունեն կրթական և դատական համակարգերում, իսկ կրոնական ու սոցիալական բարոյականության ոլորտում իշխանության մենաշնորհ։

Մինչև 1970-ական թվականներին Ֆայսալ թագավորի կողմից երկրում նավթային հարստության և սկսված արդիականացման արդյունքում սաուդական հասարակությունում կատարվել են կարևոր փոփոխություններ, իսկ ուլեմայի դերը բավականին նվազել է։ Սակայն այս իրավիճակը փոխվել է, երբ 1979 թվականին Մեքքայում իսլամիստական արմատականները գրավել են Մեծ մզկիթը։ Ի պատասխան այս ճգնաժամի՝ կառավարությունը սկսել է մտածել ուլեմայի իշխանությունն ուժեղացնելու և նրանց ֆինանսական աջակցությունը մեծացնելու ուղղությամբ, մասնավորապես նրանց տրվել է կրթական համակարգում ավելի մեծ վերահսկողություն և թույլատրվել է բարոյական և սոցիալական վարվելակերպի ավելի խիստ վահաբիական օրենքներ կիրառելու իրավունք։ 2005 թվականին գահ բարձրանալուց հետո Աբդուլլահ թագավորը քայլեր է ձեռնարկել ուլեմայի իշխանությունը նվազեցնելու ուղղությամբ, օրինակ աղջիկների կրթության նկատմամբ վերահսկողությունը փոխանցել է Կրթության նախարարությանը։

Ուլեման պատմականորեն առաջնորդել է երկրի առաջատար կրոնական ընտանիքը՝ Ալ աշ-Շեյխը։ Ալ աշ-Շեյխը Մուհամմադ իբն Աբդ ալ-Վահաբի ժառանգներն են, ով 18-րդ դարում սուննի իսլամի հայտնի ճյուղերից մեկի՝ վահաբիականության հիմնադիրն է։ Ընտանիքն իր հեղինակությամբ զիջում է միայն աս-Սաուդ թագավորական ընտանիքին, որի հետ «ընդհանուր աջակցության պակտ» է ստեղծվել և շուրջ 300 տարի առաջ իշխանությունը բաշխում է տեղի ունեցել։ Պակտը մինչ օրս էլ պահպանվում է. աս-Սաուդ ընտանիքը պահպանում է կրոնական հարցերում Ալ աշ-Շեյխի իշխանությունը և տարածում ու քարոզում է վահաբիական դոկտրինան։ Ի պատասխան՝ Ալ աշ-Շեյխը աջակցում է աս-Սաուդին քաղաքական իշխանության հարցերում, ինչպես նաև օգտագործում է իր կրոնական-բարոյական իշխանությունը թագավորական ընտանիքի ղեկավարությունը օրինականացնելու համար։ Չնայած ուլեմայի նկատմամբ Ալ աշ-Շեյխի գերակայությունը վերջին տարիներին նվազել է՝ նրանք շարունակում են կրոնական ամենակարևոր պաշտոնները իրենց ձեռքում պահել և սերտ հարաբերություններ պահպանել աս-Սաուդ ընտանիքի հետ, մասնավորապես ներամուսնական հարաբերությունների մակարդակով։

Իրավական համակարգ

Տողեր Ղուրանից։ Ղուրանը պետության պաշտոնական սահմանադրությունն է և օրենքի հիմնական աղբյուրը։ Սաուդյան Արաբիան եզակի է կրոնական տեքստը որպես քաղաքական փաստաթուղթ ամրագրելու մեջ:

Օրենքի հիմնական աղբյուրը իսլամական շարիաթն է, որը ծագում է Ղուրանի և Սուննայի (մարգարեի սովորույթների պատմությունը) ուսմունքներից։ Սաուդյան Արաբիան մուսուլմանական աշխարհում եզակի պետություն է, որտեղ շարիաթը կոդիֆիկացիայի ենթարկված չէ, և չկա դատական նախադեպի համակարգ, որը հնարավորություն էր տալիս դատավորներին որոշումներ կայացնել՝ օգտագործելով ինքնուրույն իրավական հիմնավորումները կատարելու իրավունքը։ Սաուդ դատավորները հիմնականում միտված են հետևելու իրավագիտության ոլորտում (ֆիքհ) Հանբալիական դպրոցի սկզբունքներին, որոնք աչքի են ընկնում Ղուրանի և հադիսների բառացի մեկնաբանությամբ։

Այն պատճառով, որ դատավորը իրավունք ունի հաշվի չառնելու նախորդ դատավճիռները (ինչպես իր, այնպես էլ ուրիշների) և որոշ դեպքերում կարող է օգտագործել շարիաթի իր սեփական մեկանաբանությունը, իրար շատ նման դեպքերի ժամանակ նույնիսկ կայացվում են իրարից տարբերվող դատավճիռներ։ Սրա պատճառով իրավական մեկնաբանություններ կանխատեսումն ավելի բարդ է դառնում։ Շարիաթական դատարանը Սաուդյան Արաբիայում դատական համակարգի հիմքն է, և նրա դատավորներն (կադի) ու փաստաբանները կազմում են ուլեմայի՝ պետության իսլամական գիտականների մի մասը։

Օրենքի մեկ այլ կարևոր աղբյուր են կազմում թագավորական հրամանագրերը։ Սակայն սրանք համարվում են կանոնակարգեր և ոչ թե օրենքներ, քանի որ դրանք շարիաթից ստորադաս են համարվում։ Թագավորական հրամանագրերը լրացնում են շարիաթը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են աշխատանքը, առևտուրը և կորպորատիվ իրավունք։ Ավելին՝ ավանդական ցեղային օրենքները և սովորույթները նույնպես շարունակում են կարևոր մնալ։ Շարիաթական կառավարական տրիբունալները հաճախ լուծում են կոնկրետ թագավորական հրամանագրերի հետ կապված վեճերը։ Թե՛ շարիաթական դատարաններից, թե՛ կառավարական տրիբունալներից վերջին բողոք-դիմումն ուղղված է թագավորին, բոլոր տեսակի դատարանները և տրիբունալները հետևում են  ապացույցների և ընթացակարգերի շարիաթական կանոններին։ 

Արդարադատության սաուդական համակարգը քննադատվել է իր «գերմաքրակրոն դատավորների» համար, ովքեր երբեմն շատ խիստ են դատավճիռներ կայացնելիս (կախարդությամբ զբաղվելու համար գլխատման դատապարտել), երբեմն էլ շատ մեղմ են ու դանդաղ (բռնաբարության և կնոջը ծեծելու դեպքերում), օրինակ թողնելով հազարավոր լքված կանանց առանց ամուսնալուծության հարցի լուծման։ Համակարգը նաև քննադատվել է իր անորոշության համար, որը չի կարողանում արդարադատության համար երաշխիքներ սահմանել և լուծել ժամանակակից աշխարհի խնդիրները։ 2007 թվականին Աբդուլլահ թագավորը ներկայացրել է թագավորական հրամանագրեր, որոնց նպատակն էր վերափոխել դատական համակարգը և ստեղծել նաև դատարաններ։ 2009 թվականին թագավորը կարևոր փոփոխություններ է կատարել դատավորների շրջանում՝ ավելացնելով երիտասարդների թվաքանակը։

Դիրայի հրապարակ, կենտրոնական Ռիադ։ Տեղացիների շրջանում հայտնի է «Կտրելու հրապարակ» անունով, քանի որ այստեղ են իրականացվում հրապարակային գլխատումները։

Սաուդական դատարանների կողմից սահմանված մահապատիժները՝ գլխատում, քարկոծում (մինչև մահ), անդամահատում, խաչում և մտրակում, խստիվ քննադատվել են։ Մահվան դատապարտել կարելի է ամենատարբեր հանցանքների համար՝ սպանություն, բռնաբարություն, զինված կողոպուտ, թմրանույթների օգտագործում, ուխտադրժություն, դավաճանություն, կախարդություն և հմայություն։ Նման հանցանքներ գործած անձինք գլխատվում են սրով, սպանվում են քարկոծվելով կամ կրակահերթով, ինչպես նաև խաչվում են։ 2007-2010 թվականների ընթացքում իրականացված 345 մահապատիժները հրապարակային գլխատման միջոցով են ի կատար ածվել։ Հմայության համար վերջին գրանցված մահապատիժը տեղի է ունեցել 2014 թվականի սեպտեմբերին։

Չնայած կրկնակի գողության համար որպես պատիժ կտրում էին աջ ձեռքը՝ 2007-2010 թվականների ընթացքում ընդամենը մեկ անգամ է անդամահատման դեպք գրանցվել։ Համասեռամոլությունը պատժվում է ծեծով կամ մահապատժով։ Աթեիզմը կամ «այս պետության հիմքերը համարվող իսլամական կրոնի հիմնարար սկզբունքները կասկածի տակ դնելը» համարվում են ահաբեկչական հանցագործություն։ Մտրակելը սովորական պատժի տեսակ է, որը հաճախ օգտագործվում է կրոնական և հասարակական բարոյականության նորմերը խախտելու՝ ալկոհոլ օգտագործելու, աղոթքները և ծոմը մոռանալու դեպքերում։ 

Փոխադարձ պատիժները կամ կիսասը շատ տարածված է, օրինակ՝ եթե դեպքի ժամանակ զոհը կորցրել է իր աչքը, ապա վիրաբուժական միջամտությամբ հանվում է նաև նրա հակառակորդի աչքը։ Անօրինաբար սպանվածի ընտանիքը կարող է պահանջել կա՛մ մահապատիժ, կամ ներում շնորհել՝ դրա փոխարեն պահանջելով արյան գին (դիյա)։

Չնայած կանանց թույլատրվել է մեքենա վարել և աշխատել՝ Սաուդյան Արաբիայի հանրային վայրերում դեռևս շարունակում է պահպանվել սեռային խտրականությունը։ Ավելին՝ թագավորությունը ունի հատուկ օրենքներ իրար հետ կապ չունեցող կանանց ու տղամարդկանց միասին ճաշելու վերաբերյալ։ 2016 թվականի սեպտեմբերին սաուդական իշխանությունները ձերբակալել են մի տղամարդու, ով իր կին աշխատակցի հետ հյուրանոցում (որտեղ երկուսն էլ աշխատում են) նախաճաշելիս հայտվել է տեսանյութի մեջ։

Մարդու իրավունքներ

2014 թվականին Սաուդյան Արաբիայի գրողներից Ռաիֆ Բադավին 10 տարով բանտարկվել է և դատապարտվել մտրակի 1000 հարվածի «վարչակարգը և պաշտոնյաներին ստորադասելու», «հանրային կարծիքը հորդորելու» և «դատական համակարգը վիրավորելու» համար։

Արևմտյան այնպիսի կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Amnesty International-ը, Human Rights Watch-ը և Freedom House-ը, դատապարտել են սաուդական քրեական դատավարության համակարգը և դրա խիստ պատժամիջոցները։ Սաուդյան Արաբիայում չկան երդվյալների դատարաններ, և դատարանները գրեթե չեն հետևում ընդունված կանոնակարգերին։ 2008 թվականի մի զեկույցում Human Rights Watch-ը նշել է, որ քրեական դատավարության օրենսգիրքն առաջին անգամ երկրում ներկայացվել է 2002 թվականին, սակայն այնտեղ բացակայել են հիմնական պաշտպանությունները, որոնք այսպես, թե այնպես դատավորների կողմից անտեսվում էին։ Հաճախ ձերբակալվողները չեն տեղեկացվում, թե ինչու են իրենք ձերբակալվել, նրանց հնարավորություն չի տրվում կապ հաստատել փաստաբանի հետ․ նրանք շատ հաճախ տանջանքների են ենթարկվում մինչև որ չխոստովանեն։ Դատավարության ժամանակ կա մեղքի կանխավարկած, և մեղադրյալը հնարավորություն չունի գտնել վկաներ կամ ապացույցներ կամ ներկայացնել իրավական պաշտպանություն։ Դատավարությունների մեծ մասը գաղտնի է անցկացվում։ Դատապարտելու օրինակ է բրիտանացի թոշակառու և քաղցկեղից մահացած Կարլ Անդրիի (74 տարեկան) դեպքը, ով դատապարտվել էր մտրակի 360 հարվածի տանը ալկոհոլ պատրաստելու համար։ Հետագայում բրիտանական կառավարության միջամտությամբ նա ազատ է արձակվել։

Սաուդյան Արաբիան մեղադրվում է աշխարհում մարդու իրավունքների ոլորտում ամենավատ արդյունքներն ունենալու համար։ Այն հարցերը, որոնց համար Սաուդյան Արաբիան ամենաշատն է քննադատության ենթարկվում, կանանց կարգավիճակն է, համասեռամոլության համար մահապատիժը, կրոնական խտրականությունը, կրոնական ազատության պակասը և կրոնական ոստիկանության գործունեությունը։ 1996-2000 թվականների ընթացքում Սաուդյան Արաբիան միացել է ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների վերաբերյալ 4 կոնվենցիաների, և 2004 թվականին կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների համար ազգային հասարակության ստեղծումը, որը հիմնականում կազմված էր կառավարական աշխատողներից։ Մինչ օրս էլ այս կառույցի գործունեությունը սահմանափակված է, կասկածներ կան՝ կապված նրա անկախության և չեզոքության հետ։

Սաուդյան Արաբիան աշխարհի այն փոքրաթիվ պետություններից է, որ չի ընդունել ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը։ Ի պատասխան մարդու իրավունքների հետ կապված իր կարգավիճակի քննադատության՝ սաուդական կառավարությունը մատնանշում է պետության իսլամական գործոնը՝ փորձելով օգտագործել այն՝ իբրև արդարացում երկրում գործող այլ հասարակական և քաղաքական կարգի։ ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովը ստիպել է նախագահ Բարաք Օբամային բարձրացնել մարդու իրավունքների հետ կապված իր անհանգստությունները 2014 թվականի մարտին Աբդուլլահ թագավորի հետ Սաուդյան Արաբիայում ունեցած հանդիպման ժամանակ՝ մասնավորապես շեշտը դնելով Սուլթան Համիդ Մարզուք ալ-Էնեզիի, Սաուդ Ֆալիհ Ավադ ալ-Էնեզիի և Ռաիֆ Բադավիի ձերբակալության վրա։

Դինա Ալիի վերջին հայտնի նկարը(ձախից), 2017 թվականի ապրիլի 10-ը։ 24-ամյա սաուդցի կին, ով փորձ է կատարել խուսափել տղամարդու խնամակալության համակարգից։

Օրինակ՝ 17-ամյա Ալի Մուհամմադ Բագիր ան-Նիմրը ձերբակալվել է 2012 թվականին, երբ մասնակցություն է ունեցել Արաբական գարնան ընթացքում Սաուդյան Արաբիայում տեղի ունեցած հակակառավարական բողոքի ցույցերի։ 2014 թվականի մայիսին Ալի ան-Նիմրը դատապարտվել է հանրային գլխատման և խաչման։

2013 թվականին կառավարությունը երկրից արտաքսել է հազարավոր ոչ սաուդցիների, որոնց մեծ մասը ապօրինաբար աշխատում էր այնտեղ և շարունակում էր մնալ՝ չնայած մուտքի արտոնագրի ժամկետն ավարտվել էր։ Բավականին շատ տեղեկություններ կան այն մասին, որ գործատուներ կամ ուրիշներ չարչարանքների են ենթարկում օտարերկրյա աշխատողներին։ Սրա արդյունքում շատ աշխատատեղեր թափուր են մնացել, քանի որ սաուդցիները համաձայն չեն սևագործ աշխատանք կատարել։

Սաուդյան Արաբիան ունի «Հակաարմատականացման ծրագիր», որի նպատակն է «պայքարել բնակչության շրջանում ծայրահեղական գաղափարախոսության տարածման դեմ» և «հաստատել իսլամական հավատի իրական արժեքները, օրինակ՝ հանդուրժողականությունն ու չափավորությունը»։ Այս հանդուրժողականությունն ու չափավորությունը հարցականի տակ են դրվել Բալթիմոր Սանի կողմից՝ հիմնվելով Amnesty International-ի՝ Ռաիֆ Բադավիի վերաբերյալ զեկույցների և Հաֆր ալ-Բաթինից մի մարդու իսլամը մերժելու պատճառով մահվան դատապարտելու դեպքերի վրա։ 2015 թվականի սեպտեմբերին Ժնևում Սաուդյան Արաբիայ ՄԱԿ-ի դեսպան Ֆայսալ բին Հասսան Թրադը ընտրվել է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի նախագահ, որը նշանակում է անկախ փորձագետների։ 2016 թվականի հունվարին Սաուդյան Արաբիայում գլխատվեց շիա հայտնի հոգևորական Շեյխ Նիմրը, ով կոչ էր արել ժողովրդավարական փոփոխություններ կատարել և Սաուդյան Արաբիայում ազատ ընտրություններ անցկացնել։

