Hebreos

Os hebreos (do latín Hebraei e do grego antigo Hebraioi [Ἑϐραῖοι], e ambos á súa vez do hebreo ‘Ivrīm [עברים]) son un antigo pobo semita do Levante mediterráneo (Próximo Oriente) establecidos no ano 616 a. C, tamén son devanceiros dos israelitas e do pobo xudeu.

Tiepolo, Os hebreos recollendo o maná no deserto, bosquexo, 1740.

A tradicional fonte de referencia para os hebreos é a Biblia, cuxo contido tamén se atopa nas escrituras hebreas da Tora. Segundo estas fontes os hebreos constitúen o grupo monoteísta inicial, que é descendente dos patriarcas posdiluvianos Abraham, Isaac e Xacob.

Segundo a Biblia e as tradicións hebraicas (orais e escritas), os hebreos foron orixinarios de Mesopotamia. Eran nómades, vivían en tendas, posuían rabaños de cabras e ovellas, utilizando asnos, mulas e camelos como portadores. Seguindo a Abraham, os hebreos emigraron cara a Canaán, a terra prometida por Deus aos descendentes do primeiro patriarca. Varias táboas descubertas en Mari certifican frecuentes migracións a través do Crecente Fértil.

Abraham é considerado o primeiro hebreo por deixar o seu Caldea natal, e atravesar "do outro lado do río" Éufrates. O patriarca e os seus asíntanse en Canaán: en Siquem (actual Nablus), Beerseba ou Hebrón. Aos poucos, mestúranse cos poboadores locais e convértense en agricultores sedentarios. O pobo de Israel era veciño doutros, como os edomitas, moabitas, amonitas e ismaelitas. O trazo distintivo dos hebreos foi a súa convicción na existencia dun único Deus (Yavé). Segundo os textos do Tanak, o pobo de Israel é elixido por Deus para a revelación de principios fundamentais (tales como o Dez Mandamentos contidos na Tora) e é co primeiro patriarca do pobo hebreo que Deus establece a súa Alianza ou Pacto, tamén coñecido como Convenio Abrahámico:

E.M. Lilien, Abraham contempla as estrelas, estampa, 1908.

«Vaite da túa terra, da túa patria, do teu clan, á terra que eu che mostrarei.
Eu farei de ti un pobo grande, bendicireite e dareiche un nome de sona, que será exemplo de bendición.
Bendicirei a quen te bendiga, maldicirei a quen te maldiga.
Os pobos todos da terra chamaranse benditos no teu nome.»

Xénese 12:1-3

Na Biblia, Israel é o nome nacional dos hebreos. Inicialmente e na súa condición tribal, os hebreos non posuían un nome que os distinguise historicamente como grupo. O cambio do nome do terceiro patriarca, quen de "Xacob" pasa a chamarse "Israel" (Xénese 32:24 e 32:28) é reflexo o feito histórico coñecido como unión das tribos hebreas iniciais e do seu triunfo sobre os cananeos. Ou, dito doutro xeito, "hebreos" eran antes da conquista da terra de Canaán e "israelitas" chamarallos a partir de devandito acontecemento (século VI a.C.).

Na actualidade, "hebreo" emprégase para designar a todo aquel que sexa membro ou descendente do pobo de Abraham, Isaac, e Xacob. Hebreo é hoxe ademais sinónimo de israelita e xudeu.

Nalgúns idiomas modernos, entre eles o grego, italiano, romanés e moitas linguas eslavas, "hebreos" é empregado como etnónimo estándar de xudeus.

A dispersión dos fillos de Noé despois do Diluvio. A área ocupada por Sem e a súa descendencia, o Crecente Fértil, atópase marcado en vermello. C.V. Monin, Géographie des Hébreux et Tableau de la dispersion des peuples après le déluge, 1838-39. O propósito deste mapa era establecer o órigen xeográfico dos hebreos, de aí a expresión "Xeografía dos hebreos" no seu título.

Hebreos e tradición xudeocristiana

Inspiración bíblica na arte. Julius Schnorr von Carolsfeld, Deus móstralle a Abraham as estrelas, gravado, 1860. A palabra de Deus é fonte de esperanza para Abraham e fonte de inspiración na arte: "Agora mira ao ceo e conta as estrelas, si éche posible contalas. E díxolle: Así será a túa descendencia." —Xénese 15:5.

