Դիտել Գլխավոր գործադիր տնօրեն էջի աղբյուրը

'''CEO''' ({{lang-en|chief executive officer}}, բառացիորեն՝ ''գլխավոր գործադիր տնօրեն''), [[տնօրեն]], ընկերության բարձրագույն պաշտոնյա, որը գոյություն ունի [[անգլո-սաքսոնական տնտեսական մոդել]] ունեցող երկրներում ([[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]], [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]] և այլն)։ Կիրառվում է [[պետական կազմակերպություն|պետական]], [[Առևտրային կազմակերպություն|առևտրային]] և [[ոչ առևտրային կազմակերպություն]]ներում, ինչպես նաև [[միջազգային կազմակերպություն]]ներում և [[կորպորացիա]]ներում։ Գլխավոր գործադիր տնօրենը ընդունում է ընդհանուր պատասխանատու որոշումներ, որոնք պետք է ապահովեն ընկերության կայուն աճը։ Փաստացի, յուրաքանչյուր կոնկրետ կազմակերպության համար գլխավոր գործադիր տնօրենի նշանակման/ազատման պարտականությունները և կարգը որոշվում են նրա ներքին կանոնակարգերով և կանոններով։

Համաձայն [[Կառավարում (տնտեսագիտություն)|կառավարման]] տեսության՝ գլխավոր գործադիր տնօրենի հիմնական գործառույթն ընկերության և արտաքին միջավայրի (հասարակության, տնտեսության, տեխնոլոգիաների, շուկայի և սպառողների) միջև կապող օղակ հանդիսանալն է։ Այսպիսով, այս պաշտոնը ստանձնող անձի խնդիրների և պարտականությունների շրջանակը ընդգրկում է ընկերության գործողությունների համապատասխանության ապահովումը տարբեր արտաքին շահառուների չափանիշներին և ստանդարտներին։

== Կորպորատիվ հիերարխիայում ==
Գլխավոր գործադիր տնօրենը [[բաժնետիրական ընկերություն]]ների կառավարման  երկրորդ՝ վարչական մակարդակի պաշտոն է, այսինքն՝ իրոք ղեկավար պաշտոն է (կառավարման առաջին մակարդակը [[տնօրենների խորհուրդ]]ն է, որն ընտրվում է տվյալ ընկերության [[բաժնետերերի ժողով]]ի կողմից)։ Սովորաբար գլխավոր գործադիր տնօրենի ենթակայության տակ են գտնվում՝ Գլխավոր տնօրենը (COO), [[Գլխավոր ֆինանսական տնօրեն]]ը (CFO), [[Գլխավոր տեխնոլոգիական տնօրեն]]ը (CTO)  և ընկերության  այլ պատասխանատու ղեկավարներ{{sfn|Палажченко|2002|с=162}}։

Բաժնետիրական ընկերություններում գլխավոր գործադիր տնօրենը սովորաբար նշանակվում է Բաժնետերերի ժողովի կամ [[Տնօրենների խորհուրդ|Տնօրենների խորհրդի]] կողմից։ Երբեմն տնօրենի ընտրության ժամանակ օգտագործվում է [[Կումուլյատիվ|կումուլյատիվ քվեարկություն]]։ Հաճախ Տնօրենների խորհուրդը գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնի համար ընտրում է Տնօրենների խորհրդի նախագահին կամ ընկերության նախագահին (ընկերության նախագահը, որն ընտրվել է գլխավոր գործադիր տնօրեն, պաշտոնով ավելի բարձր է, քան Տնօրենների խորհրդի նախագահը), իսկ երբեմն այս երեք պաշտոնները զբաղեցնում է միևնույն անձը։ Գլխավոր գործադիր տնօրենին պաշտոնից ազատումը կախված է տվյալ կազմակերպությունում ստեղծված իրավիճակից և կազմակերպության ներքին քաղաքականությունից{{Ն|Օրինակ, հնարավոր է տարբերակ, երբ Տնօրենների խորհուրդը, որպես ընկերության հիմնադրի իրավահաջորդ կամ «բիզնեսի վետերան», որն ուղղակիորեն ներգրավված չէ կազմակերպության առօրյա գործերում և մուտք չունի նրա ռեսուսներ, բավականաչափ ազդեցություն ունի գլխավոր գործադիր տնօրենի փոփոխման գործընթաց նախաձեռնելու համար({{sfn0|Палажченко|2002|с=163}})}}։ Ըստ մի շարք հեղինակների, որոնք ուսումնասիրում են ամերիկյան ընկերությունների վարչակազմի կառուցվածքը, այդ ընկերությունների կառավարման առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ գլխավոր գործադիր տնօրենի և նրան ենթակա COO, CFO, CTO միջև կորպորատիվ փոխհարաբերություններն ավելի բարդ են, քան շատ երկրներում մշակված «ղեկավար-ենթակա» համակարգը{{sfn|Американа|1996|с=158, 170, 228, 763}}{{sfn|Палажченко|2002|с=162—163}}։