2017 թվականի օգոստոսին Նոբելյան խաղաղության մրցանակի 10 դափնեկիրներ, այդ թվում Դեսմոնդ Տուտուն և Լեխ Վալենսան, ստիպել են Սաուդյան Արաբիային դադարեցնել 2011-2012 թվականների սաուդական ցույցերին մասնակցած 14 երիտասարդների մահապատիժները։

2018 թվականի հոկտեմբերի 2-ին սաուդցի լրագրող և Վաշինգտոն Փոստի սյունակագիր Ջամալ Խաշոգջին Ստամբուլում սաուդական հյուպատոսարան մտնելուց հետո անհետացել է։ Ըստ թուրքական կառավարական աղբյուրների՝ կա աուդիո և տեսանյութ, որտեղ երևում է, որ նրան հյուպատոսարանում սպանել են և անդամահատել։

Միջազգային հարաբերություններ

ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը և առաջին տիկին Մելանյա Թրամփը Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալման բին Աբդուլազիզ աս-Սաուդի  և Եգիպտոսի նախագահ Աբդել Ֆաթահ աս-Սիսիի հետ 2017 թվականի մայիսի 21-ին

Սաուդյան Արաբիան ՄԱԿ-ին անդամակցել է 1945 թվականից և հանդիսանում է Արաբական պետությունների լիգայի, Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի, Մուսուլմանական աշխարհի լիգայի և Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպության հիմնադիր անդամներից։ Սաուդյան Արաբիան կարևոր դերակատարում ունի Արժույթի միջազգային հիմնադրամում և Համաշխարհային բանկում, 2005 թվականին Սաուդյան Արաբիան միացել է նաև Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը։ Սաուդյան Արաբիան աջակցել է 2015 թվականին Արաբական մաքսային միության ստեղծմանն ու, ինչպես հայտարարվել է 2009 թվականի Արաբական լիգայի գագաթնաժողովի ժամանակ, մինչև 2020 թվականը արաբական ընդհանուր շուկայի ստեղծմանը։

1960 թվականից ի վեր իբրև ՕՊԵԿ-ի հիմնադիր անդամ՝ նրա՝ նավթի գների քաղաքականության հիմնական նպատակն է եղել կայունացնել համաշխարհային նավթային շուկային և թույլ չտալ կտրուկ գնային շարժեր, որպեսզի վտանգի չենթարկի Արևմուտքի տնտեսությունը։

1970-ական թվականների կեսերից մինչև 2002 թվականը Սաուդյան Արաբիան շուրջ 70 միլիարդ դոլար է ներդրել «արտասահմանյան զարգացման օժանդակության» մեջ։ Սակայն փաստեր կան, որոնք ցույց են տալիս, որ այս գումարի մեծ մաստ իրականում ծախսվել է վահաբիականության տարածման և քարոզչության նպատակներով։ Բանավեճեր են սկսվել, թե սաուդական այս օժանդակությունն ու վահաբիականությունը ընդունող երկրներում բորբոքել են ծայրահեղական գաղափարները։ Երկու հիմնական պնդումներն այն են, որ իր բնույթով վահաբիականությունը խրախուսում է անհանդուրժողականությունն ու ահաբեկչությունը։ Միայն այն երկրներում, որտեղ բնակչության մեծամասնությունը ոչ մուսուլման է, Սաուդյան Արաբիան վճարել է 1359 մզկիթի, 210 իսլամական կենտրոնների, 202 քոլեջների և 2000 դպրոցների կառուցման համար։

ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման հանդիպել է Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Աբդուլլահի հետ, 2014 թվականի հուլիս։

Սաուդյան Արաբիան և ԱՄՆ ռազմավարական դաշնակիցներ են, և 2009 թվականին նախագահ Բարաք Օբամայի իշխանության գալուց ի վեր ԱՄՆ-ը Սաուդյան Արաբիային է վաճառել 110 միլիարդ դոլարի համարժեք զենք։ Սակայն Օբամայի վարչակարգի վերջին շրջանում Սաուդյան Արաբիայի և ԱՄՆ-ի միջև հարաբերությունները լարվել են և որոշակի անկում ապրել։ Չնայած սրան՝ Օբաման հանձնարարել է ԱՄՆ ուժերին Եմեն ռազմական ներխուժման ժամանակ սաուդցիներին տրամադրել լոգիստիկ և հետախուզական աջակցություն՝ սաուդական զինված ուժերի հետ ստեղծելով համատեղ համակարգման ծրագրման խումբ, որի նպատակն էր օգնել վերջիններիս պատերազմի ընթացքում, ինչպես նաև Կենտրոնական հետախուզական վարչությունը օգտագործել է սաուդյան բազաները Եմենում նպատակային սպանությունների համար։ 21-րդ դարի առաջին տասնամյակում Սաուդյան Արաբիան ամերիկյան ընկերություններին վճարել է մոտավորապես 100 միլիոն դոլար՝ ԱՄՆ կառավարությունում լոբբինգ անելու համար։ 2017 թվականի մայիսի 20-ին նախագահ Դոնալդ Թրամփը և թագավոր Սալմանը ստորագրել են մի շարք նամակներ, ըստ որոնց Սաուդյան Արաբիան ԱՄՆ-ից անմիջապես գնելու է 110 միլիարդ դոլար արժողությամբ զենքեր, իսկ հաջորդ 10 տարիների ընթացքում ևս 350 միլիարդ դոլարի համարժեք զենք։

Սեպտեմբերի 11-ից հետո ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները լարվել են։ Ամերիկյան քաղաքական գործիչներն ու լրատվամիջոցները մեղադրում էին սաուդական կառավարությանը ահաբակեչությանն աջակցելու ու ջիհադիստական մշակույթը հանդուրժելու մեջ։ Օսամա բին Լադենը և սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկիչներից 19-ից 15-ը Սաուդյան Արաբիայից էին. ԻԼԻՊ-ի կողմից գրավված Ռաքքայում 2014 թվականի կեսերին 12 դատավորները սաուդցի էին։ ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի բացահայտված հուշագրում ասվում է․ «Կատարի և Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունները․․․ ֆինանսական և լոգիստիկ գաղտնի օգնություն են ապահովում ԻԼԻՊ-ին և տարածաշրջանում այլ արմատական խմբերի»։ Ըստ ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի՝ «Սաուդյան Արաբիան շարունակում է նշանակալի ֆինանսական աջակցության հիմք լինել ալ-Քաիդայի, Թալիբանի, ԼեԹ-ի և այլ ահաբեկչական խմբավորումների համար․․․Սաուդյան Արաբիայի նվիրատուները հանդիսանում են համաշխարհային մասշտաբով սուննի ահաբեկչական խմբավորումների ֆինանսավորման ամենակարևոր աղբյուրը»։ ԿՀՎ նախկին տնօրեն Ջեյմս Վուլսին նկարագրել է այն՝ իբրև «հող, բարգավաճում են  ալ-Քաիդան և ահաբեկչական քույր կազմակերպություններ»։ Սաուդական կառավարությունը հերքում է այս պնդումները կամ այն, որ տարածում է կրոնական կամ մշակութային ծայրահեղականություն։ 2016 թվականի ապրիլին Սաուդյան Արաբիան սպառնացել է վաճառել 750 միլիարդ դոլար գանձապետական արժեթղթերն ու ԱՄՆ ակտիվները, եթե Կոնգրեսը ընդունի սաուդական կառավարությանը 9/11-ի գործով դատի տալու օրինագիծը։ 2016 թվականի սեպտեմբերին Կոնգրեսը ընդունել է Արդարություն ահաբեկչական գործողությունները ֆինանսավորողների դեմ օրինագիծը, որը թույլ է տալիս սեպտեմբերի 11-ի զոհերի հարազատներին դատի տալ Սաուդյան Արաբիային հարձակումների մեջ կառավարության դերակատարում ունենալու համար։ Կոնգրեսը ճնշող մեծամասնության մերժեց նախագահ Օբամայի վետոն։  

Իսլամաբադում գտնվող Ֆայսալ մզկիթն անվանված է սաուդական թագավորի անունով։ Թագավորությունը Պակիստանի ամենակարևոր դաշնակիցն է։ ՎիքիԼիքսը պնդում է, որ սաուդցիները «արդեն սովորել են կարևոր դերակատարում ունենալ Պակիստանի գործերում»:

Արաբական և մուսուլմանական աշխարհներում Սաուդյան Արաբիան համարվում է պրոարևմտյան և պրոամերիկյան երկիր, և, իհարկե, այն ԱՄՆ երկարաժամկետ դաշնակիցն է։ Սակայն սա և 1991 թվականի Ծոցի պատերազմի ժամանակ Սաուդյան Արաբիայի դերը, երբ այն թույլ տվեց, որ 1991 թվականից սաուդական հողի վրա տեղակայվել ԱՄՆ զորքեր, պատճառ են դարձել երկրի ներսում իսլամիստական թշնամանքի աճի և զարգացման։ Արդյունքում՝ Սաուդյան Արաբիան որոշ չափով հեռացել է ԱՄՆ-ից, օրինակ՝ հրաժարվել է աջակցել կամ մասնակցել 2003 թվականին Իրաք ԱՄՆ ներխուժմանը։

Չինաստանն ու Սաուդյան Արաբիան դաշնակիցներ են, և վերջին տասնամյակների ընթացքում նրանց հարաբերությունները նշանակալիորեն զարգացել են։ Սաուդցիների մեծամասնությունն էլ հավանություն է տվել Չինաստանի հետ հարաբերություններին։ 2019 թվականի փետրվարին գահաժառանագ Մոհամմադը պաշտպանել է ույղուր մուսուլմանների համար Չինաստանի Սինցզյանի կրթական ճամբարների ձևավորմանը՝ ասելով․ «Չինաստանն իրավունք ունի իրականացնելու հակաահաբեկչական և ծայրահեղացման դեմ աշխատանքներ ազգային անվտանգության համար»։

2003 թվականի ներխուժման և Արաբական գարնան արդյունքները սաուդական միապետության ներսում անհանգստություն են առաջացրել՝ պայմանավորված տարածաշրջանում Իրանի ազդեցության աճով։ Այս անհանգստությունն արտահայտվել է թագավոր Աբդուլլահի խոսքերում, ով գաղտնի կերպով դիմել է ԱՄՆ-ին, որ վերջինս հարձակվի Իրանի վրա և «կտրի օձի գլուխը»։ Սաուդցիները վախենում էին 2011 թվականին ԱՄՆ-ի և Իրանի գաղտնի փորձնական մերձեցումից։ Իրանի միջուկային ծրագրի լայնորեն ողջունված գործարքի ընթացքում, որը ԱՄՆ-Իրան լարվածության թուլացման առաջին փուլն էր, 2001-2003 թվականներին Ռիադում ԱՄՆ դեսպան Ռոբերտ Ջորդանը ասել է․ «Սաուդցիների ամենավատ մղձավանջը լինելու է Օբամայի վարչակարգի ապշեցուցիչ մեծ գործարքը Իրանի հետ»։ 2014 թվականին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի այցը Սաուդյան Արաբիա ներառել է նաև բանակցություններ ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների շուրջ, սակայն դրանք չեն կարողացել լուծել Ռիադի անհանգստությունները։

2011 թվականի մարտի 14-ին Խալիֆայի՝ Բահրեյնի միապետների ընտանիքին պաշտպանելու նպատակով Սաուդյան Արաբիան գրավել է Բահրեյնը՝ ռազմական ուժեր ուղարկելով, որպեսզի ճնշեն Բահրեյնի ժողովրդի ապստամբությունը։ Սաուդական կառավարությունը Բահրեյնի բնակչության մեծամասնությունը ներկայացնող շիաների կողմից իրականացված երկուամսյա ապստամբությունը համարել է «անվտանգության դեմ սպառնալիք»։

Արտաքին գործերի նախարար Ադել ալ-Ջուբեյրը Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի քարտուղար Բորիս Ջոնսոնի հետ Լոնդոնում, 2016 թվականի հոկտեմբերի 16։

Ըստ Իրաքի վարչապետ Նուրի ալ-Մալիքիի՝ 2014 թվականի մարտին Սաուդյան Արաբիան Կատարի հետ միասին քաղաքական, ֆինանսական և լրատվական աջակցություն է ցույց տվել Իրաքի կառավարության դեմ հանդես եկող ահաբեկիչներին։

2015 թվականի մարտի 15-ին Սաուդյան Արաբիան, ղեկավարելով սուննի մուսուլմանական պետությունների կոալիցիան, Եմեն ռազմական ներխուժում է կատարել՝ դեմ հանդես գալով շիա հութիներին և 2011 թվականին Արաբական գարնան ապստամբությունների շրջանում գահընկեց արված նախկին նախագահ Ալի Աբդուլլահ Սալեհին հավատարիմ ուժերին։ 2016 թվականի հունվարի և 2018 թվականի հոկտեմբերի ընթացքում Եմենում առնվազն 56 000 մարդ է զոհ գնացել զինված գործողություններին։

Սաուդյան Արաբիան Կատարի և Թուրքիայի հետ միասին բացահայտորեն աջակցում է Հաղթանակի բանակին՝ մի խումբ հակակառավարական ուժերի, որոնք կռվում են Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմում, որոնց մեջ ասում եմ, թե մտնում է ալ-Քաիդայի ճյուղ ան-Նուսրա ճակատը և մեկ այլ սալաֆիական կոալիցիա, որը հայտնի է Ահրար աշ-Շամ անունով։ Սաուդյան Արաբիան նաև ներքաշված է եղել ԿՀՎ-ի կողմից Թիմբեր Սիկամորի առաջնորդությամբ սիրիական ապստամբներին վարժեցնելու և զինելու գաղտնի գործողության մեջ։

Հաջի շրջանում մի շարք դեպքերին ի պատասխան, որոնցից ամենամահացուն 2015 թվականին Մինայի խուճապային փախուստն էր, որի ժամանակ սպանվեցին 2070 ուխտավորներ, Սաուդյան Արաբիան մեղադրվել է ուխտավորների բարեկեցությունը անտեսելու և փոխարենը միայն եկամուտ դիզելու մասին մտածելու համար։

2015 թվականի մարտին Շվեդիան հրաժարվել է Սաուդյան Արաբիայի հետ զենքի գործարքից՝ վերջ դնելով թագավորության հետ տասնամյա պաշտպանական համաձայնությանը։ Այս որոշումը կայացվել է այն ժամանակ, երբ Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարար Մարգոթ Վոլսթրոմը արգելափակվել է սաուդցիների կողմից Կահիրեում՝ Արաբական լիգայում, ժողովրդավարության և կանանց իրավունքների մասին խոսելիս։ Սրա արդյունքում Սաուդյան Արաբիան իր դեսպանին հետ է կանչել Շվեդիայից։

Ըստ Սաուդյան Արաբիայում Մեծ Բրիտանիայի նախկին դեսպան սըր Վիլյամ Փեթի՝ թագավորությունը ֆինանսավորում է Եվրոպայում այն մզկիթներին, որոնք դարձել են ծայրահեղականության կենտրոններ։ «Նրանք չեն ֆինանսավորումը ահաբեկչությունը։ Նրանք մեկ այլ բան են ֆինանսավորում, որը անհատներին կարող է տանել դեպի արմատականություն և դարձնել ծարավի ահաբեկչության», ասել է Փեթին։ Վերջինս ասել է, որ նրանք ֆինանսավորում են մի գաղափարախոսություն, որը տանում է դեպի ծայրահեղականություն և թագավորության ղեկավարները տեղյակ չեն, թե ինչպիսին կարող են լինել հետևանքները։

Սաուդյան Արաբիան Արաբա-իսրայելական հակամարտության ժամանակ դիտարկվել է իբրև հաշտարար՝ ժամանակ առ ժամանակ առաջ քաշելով խաղաղ բանակցությունների ծրագիր Իսրայելի և Պաղեստինի համար և դատապարտել է Հեզոբլլահին։ Արաբական գարնան ժամանակ Սաուդյան Արաբիան ապաստարան է տվել Թունիսի նախագահ Զինե Էլ Աբիդինե Բեն Ալիին։ Թագավոր Աբդուլլահը զանգահարել է Եգիպտոսի նախագահ Հոսնի Մուբարաքին և առաջարկել իր աջակցությունը։ 2014 թվականի սկզբներին Սաուդյան Արաբիայի հարաբերությունները Կատարի հետ սրվել են՝ պայմանավորված Մուսուլման եղբայրներին ցուցաբերած աջակցությամբ, և Սաուդյան Արաբիան տեսակետ է հայտնել, թե Կատարը փորձում է խառնվել իր ներքին գործերին։ 2014 թվականի օգոստոսին երկու պետություններն էլ ճանապարհ էին փնտրում անդունդը վերացնելու համար։ Սաուդյան Արաբիան և իր դաշնակիցները քննադատել են Կատարում տեղակայված Ալ Ջազիրա հեռուստաալիքն ու Իրանի՝ Կատարի հետ հարաբերությունները։ 2017 թվականին Սաուդյան Արաբիան ցամաքային, ծովային և օդային բլոկադայի է ենթարկել Կատարին։

