Վիքիպեդիա

Կաշյապա (հինդուիզմ)

Վեդայական և Հինդու դիցաբանության մեջ աստվածային իմաստուն (ռիշի)

Կաշյապա (), վեդայական և հինդուիստական դիցաբանության մեջ Աստվածային իմաստունը (Ռիշի), «Ռիգվեդա» մի քանի օրհներգերի հեղինակ։ Համարվում է աստվածների, դևերի և շատ այլ արարածների հայր։

Կաշյապա
սանսկրիտ՝ कश्यप
Դիմանկար
ԱմուսինAditi?[1], Վինատա, Diti?[1], Kadru?, Danu?[1], Surasa?, Krodhavasa? և Kamadhenu?
Ծնողներհայր՝ Մարիչի, մայր՝ Kalā?
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԵրեխաներԳարուդա[1], Արունա, Vamana?, Takshaka?, Ինդրա, Ādityas?[1], Վարունա, Surya?, Ագնի, Hiranyaksha?, Hiranyakashipu?, Ապսարա, Holika?, Mayasura? և Vayu?
 Kashyapa Վիքիպահեստում

Քաշյապան սովորական հին անուն է, որը վերաբերում է հին հինդուական և բուդդայական տեքստերում տարբեր անհատականությունների բազմությանը[2][3]։

Դիցաբանության մեջ

խմբագրել

Ըստ «Մահաբհարաթա» ՝ Քաշյապայի հայրը Մարիչին էր ՝ Բրահմայի տասը հոգևոր որդիներից մեկը։ Ուստի իմաստունի անուններից մեկը Մարիչի հովանավորն է։ Կաշյապան հայտնվել է Կարդամայի և Դևահուտիի դստեր ՝ կոլայի հետ Մերիի ամուսնությունից։ Բայց արդեն Ռամայանայում Քաշյապան կոչվում է Մարիչիի կրտսեր եղբայր և, Հետևաբար, Բրահմայի որդի։ Պուրանում հանդիպում են ռիշիի ծագման երկու տարբերակները։

«Շատապատա-բրահմաններ» տեքստում Քաշյապան նույնացվում է կրիայի հետ, որի կերպարը Պրաջապատին ընդունել է աշխարհի ստեղծման ժամանակ, և, համապատասխանաբար, բոլոր կենդանի էակները համարվում են նրա սերունդ[4]։ Հետագայում նա ընդգրկվեց յոթ հին իմաստունների (սապտարիշի) շարքում։

«Մահաբհարատան» և ավելի ուշ աղբյուրները հայտնում են, որ Քաշյապան ամուսնացել է Դաքշայի 13 (երբեմն 8, 10[4] կամ 21[5]) դուստրերի հետ։ Հենց այս ամուսնությունից է, ըստ լեգենդի, առաջացել բոլոր կենդանի էակները։ Այսպիսով, Ադիտիից և Քաշյապայից առաջացել են 33 աստվածություններ (12 ադիտև, 8 վասու, 11 ռուդր և Աշվինա), այդ թվում ՝ Վամանը ՝ որպես Վիշնուի և Վիվասվատի ավատար։ Վերջինիս որդուց ՝ Մանուից, մարդիկ են առաջացել։ Երբեմն հետնորդների թվում կոչվում են միայն 12 ադիտյաններ, որոնք իրենց հերթին արդեն ծագում են տվել մնացած աստվածներին։ Դիթիի կնոջից հայտնվեցին դեյթին, Վինատա-Գարուդաից և Արունայից, Կադրու-նագիից, Դանու-դանավայից, Մունի-ապսարայից և այլն։ Ռիշին այս կերպ դարձավ բոլորի հայրը և, հետևաբար, երբեմն որոշ տեքստերում կոչվում է Պրաջապատի։

Համարվում էր նաև Ռամայի և Պարաշուրամայի քահանա[6]։ Վերջինս, ոչնչացնելով բոլոր քշատրիաններին, ամբողջ երկրի վրա իշխանությունը փոխանցեց հենց Քաշյապեին, որը կանգնած էր բոլոր քահանաների գլխին։

Կաշյապային վերագրվող տեքստեր

խմբագրել

Քաշյապան հարգված է հինդուական ավանդույթի մեջ, և միջնադարում կազմված բազմաթիվ լեգենդների և տեքստերի հեղինակությունը հարգանքով վերագրվում է նրան հինդուական տարբեր ավանդույթներում։ Նրա անունով և նրան վերագրվող որոշ տրակտատներ ներառում են։

