Dido

En fontes gregas e romanas, Dido ou Elisa de Tiro (en fenicio Eliša, ‘Išt) aparece como a fundadora e primeira raíña de Cartago, no actual Tunes. A súa fama débese principalmente ao relato incluído na Eneida do poeta romano Virxilio.

Eneas contándolle a Dido as desgrazas de Troia, por Pierre-Narcisse Guérin (1815), París, Louvre.

A morte de Dido, obra de A. Sacchi.

A morte de Dido.

A morte de Dido, obra de Cayot, Louvre.

Era filla do rei de Tiro Matán I e tiña un irmán: Pigmalión (forma grega do fenicio Pu'mayyaton), quen herdou o trono de Tiro, e unha irmá, a pequena Ana.

Dido nas fontes clásicas

Siqueo (ou Acerbas), sacerdote do templo de Melkart en Tiro (divindade identificada con Heracles/Hércules por gregos e romanos), posuía vastos tesouros escondidos. Pigmalión cobizábaos, e para saber o seu paradoiro obrigou á súa irmá Elisa a casar con Siqueo sen revelarlle o interese oculto nese matrimonio. Elisa non amaba a Siqueo, aínda que este a ela si. Un tempo despois, Pigmalión comentoulle á súa irmá que sería conveniente saber onde se escondían as riquezas de Siqueo. Entendendo que fora utilizada, Elisa pescudou onde estaban escondidas pero sen contar a verdade ao seu irmán. Os tesouros foran enterrados no xardín do templo, e Elisa díxolle a Pigmalión que se achaban ocultos debaixo do altar. Esa mesma noite, Pigmalión enviou uns sicarios a matar a Siqueo. Tras levalo a cabo, os esbirros cavaron inutilmente unhafosa baixo o altar. Elisa atopou ao seu marido asasinado e correu a desenterrar o tesouro do xardín. Con el no seu poder, fuxiu de Tiro levándose á súa irmá Ana e un séquito de doncelas, axudada por amigos de Siqueo.

Elisa chegou ás costas de África, onde vivían os gétulos ou getulos, unhatribo de libios cuxo rei era Jarbas. Pediu hospitalidade e un anaco de terra para instalarse nela co seu séquito. Jarbas expúxolle que lle daría tanta terra como ela puidese abarcar cunha pel de boi. Elisa, buscou un terreo xunto o mar e, a fin de que a pel abarcase a máxima terra posible, fíxoa cortar en finas tiras e trazando con ela unha semicircunferencia conseguiu circunscribir un extenso perímetro. Tras isto fixo erixir unha fortaleza chamada Birsa, que máis tarde se converteu na cidade de Cartago ou Qart-Fadašh (que en fenicio significaba "Cidade Nova"), sobre un promontorio existente entre o lago de Tunes e a lagoa Sebkah er-Riana, que desembocaba en mar aberto. Instaurada como soberana da cidadela, recibiu dos indíxenas o nome de Dido.

Amor de Dido e Eneas

Segundo a Eneida de Virxilio, os troyianos, fuxindo da súa cidade destruída, chegan a Cartago desviados do seu rumbo cara a Italia por mor da tempestade provocada pola deusa Juno. Alí recíbeos Dido, a quen o caudillo Eneas solicita hospitalidade. Venus –nai do heroe–, para que esta acceda e non lle traizoe, envía a Cupido coa misión de que Dido namórese de Eneas. Dido xurara manterse fiel ao seu defunto marido Siqueo, pero nada pode facer alentada pola súa irmá Ana e rendida pola intervención de Cupido (que senta no seu colo adoptando a forma de Ascanio –fillo de Eneas– para poder cravarlle as súas frechas).

A instancias de Xuno, Venus acorda con ela propiciar que Dido e Eneas casen e reinen xuntos en Cartago. Xuno así o desexa polo rancor que arrastra contra os troianos dende o famoso Xuízo de París e a Guerra de Troia (deste xeito vingaríase conseguindo que Eneas nunca chegue a fundar a que no futuro sería a gloriosa estirpe romana). Venus, sabendo cal é o verdadeiro destino do seu fillo, finxe aceptar o trato para que os favores de Dido faciliten o reavituallamento da frota troiana.

Xuno manipula entón os acontecementos para que en Cartago organícese unhacazaría, durante a cal desata unha tormenta que obriga a Dido e a Eneas a acubillarse nunha cova. Esa noite xacen xuntos, momento a partir do cal se entreteñen longamente nos praceres do amor. Ante o atraso que iso ocasiona, Xúpiter envía a Mercurio para que lle lembre a Eneas que non son eses os designios do hado, senón que debe partir cara a Italia. O heroe, pese á dor que lle ocasiona, obedece a vontade divina e deixa Cartago.