== Գործառույթներ ==
<div style="font-size: 85%; float: right; margin: 0em 1em 1em 1em; padding: 0.5em; border: 1px solid; width: 310px">
'''Գլխավոր գործադիր տնօրենի գործառույթների նկարագրությունն ըստ Ա. Լաֆլիի'''(«[[Procter & Gamble]]» ընկերության տնօրենների խորհրդի նախագահ և գլխավոր գործադիր տնօրեն)

«Գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը յուրահատուկ է առաջադրանքների սահմանման, արժեքների, հաջողության չափանիշների տեսանկյունից՝ ընկերության բիզնեսի առանձնահատկություններին և ներկայիս ու ապագա ժամանակաշրջանների պահանջներին համապատասխան։ Նա պետք է վերահսկի և կատարի ճշգրտումներ, որոնք կապահովեն ընկերության անհրաժեշտ դիրքն արտաքին միջավայրում, ապահովի ստանդարտների և չափանիշների մշակում, որոնք ուղղված են կայուն աճի և կայուն մրցակցային առավելությունների պահպանմանը»։

::: — «Այն, ինչը կարող է անել միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը», 2009{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=129}}
</div>
Փաստացի յուրաքանչյուր կոնկրետ գործակալության, [[Ձեռնարկություն|ձեռնարկության]] և այլնի համար գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնի գործառույթները որոշվում են կազմակերպության [[Կանոնադրություն|կանոնադրության]] ({{lang-en|articles of association, articles of incorporation}}) և նրա ներքին կանոնների ({{lang-en|by-laws}}) համաձայն. շատ դեպքերում կախված է նաև տվյալ ընկերության կառուցվածքից։ Այդ պատճառով գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը կարող է նշանակել ինչպես կազմակերպության առաջին անձ, այնպես էլ նրա տնօրեններից միայն մեկը, որը կատարում է որոշակի պարտականություններ{{sfn|Американа|1996|с=170}}{{sfn|Палажченко|2002|с=162—163}}։

Համաձայն 20-րդ դարի ազդեցիկ կառավարման տեսաբան [[Փիթեր Դրաքեր]]ի՝ գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնը հանդիսանում է ներքին միջավայրի՝ սեփական կազմակերպության և արտաքին միջավայրի՝ հասարակության, տնտեսության, տեխնոլոգիաների, շուկայի և սպառողների միջև կապող օղակ. ընդ որում, «ներսում միայն ծախսեր են, իսկ արդյունքը միայն դրսում է»։ Համաձայն «[[Procter & Gamble]]»-ի ղեկավար [[Ալան Ջորջ Լաֆլի]]ի՝ գլխավոր գործադիր տնօրենը հաճախ ընկալվում է որպես ուսուցիչ և օգնական կազմակերպությունում առաջացած խնդիրների լուծման հարցում, բայց իրականում նա ունի ավելի յուրահատուկ անելիքներ, որոնց յուրահատկության հարցում Լաֆլին համակարծիք է Դրաքերի հետ{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=126—127}}։