  • Կաշյապա-սամխիտան, որը կոչվում է նաև Վրիդադջիվակիա Տանտրա կամ Ջիվակիա Տանտրա, այուրվեդիկ մանկաբուժության, գինեկոլոգիայի և մանկաբարձության ձեռնարկ է[7]։ Լրամշակվել է Վատսիաի կողմից[8]։ Տրակտատը գրված է որպես ուսումնական ուղեցույց բժշկական իմաստուն Քաշյապայի և Վրիդհաջիվակա անունով նրա աշակերտի միջև և հիմնականում վերաբերում է նորածինների խնամքին և մանկական հիվանդություններին[9]։
  • Քաշյապա-ջնանա Կանդա կամ Քաշյապայի իմաստության գիրքը 9-րդ դարի վայշնավիզմի ավանդույթի տեքստ է[10]։
  • Կաշյապա-դհարմասուտրան, հավանաբար, հնագույն տեքստ է, բայց այժմ համարվում է կորած։ Տեքստի գոյության մասին են վկայում միջնադարյան Հնդիկ գիտնականների մեջբերումները[11]։
  • Կաշյապա-սանգիտան, հավանաբար, ևս մեկ նույնքան կորած հին տեքստ է։ Սա երաժշտության մասին տրակտատ է, որը մեջբերում է շիվաիզմի հետևորդը և ադվայտա Աբինավագուպտան, որում նա մեջբերում է իմաստուն Կաշյապայի բացատրությունը յուրաքանչյուր ցեղի և բհավայի Վինի յոգայի մասին։ Հինդուական երաժշտության մեկ այլ հին հետազոտող ՝ Հրդանյանգամա անունով, նշում է Քաշյապայի ներդրումը ալանկարայի տեսության մեջ (երաժշտական նոտաների զարդեր)[12][13]։
  • Կաշյապա Շիլպան, որը կոչվում է նաև Ամսումադ-ագամա, Կաշյապիա կամ Silpasastra Kashyapi, սանսկրիտական տրակտատ է ճարտարապետության, պատկերագրության և դեկորատիվ արվեստի վերաբերյալ, որը հավանաբար ավարտվել է 11-րդ դարում[14]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopedia of Ancient Deities — 1 — Jefferson: McFarland & Company, 2000. — P. 264. — 597 p. — ISBN 0-7864-0317-9
  2. ↑ Premavatī Tivārī; Jīvaka Komarabhaccha; Vātsya (1996). Kāśyapa-saṃhitā: Vr̥ddhajīvakīyaṃ Tantraṃ Vā by Kāśyapa (Son of Marīci). Caukhambā Viśvabhāratī. էջեր xi–xii. ISBN 9788186937679. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  3. ↑ Francis Hamilton (1819). Genealogical tables of the deities, princes, heroes, and remarkable personages of the Hindus. Asiatic Society. էջ 81. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 Мифы народов мира / Ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1991. — Т. 1. — С. 629.
  5. ↑ Mani, Vettam. Puranic Encyclopedia. — New Delhi: Motilal Banarsidass, 1975. — С. 396. — ISBN ISBN 0-8426-0822-2
  6. ↑ Dowson J. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature. — London, 1928. — С. 153.
  7. ↑ Malavika Kapur (2013). Sangeetha Menon; Anindya Sinha; B. V. Sreekantan (eds.). Interdisciplinary Perspectives on Consciousness and the Self. Springer Science. էջ 73. ISBN 978-81-322-1587-5. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  8. ↑ Jan Meulenbeld (2010). The Sitapitta Group of Disorders (Urticaria and Similar Syndromes) and Its Development in Ayurvedic Literature from Early Times to the Present Day. Barkhuis. էջ 353. ISBN 978-90-77922-76-7. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  9. ↑ Anthony Cerulli (2012). Somatic Lessons: Narrating Patienthood and Illness in Indian Medical Literature. State University of New York Press. էջեր 76–77. ISBN 978-1-4384-4387-4. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  10. ↑ Doris Srinivasan (1997). Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art. BRILL Academic. էջեր 240–247. ISBN 90-04-10758-4. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  11. ↑ Maurice Winternitz (1963). History of Indian Literature. Motilal Banarsidass. էջեր 580–581. ISBN 978-81-208-0056-4. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  12. ↑ Richard Widdess (1995). The rāgas of early Indian music: modes, melodies, and musical notations from the Gupta period to c. 1250. Oxford University Press. էջեր 62–63, 125–128 with footnotes, 185. ISBN 978-0193154643. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  13. ↑ M. Srinivasachariar (1974). History of Classical Sanskrit Literature. Motilal Banarsidass. էջեր 828–829. ISBN 978-81-208-0284-1. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  14. ↑ Anna Aleksandra Ślączka (2007). Temple Consecration Rituals in Ancient India: Text and Archaeology. BRILL Academic. էջեր 11–19. ISBN 978-90-04-15843-6. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կաշյապա (հինդուիզմ)» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կաշյապա_(հինդուիզմ)&oldid=9448859» էջից