Sitio de Leningrado

O sitio de Leningrado foi unha acción militar alemá durante a segunda guerra mundial encabezada por von Lebb, que buscou inicialmente apoderarse da cidade de San Petersburgo (por entón Leningrado). Os soviéticos construíron unha intricada defensa ao redor da cidade, camuflaron edificacións históricas con redes que impedían determinar o seu perfil e chegaron a colocar explosivos por todo o subsolo para voar a cidade se era tomada, incluíndo a inimigos e poboación civil. Pero Hitler, ante a perspectiva de ter que manter a unha poboación inimiga de máis de 3 000 000 de habitantes.^{[Cómpre referencia]} instruíu que fose sitiada e se deixase morrer a poboación por fame e frío. O sitio durou case 900 días, dende o 8 de setembro de 1941 ata o 18 de xaneiro de 1944. A poboación rusa sitiada foi sometida á máis incrible loita pola supervivencia, o esgotamento dos alimentos levou a parte da poboación a realizar actos de antropofaxia nun momento no que proliferaba o mercado negro, ao que non todos podían acceder. Familias enteiras morreron de frío e fame nos seus fogares; os orgullosos habitantes desta outrora cidade cultural deron conta tanto de pombas, coma de gatos e ata ratas. A cidade estivo a piques de perecer se non fose porque se estableceu un corredor a través do conxelado lago Ladoga, por onde chegaba unha escuálida axuda aos sitiados. Os mortos ata ser liberada a cidade superaron a cifra extraoficial de 2 200 000.

Habitantes de Leningrado na procura de auga.

Antecedentes

Os desexos de Hitler de desterrar o comunismo e a raza eslava de Europa víronse reflectidos na Operación Barbarroxa, que consistiu na invasión da Unión Soviética en xuño de 1941 por tres xigantescos grupos de exércitos (Norte, Centro e Sur). O grupo do Norte debía tomar Leningrado e logo esperar a chegada do grupo do Centro antes de avanzar contra Moscova. Aínda que o Alto Mando Alemán (OKW) pensaba que esta última cidade era máis importante que Leningrado, segundo o historiador Mijail Frolov, Hitler pensaba que a conquista desta neutralizaría para sempre á frota do Báltico, permitindo o libre transporte de ferro dende Suecia ata Alemaña. Ademais, sendo Leningrado o berce da Revolución rusa, a toma desta sería un duro golpe á moral da nación bolxevique. Hitler non era o único que quería ver Leningrado caer, en 1939 a Unión Soviética intentara invadir Finlandia, ao negarse esta a ceder parte do seu territorio para salvagardar a Leningrado (ver Guerra de Inverno). Os finlandeses defendéronse exitosamente propinando ás cinco veces maiores forzas invasoras unha vergonzosa derrota na batalla de Suomussalmi. Aínda que eventualmente os rusos lograron penetrar a fronteira, tiveron que conformarse con anexarse unhas porcións do territorio finlandés ao redor do Lago Ladoga, en lugar do país enteiro. Con todo, os finlandeses empezaron a armarse de novo, coa intención de vingarse no futuro. Cando Hitler invadiu a Unión Soviética, inmediatamente Finlandia firmou unha alianza con Alemaña, coa intención de recuperar os territorios perdidos (ver Guerra de Continuación).

