Val do Dubra

Val do Dubra é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Santiago. Limita ó sur con Santiago de Compostela e Ames, ó oeste con Santa Comba e A Baña, o norte con Coristanco e Tordoia e ó leste con Trazo. Sitúase a 20 quilómetros da capital autonómica coa que se comunica a través da estrada CP-0701, con Carballo coa CP-1914, con Ordes coa CP-5903 e dende Ames a través da estrada AC-452. O xentilicio é dubrés/dubresa

Val do Dubra

Localización
43°01′21″N 8°38′17″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital	Bembibre
Poboación
Poboación	3.761 (2023) (34,5 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade da Comarca de Compostela Santiago
Superficie	109,02 km²
Altitude	0 m
Comparte fronteira con	Santiago de Compostela Santa Comba Tordoia A Baña Ames Trazo
Organización política
• Alcalde	Diego Luís Díaz Méndez
Eleccións municipais en Val do Dubra
Identificador descritivo
Código postal	15873
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15088
Sitio web	valdodubra.gal

Relevo

O monte Castelo está situado ó norte do municipio e cunha altitude de 569 metros, serve de liña divisoria entre os concellos de Val do Dubra, Santa Comba, Tordoia e Coristanco. Desde el esténdense cara ao sur dúas sucesións montañosas entre as que queda o val, de xeito que para meterse neste municipio han se exceder sempre os 400 metros de altitude. En canto á altitude séguenlle o monte Castelo, o alto da Forca con 530 metros e os montes de Boiro con 527 metros. Cabe salientar ademais o alto do Picoto (525 metros) na parroquia de Rial, dende a que se pode observar a panorámica de todo o val.

Toponimia

Dubra viría do plural dubra, do céltico dubron (auga), ou dunha forma feminina dubra, co mesmo significado. Tería a mesma etimoloxía o río Dobra, río situado en Asturias, concretamente nos PIcos de Europa, río de augas procedentes do desxeo e moi frías e tamén, outros topónimos franceses (Douvres, río Douvre), ingleses (Dover), irlandeses e escoceses (Dobhar), alemáns (Tauber, antes Dubra) ou neerlandeses (Doveren).

Da parroquia de Buxán en Dubra coñecemos rexistros escritos desde a Idade Media: inter Busiani et Nevarium, 1134; in terra Dubrie ecclesiam sancti Iacobi de Busiam, 1152; Santiago de Bugian, que he en terra de Duvra, 1306... Buxán é o resultado do xenitivo busiani dun nome persoal de orixe latina Busianus. A documentación medieval mostra que en Galicia houbo persoas con ese nome ata o século XI.O nome escollido para o concello en 1960 tiña longa tradición como nome do territorio: in terra Dubrie, 1152; in tota terra de Trastamar et de Duvria et in Bregantinos, 1237; Salvador Martins notario de Duvra et de Montaos, 1306; terra de Duvra, 1326; en Benvivre et en toda terra de Duvra, 1330.

Escudo

A Xunta de Galicia aprobou no ano 2009 o escudo do concello de Val do Dubra, que atendendo a un informe da comisión heráldica determinou a súa aprobación coas seguintes características:

“En campo de azur, sobre ondas de prata e azur un sarcófago de prata surmontado dun raio de luz superado dunha estrela de seis puntas da mesma cor. Ao timbre coroa real pechada”.

Demografía

Segundo o padrón municipal (INE 2015) conta con 4.033 habitantes (1.942 homes e 2.091 mulleres), mantendo a liña descendente dos últimos anos: 4.423 en 2009, 4.481 habitantes en 2008, 4.515 en 2007 e 4.580 en 2006. O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é dubrés - valdubrés.

Censo total 2014	4.033 habitantes
Menores de 15 anos	374 (9.27 %)
Entre 15 e 64 anos	2.324 (57.62 %)
Maiores de 65 anos	1.335 (33.1 %)

Evolución da poboación de Val do Dubra   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
4.409	5.579	6.900	6.554	4.642	4.423	4.313	4.234	4.136	4.120	4033	3974	3931	3925	3876	3851	3816
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Historia

Idade Media

A primeira noticia que se ten desta terra é a recollida no Cronicon Iriense e na que se di que Miro, rei dos suevos, asigna a terra chamada Dubriam á sede Iria en Padrón. Segundo a crónica que a pesar da súa tardía redacción fundaméntase en fontes fiables:

