Jump to content

Սոցիալիզմ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
 Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։
Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։
Այս հոդվածի չեզոքությունը կասկածի ենթակա է։ Խնդրում ենք նայել քննարկման էջի բացատրությունը։ Խնդրում ենք չհեռացնել այս պիտակը մինչև խնդիրը չլուծվի։
Ուշադրություն, այս հոդվածը կամ հոդվածի բաժինը փաստերի և տեղեկությունների ճշտման կարիք ունի։
Քննարկման էջում պետք է լրացուցիչ բացատրություններ լինեն
Այս հոդվածը կամ բաժինը մաքրում է պահանջում Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։'
Խնդրում ենք, բարելավեք այս հոդվածը կամ բաժինը ըստ հոդվածների գրման կանոնակարգի: Կամ էլ կարող եք ուղղակի արտահայտել ձեր կարծիքը քննարկման էջում:

Սոցիալիզմ կամ ընկերվարություն (լատ.՝ socialis — ընկերական, հասարակական), տնտեսական և սոցիալական համակարգերի համակցություն, որը բնորոշվում է արտադրության միջոցների հանրային սեփականությամբ և աշխատողների ինքնակառավարմամբ[1][2][3][4][5][6][7][8][9], ինչպես նաև սոցիալիզմի հետ ասոցացվող քաղաքական տեսություններով և շարժումներով[10]։ Սեփականությունը կարող է լինել հանրային, կոլեկտիվ կամ կոոպերատիվ սեփականություն[11]։ Կան սոցիալիզմի տարբեր տեսակներ և չկա ընդհանուր սահմանում, որը բնորոշում է բոլորին[12], քանի որ հասարակական սեփականությունը կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով[5][13][14]։

Սոցիալիստական համակարգերը կարող են բաժանվել ոչ շուկայական և շուկայական ձևերի[15]։ Ոչ շուկայական սոցիալիզմի ժամանակ շուկայի և փողի փոխարեն ապրանքի գինը հաշվարկվում է՝ ելնելով նրա որակական հատկանիշներից, ինչը կապիտալիզմի տնտեսական օրենքներից էականորեն տարբերվում է։ Ոչ շուկայական սոցիալիզմի նպատակն է հաղթահարել ոչ արդյունավետությունը և ճգնաժամը կապիտալի կուտակումով և եկամտային համակարգով[16][17][18][19][20][21][22] Շուկայական սոցիալիզմը պահպանում է դրամական գների, արտադրության գործոնների շուկայի և որոշ դեպքերում շահույթ հետապնդելու նպատակի օգտագործումը՝ հանրային սեփականություն հանդիսացող ձեռնարկությունների գործունեության և դրանց միջև արտադրական ապրանքների տեղաբաշխման հետ կապված։ Այս ընկերությունների կողմից ստացված շահույթը կամ ուղղակիորեն վերահսկվում էին յուրաքանչյուր ձեռնարկության աշխատուժի կողմից կամ կուտակվում էին հանրությանը՝ ընդհանուր հանրային շահաբաժնի տեսքով[23][24][25]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիզմն ըստ Կարլ Մարքսի և Ֆրիդրիխ Էնգելսի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարլ Մարքս

Մարքսը և Էնգելսը միավորեցին կոմունիստական և սոցիալիստական գաղափարները, որոնք նախկինում թշնամաբար էին վերաբերվում միմյանց, առաջ քաշելով այն դրույթը, որ կոմունիստական հասարակության կառուցումը փուլային գործընթաց է, և որ դրա առաջին (և, հետևաբար, մարքսիստների համար գործնականում նշանակալի) փուլերը կապված են սոցիալիստների ծրագրի իրականացման հետ։ Սոցիալիզմի և կոմունիզմի հասկացությունները իրականում հոմանիշ են։ Սոցիալիզմը ընկալվում էր որպես բոլոր երկրներում համաշխարհային հեղափոխության հաղթանակի արդյունք, իսկ կոմունիզմը ՝ սոցիալիստական հարաբերությունների համատեքստում նոր սերնդի դաստիարակության և արտադրողական ուժերի արագ զարգացման արդյունքում, որի արդյունքում աշխատուժը դառնում է մարդու կարիքը, և դասերի բաժանման մնացորդները, ապրանք-փող հարաբերությունները և պետական ինստիտուտները ամբողջությամբ անհետանում են։ Մարքսիստական ավանդույթի մեջ "սոցիալիզմ" անվանումը ստացել է Մարքսի կողմից առաջ քաշված կոմունիզմի առաջին փուլը։ Ընդհանուր առմամբ, այս փուլը տեսել են Մարքսը և Էնգելսը ՝ որպես մի շարք միջոցառումների համալիրի արդյունք, որոնցից հիմնականներն են․