2009 թվականին «[[Harvard Business Review]]» ամսագրում Լաֆլին տպագրեց հոդված՝ նվիրված գլխավոր գործադիր տնօրենի գործառույթներին, որտեղ նա նկարագրում է այդ պաշտոնը որպես միակը, որ լիարժեք զգում է արտաքին միջավայրի ազդեցությունն ընկերության վրա և ապահովում կազմակեպության պատշաճ արձագանքը՝ կայուն վաճառքի և շահույթի տեսքով։ Համաձայն հեղինակի՝ բարձր օղակի մյուս պաշտոնյաներն ունեն ավելի նեղ մտահորիզոն, հիմնականում պատասխանատու են միայն մեկ ուղղության համար։ Գլխավոր գործադիր տնօրենը մնացածներից ամենալավն է ունակ տեսնել ընկերության հնարավորությունները, դատողություններ անել և ցուցումներ տալ․ նա միակն է, որ պատասխանատու է ընկերության գործողությունների հետևանքների և տարբեր արտաքին շահառուների չափանիշներին և ստանդարտներին այդ հետևանքի համապատասխանության համար։ Ընդհանուր պատասխանատու որոշումները, որոնք կայացնում է գլխավոր գործադիր տնօրենը, պետք է ուղղված լինեն դեպի արտաքին լսարանը, հակառակ պարագան վնասաբեր է ընկերության աճի համար։ Ալան Ջորջ Լաֆլիի կարծիքով գործնականում գլխավոր գործադիր տնօրենի դերը որպես կապող օղակ, բաժանված է հետևյալ առաջադրանքների, որոնց կատարումը կարող է խլել նրա աշխատաժամանակի մեծ մասը{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}․