Իրան-Սաուդյան Արաբիա պորքսի հակամարտության հիմնական վայրերը

2018 թվականի օգոստոսի 6-ին կանանց իրավունքների համար պայքարող ակտիվիստների ձերբակալության շուրջ ծագած բանավեճով պայմանավորված Սաուդյան Արաբիան խզել է Կանադայի հետ առևտրային և ներդրումային նոր գործարքները և կասեցրել է դիվանագիտական հարաբերությունները։

Լարվածությունը Սաուդյան Արաբիայի և իր դաշնակիցների միջև աստիճանաբար աճել է այն բանից հետո, երբ Ստամբուլում սաուդական հյուպատոսարանից անհետացել է Ջամալ Խաշոգջին։ Թուրք պետական գործիչները կասկածներ ունեն, որ Խաշոգջին սպանվել է հյուպատոսության ներսում․ սա ավելի է լարել առանց այդ էլ լարված սաուդա-թուրքական հարաբերությունները։ Ինչպես Գերմանական Մարշալ ֆոնդի Անկարայի գրասենյակի տնօրեն Օզգուր Ունլուհիսարջըքլըն է ասում «Թուրքիան շատ նուրբ հավասարակշռության մեջ է պահում Սաուդյան Արաբիայի հետ հարաբերությունները։ Այս հարաբերությունները ամեն վայրկյան կարող են դառնալ մի նոր ճգնաժամի սկիզբ»։

ԱՄՆ-ը և եվրոպական պետությունները սկսել են ճնշում գործադրել սաուդցիների վրա՝ ավելի մանրամասն պատմելու Խաշոգջիի անհետացման մասին։ 2018 թվականի հոկտեմբերի 14-ին ԱՄՆ-Սաուդյան Արաբիա հարաբերությունները ավելի են լարվել, երբ Թրամփը խոստացել է «խիստ պատիժ» այն դեպքում, եթե թագավորական դատարանը որևէ կերպ պատասխանատու է Խաշոգջիի մահվան համար։ Սաուդյան արտաքին գործերի նախարարությունը համարժեք պատասխան է տվել՝ ասելով․ «այն ավելի մեծ գործողություններով կպատասխանի»՝ ընդգծելով թագավորության «ազդեցիկ և կարևոր դերը համաշխարհային տնտեսության մեջ»։ Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի կողմից համատեղ հայտարարություն է արվել, որտեղ պահանջվում էր «իրականացնել վստահելի հետազոտություն և ջրի երես հանել ճշմարտությունը տեղի ունեցածի վերաբերյալ և եթե հնարավոր է, մատնանշել նրանց, ովքեր պատասխանատու են Ջամալ Խաշոգջիի անհետացման համար և վստահ լինել, որ նրանք պատասխանատվություն կրեն կատարածի համար»։

ԱՄՆ-ը Ծոցի իր կոալիցիոն դաշնակիցներից ակնկալում էր Եմենում ավելի շատ ջանք ներդնել և անդրադառնալ ծագող անհանգստություններին, որոնք կապված էին սովի եզրին կանգնած միլիոնավոր մարդկանց հետ։ Ըստ ՄԱԿ-ի՝ Արաբական թերակղզու ազգը դարձել էր ամենասարսափելի մարդասիրական ճգնաժամի կենտրոն։ 2017 թվականին Եմենում ավելի քան 50 000 երեխաներ մահացել են սովից։ Եմենում տարածված սովը սաուդական ներխուժման և ապստամբների ձեռքին գտնվող տարածքի բլոկադայի անմիջական արդյունք էր։

2018 թվականի հոկտեմբերին Ջամալ Խաշոգջիի սպանությունից հետո ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն և ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Ջիմ Մատիսը Եմենում 30-օրյա զինադադար են հայտարարել, որին հաջորդել են ՄԱԿ-ի կողմից նախաձեռնած խաղաղ բանակցությունները։ Պոմպեոն Սաուդյան Արաբիայից և ԱՄԷ-ից պահանջել է դադարեցնել օդային հարվածները Եմենի բնակեցված շրջանների վրա։ Թերեզա Մեյը աջակցել է ԱՄՆ կոչին՝ վերացնել կոալիցիան։ Միջազգային փրկարարական կոմիտեի նախագահ Դեյվիդ Միլբենդը ԱՄՆ հայտարարությունը կոչել է «Եմենում պատերազմի 4 տարիների ընթացքում ամենակարևոր բեկումնային պահը»։

2018 թվականի նոյեմբերի 12-ին Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի քարտուղար Ջերեմի Հանթի՝ Սաուդյան Արաբիա և ԱՄԷ այցելության ժամանակ ակնկալվում էր, որ դրվելու է զինադադարի հարցը բոլոր կողմերի համար այս 4 տարի տևող քաղաքացիական պատերազմում։ ԱՄՆ-ն պահանջել է 30 օրվա ընթացքում զինադադար հաստատել։ Նրա այցից առաջ Հանթը ասել է․ «Այժմ միակ լուծումը քաղաքական որոշումն է մի կողմ դնել զենքերը և հետևել խաղաղությանը։ Մեծ Բրիտանիան ունի յուրահատուկ դիրք ինչպես իբրև ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում որոշումներ կայացնող առաջատար պետություն, այնպես էլ տարածաշրջանում կարևոր դերակատարում ունեցող պետություն, ուստի այսօր ես մեկնում եմ Ծոց՝ պահանջելու բոլոր կողմերին նվիրվել այս գործընթացին։ Մենք ականատեսն ենք լինում մարդկության կողմից ստեղծված մարդասիրական այս աղետին․ այժմ պահն է փոփոխություն մտցնելու այս ամենի մեջ և աջակցելու ՄԱԿ-ի խաղաղարար գործընթացին և Մեծ Բրիտանիայի ջանքերին Անվտանգության խորհրդում»։

Զինված ուժեր

«1935 թվականի սաուդցի օդաչուների վարժանքը Իտալիայում»՝ տեսարան «Մեր արծիվներից»՝ 4 տեսանյութերից մեկը, որն արվել է Սաուդական թագավորական օդային ուժերի թանգարանի համար:

Սաուդյան Արաբիան աշխարհում ռազմական ծախսերի ամենամեծ տոկոսն ունի․ ՀՆԱ-ի 10%-ը ծախսվում է բանակի վրա։ Սաուդական ռազմական ուժերը բաղկացած են Սաուդական թագավորական ռազմաօդային ուժերից, Սաուդական թագավորական նավատորմից, Սաուդական թագավորական օդային պաշտպանության ուժերից, Սաուդա-արաբական ազգային գվարդիայից (ՍԱԳ, անկախ ռազմական ուժեր) և զինված ուժերից, որոնք միասին կազմում են շուրջ 200 000 հոգի։ 2005 թվականին զինված ուժերը հետևյալ կազմն են ունեցել՝ բանակը՝ 75 000 հոգի, օդային ուժերը՝ 18 000, օդային պաշտպանական ուժերը՝ 16 000, նավատորմը՝ 15 500, ՍԱԳ-ը՝ 75 000 գործող զինվորներ և 25 000 ցեղային նորակոչիկներ։ Բացի այդ, կա նաև Ալ Մուխաբարաթ ալ-Աամահ հետախուզական ծառայությունը։

Թագավորությունն Պակիստանի հետ ունի երկարամյա ռազմական հարաբերություններ․ շատ անգամ է առաջ քաշվել այն տեսակետը, թե Սաուդյան Արաբիան գաղտնի ֆինանսավորում է Պակիստանի միջուկային ռումբի ծրագիրը և մոտ ապագայում ցանկանում է Պակիստանից գնել միջուկային զենքեր։ ՍԱԳ-ը պահեստային զորքեր չէ, այլ ակտիվորեն գործող ճակատային ուժ։ Բացի այդ, կա նաև Իբն Սաուդի ցեղային ռազմակրոնական ուժերից ծագող Իխվան ուժերը։ Ներկայումս այս ուժերը 1960-ական թվականներից սկսած համարվում են Աբդուլլահի անձնական ուժերը, և ի տարբերություն մնացած զինված ուժերի՝ դրանք Պաշտպանության և ավիացիայի նախարարությունից անջատ են։ ՍԱԳ-ը եղել է թագավորական ընտանիքում Սուդայիրիին հակակշռող ուժ։ Վաղամեռիկ արքայազն Սուլթանը՝ Պաշտպանության և ավիացիայի նախկին նախարարը, այսպես կոչված «Սուդայիրի յոթի» անդամ էր և մինչև իր մահը 2011 թվականին ղեկավարել է զինված ուժերի մնացորդները։

Սաուդական և ամերիկյան զորքերի զորավարժությունները 2014 թվականի դեկտեմբերին։

Պաշպանության և անվտանգության վրա կատարվող ծախսերը 1990-ական թվականների կեսերից կտրուկ աճել են և 2016 թվականին հասել 63․7 միլիարդ դոլարի։ Սաուդյան Արաբիան աշխարհում զինված ուժերի վրա ամենաշատը ծախսող երկրների տասնյակում է, որը կազմել է 2005 թվականի ՀՆԱ-ի 7%-ը։ Իր գերժամանակակից զինանոցով Սաուդյան Արաբիան համարվում է աշխարհի ամենաշատ զինված ազգերից մեկը․ իսկ զենքերի հիմնական մատակարարներն են ԱՄՆ, Ֆրանսիան և Մեծ Բրիտանիան։ 

1951-2006 թվականների ընթացքում ԱՄՆ-ը Սաուդյան Արաբիային է վաճառել ավելի քան 80 միլիարդ դոլար արժողությամբ ռազմական տեխնիկա։ 2010 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը տեղեկացրել է Կոնգրեսին, որ պատրաստվում է ամերիկյան պատմության մեջ զենքերի ամենամեծ վաճառքը իրականացնել՝ Սաուդյան Արաբիայի թագավորությանը վաճառելով 60․5 միլիարդ դոլարի զենք։ Այս փաթեթը զգալի բարելավել է սաուդյան զինված ուժերի հարձակողական կարողությունները։ 2013 թվականին Սաուդյան Արաբիայի ռազմական ծախսերը հասել են 67 միլիարդ դոլարի՝ գերազանելով Մեծ Բրիտանիային, Ֆրանսիային և Ճապոնիային։

1965 թվականից սկսած Մեծ Բրիտանիան եղել է Սաուդյան Արաբիայի ամենախոշոր զինամատակարարը։ 1985 թվականից ի վեր ՄԲ-ն մատակարարել է ռազմաօդային տեխնիկա, հիմնականում Panavia Tornado և Eurofighter Typhoon մարտական ինքնաթիռներ։ Այս ամենը կատարվել է Ալ-Յամամահ զենքերի երկարաժամկետ գործարքի շրջանակներում, որով մինչև 2006 թվականը Սաուդյան Արաբիան ծախսել է 43 միլիարդ ֆունտ ստերլինգ և հաշվարկվում է, որ կծախսի ևս 40 միլիարդ ֆունտ ստերլինգ։ 2012 թվականի մայիսին բրիտանականպաշտպանական BAE համակարգերը 1․9 միլիարդ ֆունտ ստերլինգի գործարք է կնքել, որպեսզի Սաուդյան Արաբիային մատակարարի Hawk տեսակի ինքնաթիռներ։

Ստոկհոլմի միջազգային խաղաղության հետազոտական ինստիտուտի համաձայն 2010-2014 թվականներին Սաուդյան Արաբիան դարձել է աշխարհի ամենաշատ զենք ներկրող երկրորդ պետությունը՝ ստանալով 2005-2009 թվականների համեմատությամբ 4 անգամ ավելի շատ զենք։ 2010-2014 թվականների խոշոր ներմուծումները ներառել են 45 ռազմական ինքնաթիռներ ՄԲ-ից, 38 ռազմական ուղղաթիռներ ԱՄՆ-ից, 4 լիցքավորիչ ինքնաթիռներ Իսպանիայից և ավելի քան 600 զինտեխնիկա Կանադայից։ Սա դեռ բավական չէ, Սաուդյան Արաբիան ևս 27 ռազմական ինքնաթիռներ է պատվիրել ՄԲ-ից, 154 ռազմական ինքնաթիռներ՝ ԱՄՆ-ից և մեծաքանակ զինտեխնիկա՝ Կանադայից։ 2010-2014 թվականների ընթացքում Սաուդյան Արաբիան ստացել է Մեծ Բրիտանիայի զենքերի արտահանումների 41%-ը։ 2015 թվականի ընթացքում միայն Ֆրանսիան Սաուդյան Արաբիայի հետ իրականացրել է 18 միլիարդ դոլարի արժողությամբ սպառազինությունների վաճառք։ Սաուդյան Արաբիայի հետ 15 միլիարդ դոլարի զենքի վաճառքի մասին համաձայնագիրը համարվում է Կանադայի պատմության ամենամեծ սպառազինությունների վաճառքը։ 2016 թվականին Եվրոպական խորհրդարանը որոշել է ժամակավորապես զենքերի էմբարգո սահմանել Սաուդյան Արաբիայի նկատմամբ, որի պատճառ է հանդիսացել Եմենի քաղաքացիական բնակչության տառապանքները Սաուդյան Արաբիայի հետ հակամարտության ժամանակ։ 2017 թվականին Սաուդյան Արաբիան ԱՄՆ-ի հետ ստորագրել է 110 միլիարդ դոլար արժողությամբ զենքերի գործարք։

Եմենի դեմ մղվող կոալիցիոն պայքարի սկզբից Սաուդյան Արաբիան Բրիտանիայից գնել է ավելի քան 4․6 միլիարդ ֆունտ ստերլինգ արժողությամբ սպառազինություն։ Վերջերս YouGov-ի և Avaaz-ի կողմից Save the Children-ի համար կազմակերպված հարցման արդյունքում պարզ է դարձել, որ բրիտանացիների 63%-ը դեմ է սաուդցիներին սպառազինության վաճառքին։  

Ջամալ Խաշոգջիի սպանությունից հետո Եվրոպական խորհրդարանը 2018 թվականի հոկտեմբերի 25-ին ընդունել է մի բանաձև, որը ստիպում է ԵՄ պետություններին միանալ Սաուդյան Արաբիայի դեմ զենքերի էմբարգոյին։ Գերմանիան դարձել է առաջին արևմտյան կառավարությունը, որը կասեցրել է թագավորության հետ զենքերի գործարք այն բանից հետո, երբ Անգելա Մերկելը հայտարարել է․ «զենքերի արտահանումը նման հանգամանքներում չի կարող իրականանալ»։

Աշխարհագրություն

Սաուդյան(չաշխատող հղում) Արաբիայի տեղագրությունը

Սաուդյան Արաբիայի Կյոպպենի կլիմայի դասակարգման քարտեզը հիմնված է տեղական բուսականության, ջերմաստիճանի, տեղումների և դրանց սեզոնայնության վրա:      Շոգ անապատային կլիմա       Ցուրտ անապատային կլիմա       Շոգ տափաստանային կլիմա     Ցուրտ տափաստանային կլիմա

Սաուդյան Արաբիան զբաղեցնում է Արաբական թերակղզու (աշխարհի ամենամեծ թերակղզին է) շուրջ 80%-ը՝ ընկնելով հյուսիսային լայնության 16° և 33° և արևելյան երկայնության 34° և 56° վրա։ Այն պատճառով, որ պետության սահմանները իր հարավային հարևաններ՝ Արաբական Միացյալ Էմիրությունների և Օմանի հետ հստակ գծված չեն, պետության տարածքի ճշգրիտ չափը անորոշ է։ Ըստ Կենտրոնական հետախուզական գործակալության համաշխարհային փաստերի գրքի Սաուդյան Արաբիայի տարածքը 2,149,690 կմ² է և իր չափերով աշխարհում 13-րդ ամենամեծ պետությունն է։ Աշխարհագրական առումով պետությունը Արաբական պլատֆորմի ամենամեծ պետությունն է։

Սաուդյան Արաբիայի մեծ մասը աշխարհագրական առումով զբաղեցնում է Արաբական անապատը՝ կապված կիսաանապատների և մացառուտների և մի շարք լեռնաշղթաների և բարձրավանդակների հետ։ Այն իրականում մի քանի անապատների միություն է և ներառում է երկրի հարավարևելյան շրջանում 647,500 կմ² տարածքով Ռուբ ալ-Խալի («Դատարկ հատված») անապատը, որը աշխարհի ամենամեծ ավազային անապատն է։ Երկրում կան քիչ քանակությամբ լճեր, սակայն չկան մշտական գետեր․ դրանց փոխարեն վադիները (չոր հարթավայրային տարածքներ) շատ տարածված են։ Պտղաբեր տարածքները գտնվում են վադիներում, ջրավազաններում և օազիսներում եղած բերուկային հողերում։ Տեղագրական հիմնական յուրահատկությունն այն է, որ կենտրոնական բարձրավանդակը կտրուկ բարձրանում է Կարմիր ծովից և կտրուկ իջնում Նաջդում և Պարսից ծոցի մոտակայքում։ Կարմիր ծովի մոտ կա նեղ ափամերձ հարթավայր, որը հայտնի է Թիհամահ անունով, որին զուգահեռ սկսվում է զառիթափ։ Ասիրի հարավարևմտյան նահանգը լեռնային է․ այնտեղ է գտնվում 3133 մ բարձրությամբ Սավադա լեռը, որը պետության ամենաբարձր գագաթն է։