  • Արտադրության միջոցների մասնավոր սեփականության սահմանափակում և խոշոր սեփականատերերի աստիճանական բռնագրավում։
  • Աշխատանքի կազմակերպում կամ պրոլետարների պարապմունքների տրամադրում ազգային կալվածքներում, գործարաններում և արհեստանոցներում, ինչի շնորհիվ կվերացվի աշխատողների մրցակցությունը միմյանց միջև, և արտադրողները, քանի որ նրանք դեռ կմնան, ստիպված կլինեն վճարել նույնքան բարձր վճար, որքան պետությունը։
  • Աշխատանքի նույն պարտավորությունը հասարակության բոլոր անդամների համար։ Արդյունաբերական բանակների ձևավորում, հատկապես գյուղատնտեսության համար։
  • Բանկային և տրանսպորտային համակարգերի ազգայնացում։
  • Երեխաների հանրային դաստիարակությունը պետական հաշվին
  • Դաստիարակության կապը գործարանային աշխատանքի հետ։
  • Ազգային կալվածքներում մեծ պալատների կառուցում, որպես համայնքների ընդհանուր կացարաններ, այն քաղաքացիները, ովքեր կզբաղվեն արդյունաբերությամբ, գյուղատնտեսությամբ և կմիավորեն քաղաքային և գյուղական ապրելակերպի առավելությունները ՝ առանց տառապելու դրանց միակողմանիությունից և թերություններից

Տեսակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրիստոնեական սոցիալիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրիստոնեական սոցիալիզմի խորհրդանիշներից մեկը ' մուրճի և մանգաղի համատեղումը քրիստոնեական խաչի հետ

Քրիստոնեական սոցիալիզմը՝ հասարակական մտքի ուղղություն է, որը նպատակ է հետապնդում քրիստոնեական կրոնին հաղորդել սոցիալիստական երանգավորում (միավորել տնտեսության սոցիալիստական մոդելը և ավանդական քրիստոնեական էթիկան)։ Առաջացել է XIX դարի առաջին կեսին։ Հիմնադիրների թվում են Ֆ. Լամեննեն (Ֆրանսիա), Ֆ. Դ. Մորիսը, Չարլզ Քինգսլին (Մեծ Բրիտանիա)։ XIX դարի երկրորդ կեսին Օտտո ֆոն Բիսմարկը սոցիալական բարեփոխումների իր ծրագիրը բնորոշում էր որպես «կիրառական քրիստոնեություն» և «պետական սոցիալիզմ»։ Քրիստոնեական սոցիալիզմը ձևավորվել է իբրև բուրժուական գաղափարախոսության հիմնական տարատեսակություններից մեկը, որը հակադրվում է գիտական սոցիալիզմին և հեղափոխական բանվորական շարժմանը։ Քրիստոնեական սոցիալիզմի մի շարք դրույթներ ներառված են արդի կաթոլիկության սոցիալական ուսմունքի մեջ։ Քրիստոնեական սոցիալիզմի գաղափարախոսները վերջին հաշվով, հանդես են գալիս որպես սոցիալ–ռեֆորմիստներ, կոչ են անում կատարելագործել բուրժուական հասարակական հարաբերությունները։ Մի շարք երկրներում գոյություն ունեն քրիստոնեա-սոցիալիստական կուսակցություններ (Շվեյցարիա, Իտալիա, Չիլի, Էկվադոր) և խմբեր սոցիալիստական կուսակցություններում (Մեծ Բրիտանիայի լեյբորիստական կուսակցությունում)։

Նացիոնալ-սոցիալիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սվաստիկայով դրոշը՝ նացիոնալ-սոցիալիզմի ամենահայտնի խորհրդանիշներից մեկն է

Նացիոնալ-սոցիալիզմը հիմնված է ռասիստական և Սոցիալական Դարվինիզմի թեորայի վրա, համաձայն որոնց գերմանացիներին նացիստները համարում էին Արիական կամ Նորդիկ հիմնական ռասա։ Դա նշանակում էր, որ գերմանացիները պետք է լինեին բոլոր ազգերի մեջ առաջնայինը։ Գաղափարախոսության հիմքերը դրված են Ադոլֆ Հիտլերի «Իմ պայքարը» (1925-1926), Ալֆրեդ Ռոզենբերգի «Քսաներորդ դարի առասպելը» (1930) և այլ գրքերում։