“Miro tomou baixo o seu dominio a Braga e reuniu o Concilio Bracarense segundo, onde acudeu Andrés no ano 610. e Miro puxo baixo a súa Sede Iriense as seguintes dioceses a saber: Morrazo, Salnés, Moraña, Caldas, Montes, Meta, Merza, Tabeirolos, Valga, Louro, Nemancos, Vimianzo, Seaia, Bergantiños, Faro, Escudeiros, Dubra, Montaos, Nendos, Pruzos, Bezoucos, Trasancos, Labacengos e Arros, e outras das que se teñen mencións nos cánones “ [...] et Mirus cepit Bracaram et fecit concilium Bracarensem sedundum, ubi Andreas fuit, in era DCX Et Mirus sedi sue Hiriensi contulit dioceses, scilicet: Morracium,Saliniensem, Moraniam, Celenos, Montes, Metam, Merciam, Tabeyrolos, Velegiam, Hour, pistomarcos, Amaeam, Coronatum, Dormianam, Gentinas, Celticos, Barchalam, Nemarcos, Vimiantum, Selagiam, Bregantinos, Farum, Scutarios, Duuriam, Montanos, Nemitos, Prucios, Bisacos, Trasancos, Lavacencos et Airos, et alias que in canonibus resonat.[...] ” Transcripción e notas de Manuel-Rubén García Alvarez, Memorial Hisatórico Español, (R.A.H.), Tomo L. Madrid. 1963. Cf. A. PENA: Un matrimonio entre a Terra (Treba) e a Deusa Nai (Mater)”; in Anuario Brigantino para 1994, pp. 74-76

No 1016 o soldado Arias Cesar doou ó mosteiro que os beneditinos tiñan en Compostela, a igrexa de Santiago de Buxán. O nobre ía armado e a cabalo o día da súa voda cando por un feito fortuíto matou un monxe.

Neste val obtiña o mosteiro de San Martiño Pinario grandes tributos de trigo e centeo.

Segundo o escritor Marcos Castro Vilas, autor do libro ‘Cristóbal Colón y el periplo de Hannón’, Cristovo Colón sería de orixe galega, concretamente do concello de Val do Dubra. Sería a Terra Rubra, escrita de maneira corrupta, que nomea Hernando Colón na biografía que redactou sobre o seu pai. Fundamenta esta hipótese a partir do uso de palabras endémicas de Dubra nos escritos de Colón. Seguindo a teoría deste autor, Colón é o pseudónimo de Rodrigo Louzán, que solicitou a fidalguía para poder gobernar nos territorios conquistados.

"Atopei tres documentos que relacionan a Cristovo Colón con Rodrigo Louzán. Un deles está no arquivo de Simancas, unha demanda de fidalguía dos Reis Católicos ao concello de Dubra que solicitan o título para Rodrigo Louzán"

Idade Moderna

Na Idade Moderna emigraron a América familiares de Antonio Nariño,, que participou na independencia do Vicerreinado de Nova Granada.

O couto de Boiro e a capelanía de Santo Estevo de Malvares, na parroquia de Rial, foron xurisdición da familia Gómes de Riobóo, procedentes das Torres do Allo en Zas e da Torre da Penela en Cabana de Bergantiños. Lorenzo Gómez de Riobóo e Vilardefrancos (1595-1684), fillo de Alonso Gómez de Riobóo "O Mozo" (1550-1600) e casado con María de Luaces, trasladouse a vivir de forma permanente a Malvares dende as Torres do Allo e foi soterrado en Rial. O seu fillo Jacinto Gómez de Riobóo y Luaces naceu xa en Malvares, onde faleceu en 1718. Casou con Dominga García y de Vila, e foron pais de Nicolás Gómez de Riobóo y García (1701-1765), que xa aparece no censo de legos do catastro de Ensenada do ano 1763 relativo ó couto de Boiro como xurisdición da parroquia de Rial. Casou con María Dorotea Romero e Varela Prego de Montaos, señora do pazo de Sergude en Xornes. Á familia Riobóo atribúeselle a construción da desaparecida capela de Santo Estevo de Malvares no ano 1607, capela xemelga e coetánea á capela de San Pedro do Allo.^{[Cómpre referencia]}

Idade Contemporánea

O concello creouse en 1835 coa denominación de Buxán (que corresponde á parroquia de Buxán). En 1960 cambiou o seu nome ao actual de Val do Dubra. A casa do concello estaba situada en Buxán, trasladándose a principios do século XX á Corredoira (Bembibre). A principios dos anos vinte estableceuse en Casal (Niveiro), pasando a Bembibre en 1924. Coa República trasladouse ao lugar da Taboada e en 1958 instalouse definitivamente na súa actual localización.