Բացի հարավարևմտյան Ասիր նահանգից Սաուդյան Արաբիան ունի խիստ անապատային կլիմա, որտեղ ցերեկ ջերմաստիճանը սարսափելի բարձրանում է, իսկ գիշերը՝ կտրուկ նվազում։ Ամառային միջին ջերմաստիճանը տատանվում է 45℃-ի սահմաններում, սակայն կարող է բարձրանալ մինչև 54℃։ Ձմռանը ջերմաստիճանը շատ հազվադեպ է 0℃-ից իջնում։ Գարնանն ու աշնանը միջին ջերմաստիճանը շուրջ 29℃ է։ Տարեկան տեղումները շատ քիչ են։ Ի տարբերություն պետության մնացած հատվածների՝ Ասիրի շրջանը իր վրա է կրում Հնդկական օվկիանոսից ներթափանցող մուսսոնների ազդեցությունը, որը տեղի է ունենում հոկտեմբերից մարտ ամիսների ընթացքում։ Այս շրջանում տեղումները լինում են միջինը 300 մմ, որը, փաստորեն, տարեկան տեղումների 60% է կազմում։

Կենդանական աշխարհ

Արաբական օրիքսները հանդիպում են անապատներում և համարվում են վտանգված տեսակ

Արաբական ձիու հայրենիքը հենց Արաբիան է, և այն համարվում է արաբական ֆոլկլորի կարևոր տարրը

Վտանգված տեսակ է նաև արաբական ընձառյուծը

Կարմիր ծովի կորալների և ծովային ձկները

Սաուդյան Արաբիայի կենդանական աշխարհի մեջ են մտնում արաբական ընձառյուծը, գայլը, բծավոր բորենին, մանգուստը, բաբունը, նապաստակը, ավազային կատուն և ճագարամուկը։ Մինչև 19-րդ դարը վիթերը, օրիքսները, ընձառյուծները և վագրակատուները մեծաթիվ են եղել, սակայն ավելի ուշ մեծ չափերի հասնող որսի արդյունքում այս կենդանիների թվաքանակը կտրուկ նվազել է ընդհուպ մինչև ոչնչացում։

Սաուդյան Արաբիայի թռչուններն են բազեները (որոնց վարժեցնում են որսի համար), արծիվները, անգղները, աքարները և բուլբուլները։ Կան տարբեր տեսակի օձեր, որոնց մեծ մասը թունավոր են։

Սաուդյան Արաբաիան ունի նաև շատ հարուստ ծովային կենդանական աշխարհ։ Կարմիր ծովն ընդհանուր առմամբ իրենից ներկայացնում է հարուստ և բազմատեսակ էկոհամակարգ։ Կարմիր ծովում գրանցվել է ավելի քան 1200 տեսակ ձուկ, որոնց շուրջ 10%-ը չի հանդիպում այլ վայրերում։ Այդ թվում կան նաև 42 տեսակ խորը ջրային ձկներ։

Այս հարուստ բազմազանությունը հիմնականում պայմանավորված է 2000 կմ կորալային խութով, որը ձգվում է ափի երկայնքով։ Այս խութերը 5000-7000 տարեկան են և հիմնականում կազմված են ակրոպորա և քարքարոտ կորալներից։ Խութերը ափի երկայնքով հաճախ ձևավորում են պլատֆորմներ և նույնիսկ ծովածոցեր և երբեմն նույնիսկ լինում են գլանի ձևով (օրինակ Կապույտ փոսը Դահաբում (Կարմիր ծովում))։ Այս ափամերձ խութեր այցելում են նաև Կարմիր ծովի այնպիսի ձկնատեսակներ, ինչպիսիք են 44 տեսակի շնաձկները։ Կարմիր ծովը ընդգրկում է նաև ափից հեռու գտնվող խութեր, այդ թվում նաև կորալային իրական կղզիներ։ Այս ոչ սովորական խութեր հաճախ չեն համապատասխանում կորալային խութերի դասկարգման դասական համակարգին և հիմնականում աչքի են ընկնում բարձր տեկտոնային ակտիվությամբ։

Սաուդյան Արաբիայի ընտելացված կենդանիներից են արաբական ձին, արաբական ուղտը, ոչխարը, այծերը, կովերը, կապիկները, հավերը և այլն։

Արտացոլելով պետության անապատային կլիման՝ Սաուդյան Արաբիայի բուսական աշխարհը հիմնականում կազմված է այնպիսի թփերից ու բույսերից, որոնք չեն պահանջում մեծ քանակությամբ ջուր։ Շատ տարածված են արմավենիները։

Վարչական բաժանում

Սաուդյան Արաբիան բաժանված է 13 շրջանների (արաբ․՝ مناطق إدارية‎‎; manatiq idāriyya, եզ. منطقة إدارية; mintaqah idariyya): Շրջանները իրենց հերթին բաժանվում են 118 մարզերի (արաբ․՝ محافظات‎‎; muhafazat, sing. محافظة; muhafazah): Սրանց մեջ են մտնում նաև շրջանային 13 մայրաքաղաքները, որոնք ունեն այլ կարգավիճակ, կոչվում են քաղաքներ և ղեկավարվում են քաղաքապետների կողմից (արաբ․՝ أمين‎‎; amin): Այս մարզերն էլ իրենց հերթին բաժանվում են ենթամարզերի (արաբ․՝ مراكز‎‎; marakiz, sing. مركز; markaz):

Սաուդյան Արաբիայի 13 շրջանները։

Քաղաքներ

Ալ-Ռիադ Ալ-Ռիադ Ջիդդա
	№	Քաղաք	Նահանգ	Բնակչություն	Մեքքա Մադինա
	1	Ալ-Ռիադ	Ալ-Ռիադ	6,506,700
	2	Ջիդդա	Մաքքահ	3,976,400
	3	Մեքքա	Մաքքահ	1,919,900
	4	Մադինա	Մադինահ	1,271,800
	5	Հոֆուֆ	Աշ-Շարկիյա	1,136,900
	6	Տաիֆ	Մաքքահ	1,109,800
	7	Դամամ	Աշ-Շարկիյա	975,800
	8	Բուրայդա	Ալ-Կասիմ	658,600
	9	Խոբար	Աշ-Շարկիյա	626,200
	10	Տաբուկ	Տաբուկ	609,000
	11	Քաթիֆ	Աշ-Շարկիյա	559,300
	12	Խամիս Մուշահիթ	Ասիր	549,000
	13	Հաիլ	Հաիլ	441,900
	14	Հաֆար ալ-Բաթին	Աշ-Շարկիյա	416,800
	15	Ջուբայիլ	Աշ-Շարկիյա	411,700
	16	Խարջ	Ռիադ	404,100
	17	Աբհա	Ասիր	392,500
	18	Նաջրան	Նաջրան	352,900
	19	Յանբու	Ալ-Մադինահ	320,800
	20	Ալ-Քունֆուդահ	Մաքքահ	304,400

Տնտեսություն

Աբդուլլահ թագավորի ֆինանսական կենտրոնը Միջին Արևելքի ամենամեծ ներդրումային կենտրոններից է և տեղակայված է Ռիադում։

2018 թվականի դրությամբ Սաուդյան Արաբիան ունի Միջին Արևելքի ամենամեծ տնտեսությունը, իսկ աշխարհում 18-րդն է։ Սաուդյան Արաբիան ունի աշխարհում նավթի երկրորդ ամենամեծ պաշարները և համարվում է աշխարհում ամենամեծ նավթարդյունաբերողը։ Այն ունի նաև աշխարհում 5-րդ բնական գազի ամենաշատ պաշարները։ Սաուդյան Արաբիան համարվում է «էներգետիկ գերտերություն»։ Այն ունի բնական պաշարների երրորդ ամենաբարձր գնահատված արժեքը, որը 2016 թվականին կազմել է 34․4 տրիլիոն դոլար։ Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը հիմնականում հենված է հենց նավթի վրա․ նավթարդյունաբերությունից ստացվում է բյուջեի եկամտի 63% և արտահանումներից ստացվող եկամտի 67%։ Պետությունը մեծապես հենված է օտարերկրյա աշխատուժի վրա․ մասնավոր սեկտորում աշխատողների 80%-ը սաուդցիներ չեն։ Սաուդյան տնտեսության համար մարտահրավերներ են համարվում մեկ շնչի հաշվով եկամտի անկման դադարը կամ հակառակը, կրթության բարելավումը, որպեսզի երիտասարդությանը պատրաստեն աշխատանքի համար, տնտեսության բազմազանեցումը, մասնավոր սեկտորի և բնակարանաշինության խթանումը, կաշառակերության և անհավասարության վերացումը։

Նավթարդյունաբերությունը կազմում է Սաուդյան Արաբիայի անվանական ՀՆԱ-ի շուրջ 45%-ը, որի 40%-ը ստացվում է մասնավոր սեկտորից։ Սաուդյան Արաբիան պաշտոնապես ունի 260 միլիարդ բարել նավթային պաշար, որը կազմում է համաշխարհային նավթային պաշարների մեկ հինգերորդ մասը։

Համաշխարհային ՀՆԱ-ի մասնաբաժինը
Տարի	Մասնաբաժին
1980	2.73%
1990	1.64%
2000	1.42%
2010	1.36%
2017	1.40%

Նավթի և այլ հեղուկ վառելիքի արտադրությունը ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում և Սաուդյան Արաբիայում

Սաուդյան Արաբիայի նավթի արտադրության և սպառման ցուցանիշները

1990-ական թվականներին Սաուդյան Արաբիան կանգնել է նավթային պաշարների զգալի կրճատման առաջ՝ պայմանավորված բնակչության կտրուկ աճով։ 1981 թվականին յուրաքանչյուր շնչի հաշվով եկամուտը կազմել է 11 700 դոլար, 1998 թվականին՝ 6300 դոլար։ Հաշվի առնելով նավթի իրական գների ազդեցությունը թագավորության իրական ՀՆԱ-ի վրա՝ իրական ՀՆԱ-ն 2010 թվականին կազմել է 330 381 միլիարդ դոլար։ Զրոներով նավթի գնի աճը 2007 թվականին մեկ անձին հասնող ՀՆԱ-ն հասցրել է 17 000 դոլարի, սակայն 2014 թվականի կեսերին նավթի գնի անկմանը զուգընթաց իջել է նաև ՀՆԱ-ն։

Սաուդյան Արամկոյի գրասենյակ՝ աշխարհի ամենաթանկարժեք ընկերությունն ու պետության եկամուտների հիմնական աղբյուրը։

ՕՊԵԿ-ը սահմանափակում է իր անդամների նավթարդյունաբերությունը՝ պայմանավորված նրանց «հաստատված պաշարներով»։ Սաուդյան Արաբիայի հաստատված պաշարները 1980 թվականից մինչ օրս շատ քիչ են փոփոխվել՝ բացի այն 100 միլիարդ աճից, որ գրանցվել է 1987-1988 թվականների ընթացքում։ Մեթյու Սիմոնսը առաջարկում է այն տեսակետը, որ Սաուդյան Արաբիան հիմնականում չափազանցնում է իր պաշարների մասին տվյալները և շուտով կարող է նկատվել նավթարդյունաբերության անկում։

2003-2013 թվականներին որոշ «կարևոր ծառայություններ» սեփականաշնորհվել են՝ քաղաքային ջրամատակարարումը, էլեկտրականությունը, հեռահաղորդակցությունը, կրթությունն, առողջապահությունն ու երթևեկության վերահսկողությունը։ Ըստ Արաբական նորությունների սյունակագիր Աբդել Ազիզ Ալուվայշեգի՝ «գրեթե բոլոր այս ոլորտներում սպառողները իրենց խիստ անհանգստությունն են հայտնել սեփականաշնորհված կազմակերպությունների գործունեությունից»։ 2005 թվականին Սաուդյան ֆոնդային բորսա Թադավուլ բոլոր բաժնետոմսերի ինդեքսը հասել է 16 712 64-ի, իսկ 2013 թվականի վերջին նվազել՝ հասնելով 8 535 60-ի։ 2005 թվականի նոյեմբերին Սաուդյան Արաբիան դարձել է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ։ Բանակցությունները հիմնականում կենտրոնացած էին այն բանի վրա, թե Սաուդյան Արաբիան ինչ աստիճանի է պատրաստ ավելացնել իր շուկաների հասանելիությունը օտարերկրյա ապրանքների համար, և 2000 թվականին կառավարությունը ստեղծել է Սաուդարաբական ընդհանուր ներդրումային մարմինը, որի նպատակն էր խրախուսել օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները թագավորությունում։ Սաուդյան Արաբիայում կան որոշ սեկտորներ, որտեղ օտարերկրյա ներդրումներն արգելված են, սակայն կառավարությունը ծրագրում է աստիճանաբար բացել մի շարք փակ սեկտորներ, օրինակ՝ հեռահաղորդակցություն, ապահովագրություն և էներգիայի փոխանցում/բաշխում։

Կառավարությունը փորձ է կատարել նաև տնտեսության «սաուդականացման» ուղղությամբ՝ օտարերկրյա աշխատողներին փոխարինելով սաուդցիներով, որը, սակայն, մեծ հաջողություններ չի գրանցել։

Սաուդյան Արաբիայի ապրանքների արտահանման գրաֆիկական պատկեր։

1970 թվականից ի վեր Սաուդյան Արաբիան ունեցել է «Զարգացման հնգամյա ծրագրեր»։ Իր ծրագրերի մեջ եղել է սկսել «տնտեսական քաղաքների» ծրագիրը (օրինակ՝ թագավոր Աբդուլլահի տնտեսական քաղաքը), որը ավարտին պետք է հասնի 2020 թվականին՝ նպատակ ունենալով բազմազան դարձնել տնտեսությունը և ապահովել աշխատատեղերով։ 2013 թվականի դրությամբ 4 նման քաղաքներ են ստեղծվել։ Թագավորը հայտարարել է, որ մեկ շնչին հասնող եկամուտը 2006 թվականի 15 000 դոլարից 2020 թվականին դառնալու է 33 500 դոլար։ Այս քաղաքները լինելու են Սաուդյան Արաբիայի տարբեր մասերում, որպեսզի խթանեն յուրաքանչյուր շրջանի տնտեսական բազմազանությունը։ Ակնկալվում է, որ քաղաքները ՀՆԱ-ն ավելացնելու են 150 միլիարդ դոլարով։

Սաուդյան Արաբիայի համախառն ներքին արդյունքը

Բացի նավթից և գազից, Սաուդյան Արաբիան ունի նաև ոսկու հանքեր հինավուրց Մահդ ազ-Զահաբ շրջանում և հանքարդյունաբերության այլ ճյուղեր, ինչպես նաև գյուղատնտեսական ոլորտ, որը հիմնված է բանջարեղենի, մրգերի և արմավի, ինչպես նաև անասունների վրա։ Սաուդյան Արաբիան կարողանում է ապահովել նաև մեծաքանակ ժամանակավոր աշխատատեղեր 2 միլիոնի հասնող հաջի ուխտավորների շնորհիվ։ 

Սաուդյան կառավարության գաղտնիության պատճառով ՄԱԿ-ի աղբյուրներում չկա վիճակագրություն թագավորությունում տիրող աղքատության վերաբերյալ։ Սաուդյան Արաբիան չի խրախուսում աղքատության մասին դժգոհությունն ու դրա վրա ուշադրության կենտրոնացումը։ 2011 թվականի դեկտեմբերին Սաուդյան Արաբիայի ներքին գործերի նախարարությունը ձերբակալել է երեք հոգու և երկու շաբաթ հարցաքննել այն պատճառով, որ նրանք YouTube-ում բեռնել էին տեսանյութ՝ կապված աղքատության հետ։ Տեսանյութի հեղինակները ասում են, որ սաուդցիների 22%-ը կարող է աղքատ համարվել (2009)։ Հարցը ուսումնասիրողները նախընտրում են անանուն մնալ՝ պայմանավորված ձերբակալվելու վտանգով։

2018 թվականի սեպտեմբերին Պետական ներդրումների ֆոնդը համաշխարհային վարկատուների մի խմբի հետ կնքել է 11 միլիարդ դոլար վարկի գործարք։ Սակայն այս վարկը նախապես որոշվածից կտրուկ աճել է։ Ըստ Fitch Ratings-ի 2016 թվականի մայիսից սկսած երկու տարի Սաուդյան Արաբիան 0 պարտքից հասել է 68 միլիարդ դոլար պարտքի, որը աշխարհում զարգացող տնտեսությունների շարքում ամենաարագ աճողն է։