Segundo a historia e as tradicións xudía e cristiá, a formación do pobo hebreo ten lugar durante o segundo milenio antes da Era Común, posiblemente ao redor de 1800 a.C. Aínda que existen certas dificultades para determinar a localización precisa dos primeiros hebreos na historia, iso débese en gran parte a que a tradición dese grupo humano foi ante todo oral e non escrita. E non só foi a tradición oral nos seus inicios senón que ademais foino durante moitos séculos. O que as tradicións e cultura dos hebreos, así como tamén os seus coñecementos e percepción do mundo, sexan inicialmente transmitidas de modo verbal e de xeración en xeración deu lugar ao que hoxe poden parecernos ser inconsistencias na subsecuente tradición escrita. Os parámetros do mundo antigo non eran precisamente os mesmos que os do mundo de hoxe. Así, por exemplo, a concepción do mundo, a noción do tempo e mesmo o ritmo de vida eran sen dúbidas diferentes aos nosos.

Ao considerar ao grupo étnico dos hebreos é necesario lembrar que a Biblia non foi concibida para ser un mero texto de historia con presuncións científicas senón un testemuño colectivo transcendental no cal os crentes, tanto xudeus como cristiáns, atesouran desde hai xa máis de dous milenios o que consideran ser revelación e palabra do seu Deus.

No que a "hebreos" concirne, as principais fontes de coñecemento son tanto a tradición oral como a escrita, sendo o texto bíblico fonte de información e tamén fonte de inspiración, desde hai como mínimo vinte e catro séculos.

Crenzas, ritos e ética

Monoteísmo

O Tetragramatón hebreo lese de dereita a esquerda. O catro caracteres hebreos (יהוה) son catro consoantes, «YHVH».

Circuncisión de Ismael. Gravado de Gerard Hoet, 1728.

O Decálogo ou Lei mosaica. Jekuthiel Sofer, 1768. Bibliotheca Rosenthaliana, Ámsterdam.

Os hebreos cren nun Deus exclusivamente. Na Antigüidade, o mundo que rodeaba aos hebreos era politeísta, fetichista e idólatra. A tradición —neste caso hebrea e islámica—, preservou unha significativa lenda achega do rexeitamento de Abraham respecto dos ídolos (aniconismo), cousa que o conduciu a unha eventual destrución dos mesmos.

Os hebreos cren en Yahvé. Por respecto, evitan deliberadamente mencionar ou polo xeral escribir o seu nome propio. Adoitan referirse a Deus como Ha-Shem ("O Nome" [de Deus]) ou Barúj Ha-Shem (Bendito [é/sexa] o Nome [de Deus]). Os hebreos empregan ademais expresións tales como Elohím (literalmente "Deuses", pero significando "Deus de Deuses"), El-Elión ("Deus Supremo" ou "O Altísimo"), El-Shadái (Deus Todopoderoso) e O Ha-Rajamím (Divos Misericordioso). Asígnanlle tamén moitos outros nomes e, entre eles, frecuente é o uso de Adón ("Señor"), Adonái ("O meu Señor") así mesmo como Eli ("O meu Deus") e Eloheinu ("O noso Deus").

Na escritura, o nome propio de Deus (Yahvé) é expresado a través de catro letras hebreas (יהוה «YHVH») ás que os hebreos, por respecto ao "Creador do Mundo" (Boré Ha-Olám) e "Rei do Universo" (Mélej Ha-Olám), abstéñense de pronunciar. Por estar en hebreo composta de catro letras, a palabra en cuestión é denominada "Tetragrámaton".

Yahvé non posúe forma humana nin tampouco é a Natureza, senón o seu creador. É espírito e posúe ademais atributos que lle son propios (é eterno, todopoderoso, etc.). Pero os hebreos seguen o camiño do aniconismo e evitan por tanto respresentalo en termos visuais.

Pacto e Alianza

Yahvé realiza o seu Pacto con Abraham, quen actúa en representación do pobo hebreo. Deus comprométese a brindarlle protección e axuda constantes, unha descendencia moi numerosa e a terra prometida (Canaán). O pobo hebreo comprométese pola súa banda a ser incondicionalmente fiel a Yahvé e á aceptación da súa vontade divina.

A proba ou demostración do acordo entre Deus e Abraham dáse a través do rito da circuncisión, por medio da cal se selou o pacto. Ela constituirá ademais un sinal da submisión e fidelidade dos hebreos para con Deus. Os hebreos son a partir dese entón os "Fillos do Pacto" (Bnei Brit). Unha vez practicada, a circuncisión por outra banda constitúe de seu unha característica que lles outorga aos descendentes de Abraham identidade, pertenza para co grupo inicial e identificación para co pactado polo primeiro patriarca hebreo. Todo home da casa de Abraham ou descendente do mesmo era circuncidado ao oito días de nacer e recibía entón o seu nome. A alianza entre Deus e o pobo hebreo é posteriormente ratificada no Monte Sinaí, ao recibir Moisés as Táboas da Lei co Dez Mandamentos.