# '''Արտաքին միջավայրի նշանակության որոշումն ու մեկնաբանությունը:''' Այս առաջադրանքը էությունը որոշելն է, թե ընկերությանը արտաքին միջավայրի որ տարրը, շահառուների որ խումբն ավելի մեծ նշանակություն ունի, ինչպես նաև, թե ընկերության համար իր գործունեության որ արդյունքներն են ավելի կարևոր։ Միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը կարող է լուծել այս խնդիրը, քանի որ բարձր օղակի մյուս ղեկավարների պատկերացումը կախված է կազմակերպությունում նրանց զբաղեցրած պաշտոնից{{Ն|Որպես oրինակ [[Ալան Ջորջ Լաֆլի]]ն բերում է «[[Procter & Gamble]]»-ում ստեղծված իրավիճակը. երկար ժամանակ ընկերությունում գերակայել է սպառողի գլխավորը լինելու միտքը, գործունեության արդյունքը կախված է եղել նրանից, թե արդյոք սպառողը գերադասում է «Procter & Gamble»-ի արտադրանքը մեկ այլ արտադրանքից. այդ պատճառով չնայած այլ արտաքին շահառուների պահանջներին, շահերի բախման ժամանակ որոշումները կայացվում էին ընկերության համար ամենակարևոր գործոնի՝ սպառողի օգտին({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}։
# '''Ընկերության բիզնեսի նկարագրությունը:''' Գլխավոր գործադիր տնօրենը պետք է մշտապես վերլուծի և ստանա երկու հարցի պատասխան. ինչպիսի բիզնեսով է զբաղվում ընկերությունը և ինչպիսի բիզնեսով չի զբաղվում։ Այսինքն՝ ինչպիսի «դաշտում» պետք է խաղալ, որպեսզի հաղթել և որտեղ ընդհանրապես չարժե մտնել։ Սրա համար անհրաժեշտ է լայն պատկերացում, որն ընդգրկում է ողջ ընկերությունը և որով օժտված է միայն գլխավոր գործադիր տնօրենը{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին բերում է [[Procter & Gamble]]»-ում ստեղծված իրավիճակը. ''ընկերության բիզնեսը որոշելու համար'' վերլուծվել է արտադրության կառուցվածքը, հիմնական կարողությունների ռազմավարական համապատասխանության աստիճանը, մրցունակ դիրքերը, ժողովրդագրական միտումները, աճի և գլոբալիզացիայի հնարավորությունները․ ըստ վերլուծության արդյունքների՝ որոշվեց կենտրոնանալ այն հիմնական արտադրանքների արտադրության վրա, որոնցում ընկերությունն առաջատար է՝ սանիտարահիգենիկ և կոսմետիկ արտադրանքներ, մանկական խնամքի պարագաներ և հրաժարվել ոչ հիմնական տեսակներից, սննդի և ըմպելիքների որոշ տեսակներից. բացի այդ որոշում էր կայացվել ընդլայնել ցածր գնային խմբի ապրանքների արտադրությունն այն երկրների համար, որոնք ունեն [[զարգացող շուկա]]՝ [[Չինաստան]] և [[Արևմտյան Եվրոպա]]({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—128}}։
# '''Ներկայի (ընթացիկ եկամուտների) և ապագայի (անհրաժեշտ ներդրումների) միջև հավասարակշռություն գտնելը:''' Գլխավոր գործադիր տնօրենի համար այսպիսի հավսասարկշռության հասնելը բաղկացած է 3 քայլից. առաջինը, կարճաժամկետ կտրվածքով իրատեսական աճի նպատակների սահմանում, ինչը հիմք է հանդիսանում ավելի երկար ժամանակահատվածում հուսալի պլանների մշակման համար, երկրորդը, ճկուն բյուջետային գործընթացի մշակում, երրորդը՝ այսօրվա և վաղվա խնդիրների լուծման համար մարդկային ռեսուրսների հեռանկարային բաշխում։ Վերջին քայլը գլխավոր գործադիր տնօրենի առանցքային խնդիրն է, քանի որ նա ունի բիզնեսի հետագա զարգացման վերաբերյալ անհրաժեշտ գիտելիքներ{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին նշում է իր փորձը՝ որպես «[[Procter & Gamble]]»-ի գլխավոր գործադր տնօրեն. նա անձամբ գիտի ընկերությունան 500 աշխատակցի և պատասխանատու է նրանցից 150-ի կարիերայի պլանավորման համար({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=128—129}})}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127—129}}։
# '''Կազմակերպության արժեքների և ստանդարտների մշակում:''' Արժեքները որոշում են ընկերության դեմքն ու վարքը, ստանդարտները կապված են ակնկալիքների հետ, դրանք հաջողության չափանիշներն են, որոնք գնահատվում են արտաքին միջավայրի տեսանկյունից։ Գլխավոր գործադիր տնօրենը արժեքների և ստանդարտների սահմանման ընթացքում պետք է հասկանա, թե որքանով է ընկերությունը հաջողված այն անձանց տեսանկյունից, որոնք մեծ արժեք ունեն ընկերության համար, և որքանով է այն հաջողված շուկայի ամենալավ ցուցանիշների համեմատ{{Ն|Որպես oրինակ Լաֆլին նշում է «[[Procter & Gamble]]»-ի՝ ճգնաժամից դուրս գալու փորձը. դա պահանջեց ընկերության արժեքների և ստանդարտների վերադասավորում` շեշտը դնելով արտաքին միջավայրի վրա. այսպես, եթե նախկինում վստահություն ասելով հասկանում էին աշխատողների վստահությունը աշխատանքը պահպանելու հարցում, ապա հիմա հասկանում էին սպառողի հավատարմությունն ընկերության [[բրենդ]]ին({{sfn0|Lafley (Минервин)|2010|с=129}}).}}{{sfn|Lafley (Минервин)|2010|с=127, 129}}։

