રામ માટે સ્રોત જુઓ

{{Infobox deity
| type = હિન્દુ
| image = Lord Rama with arrows.jpg
| caption = ૧૯મી સદીના પ્રારંભમાં તીર પકડતા રામનું ચિત્રણ
| name = રામ
| Devanagari = राम
| Sanskrit_transliteration = {{IAST|Rāma}}
| member_of = [[દશાવતાર]]
| god_of = {{hlist|આદર્શ પુરુષ<ref>{{Cite book|last=SATTAR|first=ARSHIA|url=https://books.google.com/books?id=rmTgDwAAQBAJ&q=the+ideal+man+Rama&pg=PT13|title=Maryada: Searching for Dharma in the Ramayana|date=20 October 2020|publisher=HarperCollins Publishers, India|isbn=978-93-5357-713-1|language=en}}</ref> |ધર્મનું મૂર્ત સ્વરૂપ<ref>{{cite news |title=Dharma Personified |website=The Hindu|date=5 August 2011|url=https://www.thehindu.com/features/friday-review/religion/dharma-personified/article2328340.ece|access-date=16 January 2021}}</ref>}}
| affiliation = {{unbulleted list|દેવ|વિષ્ણુનો સાતમો અવતાર|બ્રાહ્મણ (વૈષ્ણવ, ખાસ કરીને રામાનંદી સંપ્રદાય)}}
| day = [[ગુરુવાર]]
| parents = {{unbulleted list|[[દશરથ]] (પિતા)|[[કૌશલ્યા]] (માતા)|[[કૈકેયી]] (સાવકી-માતા)|[[સુમિત્રા]] (સાવકી-માતા)}}
| spouse = [[સીતા]]{{sfn|James G. Lochtefeld|2002|p=555}}
| abode = {{hlist|[[અયોધ્યા]]|સાકેત|[[વૈકુંઠ]]}}
| weapon = ધનુષ્ય અને તીર
| texts = {{unbulleted list|''[[રામાયણ]]''|રામાયણની આવૃત્તિઓ}}
| siblings = {{unbulleted list|[[લક્ષ્મણ]] (સાવકો ભાઈ) |[[ભરત]] (સાવકો ભાઈ) |[[શત્રુઘ્ન]] (સાવકો ભાઈ) }}
| festivals = {{hlist|[[રામનવમી]]|[[વિવાહ પંચમી]]|[[દિવાળી]]|[[દશેરા|વિજયાદશમી]]}}
| birth_place = [[અયોધ્યા]], કોશલ (વર્તમાન [[ઉત્તર પ્રદેશ]], [[ભારત]])
| death_place = [[સરયૂ નદી]], અયોધ્યા, કોશલ (વર્તમાન [[ઉત્તર પ્રદેશ]], [[ભારત]])
| children = {{unbulleted list|[[લવ]] (પુત્ર)|[[કુશ]] (પુત્ર)}}
| dynasty = રઘુવંશ-સૂર્યવંશ
| predecessor = [[દશરથ]]
| gender = પુરુષ
| successor = [[લવ]]
| mantra = ''[[જય શ્રીરામ]]'' <br />
''[[જય સિયારામ]]''<br>''[[હરે રામા]]''
| weapons = Dhanush(Bow)
| army = [[વાનર સેના]]<br>
}}
[[File:PM at the Pran Pratishtha ceremony of Shree Ram Janmaboomi Temple in Ayodhya, Uttar Pradesh on January 22, 2024 (cropped).jpg|thumb|રામ જન્મભૂમિના રામ મંદિરમાં રામની પ્રતિમા]]
'''રામ''' હિંદુ ધર્મમાં એક પ્રમુખ દેવતા છે. તે વિષ્ણુનો સાતમો અને સૌથી લોકપ્રિય અવતાર છે. હિંદુ ધર્મની રામકેન્દ્રી પરંપરાઓમાં તેમને સર્વોચ્ચ (પરમ અસ્તિત્વ) માનવામાં આવે છે.<ref>{{cite book|author1=Tulasīdāsa|url=https://books.google.com/books?id=VV7leonJ8aQC&pg=PA871|title=Sri Ramacaritamanasa|publisher=Motilal Banarsidass|year=1999|isbn=978-81-208-0762-4|pages=871–872|translator-last=Prasad|translator-first=RC|author-link=Tulsidas|translator-link=R. C. Prakash}}</ref>