A emigración dubresa foi moi importante a comezos do século XX. En 1924 creouse en Buenos Aires a Sociedade Hijos e descendentes do Concello de Bujan, que en 1929 contaba con cen socios.

En marzo de 1949 houbo en Paramos un enfrontamento entre a Garda Civil e catro guerrilleiros do destacamento Manolito Bello da IV Agrupación do Exército Guerrilleiro de Galicia. O día 5 dese mes estaban refuxiados na parroquia de Zas (Negreira), ocultos no domicilio da familia Teiga: José María Castelo Mosquera, Vicente Peña Tarrasa, Manuel Pena Camino, Manuel Ramiro Souto e Carmen Cedo Salorio. A Garda Civil rodeou a casa de Carmen Teiga Vermello e empezou un forte tiroteo. Os guerrilleiros lograron nun primeiro momento fuxir, pero Carmen Cedo foi ferida de gravidade e morreu pouco despois, soterrada en Aro (Negreira) ese mesmo día. O resto de guerrilleiros continuou a fuxida, á que se uniu Manuela Teiga, con medo ante as posibles represalias. Sorprendéronos nos montes de Paramos, a menos de 20 quilómetros do punto de partida. O grupo foi cercado e comezou un tiroteo como consecuencia do cal faleceron catro dos membros do grupo, Castelo, Pena, Pena Camino e Manuela Teiga, logrando escapar Manuel Ramiro. Foron enterrados en caixas de madeira no atrio do cemiterio de Paramos o 7 de marzo de 1949. En 2016 a Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica atopou os restos dos tres homes e a muller, e en 2018 realizouse unha homenaxe.

Patrimonio

Patrimonio civil

Dentro do patrimonio civil do concello cabe salientar:

• A ponte de Portomouro, situada na parroquia homónima. Esta ponte do século XIX. De considerable altura. Consta de tres arcos iguais de gran tamaño e outros dous menores nos extremos. A Deputación destinou en 1841 once mil reais a reparar o viaduto cuxo paso non era gratuíto: cinco céntimos por persoa, o mesmo importe por cabalaría, vaca, ovella ou cabra. Posteriormente foi reformada no século XX para adaptala ás necesidades do tráfico, engadíuselle outro carril ademais dunhas beirarrúas para o tránsito dos peóns.
• Pedra do Home é un conxunto de tumbas antropomorfas nunha gran rocha a 2 quilómetros de Portomouro. Está formado por tres, das que dúas están en moi mal estado de conservación. Supostamente son de orixe suevo e nunha situación claramente estratéxica, pois quizais se sitúe a orixe do enterramento nun cemiterio para os “vixiantes” do paso do Tambre, no século IV-VIII. As cubertas atópanse no Museo do Pobo Galego en Santiago de Compostela.
• Pazo de Cernadas ten a seguinte arquitectura, posúe unha planta en forma de "u" na parte principal destacan a escaleira de acceso de dous tramos que se unen no primeiro piso, catro balcóns no á esquerda, e na dereita ábrense seis xanelas e aparece o escudo de armas. Capela encostada na que se atopan os sepulcros dos condes de Bugallal. Muro de peche con portón, labrado en cadeirado e unha gran porta con frontón triangular partido, decoración a base de bólas e flanqueada por dúas garitas circulares con bancos de pedra encostados. Foi desamortizado xunto con outras propiedades de San Martín Pinario, o pazo pasou a mans de Adelaida García Flores e Rodríguez, condesa viúva de Bugallal que o 7 de xuño de 1909 creou a Fundación San Castor e Santa Adelaida para soster o asilo de anciáns procedentes de Viana do Bolo de onde era orixinaria ela, de Ponteareas de onde era el e de Santiago de Compostela. Inaugurado o asilo en 1919, estivo en funcionamento ata os anos 70, momento no que foi abandonado polas "Hermanitas de las Ancianos Desamparados" incapaces de manter a infraestrutura. Máis tarde converteuse nun centro de rehabilitación de axuda a drogodependentes adscritos ó Proxecto Home.
• Castelo de Portomeiro é o primeiro xacemento fortificado de entre os séculos VIII-X escavado en Galicia. O castelo atópase no cumio do Monte Castelo de 394 m. de altitude, serve polo tanto de asentamento a este recinto arqueolóxico. O terreo amosa acusados desniveis en tódalas direccións, pola que a visión da súa contorna é moi doada. O seu acceso é difícil o que condiciona unha boas características defensivas. Posee un único recinto de forma ovalada que está perfectamente adaptado ás posibilidades que lle ofrece a parte máis alta do monte. O lugar deféndese por un sólido sistema composto por un parapeto reforzado en todo a súa contorna e por unhas sólidas afloracións graníticas que serven de atalaias defensivas de difícil superación. A maiores, o xacemento foi froito de varias escavacións nos anos 2020 e 2021 que afloraron á superficie, na parte interior das murallas perimetrais, muros de diferentes edificios que poderían datarse segundo os investigadores cara ao século IX. Apareceron tamén indicios da existencia dun castro da idade de ferro que ocuparía ese mesmo lugar con anterioridade a estas edificacións. A terceira campaña de escavacións tivo lugar entre o 11 e o 22 de xullo do ano 2022, os traballos foron realizados por investigadoras do grupo de investigación Síncrisis, Castelos no Aire e a colaboración coa empresa ‘Tempos Arqueólogos’, a Deputación da Coruña e os novos propietarios do castelo, a Asociación Cultural Larada, tendo como obxectivo ampliar as zonas escavadas nos anos previos.
• A casa de Pumar, sita no lugar de Quintán, na parroquia de Buxán. Considerada como unha casa grande que ben puidese ser a natural herdeira do que un día foi un pazo que a historia vencella a unha rama dos Luaces. A denominación de pazo de Quintán inda é lembrada neste lugar. No seu formato actual relaciónase coa familia Pumar, que ten no cóengo da catedral de Santiago, don Cándido Pumar Cornes (1875 - 1942), a un dos seus membros mais coñecidos e ilustres. Conserva parte da súa antiga cociña e un curioso moble neogótico que, cando se abre a súa parte superior, deixa ver un pequeno retablo. A vivenda forma parte dunha explotación agropecuaria, ten forma de L e inclúese un hórreo en bo estado.
• A escultura do emigrante situada entre a rúa Arcai e a rúa Muíños, no lugar de Bembibre. Foi inaugurada no ano 1984 e sendo o autor da obra o recoñecido artista e escultor local José Castiñeiras Iglesias.

