Linguas afroasiáticas

Afroasiática
Falado en:
Total de falantes:
Familia:	Afroasiática  Afroasiática
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	afa
Mapa
Status

As linguas afroasiáticas son unha macrofamilia de linguas que consta dunhas 240 linguas faladas por uns 285 millóns de persoas distribuídas polo norte e o leste de África, o Sahel e o suroeste asiático.

Outros glotónimos cos que se coñecen ou coñeceron algunhas das linguas afriasiáticas son "camítico-semítico" (non recomendable), "hamito-semíticas" (desaprobado), "Lisramic" (Hodge 1972), "Erythraean" (Tucker, 1966). Aínda que o termo camítico-semítico (antigo) se usou nalgúns textos como sinónimo de afroasiático (moderno), ambas as agrupacións non inclúen exactamente as mesmas linguas. Concretamente, algunhas linguas consideradas previamente como camíticas non parecían emparentadas co resto, mentres que outras linguas que foran excluídas de entre as camíticas tiñan importantes parecidos coa familia. É por iso que se redefiniron por completo a familia e os seus subgrupos e déuselle un nome novo.

Subfamilias e clasificación interna

De acordo con Ehret (1995), as linguas afroasiáticas inclúe as seguintes subfamilias:

Principais divisións dentro das linguas afroasiáticas, Ehret (1995)

1. Linguas semíticas.
2. Linguas exipcias.
3. Linguas bérberes.
4. Linguas chadianas.
5. Linguas cuxitas (discútese a inclusión do beya).
6. Linguas omóticas (discutida por algúns autores).

Os grupos 2-3 previamente agrupáronse dentro dunha suposta agrupación camítica, pero non parece que existan criterios sólidos para agrupalas xuntas dentro da familia.

A lingua ongota adoita clasificarse dentro das afroasiáticas, pero non hai consenso a preto da súa clasificación dentro da familia (en parte por falta de información). Harold Fleming suxire que podería ser unha rama independente dentro das linguas afroasiáticas que non é omótica.

Orixe xeográfica e clasificación

Artigo principal: Expansión afroasiática.

Mapa que mostra a probable expansión afroasiática de acordo con Ehret, 1995

Fixéronse diversas propostas sobre o lugar onde se falou proto-afroasiático. Algúns como Igor Diakonoff ou Lionel Bender suxiren África, particularmente Etiopía, debido á gran diversidade de linguas afroasiáticas que alí se atopan. Alexander Militarev inclínase por situala en levante, relacionándoa coa cultura natufia. E finalmente Christopher Ehret (1995) suxire a costa occidental do Mar Vermello e propuxo unha serie de fases de expansión a partir do 11500 adC, que mostran un acordo razoable cos datos arqueolóxicos.

As linguas semíticas son a única subfamilia afroasiática que se atopa fóra de África. Con todo, en tempos históricos ou protohistóricos, algúns falantes de linguas semíticas volveron desde o sur de Arabia a Etiopía. É por isto polo que algunhas linguas etíopes (tales como o amárico) son semíticas no canto de pertencer ao substrato dos grupos cuxita ou omótico. (Unha minoría de académicos, tales como A. Murtonen (1967), están en desacordo con esta teoría, e suxiren que a familia semítica se puido orixinar en Etiopía.)

Segundo Ehret (1996), as linguas tonais afroasiáticas pertencen ás pólas omóticas, chadianas e South e East cuxitas. As ramas semítica, berebeer e exipcia non son tonais.

Trazos comúns e cognados

Gramática

Algúns trazos que comparten diversas linguas afroasiáticas inclúen:

• dous xéneros no singular, marcando o feminino co son /t/,
• de tipoloxía VSO con algunhas tendencias cara a SVO,
• unha serie de consoantes enfáticas, que adoitan ser glotais, farínxeas ou oclusivas, e
• morfoloxía mediante esquemas vocálicos (inglés, templatic morphology) na que as palabras se flexionan mediante cambios internos así como con prefixos e sufijos.

Cognados

Algúns cognados son:

• b-n- "construír" (Ehret: *b?n), testemuñado en chadiano, semítico (*bny), cuxitas (*m?n/*m?n "casa") e omótico (Dime bin- "construír, crear");
• m-t "morrer" (Ehret: *maaw), testemuñado en chadiano (p.ej., hausa mutu), exipcio (mwt, mt, copto mu), bérber (mmet, pr. yemmut), semítico (*mwt), e cuxitas (proto-somalí *umaaw/*-am-w(t)- "morrer")
• s-n "saber", testemuñado en chadiano, bérber, e exipcio;
• l-s "lingua" (Ehret: *lis' "chupar"), testemuñado en semítico (*lasaan/lisaan), exipcio (ns, copto as), bérber (iles), chadiano (p.ej., hausa harshe), e posiblemente omótico (Dime lits'- "lamer");
• s-m "nome" (Ehret: *s?m / *s?m), testemuñado en semítico (*sm), bérber (isem), chadiano (p.ej., hausa suna), cuxitas, e omótico (aínda que a forma bérber, isem, e a forma omótica, sunts ás veces atribúense a préstamos semíticos.) o exipcio smi "informar, anunciar" pode tamén ser cognado.
• d-m "sangue" (Ehret: *dîm / *dâm), testemuñado en bérber (idammen), semítico (*dam), chadiano, e discutiblemente en omótico. Cuxitas *dîm/*dâm, "vermello", pode ser cognado.