કોશલ સામ્રાજ્યની રાજધાની [[અયોધ્યા]]<nowiki/>માં [[કૌશલ્યા]] અને [[દશરથ]]<nowiki/>ને ત્યાં રામનો જન્મ થયો હતો. તેના ભાઈ-બહેનોમાં [[લક્ષ્મણ]], [[ભરત]] અને [[શત્રુઘ્ન]]<nowiki/>નો સમાવેશ થતો હતો. તેમણે [[સીતા]] સાથે લગ્ન કર્યા હતા. રાજવી પરિવારમાં જન્મેલા હોવા છતાં, હિન્દુ ગ્રંથોમાં રામના જીવનનું વર્ણન દરિદ્ર અને મુશ્કેલ સંજોગોમાં દેશનિકાલ, નૈતિક પ્રશ્નો અને નૈતિક દ્વિધાઓ જેવા અણધાર્યા ફેરફારો દ્વારા પડકારવામાં આવ્યું છે.<ref name="Brackney2013p238"/> તેમની તમામ મુશ્કેલીઓમાં, સૌથી નોંધપાત્ર બાબત રાક્ષસ-રાજા [[રાવણ]] દ્વારા સીતાનું અપહરણ છે, ત્યારબાદ રામ અને લક્ષ્મણ દ્વારા દુષ્ટ રાવણનો નાશ કરવા માટેના અને સીતાની સ્વતંત્રતા મેળવવા દૃઢ નિશ્ચયી અને મહાકાવ્ય પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા છે. રામ, સીતા અને તેમના સાથીઓની સમગ્ર જીવનકથામાં વ્યક્તિની ફરજો, અધિકારો અને સામાજિક જવાબદારીઓની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. તે આદર્શ પાત્રો દ્વારા ધર્મ અને ધાર્મિક જીવનને સમજાવે છે.<ref name="Brackney2013p238">{{cite book|author=William H. Brackney |title=Human Rights and the World's Major Religions, 2nd Edition |url=https://books.google.com/books?id=KZRgAQAAQBAJ&pg=PA238 |year=2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-2812-6|pages=238–239}}</ref><ref name="Hindery1978p95">{{cite book|author=Roderick Hindery|title=Comparative Ethics in Hindu and Buddhist Traditions |url=https://books.google.com/books?id=-FswBLvTkvQC&pg=PA95 |year=1978|publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0866-9|pages=95–124}}</ref>

