Համբարձում Լիմոնջյան

Համբարձում Լիմոնջյան
Հիմնական տվյալներ
Բնօրինակ անուն	արմտ. հայ.՝ Համբարձում Լիմոնճեան
Նաև հայտնի է որպես	Պապա Համբարձում
Ծնվել է	1768; Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
Երկիր	Պոլսահայ, Օսմանյան Կայսրություն
Մահացել է	Հունիսի 29, 1839; Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն
Ժանրեր	հայկական շարականներ, թուրքական դասական երաժշտություն, երաժշտական նոտագրություն
Մասնագիտություն	Երաժշտական տեսաբան, երգահան, երգիչ
Գործիքներ	tambur?
	Hamparsum Limonciyan Վիքիպահեստում

Համբարձում Լիմոնջյանը (1768, Իստանբուլ – հունիսի 29, 1839, Իստանբուլ), հայ երգահան, երաժշտագետ, նոր հայկական ձայնագրության հիմնադիրը։ Կոչվել է նաև Նոթաջի պապա Համբարձում:

Կյանքի վաղ շրջանը

Ծնվել, մեծացել և գործել է Կ. Պոլսում: Նախապես ինքնակրթությամբ կատարելապես տիրապետել է հայ հոգևոր երաժշտությանը: Ապա կրթություն է ստացել ծննդավայրի Զենջիրլի խան թաղի հոգևոր դպրոցում, որտեղ աչքի է ընկել որպես լավ շարական երգող։ Երաժշտական կրթությունն ստացել է հույն երաժշտագետ Ոնոփրիոս Թաթավլեցու մոտ, հմտանալով հունական երաժշտական խաղերի մեջ։ Ապա աշակերտել է հայ երաժշտագետ Զեննե Պողոսին: Խորապես ուսումնասիրել է հայկական, հունական, թուրքական և արաբական երաժշտությունը, ծանոթացել եվրոպական երաժշտությանը։ Ունեցել է նաև ինքնուրույն վոկալ ստեղծագործություններ, որոնցից են՝ «Ով ամենապայծառ», «Համեմատ քեզ ոչ գո նման», «Վեհ Հմայակ», «Գործք քաջության», «Զարթիր, զարթիր» և այլն, որոնցից միայն մեկն է հասել մեզ։^[3] Հիանալիորեն տիրապետել է թամբուր նվագարանաին: Երկար տարիներ աշխատել է դպրոցներում՝ իբրև երաժշտության դասատու, ինչպես նաև եղել է դպիր՝ եկեղեցիներում:

Հայկական նոտագրության նոր համակարգի անհրաժեշտությունը

Համբարձում Լիմոնջյանը շուտով գալիս է այն համոզման, որ տիրացուների անճաշակ կատարումներով ազգային հոգևոր երգը, և հատկապես ծանր եղանակները, ենթարկվում են աղավաղումների ու շրջապատի օտար ազդեցությունների, ինչից և անհրաժեշտ էր խուսափել: «Մեր եկեղեցական երաժշտությունը, - գրում է Լիմոնջյանը, - իր պարզությամբ վսեմ է ու գեղեցիկ: Հարկ չկա նրանց մեջ ավելորդ գեղգեղանքներ մտցնել և իրենց ձայնին գեղեցկությունը ցուցադրելու նպատակով անվայելուչ ձևերով նմանությունն ընել այսինչ երգչին, գնչուին կամ հրեային»: Ասվածն իբրև երևույթ վերաբերում է ողջ հայ երաժշտությանը, այդ թվում նաև գործիքային երաժշտությանը, որն իր հիմքում ամենից առաջ՝ երգ է, մեղեդի: Լիմոնջյանն իբրև ստեղծված իրողությունից դուրս գալու ելք գտնում է, որ կորսված խազերի փոխարեն պետք է ստեղծել հայկական նոտագրության նոր համակարգ: Տյուզյան ամիրաների նյութական օժանդակությամբ ձեռնարկում է հայկական նոտագրության ստեղծումը, հետևելով եվրոպական ձայնագրությանը։ 1813^[4] թվականին աշխարհին հայտնի դարձավ «Լիմոնջյանի ձայնագրությունը»:

Լիմոնջյանի նոտագրության համակարգը

Լիմոնջյանի համակարգն ունի 7 հնչյուն և զուրկ է հնգագծից: Դրանցով, ու մի քանի օժանդակ նշաններով, պարզ և կատարելապես նշանակվում են հնչյունի բարձրությունն ու տևողությունը, դրանց իջեցումներն ու բարձրացումները (ալտերացիա), երաժշտական զարդարանքները: Գրաֆիկական որոշ նշանների նմանողությամբ, այս համակարգն աղերսվում է թե՛ խազային, թե՛ եվրոպական նոտագրությանը: Վերջինս հատկապես կարևոր է, քանի որ հայերն էլ երաժշտության պատմական զարգացման ընթացքում, կոմպոզիտորական ստեղծագործության բնագավառում անցան եվրոպական երաժշտության երաժշտության նոտագրության, բոլորի նման հաղորդակցվեցին եվրոպական պրոֆեսիոնալ երաժշտությանն ու դրա մտածողությանը՝ երևույթի դրական ու բացասական կողմերով հանդերձ: Այսպիսով հիմք դրվեց հայկական նոր ձայնագրությանը, որը հետագայում շարունակեցին նրա աշակերտները՝ Հովհաննես Մյուհենտիսյանը և այլք։ Իսկ Լիմոնջյանի աշակերտներից Արիստակես Հովհաննիսյանը, վերջինիս աշակերտ Գաբրիել Երանյանը մասնակի լրացումներ են արել իրենց մեծ ուսուցչի ստեղծած համակարգի մեջ: Դրա կատարելագործմանը մասնակից է եղել նաև Կոմիտասը: Լիմոնջյանի համակարգը (ինչպես կրճատ անվանում են այն) մեծապես օգնեց հայ հոգևոր երգի պահպանմանը: Սկսած 19-րդ դարից, այս նոտագրությամբ գրի են առնվել Պատարագը, Շարակնոցը, Ժամագիրքը, իսկ 20-րդ դարի սկզբից գրի են առնվել և կազմվել նաև ժողովրդական ու գուսանական, ազգային-հայրենասիրական ու քաղաքային երգերի այլևայլ ժողովածուներ, գործիքային նվագների հավաքածուներ: Լիմոնջյանի նոտագրության համակարգը դեռ այսօր էլ պահպանում է իր գործնական նշանակությունը, մանավանդ միջնադարյան երաժշտություն ուսումնասիրելիս: Ի դեպ, նրա ստեղծած ձայնագրությունը օգտագործվել է ոչ միայն հայկական, այլ նաև թուրքական և ընդհանրապես մերձավորարևելյան երաժշտության մեջ։^[5]

Աղբյուրներ

Մարգարիտ Բրուտյան, «Հայ քաղաքային ժողովրդական երաժշտության կատարողական արվեստի պատմության էջեր», Երևան, 2001 թ.:

↑ ^1,0 ^1,1 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,0 ^2,1 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1. — էջ 481.
↑ Գառնիկ Ստեփանյան (1981). Կենսագրական բառարան, հատոր Բ. Երևան: «Սովետական գրող». էջ էջ 29.
↑ «Խազ (անգլերեն)». Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 21–ին-ին.
↑ Նիկողոս Թահմիղյան (2007-08-14). «Երաժշտությունը հին և միջնադարյան Հայաստանում». Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 21–ին-ին.

Արտաքին հղումներ

Համբարձում Լեմոնջյանին նվիրված կայք (թուրքերեն)

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համբարձում Լիմոնջյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համբարձում Լիմոնջյան» հոդվածին։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,0 ^1,1 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_d84490f2ba8bfb5b-2] 2,0 ^2,1 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1. — էջ 481.

[3] Գառնիկ Ստեփանյան (1981). Կենսագրական բառարան, հատոր Բ. Երևան: «Սովետական գրող». էջ էջ 29.

[4] «Խազ (անգլերեն)». Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 21–ին-ին.

[5] Նիկողոս Թահմիղյան (2007-08-14). «Երաժշտությունը հին և միջնադարյան Հայաստանում». Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 21–ին-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]