Invasión das forzas do Eixe

Situación da Fronte Oriental durante o inicio do cerco de Leningrado

Rapidamente os exércitos da Wehrmacht chegaron aos arredores de Leningrado. O 20 de agosto, a vía ferroviaria directa entre a cidade e a capital foi cortada; dez días despois a comunicación ferroviaria desapareceu completamente. No outono, os invasores achegáronse demasiado ao río Neva, neutralizando a única estrada que lle quedaba á cidade, e facendo extremadamente perigoso o transporte polo río. O 1 de setembro as primeiras pezas de artillaría empezaron a caer dentro da cidade e unha semana despois a comunicación por terra foi cortada. O 15 de setembro a cidade foi completamente cercada e a conta regresiva a unha das peores fames da historia empezou. Case ao mesmo tempo, os finlandeses empezaron a invadir dende o norte, reconquistando o istmo de Carelia para agosto de 1941. Con todo, detiveron o seu avance cara a Leningrado na antiga fronteira de 1939. Cando o alemán Alfred Jodl premeu ao xeneral finlandés Carl Gustaf Mannerheim para que bombardease Leningrado e lanzase a súa artillaría contra a cidade, este negouse, asegurando que o seu único obxectivo era recuperar o territorio perdido na Guerra de Inverno. En efecto, ningún ataque finlandés caeu sobre Leningrado durante a guerra. Malia que España non entrou oficialmente na guerra, proporcionou a Alemaña tropas voluntarias na chamada División Azul, co obxectivo de loitar contra o comunismo. Durante o cerco de Leningrado, esta división formou parte do XVI Exército Alemán, provocando enormes perdas aos soviéticos no intento destes de romper o cerco na Batalla de Krasny Bor. A ferocidade con que a División Azul fixo fronte á turrada soviética, provocou o fracaso da Operación Estrela Polar, unha grande ofensiva posterior para romper o sitio. Entre outubro de 1941 e agosto de 1942 serviron nos arredores de Novgorod, e logo serviron ao sueste do cerco, ata outubro de 1943. Logo da catástrofe alemá de Stalingrado, os españois foron enviados ao sur de Rusia, para daquela ser retirados definitivamente. Pola súa banda, ao iniciarse a agresión xermana, as autoridades soviéticas obrigaron os civís a cavar trincheiras, construír refuxios, reforzar fortalezas, colocar arames de pugas etc. Ademais, cando a cidade foi cercada, os soviéticos déronse conta de que só tiñan provisións para dous meses para os 2 millóns 900 mil habitantes, polo que resultou imperativo a construción dunha nova estrada para o transporte de provisións.

O Camiño da Vida

Para finais de outubro de 1941 a situación xa era desesperante. Aínda que os defensores soviéticos ao mando do Mariscal Gueorgui Zhukov mantiñan baixo control os alemáns, os efectos da fame xa se estaban sentindo na poboación. Esta empeorou ao capturarse Tikvin, a cidade rusa de onde saían os convois con provisións a Leningrado. Miles de traballadores morreron na construción dunha nova estrada, que non serviu de moito, porque Tikvin foi recuperada tres días despois do remate da nova vía. Finalmente, o 20 de novembro dese mesmo ano, o chamado Camiño da Vida foi construído a través das fráxiles capas de xeo do Ladoga, sen que isto significase que a falta de alimento na cidade acabase.

Situación na cidade

Ademais da fame, a falta de combustible coincidiu cun dos peores invernos que viviu esta cidade, morrendo miles de civís de frío. Ao comezo do ataque a Leningrado, previndo un prolongado asedio, as autoridades diminuíron as racións alimenticias diarias a 600 gramos de pan para os obreiros, 400 gramos para os empregados e 300 gramos para os nenos e non traballadores. Debido á falta de adecuadas defensas aéreas, un monte considerable de grans e fariña foi destruído en setembro. Ademais non se tomou a previsión de clausurar os restaurantes, que malgastaron comida que sería necesitada urxentemente pouco despois. O 12 de setembro foi declarado que os grans e a carne só durarían 35 días, mentres que o azucre duraría 60 días. De modo que as racións foron reducidas aínda máis: 500 gramos para os obreiros, 300 para os nenos e empregados, e 250 gramos para os non traballadores. Como isto non era suficiente, a frota do lago Ladoga enviou provisións, sendo a maioría afundida polos cazas alemáns. Con todo, a fame obrigou os soviéticos a enviaren mergulladores a rescatar o que puidesen. Ante a falta de carne, moéronse 2 mil toneladas de tripas de cordeiro que foron atopadas nos portos. Ademais, o Instituto Científico de Leningrado creou unha especie de fariña sintética a base de cunchas e cascas, complementada con serradura. Isto non foi suficiente, e ao final do ano a poboación consumía o dez por cento das calorías indispensables, morrendo miles por malnutrición. Debido á falta de combustible, o transporte público desapareceu, ao mesmo tempo moitas fábricas pecharon. Soamente os edificios militares tiñan dereito ao uso da enerxía, aínda que de forma limitada. A desesperación dos habitantes para non morreren conxelados obrigounos a queimar a biblioteca da cidade, de 200 anos de antigüidade, marcando profundamente a memoria colectiva da, ata entón, capital cultural de Rusia. Logo da guerra foi atopado o diario de Tania Savicheva, unha nena de 11 anos, que narra de forma brutalmente simple, como un por un todos os membros da súa familia morren de fame, ata que ela queda soa, aínda que ao final ela morre tamén. Devandito diario foi utilizado como evidencia polos aliados para xulgar os militares alemáns encargados do cerco a Leningrado logo da guerra (Xuízos de Nuremberg). Durante o cerco, o compositor ruso Dimitri Shostakovich compuxo a súa Sétima Sinfonía, tamén coñecida como a Sinfonía de Leningrado, demostrando a actitude valente dos habitantes da cidade baixo condicións extremas. Hoxe en día os sobreviventes repiten orgullosos: “Troia caeu, Roma caeu, Leningrado non caeu.”