Patrimonio relixioso

• A capela de San Lourenzo situada no lugar de Nariño e na parroquia de San Vicente de Niveiro, consta dunha nave de forma rectangular. Os muros son de cachotaría. A fachada está decorada por unha cruz e un pináculo. En 1774 Antonio Sánchez Pulleiro, capelán da parroquia de Niveiro, describe para Tomás López a súa freguesía.

"San Vicente de Niveiro, que es el centro, está situado en la Jurisdicción y Valle de Dubra; ocupa esta feligresía dos leguas, en ella hay una capilla intitulada de San Lorenzo, contigua a la cual hay un roble con el nombre del santo, el más alto y dispuesto de toda la Galicia"

Actualmente non existe ningún vestixio do carballo, porén o carballo de Niveiro, puido ter sido o máis alto e mellor disposto de toda Galicia, podería ter preto de 2000 anos na época en que Antonio Sánchez describe a freguesía, sendo polo tanto antiquísimo e un auténtico exemplar de árbore sacra pagá, de cuxo culto renegaba o Dumiense no século VI.

• A igrexa de San Cosme de Portomeiro, datada na idade moderna (séculos XVI a XVIII). A igrexa posúe planta rectangular coa sacristía no lado esquerdo. Feita a base de cadeirado de granito regular e tellado a dúas augas con tella do país. A fachada, de moi escasa decoración, ten como entrada principal unha porta alintelada cunha pequena ventá para a entrada de iluminación natural . Remata o cume da fachada unha espadana con tres ocos rematados en arco para acoller as campás e adornada con pináculos nas esquinas e un máis grande na parte superior que sirve de base a unha cruz de metal.
• A igrexa de Santiago de Buxán foi construída de nova planta entre 1909 e 1913. Na Guía eclesiástica de la archidiócesis, de 1894, aparece Buxán como de padroado laico, erro producido por confusión co seu homónimo da Maía, que efectivamente o era. Así explica a historia da igrexa Xosé Pumar Gándara, o Xoves Santo de 1909, segundo contan, derrubouse o tellado e as paredes laterais que o sostiñan debido a unha construción defectuosa e mal plantexada, producíndose neste momento a disxuntiva de comezar de cero a construción ou erguer de novo o tellado e as paredes, decidíndose pola primeira opción. Deu os planos o arquitecto López de Rego e o construtor foi Arturo Roibal. O pobo achegou o carrexo, o cardeal Martín de Herrera, o párroco Manuel Paz e outras personalidades da freguesía achegaron subvencións. En setembro de 1941 un grande incendio destrúe o lateral dereito do retablo debido a un blandón mal apagado. Perdeuse a imaxe da Virxe do Carme moi venerada na vila. Coa axuda do pobo e a axuda do párroco Jesús Antelo, repúxose o retablo e tróuxose unha nova imaxe. A igrexa ocupou o lugar no que previamente estaba a construción románica da que inda se conservan pezas e outra do século XVI.
• A igrexa de Santa María de Paramos situada na parroquia homónima, na estrada que une a vila dubresa con Santa Comba. A igrexa é de estilo románico rural do séxulo XIII, con nave e ábsida de planta rectangular. No testeiro ábrese unha xanela con columnas e unha ancha arquivolta axedrezada. Pedro Lorenzo fundou unha capela con advocación a San Pedro, que no ano 1586 herdaría Inés Ardeleiro. A sacristía, que está acaroada ao muro meridional da ábsida, é claramente posterior, probablemente da época na que foi restaurado o templo, 1646, data que figura alí mesmo unha inscrición. No 1741 tiña a bóveda da capela maior pintada e o corpo da igrexa faiado.