Յուրաքանչյուր տարի մոտավորապես քառորդ միլիոն երիտասարդ սաուդցիներ մտնում են աշխատաշուկա։ Սաուդականացման առաջին փուլի ազդեցությամբ վաճառքի հետ կապված աշխատատեղերի 70%-ը նախատեսված է սաուդցիների համար։ Սակայն, մասնավոր սեկտորը շարունակում է հիմնականում հենվել օտարերկրյա աշխատողների վրա։ Գործազրկության տոկոսը կազմում է 12,9։ 2018 թվականին Bloomberg Economics-ի հրապարակած զեկույցի համաձայն կառավարությունը պետք է մինչև 2020 թվականը ստեղծի 700 000 աշխատատեղ, որպեսզի հասնի գործազրկության 9% նպատակին։

CO₂ գազի արտանետման ծավալը Սաուդյան Արաբիայում

Գյուղատնտեսություն

Ալ-Հասան հայտնի է իր արմավենիներով և արմավով: Ալ-Հասայում կա 30 միլիոն արմավենի, որոնք տարեկան տալիս են 100 հազար տոննա արմավ։

1970-ական թվականների գյուղատնտեսությունը սկսել է զարգացում ապրել։ Կառավարությունը սկսել է մի ծրագիր, որի նպատակն էր խթանել ժամանակակից գյուղատնտեսական տեխնիկայի օգտագործումը, գյուղական ճանապարհների կառուցումը, ոռոգման համակարգի, պահեստավորման և արտահանման հարմարանքների ստեղծումը։ Արդյունքում տարբեր մթերքների արտադրության մեջ նկատվել է շրջադարձային աճ։ Մի շարք մթերքների տեսանկյունից, այդ թվում միս, կաթ և ձու, Սաուդյան Արաբիան հենվում է միայն սեփական արտադրության վրա։ Երկիրն արտահանում է ցորեն, արմավ, կաթնամթերք, ձու, ձուկ, թռչնի միս, մրգեր, բանջարեղեն և ծաղիկներ։ Արմավը, որը ժամանակին սաուդական սննդակարգի հիմնական մասն էր կազմում, այժմ հիմնականում համաշխարհային հումանիտար օգնության համար է աճեցվում։ Ավելին՝ սաուդցի ֆերմերները աճեցնում են հացահատիկի այլ տեսակներ ևս, օրինակ՝ գարի, սորգո և կորեկ։ 2016 թվականի դրությամբ թանկարժեք ջրային ռեսուրսները պահպանելու նպատակով ցորենի արտադրությունը դադարեցվել է։

Թագավորությունը նաև ունի Միջին Արևելքի ամենամեծ և ամենաժամանակակից կաթնամթերքի արտադրության ֆերմաները։ Կաթի արտադրությունը հատկապես աչքի է ընկնում աշխարհում իր բարձր ցուցանիշներով՝ յուրաքանչյուր կովի հաշվով 1800 գալոն կաթ։ Կաթնամթերք արտադրող տեղական Ալմարայ ընկերությունը Միջին Արևելքի՝ կաթ արտադրող ամենամեծ ընկերությունն է։

Թագավորության գյուղատնտեսության ամենամեծ ձեռքբերումը, որը հայտնի է նաև աշխարհում, այն է, որ այս պետությունը ցորեն ներմուծող երկրից արագորեն վերածվել է ցորեն արտահանող երկրի։ 1978 թվականին պետությունը կառուցել է իր հացահատիկային առաջին սիլոսները։ Մինչև 1984 թվականը պետությունը կարողացել է իր արտադրած ցորենով ապահովել բնակչությանը։ Կարճ ժամանակ անց Սաուդյան Արաբիան սկսել է ցորեն արտահանել ավելի քան 30 երկրներ, այդ թվում Չինաստան և նախկին ԽՍՀՄ։ Արտադրության հիմնական վայրերում՝ Թաբուքում, Հաիլում և Կասիմում, բերքը յուրաքանչյուր ակրից միջինը 3,6 տոննայի է հասել։ Թագավորությունը, սակայն, զարգացրել է նաև մրգի և բանջարեղենի արտադրությունը՝ բարելավելով գյուղատնտեսական տեխնիկան և ճանապարհները, որոնք կապում էին ֆերմերներին քաղաքի սպառողների հետ։ Սաուդյան Արաբիան իր հարևան երկրների համար մրգի և բանջարեղենի ամենամեծ արտահանողն է։ Ամենաարդյունավետ արտադրանքներից են ձմերուկը, խաղողը, ցիտրուսային մրգերը, սոխը, դդմիկը և լոլիկը։ Ջիզանում, որը երկրի ամենալավ ոռոգվող հատվածն է հարավարևմուտքում, Ալ-Հիքմահ հետազոտական կենտրոնը արտադրում է արևադարձային մրգեր՝ անանաս, բանան, մանգո և գուավա։

Ձիթենին էնդեմիկ է Սաուդյան Արաբիայի համար։ 2018 թվականին Ալ Ջոուֆ գյուղատնտեսական զարգացման ընկերությունը վկայական է ստացել Գինեսի աշխարհի ռեկորդների գրքից աշխարհի ամենամեծ ձիթարտադրությունն ունենալու համար։ Ագարակը ունի 7730 հա տարածք 5 միլիոն ձիթենիներով։ Գինեսի աշխարհի ռեկորդներ գիրքը հաշվի է առել նաև արտադրական կարողությունը՝ 15 000 տոննա բարձրորակ ձիթայուղ, մինչդեռ թագավորությունը դրա կրկնակին է սպառում։ Ալ Ջաուֆի ագարակները գտնվում են Սակակայում՝ հնագույն քաղաք Սաուդյան Արաբիայի հյուսիսարևմուտքում։ Քաղաքը ավելի քան 4000 տարեկան է։ Ալ Ջաուֆ շրջանում կան ձիթենու միլիոնավոր ծառեր․ նախատեսվում է, որ շուտով այդ ծառերի թիվը կհասնի 20 միլիոնի։

Մինչև 2012 թվականը չվերականգնվող ստորգետնյա ջրի սպառման արդյունքում գրանցվել է ստորգետնյա ջրային պաշարների չորս հինգերորդի կորուստ։

Ջրամատակարարում և սանիտարիա

Ջրամատակարարումը և առողջապահությունը Սաուդյան Արաբիայում իրականացվում են հետևյալ մեթոդներով՝ ծովի ջրի աղազրկում, ջրի բաշխում, կոյուղու և կեղտաջրերի մաքրում, որոնց շնորհիվ խմելու ջրի և սանիտարիայի հասանելիությունը աճել է վերջին տասնամյակների ընթացքում։ Խմելու ջրի 50%-ը ստացվում է ջրի աղազրկման արդյունքում, 40%-ը՝ չվերականգնվող ստորերկրյա ջրերից և 10%-ը՝ մակերևութային ջրերից, մասնավորապես երկրի հարավ-արևմուտքի լեռնային շրջաններից։ Մայրաքաղաք ալ-Ռիադը, որը գտնվում է երկրի կենտրոնում, աղազրկված ջուր է ստանում Պարսից ծոցից, որը 467 կմ հեռավորությունից է բերվում։ Ունենալով նավթային նշանակալի հարստություն՝ ջուրը ապահովվում է գրեթե անվճար։ Չնայած կատարված բարեփոխումներին՝ ծառայության մակարդակը շարունակում է ցածր մնալ։ Օրինակ՝ 2011 թվականին Ռիադում ջուրը հասանելի է եղել 2,5 օրվա մեջ մեկ անգամ, մինչդեռ Ջիդդայում ջուրը հասանելի էր 9 օրը մեկ։ Այս ոլորտում ինստիտուտցիոնալ կարողություններն ու կառավարումը շատ թույլ են՝ առհասարակ արտացոլելով Սաուդյան Արաբիայում պետական հատվածի վիճակը։ 2000 թվականից ի վեր կառավարությունը սկսել է հենվել մասնավոր հատվածի վրա, որ գործարկեն ջրի և առողջապահության ենթակառուցվածքները՝ սկսելով ջրի աղազրկումից և կոյուղաջրերի մաքրման կայաններից։ 2008 թվականից ի վեր քաղաքային ջրամատակարարման համակարգերի շահագործումը աստիճանաբար նույնպես հանձնվել է մասնավոր ընկերություններին։

Զբոսաշրջություն

Չնայած Սաուդյան Արաբիայում զբոսաշրջությունը հիմնականում ներառում է կրոնական ուխտագնացությունը՝ որոշ շարժ է նկատվել նաև ժամանցային զբոսաշրջության ոլորտում։ Ըստ Համաշխարհային բանկի 2012 թվականին մոտավորապես 14,3 միլիոն մարդ է այցելել Սաուդյան Արաբիա՝ այն դարձնելով աշխարհի ամենաշատ այցելովող 19-րդ պետությունը։ Սաուդական 2030 տեսլականի կարևոր մաս է կազմում զբոսաշրջությունը, և 2018 թվականին BMI հետազոտականի կողմից կազմված զեկույցի համաձայն թե՛ կրոնական, թե՛ ոչ կրոնական զբոսաշրջությունը երկրում զարգանալու մեծ ներուժ ունեն։

2018 թվականի դեկտեմբերից սկսած Սաուդյան Արաբիան օտարերկրյացիներին առաջարկում է էլեկտրոնային մուտքի արտոնագրեր սպորտային իրադարձություններին և համերգներին մասնակցելու համար։ «Շարեք» մուտքի արտոնագրի գործընթացը սկսվել է դեկտեմբերի 15-ին Saudia Ad Diriyah E Prix ավտոարշավով։

• 
  Մասմակ ամրոցը Ռիադում
• 
  Ջիդդա հին քաղաքը
• 
  Ջաբալ Սավդա լեռը (3000 մ), որը գտնվում է Հիջազի լեռներում
• 
  Աբհա քաղաքը, որը ծովի մակերևույթից բարձր է 2270 մ
• 
  Ալ-Ուլա հին քաղաքը Ալ Մադինա շրջանում
• 
  Ֆայիֆա լեռները Ջիզան նահանգում
• 
  Ջիզան նահանգի լեռները
• 
  Ռուբ ալ-Խալի անապատը
• 
  Դումաթ ալ-Ջանդալ 3000 տարեկան հինավուրց քաղաքը Ալ-Ջաուֆ նահանգում

Ժողովրդագրություն

Սաուդյան(չաշխատող հղում) Արաբիայի բնակչության խտությունը

Բնակչություն
Տարի	Մլն
1970	5.8
2000	20.8
2016	32.3

Բնակչության(չաշխատող հղում) բուրգ 2016 թվական

2013 թվականի հուլիսի տվյալներով Սաուդյան Արաբիայի բնակչությունը կազմում է մոտ 26․9 միլիոն, այդ թվում նաև 5․5 միլիոն և 10 միլիոն տարբեր ազգությունների ներգաղթյալները։ Չնայած այս թվերին՝ շատ վաղուց պարզ է դարձել, որ սաուդական բնակչության ճշգրիտ թիվն իմանալն անհնար է՝ պայմանավորված սաուդական ղեկավարների կողմից մարդահամարի տվյալների ուռճացման միտումներով։ 1950 թվականից ի վեր 3 միլիոն հաշվվող սաուդական բնակչությունը արագորեն աճել է և տարիներ շարունակ ունեցել է աշխարհում ծնելիության ամենաբարձր ցուցանիշը՝ տարեկան շուրջ 3%։

Սաուդյան Արաբիայի բնակչության էթնիկ պատկերն այսպիսին է՝ քաղաքացիների 90%-ը արաբներ են, իսկ 10%-ը աֆրոասիացիներ։ Սաուդցիների մեծ մասը բնակվում է Հիջազում (35%), Նաջդում (28%) և Արևելյան նահանգում (15%)։ Հիջազը Սաուդյան Արաբիայի ամենաբնակեցված շրջանն է։

Մինչև 1970 թվականը սաուդցիների մեծ մասը բնակվել է գյուղական շրջաններում, սակայն 20-րդ դարի վերջին բնակ թագավորությունում սկսվել է քաղաքաշինական գործընթաց։ 2012 թվականին սաուդցիների շուրջ 80%-ը բնակվում է քաղաքային շրջաններում, հիմնականում Ռիադում, Ջիդդաում կամ Դամամում։

Սաուդյան Արաբիայի բնակչությունը բավականին երիտասարդ է․ բնակչության մեծ մասը 25 տարեկանից ցածր է։ Մեծ մաս են կազմում օտարազգիները։ (Կենտրոնական հետախուզական վարչության փաստերի գրքի հաշվարկներով 2013 թվականի տվյալներով Սաուդյան Արաբիայում բնակվող այլազգիները կազմում են բնակչության 21%-ը։ Այլ հաշվարկների համաձայն 30%-ը կամ 33%-ը)

1960-ական թվականներին Սաուդյան Արաբիայում հաշվվում էր 300 000 ստրուկ։ Ստրկությունը պաշտոնապես վերացվել է 1962 թվականին։

Սաուդյան Արաբիայի բնակչությունը

Աղբյուրը՝ worldometers.info

Լեզուներ

Սաուդյան Արաբիայի պաշտոնական լեզուն արաբերենն է։ Սաուդցիների կողմից խոսվող արաբերենի տարածաշրջանային երեք տեսակներն են Հիջազի արաբերենը (շուրջ 6 միլիոն խոսող), Նաջդի արաբերենը (շուրջ 8 միլիոն խոսող) և Ծոցի արաբերենը (շուրջ 0,2 միլիոն խոսող)։ Սաուդական ժեստերի լեզուն խուլ հասարակության լեզուն է։ Շատ ներգաղթյալներ օգտագործում են նաև իրենց լեզուները, որոնցից ամենաշատը օգտագործվում են թագալերենը (700,000), ռոհինգյան (400,000), ուրդուն (380,000), Եգիպտոսի արաբերենը (300,000) և ինդոնեզերենը (250,000)։

Կրոններ

Ըստ էության, Սաուդյան Արաբիայի բոլոր քաղաքացիները մուսուլման են (պաշտոնապես բոլորը), և գրեթե բոլոր բնակիչները մուսուլման են։ Սաուդյան Արաբիայում սուննի բնակչության հաշվվում է մոտավորապես 75-90%, իսկ մնացյալ 12-25%-ը շիա մուսուլման է։ Սաուդյան Արաբիայում սուննի իսլամի գերիշխող և պաշտոնական ուղղությունը վահաբիականությունն է․ ուսումնասիրողները այն հաճախ համարում են «մաքրամոլական», «անհանդուրժողական» կամ «գերպահպանողական» ուղղություն, մինչդեռ կողմնակիցները այն համարում են «ճշմարիտ իսլամ»։ Այն ստեղծվել է Արաբական թերակղզում Մուհամմադ իբն Աբդ ալ-Վահաբի կողմից 18-րդ դարում։ Այլ դավանանքները, օրինակ շիա իսլամը, համակարգային ձևով ճնշման է ենթարկվում։

Որոշ տվյալներով Սաուդյան Արաբիայում ապրում է մոտավորապես 1 500 000 քրիստոնյա, ովքեր օտարերկրյա աշխատողներ են։ Սաուդյան Արաբիան քրիստոնյաներին թույլ է տալիս երկիր մտնել միայն ժամանակավոր աշխատանքի համար, սակայն թույլ չի տալիս բացահայտորեն դավանել իրենց կրոնը։ Սաուդյան Արաբիայի քրիստոնյա քաղաքացիների տոկոսը պաշտոնապես 0 է, քանի որ Սաուդյան Արաբիան արգելում է կրոնափոխությունը իսլամից, և պատժում՝ դատապարտելով մահվան։ Pew հետազոտական կենտրոնի համաձայն Սաուդյան Արաբիայում կան 390 000 հինդուսներ, որոնք ևս օտարերկրյա աշխատողներ են։

Սաուդյան Արաբիայում կարող են լինել նաև մեծաքանակ աթեիստներ և ագնոստիկներ՝ չնայած նրանց պաշտոնապես կոչում են «ահաբեկիչներ»։

2017 թվականի կրոնական ազատության զեկույցում ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը Սաուդյան Արաբիան կոչել է Որոշակի անհանգստություն առաջացնող երկիր։

Օտարերկրացիներ

Սաուդյան Արաբիայի տեղեկատվության և վիճակագրության վարչության հաշվարկների համաձայն Սաուդյան Արաբիայում 2014 թվականի վերջին օտարերկրացիները կազմել են 33% (10.1 միլիոն)։ ԿՀԳ Փաստերի գրքի հաշվարկների համաձայն 2013 թվականին Սաուդյան Արաբիայում ապրող օտարերկրացիերը կազմել են 21%։ Այլ աղբյուրներ ներկայացնում են բոլորովին այլ տվյալներ։ Հնդիկներ՝ 1․5 մլն, պակիստանցիներ՝ 1․3 մլն, եգիպտացիներ՝ 900 000, եմենցիներ՝ 800 000, բանգլադեշցիներ՝ 400 000, ֆիլիպինցիներ՝ 500 000, հորդանանցիներ/պաղեստինցիներ՝ 260 000, ինդոնեզիացիներ՝ 250 000, շրի լանկացիներ՝ 350 000, սուդանցիներ՝ 250 000, սիրիացիներ՝ 100 000 և թուրքեր՝ 80 000։ Սաուդյան Արաբիայում կան նաև 100 000 արևմուտքցիներ, որոնց մեծ մասը ապրում է փակ հասարակության ձևով։ 