વૈષ્ણવ ધર્મ માટે રામનું વિશેષ મહત્વ છે. તેઓ પ્રાચીન હિંદુ મહાકાવ્ય [[રામાયણ]]<nowiki/>ના કેન્દ્રીય વ્યક્તિ છે, જે દક્ષિણ એશિયા અને દક્ષિણપૂર્વ એશિયાની સંસ્કૃતિઓમાં ઐતિહાસિક રીતે લોકપ્રિય ગ્રંથ છે.<ref name="goldmanrama">{{cite book|author1=Vālmīki|url=https://books.google.com/books?id=DWX43jnbOngC|title=The Ramayana of Valmiki: Balakanda|publisher=Princeton University Press|year=1990|isbn=978-1-4008-8455-1|page=3|translator-last=Goldman|translator-first=Robert P.|author-link=Valmiki|translator-link=Robert P. Goldman}}</ref><ref name=Dimock1963>{{cite journal| author = Dimock Jr, E.C.| year = 1963| title = Doctrine and Practice among the Vaisnavas of Bengal| journal = History of Religions| volume = 3| issue = 1| pages = 106–127| jstor = 1062079| doi = 10.1086/462474| s2cid = 162027021}}</ref><ref>{{cite book|author=Marijke J. Klokke|title=Narrative Sculpture and Literary Traditions in South and Southeast Asia|url=https://books.google.com/books?id=fx3mpR4uKmkC&pg=PA51 |year=2000|publisher=BRILL|isbn=90-04-11865-9|pages=51–57}}</ref> તેમની પ્રાચીન દંતકથાઓએ ભાષ્ય (ભાષ્યો) અને વિસ્તૃત ગૌણ સાહિત્યને આકર્ષિત કર્યું છે અને પ્રદર્શન કલાને પ્રેરિત કરી છે. ઉદાહરણ તરીકે, આવા બે ગ્રંથો છે, અધ્યાત્મ રામાયણ - એક આધ્યાત્મિક અને ધર્મશાસ્ત્રીય ગ્રંથ જેને રામાનંદી મઠો દ્વારા પાયારૂપ માનવામાં આવે છે,{{Sfn|Ramdas Lamb|2012|p=28}} અને [[શ્રી રામ ચરિત માનસ]] - એક લોકપ્રિય ગ્રંથ જે ભારતમાં દર વર્ષે શરદ ઋતુ દરમિયાન હજારો રામલીલા મહોત્સવના પ્રદર્શનને પ્રેરિત કરે છે.<ref name="SchechnerHess51">{{cite journal | last1=Schechner | first1=Richard | last2=Hess | first2=Linda | title=The Ramlila of Ramnagar [India] | journal=The Drama Review: TDR | publisher=The MIT Press | volume=21 | issue=3 | year=1977 | pages=51–82 | doi=10.2307/1145152 | jstor=1145152 }}</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|James G. Lochtefeld|2002|p=389}}.</ref><ref name="Jennifer Lindsay 2006 12–14">{{cite book|author=Jennifer Lindsay|title=Between Tongues: Translation And/of/in Performance in Asia|url=https://books.google.com/books?id=Ks-nUAO_fJgC&pg=PA12|year=2006|publisher=National University of Singapore Press|isbn=978-9971-69-339-8|pages=12–14}}</ref>

રામની દંતકથાઓ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના ગ્રંથોમાં પણ જોવા મળે છે, જો કે આ ગ્રંથોમાં તેમને ક્યારેક પૌમા અથવા પદ્મા પણ કહેવામાં આવે છે,{{Sfn|Dalal|2010|pp=337-338}} અને તેમની વિગતો હિન્દુ સંસ્કરણોથી નોંધપાત્ર રીતે અલગ પડે છે.<ref name="ClausDiamond2003p508">{{cite book|author1=Peter J. Claus|author2=Sarah Diamond|author3=Margaret Ann Mills|title=South Asian Folklore: An Encyclopedia : Afghanistan, Bangladesh, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka |url=https://books.google.com/books?id=ienxrTPHzzwC&pg=PA508|year=2003|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-415-93919-5|page=508}}</ref> જૈન ગ્રંથોમાં ૬૩ શલાકાપુરુષોમાં રામનો આઠમા બલભદ્ર તરીકે ઉલ્લેખ પણ કરવામાં આવ્યો છે.<ref name="King">{{cite book|last=King|first=Anna S.|url=https://books.google.com/books?id=0FvH1aCXETwC|title=The intimate other: love divine in Indic religions|publisher=Orient Blackswan|year=2005|isbn=978-81-250-2801-7|pages=32–33}}</ref><ref name="Matchett">{{cite book|last=Matchett|first=Freda|url=https://books.google.com/books?id=1oqTYiPeAxMC|title=Krishna, Lord or Avatara?: the relationship between Krishna and Vishnu|publisher=9780700712816|year=2001|isbn=978-0-7007-1281-6|pages=3–4}}</ref>{{Sfn|James G. Lochtefeld|2002|pp=72-73}} શીખ ધર્મમાં દશમ ગ્રંથમાં ચૌબિસ અવતારમાં વિષ્ણુના ચોવીસ દિવ્ય અવતારોમાંના એક તરીકે રામનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.<ref name=":0">{{Harvard citation no brackets|Robin Rinehart|2011|pp=14, 28–30}}.</ref>

==વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર અને નામકરણ==
રામને રમણ, રામા, અને રામચંદ્ર તરીકે પણ ઓળખાય છે. રામ એ વૈદિક સંસ્કૃત શબ્દ છે જેના બે પ્રાસંગિક અર્થ થાય છે. અથર્વવેદના સંદર્ભમાં, મોનિઅર-વિલિયમ્સના નિષ્પાદન અનુસાર તેનો અર્થ "શ્યામ, ઘેરા રંગનો, કાળો" થાય છે અને તે રાત્રિ શબ્દ સાથે સંબંધિત છે જેનો અર્થ થાય છે રાત. અન્ય સંદર્ભ ગ્રંથો જેવા કે, વૈદિક ગ્રંથોમાં મુજબ, આ શબ્દનો અર્થ "આનંદદાયક, આનંદકારક, મોહક, સુંદર, સુંદર" એવો થાય છે.<ref name="mmwrama">{{Cite web|title=Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary --र|url=https://sanskrit.inria.fr/MW/218.html#raama|access-date=6 March 2021|website=sanskrit.inria.fr}}</ref> આ શબ્દનો ઉપયોગ કેટલીક વાર વિવિધ ભારતીય ભાષાઓ અને ધર્મોમાં પ્રત્યય તરીકે કરવામાં આવે છે, જેમ કે બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં પાલી, જ્યાં - રામ સંમિશ્રિત શબ્દમાં "મનને આનંદદાયક, મનોહર" ની ભાવના ઉમેરે છે.<ref>{{cite book|author1=Thomas William Rhys Davids|author2=William Stede|title=Pali-English Dictionary|url=https://books.google.com/books?id=0Guw2CnxiucC&pg=PA521 |year=1921|publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-1144-7|page=521}}</ref>

વૈદિક સાહિત્યમાં રામ નામ સૌ પ્રથમ બે સંરક્ષક નામો - માર્ગાવેય અને ઔપતાસ્વિની સાથે સંકળાયેલો છે, જે વિવિધ વ્યક્તિઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. રામ, જમદજ્ઞ્ય નામની ત્રીજી વ્યક્તિ હિન્દુ પરંપરામાં ઋગ્વેદના સ્તોત્ર ૧૦.૧૧૦ ના કથિત લેખક છે.<ref name=mmwrama/> પ્રાચીન સાહિત્યમાં રામ શબ્દ ત્રણ વ્યક્તિઓ માટે આદરણીય પરિભાષામાં જોવા મળે છે:

# પરશુ-રામ, વિષ્ણુના છઠ્ઠા અવતાર તરીકે. તેમને ઋગ્વેદ ખ્યાતિના રામ જમદજ્ઞય સાથે જોડવામાં આવે છે.
# રામ-ચંદ્ર, વિષ્ણુના સાતમા અવતાર અને પ્રાચીન રામાયણ ખ્યાતિના રૂપમાં.
# બલ-રામ, જેમને હલાયુધ પણ કહેવામાં આવે છે, તે કૃષ્ણના મોટા ભાઈ તરીકે ઓળખાય છે, જે હિન્દુ, બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મની દંતકથાઓમાં જોવા મળે છે.

હિન્દુ ગ્રંથોમાં, પૌરાણિક કથાઓમાં ઘણા જુદા જુદા વિદ્વાનો અને રાજાઓ માટે રામ નામ વારંવાર જોવા મળે છે.<ref name=mmwrama/> આ શબ્દ પ્રાચીન ઉપનિષદો અને અરણ્યકના વૈદિક સાહિત્યના વિવિધ આયામો તેમજ સંગીત અને ઉત્તર વૈદિક સાહિત્યમાં પણ જોવા મળે છે, પરંતુ તે એવી કોઈ વસ્તુ અથવા વ્યક્તિના સંદર્ભમાં જોવા મળે છે જે "મોહક, સુંદર, મનોહર" હોય અથવા "અંધકાર, રાત" ને ભાષાયિત કરતો હોય.<ref name=mmwrama/>

