Գանձակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գանձակ (այլ կիրառումներ)

Գանձակ (պարսկերեն՝ گنجه Գենջե, որից էլ՝ թյուրքական Գենջե կամ Գյանջա ձևերը), մեծությամբ երկրորդ քաղաքը Ադրբեջանում, Պատմական Հայաստանի Ուտիք նահանգում։ Օսմանյան զորքերի կողմից բռնագրավվելու (1918) և «Ադրբեջան» անունով թյուրքական նոր պետություն ստեղծելու պահին քաղաքը կոչվում էր Ելիզավետպոլ, ապա (1920-ին) վերականգնվել է քաղաքի նախկին անունը, որը նորից անվանափոխվել էր 1935 թվականին՝ Կիրովաբադ: 1991 թվականին քաղաքը Բաքվի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից անվանվեց Գյանջա, որը հնչյունային առումով հայկական Գանձակ անվանման խեղաթյուրված տարբերակն է։

Քաղաք
Գանձակ (Գյանջա)
ադրբ.՝ Gəncə
Զինանշան
Փողոցներից մեկը
Երկիր	Ադրբեջան
Համայնք	Ադրբեջան
Ներքին բաժանում	2 շրջան և 1 ավան
Քաղաքապետ	Էլմար Վելիև
Հիմնադրված է	859 թ.
Առաջին հիշատակում	836
Տվյալ կարգավիճակում	1918 թվականից
Մակերես	129 կմ²
ԲԾՄ	408 մ
Պաշտոնական լեզու	Ադրբեջաներեն
Բնակչություն	350 000 մարդ (2007)
Խտություն	2713 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ	ադրբեջանցիներ (98%), ցախուրներ, լեզգիներ, ռուսներ, ուտիներ, թաթարներ
Կրոնական կազմ	Շիա իսլամ
Տեղաբնականուն	գանձակեցի (գյանջեզի)
Ժամային գոտի	UTC+4, ամառը UTC+5
Հեռախոսային կոդ	+994 22
Փոստային ինդեքս	AZ2000
Փոստային դասիչ	AZ2000
Ավտոմոբիլային կոդ	20
Պաշտոնական կայք	ganca.az (ադրբ.)
Գանձակ (Ադրբեջան)
Գանձակ Վիքիպահեստում

Պատմություն

9-րդ դարի վերջից մինչև 12-րդ դարը Գանձակում հաստատվել էր Աղվանից կաթողիկոսության աթոռը։ 11-րդ դարի կեսին Գանձակին տիրել է արաբական Շադդադյան տոհմի ճյուղերից մեկը։ 1088–ին Շադդադյան Փատլունից Գանձակը գրավել և աթաբեկության կենտրոն է դարձրել սելջուկյան զորապետ Բուղան։ Սելջուկյան թուրքերի տիրապետության հաստատումից հետո Գանձակում խաղկում է նաև մուսուլման ժողովուրդների մշակույթը, հատկապես գրականությունը։ 12-րդ դարի 2-րդ կեսին Գանձակի աթաբեկությունը թուլացել է, դարձել հարկատու Վրաց թագավորությանը։ 13-րդ դարի սկղբին Գանձակը հիշատակվում է որպես բազմամարդ և ամուր քաղաք։ 1236–ին թաթար–մոնղոլները կործանել են ընդդիմացող Գանձակի պարիսպները և կոտորել բնակիչներին. քաղաքը ամայացել է։ Գանձակում են ծնվել, կրթվել կամ գործել Հովհաննես Սարկավագը, Կիրակոս Գանձակեցին և միջնադարյան մշակույթի ուրիշ գործիչներ։

Վարչական բաժանում

Հիմնական հոդված՝ Գանձակի վարչական բաժանում

1905 թվականի հունվարի դրությամբ Գանձակում կար ավելի քան 8 հազար տուն, իսկ քաղաքը անմիջապես բաժանված էր երկու մասերի՝ հայկական և թուրքական։ Քաղաքի երկու մասում կային բազմաթիվ թաղամասեր, որոնք ունեցել են իրենց ինժեներա-պլանային համարները։ Սակայն, հայերը անվանում էին թաղամասերը Հայաստանի տարբեր աշխարհագրական անվանումներով:

Հայկական մաս

Գանձակի հայկական մասում (Գանձակ գետի աջ ափը) գտնվում էին հետևյալ թաղամասերը՝

• Եկեղեցական
• Շուշեցոց (կամ Ղարաբաղցոց)
• Բանանցոց
• Գետաշենցոց
• Աջիշենցոց
• Սուլուքեցոց
• Նուխիեցոց

Այդ թաղամասերի ազգաբնակչական կազմը ձևավորված էր Պարսկաստանի հայերից, Ջիվանշիրի գավառից (Նախատատաց - Բեգում Սարով, Էրքեջ, Կարաչինար, Ներքիշեն, Հայ Պարիս և այլ), Գանձակի գավառից գյուղերից (Ոսկանապատ - Զուռնաբադ, Չովդար, Միրզիկ, Քարհատ -  Դաշկեասն, Աբլիա, Կիրանց, Խաչակապ - Ղուշչու, Բարսում, Նուկզար, Փիփ, Չարդախլու, Ղարադաղլու և այլ վայրերից):

Թուրքական մաս

Քաղաքի այսպես կոչված թուրքական մասում (Գանձակ գետի ձախ ափը) կային հայկական թաղամասեր՝

• Նորաշեն (Ենի Երևան)
• Այգեստան (Բաղմանլար)
• Փոքր Այգեստան (Բալա Բաղման)
• Չայլուի (Չայլեցոց)
• Երևանյան (Երևանցոց)
• Սլոբոդկա, երկաթուղային կայարանի շրջանը։

Այդ թուրքական մասում կար նաև պարսկական թաղամաս։ Այն գտնվում էր պարսկական շուկայի (այժմ թուրքական շուկայի) և շահաբասյան քարվանսարաի շրջանում։ Ռուսական թաղամասը գտնվում էր Սուրբ Ալեքսանդր Նևսկու ռուսական ռազմական վանքի և Սլոբոդկա թաղամասի շրջանում:

Թուրքերը Գանձակում անմիջապես թուրքական թաղամաս չունեին (բնակվում էին Այգեստան, Փոքր Այգեստան, Չայլեցոց, Երևանցոց և Սլոբոդկա թաղամասերում)։

Քույր-քաղաքներ

• Դերբենտ (Ռուսաստան)
• Կարս (Թուրքիա)
• Իզմիր (Թուրքիա)
• Անկարա (Թուրքիա)
• Մոսկվա (Ռուսաստան)
• Նյուարկ, Նյու Ջերսի (ԱՄՆ)
• Ռուսթավի (Վրաստան)
• Դնեպր (Ուկրաինա)
• Դուշանբե (Տաջիկստան)

Տես նաև

• Գանձակի ինքնապաշտպանություն