Նացիոնալ-սոցիալիզմի նպատակն էր ստեղծել և հաստատել «արիական ռասայի» «ռասայականորեն մաքուր» պետություն` բավականին ընդարձակ տարածքում, որն ունի այն ամենը, ինչը անհրաժեշտ է անորոշ երկար ժամանակով բարգավաճ գոյության համար («հազարամյա Ռեյխ»)։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո նացիոնալ-սոցիալիզմը կոչվում է նեոնացիզմ և իրենից ներկայացնում է շարժում, որը միավորում է աշխարհի տարբեր երկրներում գործող ծայրահեղական, ազգայնական կազմակերպություններին, որոնք իրենց ծրագրային շրջանակներում մոտ են գերմանական նացիոնալ-սոցիալիզմին կամ իրենց համարում են Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական բանվորական կուսակցության հետևորդներ։

Նարոդնիկություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նարոդնիկներն ընդունում էին, որ Ռուսաստանն ընթանում է զարգացման ինքնուրույն ուղիով, որը տարբեր է Արևմուտքի զարգացման ուղղուց, և որ Ռուսաստանում շնորհիվ այն հանգամանքի, որն հողն օգտագործվում է համայնական ձևով («հողային օբշչինա» ― հողը կազմում է համայնքի բոլոր անդամների կոլլեկտիվ սեփականությունը և միայն ժամանակավորապես է տրվում առանձին անհատներին օգտագործելու) ― հնարավոր կլինի անմիջականապես անցնել ագրարային սոցիալիզմին՝ առանց անցկենալու կապիտալիստական զարգացման ստադիան։

Մաոիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մաոիզմի հիմնադիր՝ Մաո Ցզե Դունը

Մաոիզմը՝ Մաո Ցզե Դունի կողմից մշակված մարքսիզմ-լենինիզմի տարբերակն է՝ Չինաստանի Հանրապետության և հետագայում Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության ագրարային և նախաարդյունաբերական հասարակությունում սոցիալիստական հեղափոխություն իրականացնելու համար։ Կազմավորվել է 20-րդ դարի 50-ական թվականների վերջին։

Մաոիզմի և մարքսիզմ–լենինիզմի փիլիսոփայական տարբերությունն այն էր, որ նախաարդյունաբերական հասարակություններում պրոլետարիատի փոխարեն հեղափոխական ավանգարդ էր համարվում գյուղացիությունը։ Պնդում է, որ սոցիալիզմի պայմաններում, ներառյալ նրա հասուն փուլը, զարգացման կապիտալիստական ու սոցիալիստական ուղիների միջև տեղի է ունենում մշտական պայքար, ուր առկա է «կապիտալիզմի վերականգնման վտանգ», որը կանխելու համար անհրաժեշտ են «հեղափոխություններ»։ Նման «հեղափոխության» տիպար էր 60-ական թվականների 2-րդ կեսին Մաոի ղեկավարությամբ կազմակերպված այսպես կոչված կուլտուրական հեղափոխությունը։ Համաշխարհային սոցիալիստական հեղափոխության հաղթանակը մաոիզմը կապում էր համաշխարհային պատերազմի հետ։

Սոցիալիստական դեմոկրատիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիստական դեմոկրատիան՝ ժողովրդավարության ձև է, որը ներառում է այնպիսի գաղափարախոսություններ, ինչպիսիք են բանվորական սովետների կոմունիզմը, դեմոկրատական սոցիալիզմը և սոցիալ-ժողովրդավարությունը, ինչպես նաև մարքսիստական ժողովրդավարությունը, ինչպիսին պրոլետարիատի դիկտատուրան է։

Սոցիալիստական դեմոկրատիաի կարևորագույն սկզբունքներից է իրավահավասարությունը։ Սոցիալիստական հասարակության քաղաքացիների քաղաքական իրավահավասարությունն արտահայտվում է այն բանում, որ բոլոր քաղաքացիները կարող են մասնակցել պետության գործերի կառավարմանը, անկախ ռասայական և ազգային պատկանելությունից, սեռից, կրոնից, դավանանքից, կրթությունից և այլ գործոններից։