Contraataque soviético

Avións finlandeses coa esvástica voan entre a fronteira fino-soviética

Os intentos errados de 1941 e 1942 de levantar o cerco convenceron os militares soviéticos de que aínda non estaban dadas as condicións para un contraataque. O 12 de xaneiro de 1943, levouse a cabo a Operación "Iskra" (en ruso, "faísca" ), que implicaba ataques coordinados desde as frontes de Volchov e Leningrado. Logo de fortes batallas, os soviéticos expulsaron os alemáns das súas fortificacións ao sur do lago Ladoga, e o 18 de xaneiro as dúas frontes atopáronse, formando unha soa que permitía o paso limitado de provisións a través dun estreito corredor. Isto non significaba que o cerco fose levantado. O 10 de febreiro de 1943 prodúcese nos arrabaldes de Leningrado o máis sanguento feito no que interveu a División Azul: A batalla de Krasni Bor, onde 5 600 soldados da División Azul fixeron fronte a un total de 4 divisións soviéticas (44 000 infantes) e dous rexementos acoirazados con máis de 100 carros de combate. Prodúcense case 4 000 baixas entre os españois, pero conséguese deter o avance facendo fracasar a ofensiva soviética e causando entre 11 000 e 14 000 baixas ao Exército Vermello. Preto de 300 españois caeron prisioneiros. O 14 de xaneiro de 1944, a Fronte de Volchov ao mando de Kirill Meretskov e a Fronte de Leningrado ao mando de Leonid Govorov atacaron de novo, con todo, esta vez o exército alemán era unha sombra do que fora, e en cuestión de días o 18º exército alemán foi varrido das portas de Leningrado, sendo levantado o cerco finalmente. O 10 de xuño, as forzas soviéticas atacaron desde ambas as beiras do lago Ladoga aos finlandeses, facéndoos retroceder ata a fronteira de 1939, conscientes da súa inminente derrota, e desexando evitar un masacre dentro do chan finlandés. Os líderes finlandeses asinaron un segundo armisticio coa Unión Soviética o 4 de setembro de 1944. O xeneral alemán Lothar Rendulic, a cargo das tropas alemás estacionadas en Finlandia, tivo que escapar abríndose paso a través do país, atacando a civís como represalia pola deserción finlandesa.

Resultados

A cifra oficial de mortes é de 700 000 civís, a maioría de frío e fame. Fontes independentes aseguran que morreron entre un millón e medio e dous millóns de civís. A maioría dos mortos atópase no cemiterio Piskarevskoye. Hoxe en día pódense apreciar lotes baleiros en San Petersburgo, nome actual de Leningrado, sinalando o violento pasado da cidade. Leningrado recibiu o título de Cidade Heroica en 1945.