Nos sistemas verbais semítico, bérber e cuxitas (incluído Beja) forman conxugacións verbais mediante a flexión do prefixo:

glosa	Árabe (semítico)	Kabyle (bérber)	Saho (cuxitas; verbo "matar")	Bedja (verbo "chegar")
'morro'	?amuutu	mmute?	agdifé	aktim
'morres' (masc.)	tamuutu	temmute?	tagdifé	tiktima
'el morre'	yamuutu	yemmut	yagdifé	iktim
'ela morre'	tamuutu	temmut	yagdifé	tiktim
'morredes'	tamuutuuna	temmutem	tagdifín	tiktimna
'morremos'	namuutu	nemmut	nagdifé	niktim
'morren'	yamuutuuna	mmuten	yagdifín	iktimna

O afijo causativo s emprégase en todas as subfamilias, pero tamén se atopa noutros grupos, tales como as Linguas níger-congo.

Os sufijos do pronombre posesivo atópanse nas subfamilias semítica, bérber, cuxitas (incluído o beya) e chadiano.

Historia da súa clasificación

Os académicos medievais ás veces unían dous ou máis ramas de linguas afroasiáticas nunha soa, xa no século IX, o gramático hebreo Judah ibn Quraysh de Tiaret, Alxeria observou a relación entre as linguas bérber e as semíticas grazas a que tiña coñecementos destas últimas por medio do hebreo, o árabe e o arameo.

Ao comezo do século XIX, algúns estudosos europeos empezan a suxerir esa relación; desta forma, en 1844 Th. Benfey suxeriu a existencia dunha familia de linguas que contiña as linguas semíticas, bérber e cuxitas (chamando a estas últimas etíopes). O mesmo ano, T. N. Newman suxeriu a relación entre as semíticas e hausa, pero este parentesco parecía incerto para algúns, sendo obxecto de desencontros entre lingüistas. Friedrich Müller en 1876 no seu Grundriss der Sprachwissenschaft, agrupou nunha familia que chamou "camito-semítica" a un grupo semítico, máis outro "camítico" que contiña o exipcio, o bérber, e o cuxita; o grupo chadiano non foi incluído nesta agrupación. Esta clasificación non se baseou en criterios exclusivamente lingüísticos, xa que tamén tivo en conta criterios antropolóxicos e raciais.

Leo Reinisch (1909) propuxo que as linguas cuxitas e chadianas estaban bastante emparentadas, mentres que, pola contra, afirmaba que a subfamilia exipcia e a semítica estaban máis distanciadas; pero esta formulación non foi ben aceptado. Marcel Cohen (1924) rexeitou a idea de que se distinguise un subgrupo "camítico", e incluíu a lingua chadiana hausa na súa comparativa de vocabulario camito-semítico. Joseph Greenberg (1950) confirmou con vehemencia o mesmo rexeitamento de Cohen contra a agrupación en linguas "camíticas", subclasificando as linguas chadianas, e propuxo un novo nome para a familia: familia afroasiática. A clasificación proposta por Greenberg foi case universalmente aceptada. En 1969, Harold Fleming propuxo que se recoñecesen as linguas omóticas como unha quinta rama, en lugar das afirmacións previas que as situaban como subgrupo dentro das cuxitas, proposta que tamén foi amplamente aceptada. Varios estudosos, incluído Harold Fleming e Robert Hetzron, cuestionaron a inclusión que se adoita facer das bedja dentro das cuxitas, pero esta afirmación non conta con moito apoio.

Hai pouco acordo respecto da subclasificación das cinco ou seis ramas mencionadas; con todo, Christopher Ehret (1979), Harold Fleming (1981), e Joseph Greenberg (1981) están de acordo en que a omótica foi a primeira rama que se diferenciou do resto. De todos os xeitos, Ehret agrupa exipcio, bérber, e semítico xuntas nun subgrupo afroasiático do norte; Paul Newman (1980) agrupa bérber con chadiano e exipcio con semítico, cuestionándose a inclusión do omótico; Fleming (1981) divide afroasiático non-omótico, ou "eritreo", en tres grupos, cuxitas, semítico, e 'o resto'; máis tarde engadiu semítico e beja a 'o resto', suxerindo ongota como unha posible terceira rama; e Lionel Bender (1997) avoga por unha "Macro-cuxitas" dentro da que se atopan bérber, cuxita, e semítico, mentres que suxire que chadiano e omótico son as linguas máis antigas das outras ramas. Vladimir Orel e Olga Stolbova (1995) agrupan bérber con semítico, chadiano con exipcio, e dividen cuxitas en cinco ou máis subfamilias independentes da familia afroasiática, afirmando que é máis ben un "Sprachbund" no canto dunha verdadeira subfamilia. Alexander Militarev (2000), baseándose en lexicoestadística, agrupa bérber con chadiano e ambas , separadas de cuxita e omótico.

Véxase tamén

Bibliografía

Bibliografía etimolóxica

• Marcel Cohen, Essai comparatif sur a vocabulaire et a phonétique du chamito-sémitique, Champion, París 1947.
• Igor M. Diakonoff et al., "Historical-Comparative Vocabulary of Afrasian", St. Petersburg Journal of African Studies Nos. 2-6, 1993-7.
• Christopher Ehret. Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary (University of California Publications in Linguistics 126), California, Berkeley 1996.
• Vladimir E. Orel e Olga V. Stolbova, Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction, Brill, Leiden 1995.