Uharte

Uharte^{[Cómpre referencia]} (en castelán e tamén oficial: Huarte) é un concello da Navarra. Aínda que está situada na Cuenca de Pamplona pertence ó meiriñado de Sangüesa e o partido xudicial de Aoiz. Ten a categoría de vila e está situada a 5,6 km de Pamplona. A súa poboación en 2007 é de 5.157 habitantes INE.

Uharte

Huarte (es)
Localización
42°49′53″N 1°35′27″O
Estado	España
Comunidade foral	Navarra
Capital	Huarte-Uharte (en)
Poboación
Poboación	7.562 (2023) (2.043,78 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (zona lingüística) lingua castelá (zona lingüística)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade da comarca de Pamplona Zona mixta de Navarra
Superficie	3,7 km²
Altitude	442 m
Comparte fronteira con	Esteribar Atarrabia Burlada Egüés Ezkabarte
Organización política
• Alcalde	Iñaki Crespo San Jose (en)
Identificador descritivo
Código postal	31620
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	31122
Páxina web	huarte.es

Topónimo

O topónimo Huarte provén probablemente da expresión en lingua vasca ur arte (entre augas). En éuscaro moderno existe a palabra uharte ou ugarte con esa mesma orixe etimolóxica. O seu significado máis habitual é o de illa, pero tamén pode significar entre augas, entrambasaguas, lugar situado entre dous ríos confluentes.

A localización da vila casa bastante ben con esta última definición. O municipio está regado polo río Arga, que entra na Cuenca de Pamplona por un paso moi próximo a Huarte. O río traza unha curva que rodea o pobo por este, sur e oeste. Ademais pouco logo de pasar por Huarte, o Arga únese ao Ulzama pechando o paso ao pobo completamente polo oeste. Pódese dicir que o pobo está literalmente rodeado de augas, excepto polo norte, onde se atopa outra barreira, a do cerro Miravalles; e ademais Huarte está entre dúas diferentes confluencias de ríos.

O nome do pobo escribiuse baixo diversas variantes ao longo da historia: Huarte, Huart, Hugarte, Huuart e Uugarte. En ocasións veu acompañado de expresións como cabo Pamplona, depres Vilaua ou apres Bilaua, facendo referencia á súa proximidade a Pamplona ou Villava, que servía para distinguir esta Huarte das outras existentes en Navarra. (ver pobos homónimos)

No século XIX pode dicirse que se estandarizou a forma Huarte, que chega ata os nosos días como nome formal da localidade en castelán. En 1995 adóptase a actual denominación oficial do municipio que é Huarte/Uharte, ao cooficializarse o nome en lingua vasca da vila.

Uharte, o nome en lingua vasca da localidade, é unha adaptación do topónimo ás normas ortográficas modernas do éuscaro. Escríbese igual que a palabra uharte (illa).

Xeografía

O termo municipal de Huarte esténdese na llanada de Pamplona, polo que o terreo é lixeiramente ondulado, excepto na zona norte onde se levanta o cerro Miravalles. O río Arga que cruza o termo fertiliza as poucas terras de regadío existentes.

Localidades limítrofes

Huarte limita ao norte con Esteríbar e Ezcabarte, ao leste e ao sur con Egüés, e ao oeste con Villava e Burlada.

Accesos

Situado na confluencia da Rolda Este da Circunvalación de Pamplona e da comarcal NA-150 Pamplona-Aoiz-Lumbier.

Historia

O ano 1223, o bispo de Pamplona Don Remiro, entregou o pobo e o castelo ao rei Sancho o forte, «polos muitos bens et por muitas mercés que ficiestes et que temos que faredes á igrexa de Pamplona». Carlos III o Nobre, en 1423, liberou a Huarte do pago de axudas e cuarteis, ata para o casamento de infantes ou infantas, por haberlle cedido un muíño chamado Valuerrota, que anteriormente pertencera ao bispo de Pamplona. Un documento datado en 1462 e con motivo da guerra civil, fálanos da fidelidade ao Príncipe de Viana dos habitantes do Palacio de Ezpeleta, do que aínda quedan algunhas ruínas no topónimo do mesmo nome. En 1513, tras a incorporación de Navarra a Castela, Fernando o Católico manda apagar un muíño incendiado na veiga de Huarte por mor da guerra, o que nos leva a pensar que esta trouxo acontecementos violentos a Huarte. En 1512 áchanse en Huarte o Mariscal de Navarra e Juan de Jaso (primo de San Francisco Javier), agramonteses ambos, o que nos leva a aventurar o carácter agramontés do pobo de Huarte xa que noutro caso non se explicaría a súa presenza na Vila. Con ocasión de contribuír con 16.000 reais ao erario público, en 1665, foi declarada boa vila e con dereito a ter asento nas Cortes do Reino, o que provoca a protesta das antigas Boas Vilas de Navarra. Os de Huarte declaran ser xa de antigo Vila e que xa se celebraron Cortes en Huarte no ano 1090. O século XVIII trae a Huarte a guerra. Así, en 1706 máis de 1.500 homes toman aloxamento, tallan árbores, segan as colleitas e destrúen as facendas, coa consecuente protesta do pobo ao vicerrei. En 1710 elíxese Huarte como praza de armas para concentrar aos homes de Egüés, Villava e outros lugares. En 1793, con motivo da Guerra da Convención, oitenta huartearras diríxense a defender a fronteira obedecendo a orde da Deputación. Con todo, non poderán evitar que as tropas francesas cheguen ata a mesma Vila, destruíndo a ermida de San Miguel. A proximidade a Pamplona foi cambiando aos poucos a súa fisionomía agrícola ao asentarse varias industrias. Moitas das familias que viven en Huarte traballan en Pamplona, aumentando a vinculación entre ambas. O crecemento de poboación foi moi grande, e os 500 habitantes de 1818 convertéronse en 5.119 en 2007.

Monumentos

• Igrexa de Santo Estevo
• Igrexa de San Xoán Evanxelista: É a igrexa parroquial da vila, a súa construción data do século XII, no seu interior posúe un fermoso retablo construído un século antes e unha preciosa imaxe gótica da virxe.

Política

Lista de alcaldes

Período	Alcalde	Partido
1979-1983	José Luis Pérez Eslava	AE
1983-1987	Miguel Raya de la Rubia	AHI
1987-1991	Enrique Jesús Nosti Izquierdo	Agrupación Tondoa
1991-1995	Ignacio Ibiricu López	EA
1995-1999	José Irigüibel López	AE
1999-2003	José Irigüibel López	AE
2003-2004	José Irigüibel López	Grupo Independente Huarte
2004-2007	Amparo Miqueleiz Arrarás	Grupo Independente Huarte
2007-2011	Francisco Javier Basterra Basterra	Na-Bai
2011-2015	Iñaki Crespo San José	GIH
2015-	Alfredo Javier Arruiz Sotés	EHBildu

Demografía

Número de habitantes.

Evolución demográfica
1996	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
2.750	2.793	2.809	2.862	2.952	3.169	3.340	3.623	4.247	4.671	5.157

Festas

• Festas patronais: O terceiro luns de setembro en honra á Virxe Branca
• Festas da irmandade: O sábado anterior ao terceiro luns de setembro, teñen lugar as Festas da Irmandade.
• San Xoán o Evanxelista: 27 de decembro é o patrón da vila.
• Uharteko eguna: O último domingo de xuño celébrase o Uharteko Eguna - Euskararen Eguna.

Cidades irmandadas

• Nogaro