Xenófanes de Cólofon

Xenófanes de Cólofon

Nome orixinal	(grc) Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος
Biografía
Nacemento	560 a. C. Cólofon, Turquía (pt)
Morte	478 a. C. (81/82 anos) Siracusa, Italia
Relixión	Deísmo
Actividade
Campo de traballo	Filosofía
Ocupación	filósofo, poeta elexíaco, escritor, epigramatista, poeta, teólogo
Período de tempo	Presocráticos
Movemento	Presocráticos e filosofía antiga
Alumnos	Parménides de Elea
Descrito pola fonte	Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru (en) Library of the World's Best Literature (en)

Xenófanes de Cólofon, nado en Colofón, na Xonia, contra o 570 a.C. e finado contra o 460 a.C., foi un filósofo grego.

Traxectoria

Deixou cedo a súa cidade para levar unha vida errante en calidade de rapsodo. Crese que pasou algún tempo en Sicilia e tamén en Elea. Segundo a tradición, Xenófanes tería sido mestre de Parménides de Elea. Escribiu unicamente en versos, en oposición aos filósofos xonios como Tales de Mileto, Anaximandro de Mileto e Anaxímenes de Mileto.

Da súa obra restaron un centena de versos. A súa concepción filosófica destácase polo combate do antropomorfismo, afirmando que se os animais tivesen o don da pintura, representarían os seus deuses en forma de animais, ou sexa, á súa propia imaxe.

As súas críticas á relixión non tiñan como obxectivo un ataque pleno a ela, senón "dar ao divino unha pura e elevada idea: o verdadeiro deus é único, con poder absoluto, clarividencia perfecta, xustiza infalible, maxestade inmóbel; que en pouco se asemella aos deuses homéricos sempre a deambular polo mundo baixo o imperio das paixóns", ou sexa: só existe un deus único, en nada semellante aos homes, que é eterno, non-xerado, inmóbel e puro.

Datos biográficos

Filósofo, poeta, sabio e pensador relixioso. Fundador da escola de Elea. Adversario do antropomorfismo dos poetas, dedicouse a demostrar a unidade e a perfección de Deus. A súa doutrina é un panteísmo idealista que ve unha unidade en toda a materia. É probable que Xenófanes se exiliase de Grecia polos persas que conquistaron Colofón no 546 aC. Despois de vivir algún tempo en Sicilia e de levar unha vida errante a través do Mediterráneo, estableceuse en Elea, no sur da Italia.
De aceptar a veracidade dos seus versos, Xenófanes viviu noventa e dous anos, como el mesmo transcribe nese treito:

Xa sesenta e sete anos pasaron

Facendo vagar o meu pensamento pola terra da Hélade;
Do meu nacemento ata entón vinte e cinco hai máis,

Se é que eu sei falar con verdade sobre iso.

Xenófanes e a mitoloxía grega

Expresándose case sempre a través de poemas, os cales recitaba ao longo das súas andanzas, Xenófanes mostraba seu desprezo polos deuses-antropomorfos que eran adorados na súa época e pola aceptación popular da mitoloxía de Homero e de Hesíodo.

“Todo aos deuses atribuíron Homero e Hesíodo,

Todo canto entre os homes merece repulsa e censura,

Roubo, adulterio e fraude mutua.”

Xenófanes atacaba a inmoralidade dos deuses e das eusas da mitoloxía grega, ridiculizaba a crenza na transmigración da alma e condenaba a luxuria. Defendía a sabedoría e os praceres sociais sen exceso.

“É de louvarse o home que, bebendo, revela actos nobres

Como a memoria que ten e o desexo de virtude.

Sen nada falar de Titáns, nin de Xigantes,

Nin de Centauros, ficcións criadas polos antigos.

Ou de loitas civís violentas, nas cales nada hai de útil.

Ter sempre veneración polos deuses, isto é bo.”

A Teoloxía de Xenófanes

Xenófanes é considerado pola maioría máis como un reformador relixioso que como un filósofo. Diferentemente de Anaximandro, que creou o concepto do a-peiron (ilimitado, indefinido), que buscaba na natureza intrínseca da materia a causa para todas as transformacións, Xenófanes dicía que o ser absoluto, esencia de todas as cousas, era o Un. E de acordo con Teofrasto, unha das fórmulas contidas nas ensinanzas de Xenófanes era: “Todo é o Un e o Un é Deus”.

Aristóteles no seu libro Metafísica relata:

Pois Parménides parece referirse ao Un segundo o concepto, e Meliso ao Un segundo a materia. Por iso aquel di que o Un é limitado, e este, que é ilimitado. Xenófanes, o primeiro a postular a unidade, nada esclareceu, nin parece que albiscase ningunha desas dúas naturezas, mais, dirixindo o ollar a todo o ceo, di que o Un é o Deus.

Consecuentemente, o concepto Deus é entón creado por Xenófanes como un ser máis alto, cunha identidade abstracta, e non posúe ningún atributo coñecido polos homes, e tampouco é semellante a estes - nin canto á figura, nin canto ao espírito.

A respecto diso, Clemente de Alexandría na súa obra Tapezarias conta:
"Mais se mans tivesen os bois, os cabalos e os leóns
E poidesen coas mans deseñar e crear obras como os homes,
Os cabalos semellantes aos cabalos, os bois semellantes aos bois,
Deseñarían as formas dos deuses e os corpos farían
Tales cales eles propios teñen."