Mesianismo

Os hebreos cren na chegada futura dun Mesías e no papel protagónico do pobo hebreo niso, xa que segundo as Escrituras é precisamente dese pobo que xurdirá o Mesías.

Ética

Unha característica importante da relixión hebrea é a moral. Segundo a alianza ou pacto, Yahvé ten dereitos sobre o home porque o creou, por tanto determínalle prohibicións e limitacións, pero tamén lle marca o camiño para que alcance a súa plenitude e felicidade. Yahvé establece o Dez Mandamentos, que se resumen do seguinte modo: prohíbese o politeísmo e a idolatría; a va invocación do nome de Deus así como o xuramento en falso; prohíbese matar; roubar; mentir; cobizar bens alleos; ordénase o honrar aos pais e a observancia do día de descanso.

As escrituras dos hebreos reflicten os seus costumes e pensamentos morais. A gran diferenza do pobo hebreo respecto dos demais pobos antigos é que os hebreos son monoteístas. Cren nun Deus bo e xusto, pero tamén sumamente celoso e esixente no que respecta a fidelidade que o pobo lle debe en virtude do convenio selado con Abraham e os seus descendentes.

Migracións

• 
  Pai do Monoteísmo. Abraham representado como Pai de Moitas Nacións e Pai dos Crentes. Capitel románico. Museo de Unterlinden, Colmar.
• 
  A caravana de Abraham. Acuarela por Tissot, c. 1900
• 
  Antigas rutas levantinas, c. 1300 a.C.
• 
  Levante
• 
  A viaxe de Abraham a Canaán. Óleo por Pieter Lastman, 1614

Exipto e o Éxodo

No Século XIV a. C. parte dos hebreos establecidos en Canaán emigraron a Exipto debido á fame negra que arrasou a rexión. Alí foron recibidos e traballaron para os exipcios. Inicialmente realizaron diversos traballos, logo posiblemente de formar parte do sistema de corvea, mediante o cal quen non podían pagar os tributos coa colleita debían facelo co seu traballo, polo cal debían traballar para o Faraón. A débeda de corvea era herdada polos descendentes, co cal sempre había algún membro da familia dentro do sistema de corvea. Segundo a tradición oral e escrita terminaron sendo escravos. Cara ao Século XIII a. C. rebeláronse e regresaron a Canaán, baixo a guía de Moisés. A súa saída de Exipto e posterior travesía polo deserto coñécense como o Éxodo do pobo hebreo. No monte Sinaí, Moisés recibiu de Deus o Decálogo e transmitiuno ao pobo hebreo.

• 
  Biblia de Alba, texto sefardí, biblia hebraica traducida ao romance, 1422-1433, fol. 49r: Xosé interpreta os soños do faraón en Exipto. Inscrición: "Figura de Josep coa súa rroquete labrado a escaques".
• 
  Xosé co seu pai Xacob e demais irmáns en Exipto. Miniatura turca, 1583
• 
  Hebreos en escravitude en Exipto. Hagadá Barcelona, arte sefardí, século XIV.
• 
  Os pais de Moisés. Óleo de Isaac Askenaziy, Rusia, 1891.
• 
  Moisés flotando sobre as augas do Nilo. Ilustración de 1897
• 
  Infancia de Moisés. Hagadá Kauffmann, século XIV
• 
  A zarza ardente e a vara de Moisés transformándose en serpe. Hagadá de Saraievo, Barcelona, século XIV
• 
  A zarza ardente e a vara de Moisés transformándose en serpe. Hagadá Reynalds, século XIV
• 
  Signos sobre portas de vivendas hebreas. Gouache de James Tissot, c. 1896-1902. Jewish Museum, Nova York
• 
  O paso do anxo da morte, cos hebreos celebrando Pésaj, a Pascua xudía. Gravado, 1897
• 
  Pésaj. Hagadá Kauffmann, século XIV
• 
  Pésaj. Gouache de James Tissot, c. 1900
• 
  Os hebreos comen herba amarga. Hagadá de Saraievo, Barcelona, século XIV
• 
  O Éxodo. Hagadá dos Pajaritos (Pésaj), arte asquenazí, c. 1300. Museo de Israel, Xerusalén
• 
  Éxodo hebreo. David Roberts, Os israelitas índose de Exipto, óleo sobre lenzo, 1828.
• 
  Os hebreos pasan ante un asentamento exipcio (coas portas pechadas), posiblemente Baal Tzafón. Hagadá Kauffmann, século XIV
• 
  Moisés abre as augas do mar Vermello, Hortus Deliciarum, c. 1118
• 
  O cruzamento do Mar Vermello. Óleo por Hans Jordaens III.
• 
  Miriam e as hebreas festexan cruzar o Mar Vermello. Hagadá Saraievo, Barcelona, século XIV
• 
  Os hebreos colleitan o maná e reciben a Lei. Hagadá dos Pajaritos (Pésaj), arte asquenazí, c. 1300. Museo de Israel, Xerusalén
• 
  A adoración do becerro de ouro. Óleo de Poussin, 1634.
• 
  Moisés coas Táboas da Lei. Gravado de Dourei, século XIX
• 
  Moisés recibe a Lei en Sinaí e transmítea aos hebreos. Biblia de Grandval, manuscrito carolingio, c. 840 E.C. Museo Británico, Londres
• 
  Moisés transmite os preceptos ao pobo de Israel. Ilustración de Hartwell James, 1905-16
• 
  Moisés, Aarón e a erección do Tabernáculo (Éxodo 40:17-19). Figures da Bible, 1728