Դեմոկրատական սոցիալիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեմոկրատական սոցիալիզմը՝ քաղաքական փիլիսոփայության տեսություն է, որը սատարում է սոցիալական ժողովրդավարության շրջանակներում քաղաքական ժողովրդավարությանը, մասնավորապես շեշտը դնելով տնտեսական ժողովրդավարության, աշխատավայրում ժողովրդավարության և աշխատավորների ինքնակառավարման վրա շուկայական սոցիալիստական տնտեսության կամ ապակենտրոնացված պլանավորված սոցիալիստական տնտեսության որևէ ձևի վրա։ Ըստ տեսության, սոցիալիզմը ԽՍՀՄ կազմավորամն դարաշրջանում կորցնելով դասակարգային պրոլետարական բնույթը, դասակարգերի «հաշտության» հիման վրա վերածվել է «ընդհանուր դեմոկրատական» հոսանքի, իսկ մարքսիզմլենինիզմը սոցիալիստական, կոմունիստական շինարարության, բանվոր դասակարգի հեղափոխական պայքարի իրականացման ընթացքում դարձել է «սոցիալիզմից կտրված ճյուղ»։

Սոցիալիզմի բնութագրությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիզմը բնութագրվում է ժողովրդի հոգևոր մշակույթի բարձր մակարդակով, կոմունիստական բարոյականության նորմաների աստիճանական հաստատումով, սոցիալիստական ապրելակերպի ձևավորումով, հասարակության նկատմամբ աշխատավորների պատասխանատվության և պարտքի խոր գիտակցումով, մարքս-լենինյան գաղափարախոսության տիրապետումով։ Սոցիալիզմի բարձրագույն օրենքը և նպատակը աշխատավորների նյութական և հոգևոր հարաճուն պահանջմունքները լիովին բավարարելն է՝ տնտեսության պլանաչափ, անճգնաժամ զարգացման, արտադրողական ուժերի արագ աճի, գիտատեխնիկական առաջընթացի, աշխատանքի արտադրողականության, արտադրության ինտենսիվացման և արդյունավետության բարձրացման հիման վրա։ Սոցիալիզմը հասարակական հարաբերությունների դինամիկ համակարգ է, որը երկարատև ժամանակաշրջանի ընթացքում ձևավորվում է որպես պատմ․ նոր տիպի օրգանական ամբողջական սոցիալ․ համակարգ։ Այդ ընթացքում Սոցիալիզմը անցնում է մի շարք փուլեր, որոնք նրա հասունության նոր, ավելի բարձր աստիճաններն են։ Առաջին աստիճանը հանդիսացավ սոցիալիզմը հիմնականում կամ սոցիալիզմի հիմքերի կառուցումը։ ԽՍՀՄ-ում այդ աստիճանը, եզրափակելով հեղափոխական անցման շրջանը, հաստատվեց 1930-ական թթ․ կեսին, իսկ եվրոպական սոցիալիստական, երկրներում 60-ական թթ․ սկզբին։ Սոցիալիզմի հիմքերի կառուցումը խոշոր մեքենական ինդուստրիայի նյութատեխնիկական բազայի, էլեկտրիֆիկացման, արտադրության միջոցների հասարակական սևականության լիակատար տիրապետության, գյուղատնտեսության հանրայնացման, շահագործող վերջին դասակարգի՝ կուլակության վերացման, մասնավոր մենատնտեսական գյուղացիությանը կոպերատիվ, կոլտնտեսային գյուղացիության դասակարգի վերածելու (որը նշանակեց տնտեսության մեջ բազմակացութաձևության հաղթահարում և միասնական սոցիալիստական կացութաձևի անսահմանափակ տիրապետության հաստատում), բանվոր դասակարգի որակական և քանակական աճի, նոր աշխատավորական մտավորականության ձևավորման, ազգային հարցի լուծման՝ ազգային շահագործման և անհավասարության վերացման, սոցիալիստական ազգերի ձևավորման, բոլոր ազգերի ու ազգությունների միջև բարեկամության և միասնության հաստատման, ժողովրդին գիտության և արվեստի բարձունքները տանող մշակութային հեղափոխության իրականացման, մարքս-լենինյան կուսակցության ղեկավարությամբ պրոլետարիատի դիկտատուրայի պետության համակողմանի ամրապնդման և ստեղծագործական գործունեության արդյունք էր։ Հիմնականում կառուցված սոցիալիզմի ձևավորման նախնական աստիճանն էր, որում ժողտնտեսության տեխնիկական մակարդակը դեռևս բավարար չէր հասարակության համար կենսական մի շարք խնդիրներ լուծելու համար, արտադրության ծավալը և աշխատանքի արտադրողականությունը, սպառման մակարդակը դեռևս չէին համապատասխանում ողջ հասարակության պահանջմունքներին․ կյանքի տարբեր ոլորտներում դեռևս զգացնել էր տալիս մինչհեղափոխական ժառանգությունը։

