Amérika
Amérika térã "Awya Yala" ningo yvyrusu ojeipysóva paraguasu Árktiko guive paraguasu Antártiko peve. Ipukukue rupi, 42.000.000 km², opyta mokõihápe yvyrusukuéra apytépe. Hete oñemboja'o irundy hendápe: Amérika Yvateogua, Amérika Mbyteogua, Antillas ha Amérika Yvyogua.
Ko yvyrusúpe ningo oñembohéra raẽ "América"-icha peteĩ kuatia Cosmographiae Introductio Európa-pe ohaíva'ekue Mathias Ringmann, oñe'ẽ jave yvýre ojuhúva Cristóbal Colón. Ypykuéra ombohéra ichupe "Awya Yala", he'iséva "Yvy ityarõ etéva". Ko ñe'ẽ ou te'ýikuéra hérava Kúna Panama-gua ha ojerureva'ekue ojeipuru hagua mburuvicha aimara Takir Mamani.(1)
Jepéramo oñeimo'ã avakuéra ou raẽ Amérika-pe Siberia-gui 12-14.000 ary Beringia Yvyvovo rupi ko'ãga heta hetave tembikuaahára oimo'ã ndaupéichai ojuhúgui heta mba'e ohechaukáva ikatuha avakuéra ou América-pe ymave guive.
Mbohapy sa ary oipu'aka rire Europa América-pe oñepyrũ oñemosãso, tenonderãme umi pa'apy colonia Americayvateogua, ary 1776. Péicha heñói tetã USA. Uperire ary 1804-pe umi tembiguái Africagua oĩva Francia poguýpe oñemopu'ã avei omombyta hagua ambue tetã pyahu hérava Haiti.
Ary 1809 oñepyrũ oñemosãso avei ambue tavakuéra oĩva España poguýpe. Ary 1822 Brasil oñemohenda peteĩ Tekokuaiño-icha (tetã orekóva peteĩ mburuvicha guasu año).