Օտարերկրացի մուսուլմանները, ովքեր 10 տարի բնակվում են թագավորությունում, կարող են դիմել սաուդական քաղաքացիության (առավելությունը տրվում է տարբեր գիտական ուղղություններում աստիճան ունեցող մարդկանց, բացառություն են կազմում պաղեստինցիները, ովքեր կարող են քաղաքացիություն ստանալ, եթե ամուսնացած են սաուդցու հետ․ պատճառն այն է, որ Արաբական լիգան արգելել է պաղեստինցիներին արաբական պետությունների քաղաքացիություն տալ)։ Սաուդյան Արաբիան ՄԱԿ-ի փախստականների մասին 1951 թվականի կոնվենցիան չի ստորագրել։

Սաուդյան Արաբիայի բնակչության աճին և նավթի արտահանումից ստացվող եկամուտների լճացմանը զուգահեռ «սաուդականացման»(օտարերկրյա աշխատողների փոխարինումը սաուդցիներով) ճնշումն աճել է, և սաուդական կառավարությունը հուսով է, որ օտարերկրյա աշխատողների թիվը կկրճատվի։ Սաուդյան Արաբիան 1990 և 1991 թվականին երկրից վտարել է ավելի քան 800 000 եմենցի և կառուցել է սաուդաեմենական պատնեշը՝ արգելելով ներգաղթյալների ապօրինի ներհոսքը երկիր և զենքերի ու թմրանյութերի մաքսանենգությունը։ 2013 թվականի նոյեմբերին Սաուդյան Արաբիան թագավորությունից վտարել է հազարավոր եթովպացի ապօրինի բնակիչների։ Մարդու իրավունքների բազմաթիվ կազմակերպությունները այս հարցի հետ կապված քննադատել են Սաուդյան Արաբիային։ Ավելի քան փաստաթղթեր չունեցող 500 000 ներգաղթյալ աշխատողներ հիմնականում Սոմալիայից, Եթովպիայից և Եմենից, 2013 թվականից սկսած հայտնաբերվել և երկրից արտաքսվել են։

Միապետներ (1932–մինչ օրս)

Թագավոր Սալմանը և նախագահ Դոնալդ Թրամփը մասնակցում են Մուրաբբա պալատում տեղի ունեցող ավանդական արդահ պարին, 2017 թվականի մայիսի 20

• Թագավոր Աբդուլազիզ (1932–1953)՝ երկրորդ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Սաուդ (1953–1964)՝ երրորդ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Ֆայսալ (1964–1975)՝ չորրորդ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Խալիդ (1975–1982)՝ վեցերորդ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Ֆահդ (1982–2005)՝ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Աբդուլլահ (2005–2015)՝ հինգերորդ ամենաերկար գահակալած միապետը,
• Թագավոր Սալման (2015–մինչ օրս)՝ ներկայիս միապետը։

Թագաժառանգներ (1933–մինչ օրս)

Փոխվարչապետ Մոհամմադ բին Սալմանը USS Theodore Roosevelt ինքնաթիռում, 2015 հուլիսի 7։

• Սաուդ բին Աբդուլազիզ (1933–1953)՝ դարձել է թագավոր։ Թագավոր Աբդուլազիզի որդին,
• Ֆայսալ բին Աբդուլազիզ (1953–1964)՝ դարձել է թագավոր։ Թագավոր Սաուդի որդին,
• Մուհամմադ բին Աբդուլազիզ (1964–1965)՝ հրաժարական է տվել։ Թագավոր Ֆայսալի որդին,
• Խալիդ բին Աբդուլազիզ (1965–1975)՝ դարձել է թագավոր։ Թագավոր Ֆայսալի որդին,
• Ֆահդ բին Աբդուլազիզ (1975–1982)՝ դարձել է թագավոր։ Թագավոր Խալիդի որդին,
• Աբդուլլահ բին Աբդուլազիզ (1982–2005)՝ դարձել է թագավոր։ Թագավոր Ֆահդի որդին,
• Սուլթան բին Աբդուլազիզ (2005–2011)՝ մահացել է պաշտոնը զբաղեցնելիս։ Թագավոր Աբդուլլահի որդին,
• Նայեֆ բին Աբդուլազիզ (2011–2012)՝ մահացել է պաշտոնը զբաղեցնելիս։ Թագավոր Աբդուլլահի որդին,
• Սալման բին Աբդուլազիզ (2012–2015)՝ մահացել է պաշտոնը զբաղեցնելիս։ Թագավոր Աբդուլլահի որդին,
• Մուքրին բին Աբդուլազիզ (2015)՝ հեռացվել է պաշտոնից։ Թագավոր Սալմանի որդին,
• Մոհամմադ բին Նայեֆ (2015–2017)՝ հեռացվել է պաշտոնից։ Թագավոր Սալմանի որդին,
• Մոհամմադ բին Սալման (2017–մինչ օրս)՝ ներկայիս թագաժառանգը։ Թագավոր Սալմանի որդին։

Երկրորդ փոխվարչապետ (1965–2011)

• Ֆահդ (1965–1975)՝ դարձել է թագաժառանգ,
• Աբդուլլահ (1975–1982)՝ դարձել է թագաժառանգ,
• Սուլթան (1982–2005)՝ դարձել է թագաժառանգ,
• Նայեֆ (2009–2011)՝ դարձել է թագաժառանգ։

Փոխթագաժառանգներ (2014–մինչ օրս)

• Մուքրին (2014–2015)՝ դարձել է թագաժառանգ,
• Մոհամմադ (2015)՝ դարձել է թագաժառանգ։ Արքայազն Նայեֆի որդին,
• Մոհամմադ (2015–2017)՝ դարձել է թագաժառանգ։ Սաուդյան Արաբիայի, պաշտպանության նախարար, թագավոր Սալմանի որդին։

Մշակույթ

Աղոթող ուխտավոր Ալ-Հարամ մզկիթում (արաբ.՝ ٱلْـمَـسْـجِـد ٱلْـحَـرَام‎, Սուրբ մզկիթ), Մեքքա։ Քաաբան (արաբ.՝ كَـعـبَـة‎, բառացի՝ «Խորանարդ», Քաաբա) ուխտավորի դիմաց գտնվող խորանարդաձև շինությունն է։

Սաուդյան Արաբիան ունի հնամյա սովորույթներ և ավանդույթներ, որոնց մի մասը արաբական քաղաքակրթությունից է ծագել։ Սաուդյան Արաբիայի մշակույթի վրա ազդեցություն ունեցած գլխավոր գործոններն են իսլամական ժառանգությունը և բեդվինների ավանդույթները, ինչպես նաև պատմական այն դերն ու նշանակությունը, որ այն ունեցել է որպես առևտրական կենտրոն։

Կրոնը հասարակության շրջանում

Տե՛ս նաև՝ Վահաբականներ

Հիջազի շրջանը, որտեղ գտնվում են իսլամական սրբազան քաղաքներ Մեքքան և Մադինան, հաջի ուխտագնացության կենտրոն է և նույնիսկ հաճախ համարվում է իսլամի օրրան։

Իսլամի Սաուդյան Արաբիայի պետական կրոնն է, և ըստ օրենքի բոլոր քաղաքացիները պետք է լինեն մուսուլման։ Ո՛չ սաուդցիները, ո՛չ էլ հրավիրված աշխատողները չունեն կրոնի ազատության իրավունք։ Թագավորությունում իսլամի գերիշխող և պաշտոնական ուղղությունը վահաբիականությունն է, որը ձևավորվել է 18-րդ դարում կենտրոնական շրջան Նաջդում։ Կողմնակիցները շարժումը կոչում են «սալաֆիականություն» և հավատում են, որ նրա ուսմունքը մաքրում է իսլամը նորարարություններից կամ սովորույթներից, որոնք շեղվում են Մուհամմադի և իր ուղեկիցների ժամանակների ուսմունքից։ Սաուդական կառավարությունը միշտ համարվել է շիա մուսուլմանների ակտիվ ճնշող վահաբիական գաղափարախոսության ֆինանսավորման պատճառով, որը չի ճանաչում շիականությունը։ Սաուդյան Արաբիան աշխարհի այն փոքրաթիվ երկրներից է, որտեղ կա «կրոնական ոստիկանություն» (հայտնի է հայա կամ մութավեն անունով), որը վերահսկում է փողոցներում «պատվիրելով լավը և արգելելով վատը»՝ ստիպելով մարդկանց հետևել հագուկապին, կանանց և տղամարդկանց բաժանմանը, օրվա ընթացքում 5 անգամ աղոթքներին հաճախելուն (սալաթ), ալկոհոլի արգելքին և շարիաթի այլ կանոնակարգերին։ (Տանը, սակայն, այս կանոնակարգերը բավականին մեղմ են, և Daily Mail-ի ու WikiLeaks-ի զեկույցները ցույց են տալիս, որ իշխող Սաուդական թագավորական ընտանիքը կիրառում է բարոյական այլ նորմեր, որոնք ինչ-որ կերպ խրախուսում են երեկույթները, թմրամիջոցները և սեռական հարաբերությունները)։

Մինչև 2016 թվականը թագավորությունն օգտագործել է լուսնային իսլամական օրացույցը և ոչ թե Գրիգորյան օրացույցը, սակայն 2016 թվականին թագավորությունը հայտարարել է, որ քաղաքացիական նպատակներով անցում է կատարում Գրիգորյան օրացույցին։

Ամենօրյա կյանքում գերիշխում է իսլամական սկզբունքները։ Բիզնեսները օրվա ընթացքում աշխատանքային ժամերին 3 կամ 4 անգամ փակվում են 30-45 րոպեով, որպեսզի աշխատողները և հաճախորդները գնան աղոթքի։ Հանգստյան օրերը ոչ թե շաբաթն ու կիրակին են, այլ ուրբաթն ու շաբաթը, քանի որ ուրբաթը մուսուլմանների համար համարվում է սրբազան օր։ Տարիներ շարունակ ընդամենը կրոնական երկու տոներ են հանրայնորեն ճանաչված եղել՝  Ուրազա Բայրամ և Իդ ալ-Ադհա (Ուրազա Բայրամը «ամենամեծ» տոնն է՝ երեք օր, որոնց ընթացքում «խնջույքներ են կազմակերպվում և նվերներ են փոխանակվում»)։

2004 թվականին Սաուդյան հեռուստատեսության հեռարձակվող հաղորդումների կեսից ավելին նվիրված է եղել կրոնական թեմաներին։ Գրքերի 90%-ը հրատարակվում էին կրոնական թեմաներով, և թագավորության համալսարանների կողմից շնորհված դոկտորական աստիճանները Իսլամական հետազոտությունների ոլորտում էին։ Պետական կրթական համակարգում դասավանդվող նյութերի մեծագույն մասը կրոնական է։ Եվ ընդհակառակը, միջնակարգ և հիմնական կրթական համակարգերում ոչ մուսուլմանների պատմության, մշակույթի և գրականության վերաբերյալ տեղեկատվությունը ընդհանուր առմամբ կազմում է շուրջ 40 էջ։  

Ոչ մուսուլմաններին արգելված է մտնել իսլամական սրբազան քաղաք Մեքքա

«Խիստ կրոնական ընդդիմությունը» հաղթահարելուց հետո միայն հնարավոր եղավ տարածել այնպիսի նորարարություններ, ինչպիսիք են թղթադրամը (1951), կանանց կրթությունը (1964), հեռուստատեսությունը (1965) և ստրկության վերացումը (1962)։ Ավանդական քաղաքական/կրոնական կառուցվածքի նկատմամբ հանրային աջակցությունն այնքան ուժեղ է, որ հետազոտողներից մեկը հարցազրույցի ընթացքում պարզել էր, որ սաուդցիները որևէ աջակցություն ցույց չեն տալիս պետության աշխարհիկացմանն ուղղված բարեփոխումներին։ 

Կրթնական սահմանափակումների պատճառով սաուդական մշակույթում կա կրոնական արտահայտության, շինությունների, ամենամյա փառատոնների և հանրային միջոցառումների պակաս։ Իսլամական այլ տոների նշումը (ոչ վահաբիական), օրինակ՝ Մուհամմադի ծննդյան օրը կամ Աշուրայի օրը (բնակչության 10-25%-ը կազմող շիա մուսուլմանների համար շատ կարևոր տոն), հանդուրժում են միայն այն դեպքում, երբ նշվում է շատ փոքր չափերով։ Ըստ Human Rights Watch-ի շիաները հանդիպում են նաև անընդհատական խտրականության աշխատանքի վայրում, կրթական և արդարադատության համակարգերում։ Ոչ մուսուլմանական տոները, ինչպիսիք են Սուրբ Ծնունդն ու Զատիկը, առհասարակ չեն ընդունվում՝ չնայած շուրջ միլիոն քրիստոնյա, ինչպես նաև հինդուիստ և բուդդիստ կա օտարերկրյա աշխատողների մեջ։ Երկրում նաև արգելված են եկեղեցիները, տաճարները և ոչ մուսուլմանական այլ երկրպագության վայրերը։ Ոչ մուսուլմանների կրոնափոխությունը և մուսուլմանների կրոնափոխությունը համարվում են ապօրինի երևույթներ։ 2014 թվականի դրությամբ «հրատարակված նյութերի տարածումը, որոնք նախապաշարմունք ունեն իսլամից բացի այլ կրոնի նկատմամբ» (օրինակ՝ Աստվածաշունչը), համարվում են անօրինական և պատժվում են մահով։ Դատական գործերում իրավական հատուցման ժամանակ (Diyya) ոչ մուսուլմաններին ավելի քիչ են փոխհատուցում, քան մուսուլմաններին։ Աթեիստներին համարում են ահաբեկիչներ։ Կրոնական փոքրամասնություն համարվող Ահմադիյա մուսուլմանների մուտքը երկիր օրենքով արգելված է։

Իսլամական ժառանգության վայրեր

Տե՛ս նաև՝ Մեքքա և Մադինա (Յասրիբ)

Մարգարեի մզկիթը Մադինայում, որտեղ գտնվում է Մուհամմադի գերեզմանը։

Սաուդական վահաբիականությունը թշնամանքով է վերաբերվում պատմական ու կրոնական կարևոր նշանակություն ունեցող վայրերի նկատմամբ հարգանքին՝ վախենալով, որ կարող է կռապաշտություն տարածվել (շիրք)։ Բոլոր կարևոր պատմական վայրերը գտնվում են Սաուդյան Արաբիայի արևմտյան շրջան Հիջազում։ Արդյունքում սաուդական կառավարման տարիներին Մեքքայի պատմական շինությունների 95%-ը, որոնց մեծ մասը ավելի քան 1000 տարեկան էր, ոչնչացվել է կրոնական պատճառներով։ Քննադատները պնդում են, որ վերջին 50 տարիների ընթացքում Մուհամմադի, նրա ընտանիքի և ուղեկիցների հետ կապված 300 պատմական վայր վերացվել է։ Արդյունքում Մեքքայում մնացել է ընդամենը 20 կառույց, որոնք թվագրվում են Մուհամմադի ժամանակներով։ Ոչնչացված շինությունների մեջ եղել է նաև Մուհամմադի դուստր Ֆաթիմայի կողմից կառուցած մզկիթը և այլ մզկիթներ, որոնք կառուցվել են Աբու Բաքրի (Մուհամմադի աները և առաջին խալիֆը), Օմարի (երկրորդ խալիֆը), Ալիի (Մուհամմադի փեսան և չորրորդ խալիֆը) և Սալման ալ-Ֆարսիի (Մուհամմադի ուղեկիցներից) կողմից։

Սաուդյան Արաբիայում 5 մշակութային վայրեր տեղ են գտել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության մեջ՝ Ալ-Հիջր հնագիտական վայրը (Madâin Sâlih), Դիրիյահ քաղաքում Թուրաիֆ շրջանը, պատմական Ջիդդան ու Մեքքայի դուռը, Ալ-Ահսա օազիսը և Հաիլ շրջանում ժայռապատկերային արվեստը։ 2015 թվականին 10 այլ վայրեր ևս ներկայացվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին ճանաչման համար։

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում ներառված են հետևյալ 6 տարրերը՝ Ալ-Քաթթ Ալ-Ասիրին, որը պատերի ձևավորման արաբական ոճ է Ասիրում, ալմեզմարը՝ փայտերով թմբկահարելն ու պարելը, բազեներին պահելն ու վարժեցնելը, արաբական սուրճը, որը առատաձեռնության խորհրդանիշ է, մաջլիսը, որը մշակութային և հասարակական տարածքն է, Ալարդա Ալնաջդիյան, որը իրենից ներկայացնում է պար ու պոեզիա։