Սոցիալիզմի զարգացման օրինաչափությունները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիզմի զարգացման օրինաչափությունները պայմանավորում են նրա համակողմանի ամրապնդման, հասունացման նոր աստիճանների հասնելու անհրաժեշտությունը։ Այդ պրոցեսում 1950-ական թթ․ վերջին սոցիալիզմը հաղթանակեց լիակատար կերպով, վերջնականապես, այսինքն ապահովվեց սոցիալիստ, վերափոխումների անդառնալիությունը, սոցիալիզմի համակարգի երկրներում կապիտալիզմի վերականգնման անհնարինությունը ո՛չ ներքին հակասոցիալիստական տարրերի, ո՛չ էլ միջազգային կապիտալիզմի ուժերով։ ԽՍՀՄ-ում սոցիալիզմի ամրապնդման պրոցեսը ավարտվեց զարգացած (հասուն) սոցիալիստական հասարակարգի կառուցումով (1960-ական թթ․ սկսված)։ Զարգացած սոցիալիզմի չափանիշներն են՝ արտադրողական հզոր ուժերի առկայությունը, խոշոր մասշտաբներով հանրայնացված սոցիալիստական սեփականության լիակատար տիրապետության հիմքի վրա միասնական ժողտնտեսական համալիրի ստեղծումը, առաջավոր գիտությունն ու մշակույթը, ժողովրդի բարեկեցության մշտական աճը, անձնավորության բազմակողմանի զարգացման համար բարենպաստ պայմանների ձևավորումը, բանվոր դասակարգի վերածվելը ամենամեծ սոցիալիստական խմբի, նրա կրթական, մշակութային-տեխնիկական մակարդակի, քաղաքական հասունության և ակտիվության որակական բարձրացումը, կոլտնտեսային գյուղացիության սոցիալ-քաղաքական, կրթական, մշակութային-տեխնիկական, մակարդակի աճը, ժողովրդական մտավորականության քանակական և որակական աճը և նրա դերի մեծացումը հասարակության կյանքում, բանվոր դասակարգի, կոլտնտեսային գյուղացիության և ժողովրդական մտավորականության դաշինքի ըստ ամենայնի ամրապնդումը՝ բանվոր դասակարգի առաջատար դերի պայմաններում պրոլետարիատի դիկտատուրայի պետության վերաճումը համաժողովրդական սոցիալիստական պետության, կոմունիստական կուսակցության վերածվելը ողջ ժողովրդի կուսակցության, հասարակության կյանքում նրա ղեկավար դերի աճը․ սոցիալիստական հասարակական հարաբերությունների հասունությունը, դասակարգերի և սոցիալիստական խավերի մերձեցման հիման վրա ազգերի և ազգությունների իրավական և փաստական հավասարության, նրանց եղբայրական համագործակցության, մարդկանց հանրության նոր պատմական տիպի՝ սովետական ժողովրդի ձևավորումը, աշխատավորների բարձր կազմակերպվածությունը, գաղափարայնությունը և գիտակցականությունը և յուրաքանչյուրի հոգատարությունը բոլորի նկատմամբ, հիրավի համաժողովրդական դեմոկրատիան, բոլոր հասարակական գործերի արդյունավետ կառավարումը, պետական կյանքին աշխատավորների ակտիվ մասնակցությունը, հասարակության առջև քաղաքացիների պարտականությունների և պատասխանատվության հետ նրանց ռեալ իրավունքների և ազատությունների զուգակցումը ապահովող քաղաքական համակարգը։