Retorno a Canaán

Ao volver a Canaán os hebreos reuníronse con outras tribos hebreas que permaneceran alí. Estableceuse a monarquía e baixo os reis Saúl, David e Salomón combateron con éxito aos filisteos e amalecitas. Salomón construíu o primeiro Templo de Xerusalén.

• 
  Saúl. Detalle de óleo por Ernst Josephson, 1878. Museo Nacional Sueco, Estocolmo
• 
  David. Detalle de réplica de escultura de Miguel Anxo. Piazza della Signoria, Florencia
• 
  David, coa arpa e a súa estrela, símbolo de conxunción. Estampilla israelí, serie "Reyes de Israel", 1960.
• 
  Salomón coa balanza da Xustiza e o plano do Templo. Estampilla israelí; serie "Reyes de Israel", 1960.
• 
  Salomón supervisa a edificación do Templo de Xerusalén. Miniatura dos Irmáns Limburg, 1412-16
• 
  O Templo de Salomón en Xerusalén. Xilografía de Hatmann Schedel, 1493
• 
  Voda alegórica: Salomón e Saba. Óleo por Lilien, 1906
• 
  Salomón. Óleo de Isaak Asknaziy, século XIX
• 
  Profeta hebreo. Detalle de óleo por Grünewald, 1515.
• 
  Isaías. Os beizos de Isaías ungidos con lume, óleo de Benjamin West, século XVIII.

Logo da morte de Salomón o reino dividiuse en dous: Israel ao norte e Xudá ao sur. Isto foi seguido por un longo período de guerras cos pobos veciños, conflitos internos e até confusión relixiosa.

Sociedade

Biblia de Alba, texto sefardí, biblia hebraica traducida ao romance, 1422-1433, fol. 57v: Tribos de Dan e Gad (fillos de Xacob). Inscricións: "Figura de Dan e a súa pendon [...] a figura dun culebro con ás de agila e da outra par unha aguyla"; "Figura de Gad e no seu estandarte da maneira de omnes afinados como jineste".

A sociedade israelita estaba intimamente relacionada coa súa relixión. O núcleo da sociedade hebrea é a familia. Esta é patriarcal. O pai é a máxima autoridade. Existían tamén os escravos; que se obtiñan por compra ou por ser prisioneiros de guerra. Nos tempos de nomadismo, os hebreos vivían en tendas con poucos mobles. Esta forma de vida facilitáballes o seu traslado en procura de pasturas para os seus rabaños. Logo de asentarse en Canaán, habitaron en casas de pedra, rodeados de hortos, conformando poboados.

Economía e actividades

Os hebreos, establecidos en Canaán, dedicáronse á agricultura e a gandaría. O cultivo característico era a oliveira e a vide, tamén obtiveron legumes e lentellas. O pastoreo de ovellas, bueyes, cabras, cabalos e camelos acompañaba a actividade agrícola. Tamén traballaron cerámica e confeccionaron numerosos tecidos de la e liño, o máis importante da súa actividade económica foi o comercio. Isto debíase a que o seu lugar de asentamento, Palestina, era unha terra ponte, é dicir, un lugar de tránsito de mercadores entre Mesopotamia e Exipto: exportaban aceite e viño e importaban metais, marfil e especias.