== Սեփականության մասնաբաժնի տնօրինում ==
[[Անգլոսաքսոնական իրավական համակարգ]]ի կորպորատիվ իրավունքում գոյություն ունի տնօրենի շահագրգռվածություն հասկացությունը ({{lang-en|director's interest}}): Վերջինս ի հայտ է գալիս այն դեպքում, երբ ընկերության ղեկավարները (հնարավոր է նաև CEO-ն) [[բաժնետոմս]]եր և [[պարտատոմս]]եր ունեն իրենց կազմակերպությունում։ Այս [[Արժեթուղթ|արժեթղթերով]] գործարքներ կատարելիս ղեկավարությունն ավելի շատ ինֆորմացիա ունի, քան շարքային [[բաժնետեր]]երը և կարող է որոշ տեղեկություններ օգտագործել ի շահ անձնական նպատակների։ Այդ պատճառով, չնայած այն հանգամանքին, որ ընկերությունում բաժնետոմսեր ունենալը ղեկավարության շրջանում սովորաբար խրախուսվում է, նրանց ցանկացած անձնական գործողություն գտնվում է խիստ վերահսկողության ներքո{{sfn|Американа|1996|с=254}}։

1934 թվականից [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում գործում է «Արժեթղթերով առևտրի մասին օրենք» ({{lang-en|Securities Exchange Act of 1934}}), որը նպատակ ունի բարելավել [[Ներդրում (բանկային)|ներդրողների]] տեղեկացվածության մակարդակը և ուժեղացնել չարաշահողների դեմ պայքարը։ Ի թիվս այլ բաների, այն պահանջում է ընկերության տնօրենների գործարքների վերաբերյալ տեղեկատվության կանոնավոր տրամադրում։ Նաև ցանկացած ընկերության 10%-ից ավելի բաժնետոմսեր ունեցողները և բոլոր այն տնօրենները, որոնք ընկերությունում ունեն արժեթղթեր, պարտավոր են [[Արժեթղթերի և բորսայական գործունեության հանձնաժողով]]ին ({{lang-en|Securities and Exchange Commission}}) և համապատասխան [[բորսա]]յին տրամադրել հաշվապահական հաշվառման 3-րդ ձևը{{sfn|Американа|1996|с=333, 858}}։

== Պրոֆեսիոնալ ասոցիացիա և մամուլ ==
1977 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնադրվել է «[[Կորպորացիաների տնօրենների ազգային ասոցացիա]]» կոչվող պրոֆեսիոնալ կազմակերպությունը ({{lang-en|National Association of Corporate Directors}})։ 2015 թվականին այն միավորում էր շուրջ 17 000 կառավարման մարմինների ներկայացուցիչների, տնօրենների, ինչպես նաև այլ ղեկավար անձնակազմի և իրավաբանների։ Կազմակերպությունը հավաքագրում և տարածում է տեղեկատվություն գործարար շրջանակների գործունեության վերաբերյալ, անց է կացնում [[սեմինար]]ներ, ամեն ամիս թողարկում է երկու հրատարակություն` «Corporate Directors’ Special Report Series» և «Director Monthly»{{sfn|Американа|1996|с=630}}{{sfn|NACD (պաշտոնական կայք)|2001|с=}}։