Զարգացած սոցիալիստական հասարակության հասունության այնպիսի աստիճան և փուլ է, երբ սոցիալիզմը զարգանում է իր սեփական կոլեկտիվիստական հիմքի վրա, լիակատար հնարավորություն է ստեղծում իր օրենքների ինտենսիվ գործողության համար, ավելի ամբողջականորեն է բացահայտում նոր կարգի ստեղծագործական ուժերը, սոցիալիստական ապրելակերպի առավելությունները, աշխատավորները ավելի լայնորեն են օգտվում մեծագույն հեղափոխական նվաճումների պտուղներից։ Զարգացած սոցիալիզմի կառուցումով, սակայն լրիվ չի ավարտվում սոցիալիզմի՝ իր բոլոր բարձրագույն չափանիշներն իրականացրած ամբողջական օրգանական սոցիալիստական համակարգի, ձևավորումը։ Զարգացած սոցիալիզմը դինամիկ հասարակարգ է, որն ունի իր սեփական աստիճանները, աճի շրջանները։ Ուստի սոցիալիզմը լրիվ ավարտվածության է հասնում զարգացած սոցիալիզմի ոչ թե նախնական պատմականորեն երկարատև փուլում, այլ դրա պլանաչափ և բազմակողմանի կատարելագործման պրոցեսում, հասունության բարձրագույն աստիճաններում։ Այդ պրոցեսում սոցիալիզմը կստեղծի կոմունիզմի նյութատեխնիկական բազան, կհասնի պատմության մեջ աշխատանքի արտադրողականության, աշխատավորների բարեկեցության և մշակույթի բարձրագույն մակարդակների, կհաղթահարի դասակարգերի, քաղաքի և գյուղի, մտավոր և ֆիզիկական աշխատանքի միջև տարբերությունները, կվերացնի աշխատանքի ժամանակակից բաժանումը, կիրականացնի անցումը ապրանքային արտադրությունից, փոխանակումից և դրամական շրջանառությունից դեպի արդյունքի արտադրությունը և արդյունքի ուղղակի փոխանակումը, աշխատանքը կդարձնի մարդու առաջին կենսական պահանջմունք, կիրականացնի անձի բազմակողմանի զարգացումը, մինչև հասունացման բարձրագույն աստիճանները կզարգացնի սոցիալիստական դեմոկրատիան, որը հասարակության յուրաքանչյուր անդամին հնարավորություն կնձեռնի մասնակցելու հասարակության գործերի կառավարմանը, հասարակական հարստության արտադրությանը և բաշխմանը, կնախապատրաստի կոմունիստական հասարակական ինքնավարության հաստատման հիմքերը, այսպիսով՝ ապագայում կձևավորվի կոմունիզմի բարձրագույն փուլի անցմանը, կենսական բարիքները «յուրաքանչյուրից՝ ըստ ընդունակությունների, յուրաքանչյուրին՝ ըստ պահանջմունքների՝ սկզբունքով բաշխելու բոլոր անհրաժեշտ պայմանները»։ Նշված բոլոր հասարակական խորը վերափոխումներն էլ կազմում են սոցիալիզմի կոմունիստական ֆորմացիայի բարձրագույն փուլի վերաճելու պրոցեսի բովանդակությունը։

Սոցիալիստական ճամբար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալիստական ճամբարը՝ գաղափարախոսական և դիվանագետական եզրույթ էր, որը օգտագործվում էր ԽՍՀՄ-ում և այլ սոցիալիստական պետություններում բարեկամական պետությունների նշման համար, որոնք «սոցիալիստական զարգացման ճանապարհ է ընտրել»։