• A igrexa de San Martiño de Coucieiro situada na parroquia homónima, presenta nave de planta lonxitudinal. Construída en cantaría, posúe cuberta a dúas augas con tella do país e a sancristía pegada á cabeceira. Na fachada disponse unha porta alintelada, e está rematada por unha espadana, construída no século XVIII, con dobre corpo de campás rematada por un frontón semicircular partido. Ademais, son de salientar os canzorros que percorren parte do muro exterior. Foi reconstruída en 1974. Gonzalo Navaza sobre a orixe do topónimo Coucieiro, di que este nome probablemente, proceda do latín calceariu ou dun derivado romance a partir de couce, seguramente cun significado botánico ou relativo a labores agrícolas. Unha variante é Concieiro. Da mesma opinión é Paulo Martínez Lema. A este respecto, Elixio Rivas, di que nalgúns lugares esta palabra ten o significado de “cañoto da verza”.
• A igrexa de San Salvador de Bembibre, situada no lugar de Pazo, na parroquia que lle dá nome. A igrexa posúe planta lonxitudinal, co presbiterio máis baixo. Construída en cachotaría, está cuberta a dúas augas con tella do país. Na fachada, moi sinxela, disponse a espadana de dous corpos. No templo son de destacar o retablo do interior e unhas gárgolas. Atendendo á toponimia, Bembibre procede do latín bene vivere ‘bo vivir’, ao igual que os topónimos Bembibre que atopamos nas parroquias de Bembibre (Santo André) en Viana do Bolo, Ourense; Bembibre (San Pedro) en Taboada, Lugo e o municipio leonés de Bembibre, no Bierzo. É o que se entende como un topónimo propiciatorio, que indica calidades positivas do lugar ao que se lle aplica, calidades que o fan especialmente favorable para ser habitado. A propia forma do topónimo supón unha orixe moi antiga, xa que o infinitivo do verbo vivere mantén o acento na sílaba onde o tiña en latín (e non *Benvivir ou *Benviver).
• A capela prerrománica de Novais. Na parroquia de Portomouro sitúase a capela prerrománica de Novais que podería datar entre os séculos IX-X. Esta capela, podería ter a orixe no mosteiro de Novalis, mencionado na Historia compostellana no ano 1108, nunha doazón onde se sinala o sitio como in ripa Tameris de Monasterio Novallis. O territorio do mosteiro foi afectado pola desamortización de Mendizábal no século XIX. A Igrexa perdeu o terreo pero, tras pasar por mans dunha familia adiñeirada, volveu caer en mans do arcebispado de Compostela. A Igrexa esqueceu estas terras durante máis de 100 anos e no 2006 quixo reclamar a renda a unha parella de labregos: Carmen Barca e José Lamas. Os devanceiros de José Lamas traballaron estas terras de Val do Dubra a cambio dun arrendamento en especie, tivo que pagarlle á Igrexa 8 toneladas de millo, 320 quilos de fabas brancas e 3,76 €. As características da capela son as seguintes ten unha planta rectangular dunha soa nave feita a base de perpiaño escuadrado e cachotería”. Ten o “acceso pola zona noroeste por unha entrada alintelada e que na súa base ten unha pedra con gravado de debuxo xedrezado“. Conserva o arco triunfal de medio punto labrado con doelas de boa cantería e unha estreita ventá no presbiterio rematada en arco de medio punto e orientada ao sueste que da luz no interior. A finais de novembro de 2021 diferentes administracións reuníronse para informar que a Xunta de Galicia iniciou os traballos de prospección arqueolóxica, estudo e documentación dos restos desta capela. Esta actuación permitirá coñecer as orixes desta edificación e poñer en valor os xacementos arqueolóxicos máis significativos de Galicia. En concreto, a intervención vaise centrar no estudo deste ben para documentalo de cara a súa catalogación e protección futura. Para iso, vaise realizar unha prospección arqueolóxica intensiva dos restos da capela e do contorno inmediato, así como un estudo histórico da mesma que incluirá, polo menos, a busca de información nos arquivos parroquiais próximos ao lugar e máis no Arquivo Histórico Diocesano.