2014 թվականի հունիսին Նախարարների խորհուրդը հաստատել է մի օրենք, որը իրավունք է տվել Զբոսաշրջության և ազգային ժառանգության սաուդական հանձնաժողովը պաշտպանի Սաուդյան Արաբիայի հնագույն մասունքները և պատմական վայրերը։ 2016 թվականի Ազգային փոխակերպման ծրագրի շրջանակներում, որը հայտնի է նաև Սաուդական 2030 տեսլական անունով, թագավորությունը հատկացրել է 900 միլիոն եվրո պատմական և մշակութային ժառանգությունը պահպանելու նպատակով։ Սաուդյան Արաբիան մասնակցում է նաև 2017 թվականի մարտին ստեղծված Հակամարտության տարածքներում ժառանգության պաշտպանության համար միջազգային դաշինքին՝ հատկացնելով 18,5 միլիոն եվրո։

2017 թվականին թագաժառանգ Մոհամմադ բին Սալմանը խոստացել է Սաուդյան Արաբիային վերադարձնել «չափավոր իսլամի» ժամանակներ՝ նախքան 1979 Իրանի իսլամական հեղափոխությունը։ Այդ տարի մի նոր կենտրոն է ստեղծվել՝ Մարգարեի հադիսների համար թագավոր Սալմանի համալիր, որի նպատակն է մշտադիտարկել Մուհամմադ մարգարեի հադիսները, որպեսզի դրանք չօգտագործվեն ահաբեկչությունն արդարացնելու նպատակներով։

2018 թվականի մարտին թագաժառանգը Մեծ Բրիտանիա այցի ժամանակ հանդիպել է Քենթերբերիի արքեպիսկոպոս հետ՝ խոստանալով խթանել միջկրոնական երկխոսությունը։ Հաջորդ ամիս Ռիադում թագավոր Սալմանը հանդիպել է Վատիկանի Միջկրոնական երկխոսության պապական խորհրդի ղեկավարի հետ։

Հագուստ

Նիկաբով կին

Սաուդյան Արաբիայում հագուստը խստորեն հետևում է հիջաբի սկզբունքներին։ Հիմնականում թեթև թափվող և ամբողջությամբ ծածկող հագուստը համապատասխանում է Սաուդյան Արաբիայի անապատային կլիմային։ Ավանդաբար տղամարդիկ հագնում են մինչև սրունքները հասնող սպիտակ հագուստ՝ գործված բրդից կամ բամբակից (հայտնի է թաուբ անունով), քուֆիյայի կամ ղութրայի հետ միասին, որը բամաբակյա մեծ վանդակավոր քառակուսի կտորը, որը գլխին է ամրացվում աղալի (պարան, կապ) միջոցով։ Շատ քիչ պատահող հով օրերի համար սաուդցի տղամարդիկ հագնում են ուղտի մազից վերարկու (բիշթ)։ Հանրային վայրերում կանայք պարտավոր են կրել սև աբայա կամ այլ սև հագուստ, որը ծածկում է պարանոցից ներքև ամեն ինչ, բացի ձեռքերից և ոտքերից։ Կանայք ծածկում են նաև իրենց գլուխը՝ կրոնի նկատմամբ հարգանքից ելնելով։ Այս պահանջը վերաբերում է նաև ոչ մուսուլման կանանց, և հակառակ դեպքում կարող է ոստիկանության կողմից գործողությունների պատճառ դառնալ, մասնավորապես երկրի առավել պահպանողական հատվածներում։ Կանանց հագուստները հաճախ զարդարվում են ցեղական նախշերով, մետաղադրամներով, մետաղական թելերով և այլ զարդանախշերով։

• Ղութրա (արաբ․՝ غتره‎) գլխին կրելու ավանդական հագուստ է, որն օգտագործում են արաբ տղամարդիկ։ Այն քառակուսի կտոր է, սովորաբար բամբակյա, որը ծալվում է գլխին է փաթաթվում ամենատարբեր ոճերով։ Այն սովորաբար կրում են չոր կլիմա ունեցող շրջաններում արևի ուղիղ ճառագայթներից պաշտպանվելու նպատակով, ինչպես նաև աչքերն ու բերանը փոշուց և ավազից պաշտպանելու նպատակով։
• Աղալ (արաբ․՝ عقال‎) արաբական գլխարկի մի մաս է, որը պարանի նման ամրացվում է ղութրային՝ այն տեղում պահելու համար։ Սովորաբար աղալը լինում է սև գույնի։
• Թաուբ (արաբ․՝ ثوب‎) սովորական հագուստի արաբական անվանումն է։ Այն ունի մինչև սրունք երկարություն, սովորաբար լինում է երկար թևերով և նման է խալաթի։
• Բիշթ (արաբ․՝ بشت‎) արաբ  տղամարդկանց ավանդական թիկնոց է, որը հիմնականում հագնում են հատուկ առիթների ժամանակ, օրինակ՝ հարսանիքների։
• Աբայա (արաբ․՝ عبائة‎) կանացի հագուստ է։ Այն սև թիկնոց է, որը ծածկում է ամբողջ մարմինը, բացի գլխից։ Որոշ կանայք նախընտրում են ծածկել իրենց գլուխը նիկաբով, իսկ ոմանք չեն ծածկում։ Որոշ աբայներ ծածկում են նաև գլուխը։

Արվեստ և ժամանց

Թագավոր Աբդուլլահը վարժեցված բազեների հետ

1970-ական թվականների ընթացքում կինոթատրոնները բազմաթիվ էին թագավորությունում՝ չնայած դրանք հակասում էին վահաբիական նորմերին։ 1980-ական թվականներին Իսլամական վերածննդի շարժման ժամանակ, ինչպես նաև իսլամիստական ակտիվությանը իբրև քաղաքական պատասխան 1979 թվականին Մեքքայի Մեծ մզկիթը գրավման արդյունքում կառավարությունը փակեց բոլոր կինոթատրոններն ու թատրոնները։ Սակայն 2005 թվականից թագավոր Աբդուլլահի բարեփոխումների արդյունքում մի շարք կինոթատրոններ վերաբացվել են, այդ թվում նաև Գիտության և տեխնոլոգիայի թագավոր Աբդուլլահի համալսարանում գտնվող կինոթատրոնը։

18-րդ դարից սկսած վահաբիական ֆունդամենտալիզմը չի խրախուսել արվեստի զարգացումը։ Մարդկանց կերպարներ պատկերելու սուննի իսլամի արգելքը սահմանափակել է տեսողական արվեստի ճյուղերին, որի պատճառով այս արվեստներում գերիշխում են երկրաչափական պատկերները, ծաղիկներն ու բույսերը և աբստրակտ պատկերներն ու վայելչագրությունը։ 20-րդ դարում նավթային հարստության ի հայտ գալու հետ մեկտեղ տարբեր ոլորտներ կրել են արտաքին ազդեցություն, օրինակ՝ արևմտյան ոճով տներ, կահույք և հագուստ։ Երաժշտությունն ու պարը միշտ եղել են սաուդական կյանքի կարևոր մասը։ Ավանդական երաժշտությունը հիմնականում կապված է պոեզիայի հետ, որոնք երգվում են երաժշտության ներքո։ Երաժշտական հիմնական գործիքներն են ռաբաբահը, որը որոշ նմանություն ունի եռալար ջութակի հետ, տարբեր հարվածային գործիքներ, օրինակ՝ թաբլը (թմբուկ) և դափը։ Ամենահայտնի պարերից է արդահ ռազմապարը, որը պարում են տղամարդիկ՝ հաճախ զինված սրերով կամ հրացաններով, թմբուկների և դափերի հնչյունների ներքո։ Բեդվինական պոեզիան, որը հայտնի է նաբաթի անունով, մինչ օրս շատ հայտնի է։

Սաուդական գրականության զարգացմանը խոչընդոտում է գրաքննությունը՝ չնայած սաուդցի որոշ վիպասաններ և բանաստեղծներ Արաբական աշխարհում մեծ ճանաչում ու համբավ են ձեռք բերել՝ արժանանալով իրենց երկրի պաշտոնական թշնամական վերաբերմունքին։ Դրանց թվում են Ղազի Ալ-Կոսայբին, Աբդուլռահման Մունիֆը, Թուրքի ալ-Համադը և Ռաջա ալ-Սանան։ 2016 թվականին ստեղծվել է Ընդհանուր ժամանցի մարմինը, որի նպատակն էր ընդարձակել սաուդական ժամանցային ոլորտը։ Հաջորդ տարի 25 տարի դադարից հետո ալ-Ռիադում տեղի ունեցան առաջին համերգները։ Բացի այդ տեղի ունեցած նաև կատակերգական ցուցադրություններ, պրոֆեսիոնալ ըմբշամարտեր և այլն։ 2018 թվականին 35 տարի արգելքից հետո բացվեց առաջին կինոթատրոնը՝ ծրագրելով ունենալ 2000 էկրաններ մինչև 2030 թվականը։

Արվեստի զարգացումը 2018 թվականին ընդգրկել է նաև Սաուդյան Արաբիայի դեբյուտային ելույթները Կաննի կինոփառատոնում և Վենետիկի բիենալեում։

Սպորտ

Սաուդյան Արաբիայում ֆուտբոլը ազգային սպորտաձև է։ Սաուդյան Արաբիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականը Ասիայում համարվում է ամենահաջողակ ազգային հավաքականը, որը կարողացել է հասնել Ֆուտբոլի Ասիայի գավաթի 6 եզրափակիչների՝ հաղթելով դրանցից երեքում (1984, 1988 և 1996), և կարողացել է որակավորվել Աշխարհի գավաթի համար 4 տարի անընդմեջ՝ սկսած 1994 թվականից։ 1994 թվականի ՖԻՖԱ Աշխարհի գավաթի ժամանակ Ջորջ Սոլարիի գլխավորությամբ Սաուդյան Արաբիան իր խմբում պարտության է մատնել Բելգիային և Մարոկկոյին, սակայն 16-րդ փուլում պարտություն է կրել Շվեդիայից։ 1992 թվականի ՖԻՖԱ Կոնֆեդերացիաների գավաթի ժամանակ, որն ընթանում էր Սաուդյան Արաբիայում, երկիրը հասել է եզրափակիչ՝ 1-3 հաշվով պարտվելով Արգենտինային։

Սաուդյան Արաբիայում հայտնի են նաև այնպիսի սպորտաձևեր, ինչպիսիք են սկուբա դայվինգը, հողմասահքը, ծովագնացությունը և բասկետբոլը (որը խաղում են և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ)։ Սաուդյան Արաբիայի բասկետբոլի հավաքականը 1999 թվականի Ասիայի առաջնությունում արժանացել է բրոնզե մեդալի։ Ավանդական սպորտաձևեր ձիարշավներն ու ուղտարշավները ևս շատ հայտնի են։ Ռիադում կա մարզադաշտ, որտեղ արշավներ են տեղի ունենում ձմռանը։ 1974 թվականից սկսված ամենամյա Թագավորի ուղտարշավը սպորտային ամենահայտնի մրցույթներից է, որին մասնակցում են տարածաշրջանի տարբեր երկրների ներկայացուցիչներ։ Բազեների վարժեցումը ևս շատ գործածական և ավանդական զբաղմունք է։

Կանանց սպորտը բանավեճերի առարկա է՝ պայմանավորված իսլամական կրոնական ղեկավարության պահպանողական վերաբերմունքով, սակայն վերջին տարիներին այս սահմանափակումը որոշ չափով թուլացել է։ Մինչև 2018 թվականը կանանց չի թույլատրվել ներկա գտնվել մարզադաշտում։ Խոշոր քաղաքների 3 մարզադաշտերում առանձնացված են տեղեր հատուկ կանանց համար։

Խոհանոց

Արաբական սուրճը արաբական խոհանոցի ավանդական խմիչքներից է։

Սաուդյան Արաբիայի խոհանոցը մեծապես նման է Արաբական թերակղզու շրջակա երկրների և ընդհանրապես արաբական աշխարհի խոհանոցին՝ ազդեցություն ունենալով և միևնույն ժամանակ իր վրա կրելով թուրքական, հնդկական, պարսկական և աֆրիկյան ուտեստների ազդեցությունը։ Սննդամթերքի հետ կապված իսլամական օրենքները շատ խիստ են․ խոզի միս ուտելն արգելված է, իսկ այլ կենդանիներին պետք է մորթել հալալի պահանջներին համապատասխան։ Քաբաբը և ֆալաֆելը, ինչպես նաև շաուրման՝  գառան, ոչխարի և հավի մարինացված տապակած մսով պատրաստված ուտեսները, շատ հայտնի են։ Ինչպես Արաբական թերակղզու արաբական այլ երկրներում, այնպես էլ Սաուդյան Արաբիայում մաչբուսը (քաբսա)՝ բրնձով, գառան, հավի, ձկան կամ ծովախեցգետնի մսով պատրաստված ուտեստը, ինչպես նաև մանդին համարվում են  ազգային ուտեստներ։ Տափակ, անթթխմոր թաբուն հացը, ինչպես նաև թարմ մրգերը, արմավը, հումուսը և յոգուրտը համարվում են յուրաքանչյուր կերակուրի կարևոր բաղադրիչը։ Սուրճը, մատուցված արաբական ձևով, ավանդական խմիչք է, սակայն թեյն ու տարբեր մրգերից պատրաստված հյութերը ևս հայտնի են։ Սուրճ ըմպելու կամ սուրճի ծառի գոյության մասին ամենավաղ փաստերը գալիս են 15-րդ դարում Արաբիայի սուֆիական մենաստաններից։

Կանայք

Թագավորությունում կանայք և տղամարդիկ հավասար իրավունքներ չունեն։ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը Սաուդյան Արաբիայի կառավարության խտրականությունը կանանց նկատմամբ համարում է Սաուդյան Արաբիայում «լուրջ խնդիր» և նշում է, որ կանայք կառավարության խտրականության քաղաքականության պատճառով ունեն շատ քիչ քաղաքական իրավունքներ։ 2010 թվականի Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի Գլոբալ գենդերային տարբերության զեկույցով Սաուդյան աշխարհի 134 երկրներից համարվել է 129-րդը սեռային հավասարության ցուցանիշով։ Այլ աղբյուրներ դժգոհում են, որ առհասարակ չկան օրենքներ, որոնք քրեականացնում են կանանց նկատմամբ բռնությունը։

Սաուդական օրենքի համաձայն յուրաքանչյուր չափահաս կին պետք է ունենա մի տղամարդ «խնամակալ» (վալի)։ 2008 թվականի դրությամբ կինը նախքան ճանապարհորդելը, կրթություն ստանալն ու աշխատելը պարտավոր էր ստանալ իր խնամակալի թույլտվությունը։ 2017 թվականի մայիսին ընդունվել է թագավորական հրաման, որը թույլ է տվել օգտվել կառավարության ծառայություններից, օրինակ՝ կրթություն, առողջապահություն, առանց խնամակալի համաձայնության։ Հրամանը, սակայն, նշում էր նաև, որ դա թույլատրելի է միայն այն դեպքում, եթե չի հակասում շարիաթի սկզբունքներին։

Նիկաբ հագած սաուդցի կինը Ռիադում։ Ըստ սաուդական օրենքի կանայք պարտավոր են հագնել աբայա, իսկ նիկաբն ու հիջաբը կամընտրական են։

Ըստ սաուդիցի ֆեմինիստ լրագրող Վաջեհա ալ-Հուվայդերի․ «Սաուդցի կանայք թույլ են՝ անկախ իրենց բարձր կարգավիճակից, նույնիսկ նրանք, ովքեր խիստ «փայփայված են», քանի որ նրանք որևէ օրենքով պաշտպանված չեն հարձակումներից»։

Կանայք հանդիպում են խտրականության նույնիսկ դատարաններում, որտեղ ընտանեկան և ժառանգության օրենքով մի տղամարդու վկայությունը հավասար է երկու կնոջ վկայության։ Բազմակնությունը թույլատրված է տղամարդկանց համար, և նրանք կարող են առանց որևէ իրավական հիմնավորման միակողմանի ամուսնալուծվել (թալաք) իրենց կանանց հետ։ Կինը կարող է ամուսնալուծվել միայն ամուսնու համաձայնությամբ կամ դատարանով, եթե ամուսինը վնասել է նրանց։ Գործնականում սաուդցի կանանց համար շատ դժվար է դատարանով ամուսնալուծության հասնել։ Ինչ վերաբերում է ժառանգության օրենքին, ապա Ղուրանը նշում է, որ մահացածի սեփականության սահմանված քանակը պետք է մնա ղուրանական ժառանգներին, արդյունքում կին ժառանգները ստանում են տղամարդ ժառանգների մասնաբաժնի կեսի չափ։