Սոցիալիստական ճամբարի երկրները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Sinclair, Upton (1918 թ․ հունվարի 1). Upton Sinclair's: A Monthly Magazine: for Social Justice, by Peaceful Means If Possible. «Socialism, you see, is a bird with two wings. The definition is 'social ownership and democratic control of the instruments and means of production.'»
  2. ↑ Nove, Alec. «Socialism». New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition (2008). «A society may be defined as socialist if the major part of the means of production of goods and services is in some sense socially owned and operated, by state, socialised or cooperative enterprises. The practical issues of socialism comprise the relationships between management and workforce within the enterprise, the interrelationships between production units (plan versus markets), and, if the state owns and operates any part of the economy, who controls it and how.»
  3. ↑ Rosser, Mariana V. and J Barkley Jr. (2003 թ․ հուլիսի 23). Comparative Economics in a Transforming World Economy. MIT Press. էջ 53. ISBN 978-0-262-18234-8. «Socialism is an economic system characterised by state or collective ownership of the means of production, land, and capital.»
  4. ↑ "What else does a socialist economic system involve? Those who favor socialism generally speak of social ownership, social control, or socialization of the means of production as the distinctive positive feature of a socialist economic system" N. Scott Arnold. The Philosophy and Economics of Market Socialism : A Critical Study. Oxford University Press. 1998. p. 8
  5. ↑ 5,0 5,1 Busky, Donald F. (2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. էջ 2. ISBN 978-0-275-96886-1. «Socialism may be defined as movements for social ownership and control of the economy. It is this idea that is the common element found in the many forms of socialism.»
  6. ↑ Bertrand Badie; Dirk Berg-Schlosser; Leonardo Morlino (2011). International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications, Inc. էջ 2456. ISBN 978-1-4129-5963-6. «Socialist systems are those regimes based on the economic and political theory of socialism, which advocates public ownership and cooperative management of the means of production and allocation of resources.»
  7. ↑ Zimbalist, Sherman and Brown, Andrew, Howard J. and Stuart (1988). Comparing Economic Systems: A Political-Economic Approach. Harcourt College Pub. էջ 7. ISBN 978-0-15-512403-5. «Pure socialism is defined as a system wherein all of the means of production are owned and run by the government and/or cooperative, nonprofit groups.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. ↑ Brus, Wlodzimierz (2015). The Economics and Politics of Socialism. Routledge. էջ 87. ISBN 978-0-415-86647-7. «This alteration in the relationship between economy and politics is evident in the very definition of a socialist economic system. The basic characteristic of such a system is generally reckoned to be the predominance of the social ownership of the means of production.»
  9. ↑ Michie, Jonathan (2001). Readers Guide to the Social Sciences. Routledge. էջ 1516. ISBN 978-1-57958-091-9. «Just as private ownership defines capitalism, social ownership defines socialism. The essential characteristic of socialism in theory is that it destroys social hierarchies, and therefore leads to a politically and economically egalitarian society. Two closely related consequences follow. First, every individual is entitled to an equal ownership share that earns an aliquot part of the total social dividend…Second, in order to eliminate social hierarchy in the workplace, enterprises are run by those employed, and not by the representatives of private or state capital. Thus, the well-known historical tendency of the divorce between ownership and management is brought to an end. The society—i.e. every individual equally—owns capital and those who work are entitled to manage their own economic affairs.»
  10. ↑ "2. (Government, Politics & Diplomacy) any of various social or political theories or movements in which the common welfare is to be achieved through the establishment of a socialist economic system" "Socialism" at The Free dictionary
  11. ↑ O'Hara, Phillip (2003). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. էջ 71. ISBN 978-0-415-24187-8. «In order of increasing decentralisation (at least) three forms of socialised ownership can be distinguished: state-owned firms, employee-owned (or socially) owned firms, and citizen ownership of equity.»
  12. ↑ Lamb & Docherty 2006, էջ. 1
  13. ↑ Arnold, Scott (1994). The Philosophy and Economics of Market Socialism: A Critical Study. Oxford University Press. էջեր 7–8. ISBN 978-0-19-508827-4. «This term is harder to define, since socialists disagree among themselves about what socialism 'really is.' It would seem that everyone (socialists and nonsocialists alike) could at least agree that it is not a system in which there is widespread private ownership of the means of production…To be a socialist is not just to believe in certain ends, goals, values, or ideals. It also requires a belief in a certain institutional means to achieve those ends; whatever that may mean in positive terms, it certainly presupposes, at a minimum, the belief that these ends and values cannot be achieved in an economic system in which there is widespread private ownership of the means of production…Those who favor socialism generally speak of social ownership, social control, or socialization of the means of production as the distinctive positive feature of a socialist economic system.»
