Połobšćina
| kraje | Sewjerna Němska do 18. lětstotka | |
| rěčnicy | mortwa rěč | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče
| |
| družina pisma | łaćonski alfabet | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-2: |
sla | |
| ISO 639-3 (SIL): | ||
Połobšćina je mortwa rěč Połobskich Słowjanow w sewjernej Němskej. Jako dźěl lechitiskeho dźěla zapadosłowjanskich rěčow bě podobna pólšćinje a kašubšćinje, ale wězo tež ze serbšćinu. Na juhu mjezowaše rěčny teritorij ze staroserbskimi kmjenami, rěčna hranica da so dźensa na zakładźe městnych mjenow poměrnje derje rekonstruować.
Połobskich pomnikow njeje přewjele, rěčne dokumenty pochadźeja ze wšelakich časow a wšelakich regionow. Wo staršej dobje je jenož mało znate. Zajimawy přikład je pječat z połobskim nadpismom, kotryž dokumentuje, zo bě połobšćina zdźěla tež hamtska rěč. Na tutu móžnosć skedźbni Edward Wornar w swojim nastawku Nastărei̯să venstă slüvesa?, kotryž wozjewi 2002 w Lětopisu. Najwjetši podźěl znatych połobskich tekstow maja drjewjanske teksty a zběrki z 18. lětstotka.
Rěčne wosebitosće
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Cyłkowny něhdyši rěčny teritorij da so na zakładźe městnostnych mjenow rekonstruować, kotrež pokazuja wěste charakteristika we wuwiću rěče, kotrež wotmjezuja połobšćinu wot staroserbskich dialektow w juhu a pomoranšćiny na wuchodźe. Při tym běchu hranicy mjez tutymi rěčnymi teritorijemi skerje šěroke přechodne pasma. Sćěhuje zarys typiskich połobskich zwukowych inowacijow resp. archaizmow:
1. zachowanje nosowkow
2. wuwiće *ě před twjerdymi dentalemi na a
3. změna prasłowjanskeje tort-skupiny > tart
4. zdźerženje palatalneho *ť a *ď
Na wjetšinje něhdyšeho teritorija zańdźe połobšćina hižo do 13./14. lětstotka. W někotrych kónčinach zdźerži so prawdźepodobnje trochu dlěje, na př. na Rujanach (prawdźepodobnje do 15. lětstotka) abo wokoło dźensnišeju městow Ludwigslust a Grabowa. W někotrych kónčinach Stareje marki zachowa so połobšćina zdźěla hač do 17. lětstotka. Najdlěje zamó wona w Hannoverskim Wendlandźe, w dźensnišim wokrjesu Lüchow-Danneberg přežiwić. Tuta wotnožka połobšćiny mjenowaše so drjewjanšćina, kotraž je hač do srjedź 18. lětstotka dokładźena. Charakteristika drjewjanšćiny tutoho časa su:
1. změna *a w nimale wšěch pozicijach na o, potrjechene je tež a < *ě resp. sekundarne a w něhdyšej tort-skupinje
2. dalokosahaca diftongizacija *i, *y, *u > ai, åi, au
3. změna *o > ü, ö
4. dalokosahaca změna *ь, *ъ > a, å (tež w słabej poziciji)
5. změna *g, *k we wěstych pozicijach > ď, ť
6. wuwiće *ьl, *ъl > åu.
Kaž za wobě serbšćinje je tež za drjewjanšćinu zachowanje aorista a imperfekta dokładźene.
Přirunanje z druhimi słowjanskimi rěčemi
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| połobsce | pólsce | delnjoserbsce | hornjoserbsce | čěsce | rusce |
|---|---|---|---|---|---|
| clawak, clôwak | człowiek | cłowjek | čłowjek | člověk | человек (čelowjek) |
| vicer | wieczór | wjacor | wječor | večer | вечер (wječer) |
| brot | brat | bratš | bratr | bratr | брат (brat) |
| dôn | dzień | źeń | dźeń | den | день (deń) |
| ręka | ręka | ruka | ruka | ruka | рука (ruka) |
| prenja zaima, jisin | jesień | nazymje | nazyma | podzim | осень (oseń) |
| sneg | śnieg | sněg | sněh | sníh | снег (snjeg) |
| lato | lato | lěśe | lěćo | léto | лето (leto) |
| sestra | siostra | sotša | sotra | sestra | сестра (sestra) |
| ryba | ryba | ryba | ryba | ryba | рыба (ryba) |
| widin | ogień | wogeń | woheń | oheň | огонь (ogoń) |
| wôda | woda | woda | woda | voda | вода (woda) |
| wjôter | wiatr | wětš | wětřik, wětr | vítr | ветер (wjeter) |
| zaima | zima | zymje | zyma | zima | зима (zima) |
Tekstowy přikład
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Aita nos (Wótče naš)
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| połobsce |
|---|
| Aita nos, tâ toi jis wâ nebesai, sjętü wordoj tüji jaimą; tüji rik komaj; tüja wüľa mo są ťüńot kok wâ nebesai tok no zemi; nosę wisedanesnę sťaibę doj nam dâns; a wütâdoj nam nose greche, kok moi wütâdojeme nosim gresnarem; ni bringoj nos wâ warsükongę; toi losoj nos wüt wisokag chaudag. Pritü tüje ją tü ťenądztwü un müc un câst, warchni Büzac, nekąda in nekędisa. Amen. |
Eksterne wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Čěska webstrona wo połobskej rěči. (čěsce)
- Kazimierz Polański[→pl]: Gramatyka języka połabskiego. Elektroniska wudaće, bjez datuma. (pól.)
Literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Reinhold Olesch: Thesaurus linguae Dravaenopolabicae. (= Slavistische Forschungen; Band 42). Böhlau, Köln und Wien 1983-1987 (Wörterbuch in 3 Bänden und Registerband)
- August Schleicher: Laut- und Formenlehre der polabischen Sprache. Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, Sankt Petersburg 1871 (Nachdrucke: Saendig-Reprint-Verlag, Wiesbaden 1967; Reprint-Verlag, Vaduz/Liechtenstein 1999)
- Johann Parum Schultze; Reinhold Olesch (Hrsg.): Fontes linguae Dravaenopolabicae minores et Chronica Venedica J. P. Schultzii. (= Slavistische Forschungen; Band 7). Böhlau, Köln und Graz 1967
- Christian Hennig von Jessen: Vocabularium Venedicum (oder Wendisches Wörter-Buch) (1705). Nachdruck besorgt von Reinhold Olesch. - Köln [u.a.]: Böhlau 1959 (Gewährsmann des Pastors C. Hennig von Jessen war der polabisch sprechende Bauer Johann Janieschge aus Klennow)
- Wornar, Edward: Nastărei̯să venstă slüvesa? : pomnik srjedźowěkowskeje połobšćiny, W: Lětopis 49(2002)2, str. 83-91.
| wuchodosłowjanske rěče: | běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina |
| zapadosłowjanske rěče: | čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina |
| južnosłowjanske rěče: | bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč † |
| konstruowane słowjanske rěče: | Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio |
| fiktiwne słowjanske rěče: | Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk |
| druhe: | prasłowjanšćina † |
| † mortwe |