Սաուդցի կանանց շրջանում առաջին ամուսնության միջին տարիքը 25 տարեկանն է, իսկ մանկական ամուսնություններն այլևս տարածված չեն։ 2015 թվականի դրությամբ սաուդցի կանայք կազմում են երկրի աշխատուժի միայն 13%-ը՝ չնայած համալսարանի շրջանավարտների 51% են կազմում։ Կանանց գրագիտությունը կազմում է 81%, որն ավելի քիչ է, քան տղամարդկանցը։

Միջին և բարձր խավի սաուդցիների մոտ, ովքեր ունեն ծառաներ ավանդական տնային գործերը կատարելու համար, գիրությունը խնդիր է, սակայն մինչև 2018 թվականը նրանց արգելված էր մեքենա վարել, ուստի նրանց՝ տնից դուրս գալու հավանականությունը շատ սահմանափակ է։ 2014 թվականի ապրիլին կրթության նախարարությունում Շուրան (խորհուրդը) սաուդական իշխանություններին խնդրել է վերացնել կանանց համար սպորտաձևերի արգելքը՝ պայմանով, որ բոլոր սպորտաձևերը կհամապատասխանեն թե՛ հագուստով, թե՛ սեռային խտրականությամբ շարիաթի սկզբունքներին։

Կրոնական ոստիկանությունը, որը հայտնի է մութավա անունով, հանրային վայրերում կանանց ենթարկում է խիստ սահմանափակումների։ Այս սահմանափակումների մեջ է մտնում այն, որ կանայք ստիպված են ռեստորաններում նստել հատուկ առանձնացված ընտանեկան հատվածներում, կրել աբայա և ծածակել մազերը։

Չնայած Սաուդյան Արաբիայում կրոնական ոստիկանության միջոցով կանանց հագուստին մեծ ուշադրություն է դարձվում՝ Ալ-Արաբիա լրատվական ցանցում, որը մասամբ պատկանում է արքայազն Աբդուլազիզին՝ հանգուցյալ թագավոր Ֆահադի որդուն, աշխատող կանանց արգելված է կրել քող և, ընդհակառակը, խրախուսվում է արևմտյան հագուստ կրելը։

Մի շարք սաուդցի կանայք կարողացել են բժշկական ոլորտում մեծ բարձունքների հասնել, օրինակ՝ դոկտոր Խադա Ալ-Մութայիրին Կալիֆորնիայում բժշկական հետազոտական կենտրոնի ղեկավարն է, դոկտոր Սալվա Ալ-Հազզան Ռիադում Թագավոր Ֆայսալի հիվանդանոցի ակնաբուժության բաժնի վարիչն է և եղել է հանգուցյալ թագավոր Ֆահադի անձնական ակնաբույժը։

2017 թվականի փետրվարին Սաուդյան Արաբիան պատմության մեջ առաջին անգամ Սաուդյան ֆոնդային բորսայի ղեկավար է նշանակել կնոջ։ 2018 թվականի դրությամբ սաուդական կառավարությունում երկու պաշտոն զբաղեցնում են կանայք՝ դոկտոր Թամադուր բին Յուսեֆ առ-Ռամահ, ով այդ թվականին նշանակվել է աշխատանքի նախարարի տեղակալ, և Նորա բինթ Աբդալլահ ալ-Ֆայիզը, ով 2009 թվականին դարձել է կանանց հարցերով կրթության փոխնախարար։

2010-ական թվականների քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական փոփոխություններ

2011 թվականի սեպտեմբերի 25-ին թագավոր Աբդուլլահը հայտարարել է, որ սաուդցի կանայք իրավունք ունեն քվեարկելու (և թեկնածու լինելու) տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին՝ պայմանով, որ խնամակալը տալու է թույլտվություն։ Կանայք հնարավորություն ունեցան քվեարկելու և թեկնածու լինելու 2015 թվականի դեկտեմբերի 12-ի ՏԻՄ ընտրությունների ժամանակ։

2013 թվականի օգոստոսին օրենք է ընդունվել, որը քրեականացրել է կանանց ընտանեկան բռնությունը։ Այս հանցանքը պատժվում է 12-ամսյա դատապարտմամբ կամ 50 000 ռիալ (13000 դոլար) տուգանքով։

2017 թվականի փետրվարին Սաուդյան Արաբիան Սաուդյան ֆոնդային բորսայի ղեկավար է նշանակել կնոջ։

2017 թվականի ապրիլին բին Սալմանը հայտարարել է մի ծրագրի մասին, որի նպատակն է կառուցել աշխարհի ամենամեծ մշակութային, սպորտային և ժամանցային քաղաքը Ալ-Կիդիայում՝ Ռիադից հարավ-արևմուտք։ 334 կմ² տարածք ընդգրկող քաղաքում լինելու է Վեց դրոշներ թեմատիկ պարկն ու սաֆարի, որտեղ մարդիկ կկարողանան որսալ կենդանիների։

2018 թվականի փետրվարի դրությամբ սաուդցի կանայք իրավունք ունեն բացել սեփական բիզնեսն առանց տղամարդու համաձայնության։

2018 թվականի մարտին ընդունվել է օրենք, ըստ որի սաուդցի մայրերը ամուսնալուծությունից հետո առանց դատավարության կարող են պահպանել իրենց երեխաների նկատմամբ խնամակալությունը։

2018 թվականի ապրիլին Սաուդյան Արաբիայում 35 տարի տևած արգելքից հետո բացվել է հանրային առաջին կինոթատրոնը։

2018 թվականի հունիսին թագավոր Սալմանը հրաման է արձակել՝ թույլ տալով կանանց մեքենա վարել՝ այսպիսով վերացնելով կին վարորդների նկատմամբ աշխարհում միակ արգելքը։

Այլ բարեփոխումների մեջ են մտնում կրոնական ոստիկանության լիազորությունների սահմանափակումը և ազգային ժամանցային ընկերության ստեղծում, որը կազմակերպում է կատակերգային շոու ծրագրեր, ըմբշամարտեր և այլն։ Մշակութային հետագա զարգացումների մեջ է մտնում սաուդական առաջին հանրային համերգների կազմակերպումը կին երգիչների մասնակցությամբ, սաուդական առաջին սպորտային մարզադաշտերի ստեղծումը, ուր կթույլատրվի նաև կանանց մուտքը, ինչպես նաև կանանց ներագրավվածությունը աշխատուժի մեջ։

Կրթություն

Ռիադում Ալ-Յամամահ մասնավոր համալսարանը

Կրթությունը բոլոր մակարդակներում անվճար է։ Դպրոցական կրթական համակարգը եռաստիճան է՝ տարրական, միջնակարգ և ավագ։ Ուսումնական պլանի մեծագույն մասը նվիրված է իսլամին․ ավագ մակարդակում ուսանողները կարող են կրթությունը շարունակել երկու ուղղությամբ՝ կրոնական կամ տեխնիկական։ Տղամարդկանց շրջանում գրագիտության մակարդակը 90.4% է, իսկ կանանց շրջանում՝ 81.3%։ Դասարաններում տարածված է սեռային խտրականությունը։ Բարձրագույն կրթությունը կտրուկ աճ է գրանցել, երբ 2000 թվականից ի վեր կառուցվել են բազմաթիվ համալսարաններ ու քոլեջներ։ Բարձրագույն կրթության հիմնական հաստատություններն են՝ պետության առաջին համալսարան Թագավոր Սաուդի համալսարանը՝ ստեղծված 1957 թվականին, Մադինայում Իսլամական համալսարանը՝ ստեղծված 1961 թվականին, Թագավոր Աբդուլլահի անվան Գիտության և տեխնոլոգիայի համալսարանը Ջիդդայում՝ ստեղծված վերջերս՝ 2009 թվականին։ Մյուս քոլեջներն ու համալսարանները հիմնական շեշտը դնում են գիտության և տեխնոլոգիայի, ռազմական կրթության, կրոնի և բժշկության վրա։ Բազմաթիվ են մասնավորապես իսլամական գիտություններին նվիրված հաստատությունները։ Կանայք բարձրագույն կրթություն են ստանում նրանց համար նախատեսված հաստատություններում։

Աշխարհի համալսարանների ակադեմիական վարկանիշով, որը հայտնի է Շանհայի վարկանիշ անունով, Սաուդյան Արաբիայի կրթական հաստատություններից 4-ը ներգրավված են եղել 2016-2017 թվականի աշխարհի 980 լավագույն համալսարանների ցանկում։ Միևնույն ժամանակ QS Աշխարհի համալսարանների վարկանիշով սաուդական 19 համալսարաններ եղել են արաբական 100 լավագույն կրթական հաստատությունների ցանկում։ Աշխարհի համալսարանների 2018 թվականի ակադեմիական վարկանիշով սաուդական երկու համալսարաններ՝ Թագավոր Աբդուլազիզի և Թագավոր Սաուդի համալսարանները, տեղ են գտել աշխարհի 150 լավագույն համալսարանների ցանկում։

Գրագիտության մակարդակը Սաուդյան Արաբիայի բնակչության շրջանում 1990-2015 թվականների ընթացքում

Ըստ քննադատների՝ սաուդական ուսումնական պլանում գերիշխում է իսլամը, իսկ ավելի կոնկրետ վահաբիական քարոզչությունը, որը տարածում է ատելությունը ոչ մուսուլմանների և ոչ վահաբիականների նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ ուսումնական պլանում պակասում է տեխնիկական և այլ ոլորտի կրթությունը, որն անհրաժեշտ է արդյունավետ աշխատանքի համար։

Ուսումնական պլանի հիմքը կազմում է Ղուրանի մտապահումը, դրա ընկալումն ու մեկնաբանությունը (թաֆսիր), ինչպես նաև իսլամական ավանդույթների կիրառումը ամենօրյա կյանքում։ Այս մեթոդով դասավանդվող կրոնը պարտադիր առարկա է նաև համալսարանի ուսանողների համար։ Արդյունքում ըստ Կենտրոնական հետախուզական վարչության, սաուդական երիտասարդությանը «պակասում են կրթությունն ու տեխնիկական հմտությունները, որոնք անհրաժեշտ են մասնավոր հատվածում»։ Նմանապես 2010 թվականին Բարձրագույն կրթության ժամանակագրությունը գրել է, որ «պետությունը կարիք ունի կրթված սաուդցիների, ովքեր ունեն աշխատաշուկայի պահանջներին համապատասխան հմտություններ և կարողություններ նորարարության և ձեռնարկատիրության համար։ Սակայն դա այն չէ, ինչ տալիս է Սաուդյան Արաբիայի կրթական համակարգը՝ խրված Ղուրան մտապահելու և կրոնական մեկնաբանությունների մեջ»։

2006 թվականին Freedom House-ի կողմից ներկայացված զեկույցում ուսումնասիրվել է սաուդական ազգային ուսումնական պլանի կրոնական հատվածը և եզրակացրել, որ «սաուդական հանրային դպրոցներում կրոնական ուսումնական պլանը շարունակում է քարոզել ատելության գաղափարախոսություն «անհավատների նկատմամբ, այսինքն՝ քրիստոնյաներ, հրեաներ, շիաներ, սուֆիներ, սուննի մուսուլմաններ, ովքեր վահաբիական դոկտրինային չեն հետևում, հինդուիզմի հետևորդներ, աթեիստներ և այլն»։ Սաուդական կրոնական գիտությունների ուսումնական պլանն օգտագործվում է նաև թագավորությունից դուրս Սաուդյան Արաբիայի հետ կապված մեդրեսեներում, դպրոցներում և աշխարհի տարբեր մասերում։ Քննադատներն այս կրթական համակարգը որակել են որպես «միջնադարյան», որի հիմնական նպատակն է «բացարձակ միապետության պահպանումը՝ ներկայացնելով այն իբրև հավատի միակ պաշտպանի, իսկ իսլամը պատերազմի մեջ է այլ հավատների և մշակույթների հետ»։

Սաուդյան Արաբիան ֆինանսավորում և խրախուսում է վահաբիական գաղափարախոսության տարածումը, որը ընդունվում է սուննի ջիհաիստական խմբավորումների կողմից՝ ԻԼԻՊ, Ալ-Քաիդա, Ան-Նուսրա ճակատ։ Արմատական այս կրթությունը տրվում է սաուդական ֆինանսավորմամբ ստեղծված մեդրեսեներում և մզկիթներում ամբողջ իսլամական աշխարհով մեկ՝ Մարոկկոյից մինչև Պակիստան և Ինդոնեզիա։

Հիջրայի 1435-1438 թվականների ավագ դպրոցի կրթական պլանի համաձայն աշակերտները, ովքեր ընտրում են «բնական գիտությունների» ուղղությունը պարտավոր են սովորել 5 կրոնական առարկա՝ թաուհիդ, ֆիքհ, թաֆսիր, հադիս և իսլամական կրթություն ու Ղուրան։ Ավելին՝ աշակերտները պարտավոր են վերցնել 6 գիտական առարկա՝ մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն, աշխարհագրություն և համակարգիչ։

Սաուդական կրթական համակարգի մոտեցումը քննադատության է ենթարկվում, քանի որ այն խրախուսում է իսլամական ահաբեկչությունը։ Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողությունից հետո կառավարությունը նպատակ է դրել լուծելու երկու խնդիր՝ խրախուսվող ծայրահեղականությունն ու համալսարանական կրթության անհամապատասխանությունը ժամանակակից տնտեսությանը. կառավարությունը սկսեց աստիճանաբար արդիականացնել կրթական համակարգը «թաթվիր» կոչվող բարեփոխման ծրագրի միջոցով։ Այս ծրագիրն ունի մոտավորապես 2 միլիարդ դոլար բյուջե և շեշտը դնում է ոչ թե սաուդական ավանդական մտապահելու և անգիր անելու մեթոդների, այլ վերլուծություն անելու և խնդիրների լուծելու մեթոդի վրա։ Այն նաև նպատակ ունի ստեղծել առավել աշխարհիկ և ժամանակակից պահանջներին համապատասխան կրթական համակարգ։

Հանրահայտ Նեյչր գիտական ամսագրի համաձայն 2018 թվականի դրությամբ Սաուդյան Արաբիան բարձրորակ հետազոտական արդյունքներով աշխարհում 28-րդն է։ Սրանով Սաուդյան Արաբիայում առաջատար է Միջին Արևելքում, արաբական և մուսուլմանական աշխարհում։

Ռիադի Ֆրանսիական միջազգային դպրոցը սկսում է ուսուցումը մանկապարտեզից մինչև ավագ դպրոց։

Առողջապահություն

2016 թվականի Համաշխարհային բանկի տվյալների համաձայն Սաուդյան Արաբիայում կյանքի միջին տևողությունը 74,6 տարի է (73,3 տղամարդկանց համար, 76,3 ՝ կանանց)։ 2016 թվականին մանկական մահացությունը կազմել է յուրաքանչյուր 1000-ի մեջ 11,1։ Նույն տարում չափահաս բնակչության 69,7% ունեցել է ավել քաշ, իսկ 35,5%-ը եղել է գեր։

Տես նաև

• Սաուդյան Արաբիայի վարչական բաժանում

Ծանոթագրություններ

Գրականության ցանկ

• Abir, Mordechai (1987). Saudi Arabia in the oil era: regime and elites : conflict and collaboration. ISBN 978-0-7099-5129-2.
• Abir, Mordechai (1993). Saudi Arabia: Government, Society, and the Persian Gulf Crisis. ISBN 978-0-415-09325-5.
• Al-Rasheed, Madawi (2010). A History of Saudi Arabia. ISBN 978-0-521-74754-7.
• Bowen, Wayne H. (2007). The History of Saudi Arabia. ISBN 978-0-313-34012-3.
• Hegghammer, Thomas (2010). Jihad in Saudi Arabia: Violence and Pan-Islamism Since 1979. ISBN 978-0-521-73236-9.
• House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, Past, Religion, Fault Lines—and Future. [Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-307-27216-4.
• Long, David E. (2005). Culture and Customs of Saudi Arabia. ISBN 978-0-313-32021-7.
• Malbouisson, Cofie D. (2007). Focus on Islamic issues. ISBN 978-1-60021-204-8.
• Otto, Jan Michiel (2010). Sharia Incorporated: A Comparative Overview of the Legal Systems of Twelve Muslim Countries in Past and Present. ISBN 978-90-8728-057-4.
• Tripp, Harvey; North, Peter (2009). CultureShock! A Survival Guide to Customs and Etiquette. Saudi Arabia (3rd ed.). Marshall Cavendish.
• Tripp, Harvey; North, Peter (2003). Culture Shock, Saudi Arabia. A Guide to Customs and Etiquette. Singapore; Portland, Oregon: Times Media Private Limited.

Արտաքին հղումներ

• Հայկական Սովետական Հանրագիտարան
• Saudi Arabia Արխիվացված 2016-11-20 Wayback Machine official government website
• Saudi Arabia profile from the BBC News
• Վիքիմեդիայում Saudi Arabia
• online reviews
• Key Development Forecasts for Saudi Arabia from International Futures

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաուդյան Արաբիա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 247)։