રામ નામનો વિષ્ણુ અવતાર અન્ય નામોથી પણ ઓળખાય છે. તેમને રામચંદ્ર (સુંદર, સુંદર ચંદ્ર),<ref name=parpola264>{{cite book|author=Asko Parpola|title=Studia Orientalia, Volume 84|url=https://books.google.com/books?id=jkBZAAAAMAAJ |year=1998|publisher=Finnish Oriental Society|isbn=978-951-9380-38-4|page=264}}</ref> અથવા દશરથી (દશરથના પુત્ર) અથવા રાઘવ (રઘુના વંશજ, હિન્દુ બ્રહ્માંડશાસ્ત્રમાં સૌર વંશજ) કહેવામાં આવે છે.<ref name=mmwrama/><ref>{{cite book|author1=Wagenaar|first=Hank W.|url=https://books.google.com/books?id=_kWROaer5UsC&pg=PA528|title=Allied Chambers transliterated Hindi-Hindi-English dictionary|last2=Parikh|first2=S. S.|publisher=Allied Publishers|year=1993|isbn=978-81-86062-10-4|page=528}}</ref> તેમને રામ લલ્લા (રામનું શિશુ સ્વરૂપ) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.<ref name="News18RamLalla19">{{Cite web|title=Ayodhya Case Verdict: Who is Ram Lalla Virajman, the 'Divine Infant' Given the Possession of Disputed Ayodhya Land|url=https://www.news18.com/news/india/ayodhya-case-verdict-who-is-ram-lalla-virajman-the-divine-infant-given-the-possession-of-disputed-ayodhya-land-2379679.html|date=9 November 2019|access-date=4 August 2020|website=News18}}</ref>

== આ પણ જુઓ ==
* [[રામાયણ]]
* [[સીતા]]
* [[હનુમાન]]

== સંદર્ભ ==
{{Reflist}}

==પૂરક વાંચન==
{{refbegin}}
* {{citation|title= Jain Rāmāyaṇa of Hemchandra (English translation), ''book 7 of the Trishashti Shalaka Purusha Caritra''|url=https://www.wisdomlib.org/jainism/book/trishashti-shalaka-purusha-caritra/d/doc213981.html |year=1931}}
* {{citation|url=https://www.gutenberg.org/ebooks/24869|title=Ramayana|author-link=|last=Griffith|publisher=Project Gutenberg}}
* {{cite book|author=Willem Frederik Stutterheim|title=Rāma-legends and Rāma-reliefs in Indonesia|url=https://books.google.com/books?id=OoitUqGk8PAC|year=1989|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-251-2}}
* {{cite book|editor-last=Vyas|editor-first=R.T. |title=Vālmīki Rāmāyaṇa|quote=Text as Constituted in its Critical Edition'',|publisher=Oriental Institute|location=Vadodara|date=1992}}
* {{cite book|last=Valmiki|ref={{SfnRef|Valmiki Ramayan}}|author-link=|title=Ramayana|publisher=Gita Press|location=Gorakhpur, Uttar Pradesh}}
* {{cite book|author1=J. P. Mallory|url=https://books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC|title=Encyclopedia of Indo-European Culture|author2=Douglas Q. Adams|publisher=Taylor & Francis|year=1997|isbn=978-1-884964-98-5|ref={{SfnRef|Maloory and en|1997}}}}
* {{cite book|last=Menon|first=Ramesh|author-link=|orig-year=2004|year=2008|url=https://books.google.com/books?id=JmQuLwAACAAJ|title=The Ramayana: A Modern Retelling of the Great Indian Epic|isbn=978-0-86547-660-8}}
* {{cite book|author-link=|title=The Ramayana of Tulsidas|last=Growse|first=F.S.|year=2017|isbn=9-780-649-46180-6|publisher=Trieste Publishing Pty Limited}}
* {{cite book|author-link=|last=Blank|first=Jonah|title=Arrow of the Blue-Skinned God: Retracing the Ramayana Through India|year=2000|isbn=0-8021-3733-4}}
* {{cite book|author-link=|last=Kambar|title=Kamba Ramayanam}}
{{refend}}

== બાહ્ય કડીઓ ==
{{wikisource|રામ ભજન}}
{{commons|Rama|રામ}}

{{રામાયણ}}
{{વિષ્ણુ અવતારો}}
{{હિંદુ ધર્મ}}

[[શ્રેણી:દેવી દેવતા]]
[[શ્રેણી:હિંદુ દેવતા]]
[[શ્રેણી:વિષ્ણુના દશાવતાર]]