Organización social

O patriarcado

O núcleo da sociedade hebrea era a familia patriarcal, na cal o pai era a autoridade máxima. Ao principio, os hebreos vivían en grupos familiares ou clans dirixidos polo máis ancián, o patriarca, que administraba xustiza, dirixía a guerra e os ritos relixiosos.

O novo rei enfrontou aos inimigos, conquistou Xerusalén e converteuna en capital do Estado.

Organización política

Cada un dos doce fillos de Xacob/Israel era o representante dunha tribo e, como eran doce, coñécellas como as doce Tribos de Israel. Os símbolos de cada unha delas figuran nunha serie de estampillas deseñadas por G. Hamori e emitidas polo moderno Estado de Israel en 1955-56; cada unha delas presenta unha inscrición hebrea cunha cita proveniente da Biblia. As tribos de Israel inicialmente non formaron un só estado, pero en caso de perigo aceptaban o liderado dun único xefe, chamado Xuíz, que xeralmente se desempeñaba como caudillo do seu pobo. Leste reunía poderes sobre as tribos con considerable autoridade. Elas formaron unha especie de confederación que deu lugar ao reino unido de Israel que tivo por reis a Saúl, David e Salomón. Logo da morte de Salomón, en 941 a.C., tivo lugar unha forte rivalidade entre as tribos que conduciu á división do reino en dúas unidades políticas claramente separadas en 931 a.C.:

a) O dez tribos do norte formaron o Reino de Israel, con capital en Samaria, 931-722 a.C.

b) As dúas tribos do sur formaron o Reino de Xudá, con capital en Xerusalén, 931-587 a.C.

Esta división levou a unha gradual deterioración nos planos político, económico e relixioso de ambos os reinos hebreos.

Artes

A maioría das obras literarias foron compiladas e organizadas durante o período de apoxeo da monarquía e por obra do rei. Merecen especial mención os salmos, os proverbios, os cantos nupciais do Cantar de Cantárelos, as Crónicas, a Xénese, o Éxodo, os Xuíces, os Reis e outros libros denominados sapienciais, como o Eclesiastés. Valoraron a música e empregárona nas cerimonias relixiosas. O shofar é un instrumento musical hebreo (corno de cordeiro utilizado para convocar ás cerimonias rituais). Tamén utilizaron liras e cítaras, sistros, pandeiros ou adufes, e frautas. Posuíron relativamente poucas obras de arte visual, prescindindo especialmente de máscaras ou esculturas porque elas eran asociadas coa idolatría; o cuarto Mandamento explicitamente prohibe a súa fabricación en tanto que medios de impersonar aquilo relativo á deidade ou xa como ídolos: para os hebreos, Deus non posuía forma humana (e está posición é mantida aínda hoxe polo xudaísmo). A arte foi polo xeral de tipo xeométrico e tendeu cara á abstracción. Con todo, déronse excepcións de tipo artístico, sendo valoradas só aquelas que esencialmente tiveron como propósito o responder á necesidade de producir arte ritual e litúrxico. Destacada ademais foi a arquitectura do Templo de Xerusalén (en cada unha das súas versións), así como os palacios e vivendas dos nobres. Durante o período da monarquía unida, os hebreos desenvolveron un tipo de orde arquitectónica ao que se coñece como proto-xónico.

Instrumentos musicais hebreos na filatelia de Israel; deseños de Miriam Karoly, 1955-56.

O termo hebreo no contexto contemporáneo

O termo é frecuentemente empregado como sinónimo de xudeu e israelita. En Israel, por exemplo, a principal institución académica leva por nome "Universidade Hebrea de Xerusalén" (fundada en 1925).

Por mor das matanzas de comunidades xudías enteiras que foron perpetradas en Polonia entre 1939 e 1945, Gabriela Mistral escribiu un poema titulado "Ao pobo hebreo", evocando nel a súa terrible condición, particularmente no terceiro verso:

Véxase tamén

Bibliografía

• Simón Dubnow, Manual de la Historia Judía, Buenos Aires: Sigal, 1977.
• Paul Johnson, La historia de los judíos (A History of the Jews, 1987)^{[Ligazón morta]}, Zeta, 2010, ISBN 978-84-96581-89-0.
• Jesús Peláez del Rosal, Los orígenes del pueblo hebreo: de Abrahán a Maimónides, 4.ª ed., Córdoba: El Almendro, 2003. Colección Estudios de Cultura Hebrea. ISBN 978-84-86077-56-3.
• Juan Pedro Cavero Coll, El pueblo judío en la historia, 2009, ISBN 978-1-84799-732-6.

Outros artigos

• Pobo xudeu
• Reino de Xudá