  14. ↑ Hastings, Mason and Pyper, Adrian, Alistair and Hugh (2000 թ․ դեկտեմբերի 21). The Oxford Companion to Christian Thought. Oxford University Press. էջ 677. ISBN 978-0-19-860024-4. «Socialists have always recognized that there are many possible forms of social ownership of which co-operative ownership is one...Nevertheless, socialism has throughout its history been inseparable from some form of common ownership. By its very nature it involves the abolition of private ownership of capital; bringing the means of production, distribution, and exchange into public ownership and control is central to its philosophy. It is difficult to see how it can survive, in theory or practice, without this central idea.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  15. ↑ Kolb, Robert (2007 թ․ հոկտեմբերի 19). Encyclopedia of Business Ethics and Society, First Edition. SAGE Publications, Inc. էջ 1345. ISBN 978-1412916523. «There are many forms of socialism, all of which eliminate private ownership of capital and replace it with collective ownership. These many forms, all focused on advancing distributive justice for long-term social welfare, can be divided into two broad types of socialism: nonmarket and market.»
  16. ↑ Steele, David Ramsay (1999). From Marx to Mises: Post Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court. էջեր 175–77. ISBN 978-0-87548-449-5. «Especially before the 1930s, many socialists and anti-socialists implicitly accepted some form of the following for the incompatibility of state-owned industry and factor markets. A market transaction is an exchange of property titles between two independent transactors. Thus internal market exchanges cease when all of industry is brought into the ownership of a single entity, whether the state or some other organization...the discussion applies equally to any form of social or community ownership, where the owning entity is conceived as a single organization or administration.»
  17. ↑ Is Socialism Dead? A Comment on Market Socialism and Basic Income Capitalism, by Arneson, Richard J. 1992. Ethics, vol. 102, no. 3, pp. 485–511. April 1992: "Marxian socialism is often identified with the call to organize economic activity on a nonmarket basis."
  18. ↑ Market Socialism: The Debate Among Socialists, by Schweickart, David; Lawler, James; Ticktin, Hillel; Ollman, Bertell. 1998. From "The Difference Between Marxism and Market Socialism" (pp. 61–63): "More fundamentally, a socialist society must be one in which the economy is run on the principle of the direct satisfaction of human needs...Exchange-value, prices and so money are goals in themselves in a capitalist society or in any market. There is no necessary connection between the accumulation of capital or sums of money and human welfare. Under conditions of backwardness, the spur of money and the accumulation of wealth has led to a massive growth in industry and technology ... It seems an odd argument to say that a capitalist will only be efficient in producing use-value of a good quality when trying to make more money than the next capitalist. It would seem easier to rely on the planning of use-values in a rational way, which because there is no duplication, would be produced more cheaply and be of a higher quality."
  19. ↑ The Economics of Feasible Socialism Revisited, by Nove, Alexander. 1991. p. 13: "Under socialism, by definition, it (private property and factor markets) would be eliminated. There would then be something like ‘scientific management’, ‘the science of socially organized production’, but it would not be economics."
  20. ↑ Kotz, David M. «Socialism and Capitalism: Are They Qualitatively Different Socioeconomic Systems?» (PDF). University of Massachusetts. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 19-ին. "This understanding of socialism was held not just by revolutionary Marxist socialists but also by evolutionary socialists, Christian socialists, and even anarchists. At that time, there was also wide agreement about the basic institutions of the future socialist system: public ownership instead of private ownership of the means of production, economic planning instead of market forces, production for use instead of for profit."
  21. ↑ Toward a Socialism for the Future, in the Wake of the Demise of the Socialism of the Past, by Weisskopf, Thomas E. 1992. Review of Radical Political Economics, Vol. 24, No. 3–4, p. 2: "Socialism has historically been committed to the improvement of people's material standards of living. Indeed, in earlier days many socialists saw the promotion of improving material living standards as the primary basis for socialism's claim to superiority over capitalism, for socialism was to overcome the irrationality and inefficiency seen as endemic to a capitalist system of economic organization."
  22. ↑ Prychito, David L. (2002). Markets, Planning, and Democracy: Essays After the Collapse of Communism. Edward Elgar Publishing. էջ 12. ISBN 978-1-84064-519-4. «Socialism is a system based upon de facto public or social ownership of the means of production, the abolition of a hierarchical division of labor in the enterprise, a consciously organized social division of labor. Under socialism, money, competitive pricing, and profit-loss accounting would be destroyed.»
  23. ↑ Social Dividend versus Basic Income Guarantee in Market Socialism, by Marangos, John. 2004. International Journal of Political Economy, vol. 34, no. 3, Fall 2004.
  24. ↑ O'Hara, Phillip (2000). Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. էջ 71. ISBN 978-0-415-24187-8. «Market socialism is the general designation for a number of models of economic systems. On the one hand, the market mechanism is utilized to distribute economic output, to organize production and to allocate factor inputs. On the other hand, the economic surplus accrues to society at large rather than to a class of private (capitalist) owners, through some form of collective, public or social ownership of capital.»
  25. ↑ Pierson, Christopher (1995). Socialism After Communism: The New Market Socialism. Pennsylvania State Univ Press. էջ 96. ISBN 978-0-271-01478-4. «At the heart of the market socialist model is the abolition of the large-scale private ownership of capital and its replacement by some form of 'social ownership'. Even the most conservative accounts of market socialism insist that this abolition of large-scale holdings of private capital is essential. This requirement is fully consistent with the market socialists' general claim that the vices of market capitalism lie not with the institutions of the market but with (the consequences of) the private ownership of capital...»

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոցիալիզմ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սոցիալիզմ&oldid=9570571» էջից