== Նշումներ ==
{{Նցանկ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
* {{публикация|книга
 | заглавие            = Активная бизнес-лексика
 | оригинал            = Active Business Vocabulary
 | вид                 = лингв. слов.
 | ответственный       = Сост. В. Н. Крупнов
 | издание             = Учеб. пособие 
 | место               = М.
 | издательство        = АСТ: Астрель: Транзиткнига
 | год                 = 2005
 | страниц             = 334, [2]
 | тираж               = 3000
 | isbn                = 5-17-032315-8 (АСТ), 5-271-12039-2 (Астрель), 5-9578-2207-8 (Транзиткнига)
 | ref                 = Активная бизнес-лексика
}}
* {{публикация|книга
 | заглавие            = Американа. Англо-русский лингвострановедческий словарь
 | оригинал            = Americana. English-Russian Encyclopedic Dictionary
 | вид                 = лингвоэнцикл. слов. ок. 20 000 сл. статей
 | ответственный       = Под ред. и общ. руков. Г. В. Чернова, ред. В. П. Астахов, И. В. Зубанова, О. А. Тарханова, И. Л. Чернова 
 | место               = Смоленск
 | издательство        = Полиграмма
 | год                 = 1996 
 | страниц             = 1186 
 | isbn                = 5-87264-040-4
 | ref                 = Американа
}}
* {{публикация|книга
 | заглавие            = Англо-русский полный юридический словарь словарь
 | оригинал            = English-Russian Comprehensive Law Dictionary
 | вид                 = лингв. слов. ок. 35 000 сл. и словосоч.
 | ответственный       = Сост. А. С. Мамулян, С. Ю. Кашкин, отв. нуч. ред. О. Е. Кутафин
 | издание             = 1-е изд.
 | место               = М.
 | издательство        = Советникъ, Рэббит
 | год                 = 1993
 | страниц             = 400
 | тираж               = 150000
 | isbn                = 5-87465-001-6
 | ref                 = Англо-русск. полн. юрид. слов.
}}
* {{публикация|книга
 | заглавие            = Англо-русский словарь терминов финансовой отчётности 
 | вид                 = терминологич. слов. ок. 1000 терм.
 | ответственный       = Сост. О. В. Довбыш, науч. ред. Н. Н. Миронова
 | место               = Самара
 | издательство        = Парус-Принт
 | год                 = 2003
 | страниц             = 80
 | тираж               = 300
 | isbn                = 5-94791-011-X
 | ref                 = Англо-русск. слов. терм. фин. отчёт.
}}
* {{публикация|статья
 | автор                 = Минервин И. Г.
 | часть                 = Реферат на статью 2009 года А. Г. Лафли «О важнейших функциях главного руководтеля компании»
 | часть ссылка          = http://cyberleninka.ru/article/n/2010-03-044-lafli-a-g-o-vazhneyshih-funktsiyah-glavnogo-rukovoditelya-kompanii-lafley-a-g-what-only-the-ceo-can-do-harvard-business-rev-boston
 | часть оригинал        = ''Lafley A. G.'' What only the CEO can do 
 | часть вид             = науч. ст
 | заглавие              = Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Серия 2: Экономика
 | вид                   = реферативный журнал
 | издание               = Институт научной информации по общественным наукам РАН
 | год                   = 2010
 | номер                 = 3
 | страницы              = 126—129
 | issn                  = 2219-8504
 | ref                   = Lafley (Минервин)
}}
* {{публикация|книга
 | автор               = Палажченко П. Р.
 | заглавие            = Мой несистематический словарь (Из записной книжки переводчика)
 | вид                 = лингв. слов.
 | ответственный       = Отв. ред. В. Р. Колесниченко
 | издание             = 2-е изд. (испр. переизд. 1999)
 | место               = М.
 | издательство        = Р. Валент
 | год                 = 2002
 | страниц             = 304
 | тираж               = 2000
 | isbn                = 5-93439-086-4
 | ref                 = Палажченко
}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{публикация|книга
 | заглавие            = NACD. National Association of Corporate Directors
 | вид                 = պաշտոնական կայք
 | ссылка              = https://www.nacdonline.org/
 | место               = Washington, D.C.
 | год                 = 2001
 | ref                 = NACD (պաշտոնական կայք)
}}{{ref-en}}
* [http://www.investordictionary.com/definition/CEO.aspx Եզրույթի սահմանումը ներդրողի հանրագիտարանում] {{ref-en}}

[[Կատեգորիա:Ղեկավար պաշտոններ]]
[[Կատեգորիա:Տնօրեններ]]