Economía

A economía do concello ten unha base eminentemente agrícola de pequenas explotacións.

As primeiras manifestacións industriais déronse no campo da electricidade mediante a concesión de diferentes aproveitamentos de auga para a produción de enerxía eléctrica con destino á industria e iluminación do municipio. Posteriormente a actividade mineira no val será especialmente significativa nos anos 40, principalmente de volframio, estaño e outros minerais como a ilmenita. Por último debemos destacar as melloras que a concentración parcelaria dos anos 60 conlevaria nas redes parroquiais de camiños, con importantes investimentos con trazados de mellor calidade.

Festas e tradicións

Cada ano dende 1984 celébrase na vila a Festa do Emigrante, na honra a tódolos dubreses emigrados

Parafraseoloxía do Val do Dubra

En canto a fraseoloxía existente na vila dubresa, cabe salientar a obra "No refraneiro galego e outros materiais de tradición oral prólogo á versión de 1952 (11.000 Refranes Gallegos)", cuxo autor é Francisco Vázquez Seco que recolleu a fraseoloxía dos veciños da vila. Así caben salientar o seguinte refraneiro:

• "A galiña que moito canta non é a que máis pon". (ms-SA: Cándido Señarís Fernández, Santiago de Buxán, Val do Dubra, C)
• "Que sea pola arada, que sea pola sin arar, os demos t'han de levar". (ms-SA: José Cornes Iglesias: Santiago de Buxán, Val do Dubra, C)
• "Por santa Mariña rapa a túa añina, sexa grandiña ou pequeniña". (ms-SA: Cándido Señarís Fernández: Buxán, Val do Dubra, C)
• "Na casa chea está pronto a cea". (ms-SA: Jesús María Antelo Fraga: Rial, Val do Dubra, C)
• "O que chega tarde, non oi misa nin come carne". (ms-SA: Serafín Caamaño Cernadas: Esteiro, Muros, C / M. Camino Sánchez / M. González Fernández / ms-SA: Cándido Señarís Fernández: Buxán, Val do Dubra, C)
• "Lingua de sete palletas, onde non te chaman, non te metas". (mc: Santiago / ms-SA: Jesús María Antelo Fraga: Rial, Val do Dubra, C)
• "O viñiño fai o vello mociño". (ms-SA: Jesús García Villasenín: Niveiro, Val do Dubra, C)
• "Segredo entre tres non dura un mes".(ms-SA: Cándido Señarís Fernández: Buxán, Val do Dubra, C)
• "Si queres ter un fillo pillo, méteo monaghillo; si u queres ter pillabán, méteo sacristán; si u queres ter pillo de todo, méteo neno do coro". (ms-SA: Perfecto Lens Fraga: San Vicente de Rial, Val do Dubra, C)
• "Nesta terra cuca o que non traballa non manduca" (ms-SA: José Cornes Iglesias: Santiago de Buxán, Val do Dubra, C)
• "Cando vaias a San Román, leva pistola na man". (mc: Santiago / Carballo)

Refráns relativos a vila:

• "En San Román comían broa ahora xa lles sobra o pan"
• "San Vicente de Rial é un santo puñeteiro, que lle fixo un fillo a Saleta de Niveiro"

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Val do Dubra.

• 
  Pazo de Cañotas
• 
  O Tambre en Portomouro

Lugares de Val do Dubra

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Val do Dubra vexa: Lugares de Val do Dubra.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• valdodubra.gal