Ao velo partir, Dido ordena levantar unha xigantesca pira, onde fai dispor a espada do heroe, algunhas roupas súas que quedaran en palacio e o tronco da árbore que custodiaba a entrada da cova onde se amaron por primeira vez. Ao amencer sobe á pira e afúndese no peito a espada de Eneas. Antes de inmolarse, Dido exclama:   E vos, oh Tiros! cebade os vosos odios

no seu fillo e en todo o seu futuro liñaxe, ofrecede

ese tributo ás miñas cinzas. Nunca haxa

amizade, nunca alianza entre os dous

pobos.Alzádevos dos meus ósos, oh

vengador, destinado a perseguir co

lume e o ferro aos adventicios fillos de

Dárdano! Eu prégolle que agora e sempre,

e en calquera ocasión na que haxa forza

bastante, liden ambas nacións, praias

contra praias, ondas contra ondas, armas

contra armas, e que liden tamén ata

seus derradeiros descendentes!

Eneida, Libro IV v. 642 ss

Segundo o poema así nace o odio dos cartaxineses por Roma, que levará ás guerras púnicas e anuncia a Aníbal (o vengador de Dido). Tras a súa morte, a súa irmá Ana, quen tentara disuadila do suicidio, ordena entón prender a pira funeraria.

O poeta Ovidio glosou o episodio nunha (suposta) epístola nos seus soados Heroidas: a VII (carta de Dido a Eneas), na que a fundadora de Cartago manifesta a súa intención de suicidarse ante a partida e traizón do seu amado.

No posterior capítulo VI da Eneida, cando Eneas descende ao inframundo grego con axuda da Sibila de Cumas, atópaa vagando polos Prados Asfódelos, entre os mortos por amor. Comprendendo entón que a raíña cometera suicidio á súa partida, trata de explicarlle con gran pesar que el non quería abandonala, que os deuses labraran así o seu destino. Pero a pantasma de Dido parece non poder escoitarlle e continúa o seu absorto camiño trala sombra de Siqueo.

Noutra versión, anterior a Virxilio, Eneas quere realmente desposala, pero Dido é aínda fiel ao recordo do defunto Siqueo. Crendo que se rexeitaba a Eneas este tomaría represalias contra dela e da súa xente, acepta, pero o día da voda, antes de celebrala, Dido afúndese un puñal no peito.

O problema de Dido

A historia da fundación de Cartago, coa enxeñosa argucia de delimitar unha superficie mediante unha corda formada polas tiras cortadas dunha pel de boi, é a orixe dun famoso problema matemático: achar a forma da maior superficie que se pode delimitar cun perímetro de lonxitude dada. Este problema (enganosamente sinxelo) xunto a outros similares, son denominados: problemas de isoperímetro ou problemas isoperimétricos.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• OVIDIO: Heroidas (Heroides) ou Cartas das heroínas (Epistulae heroidum). VII: Dido a Eneas (Dido Aeneae).
  • Tradución ao francés en Wikisource.
    • Tradución ao inglés, con índice electrónico, no Proxecto Perseus; na parte superior dereita atópanse os rótulos activos "focus" (para cambiar ás anotacións ou ao texto latino) e "loade" (para visualizar ao mesmo tempo o texto e as anotacións ou para o texto bilingüe).
      • Texto latino, en Wikisource.
      • Texto latino no sitio The Latin Library (A Biblioteca Latina).
      • Texto latino Arquivado 24 de setembro de 2015 en Wayback Machine. da 2.ª versión (ca. 5 a. C.) no sitio da Bibliotheca Augustana (Augsburgo).
  • Comentario das Heroidas de Ovidio; VII: Dido a Eneas.
    • Texto inglés, con índice electrónico, no Proxecto Perseus.
  • MOYA DO BAÑO, Francisca: Estudo mitográfico das "Heroidas" de Ovidio (IV, V, VII, X, XIII, XVIII, XIX): texto en PDF.
    • VII (Dido a Eneas): a partir da páx. 53 da reprodución electrónica.

• BOCCACCIO, Giovanni: Acerca das mulleres ilustres (De mulieribus claris, 1361-62); XLII: De Didone seu Elissa Carthaginensium regina (Acerca de Dido ou Elisa, raíña dos cartagineses).
  • Tradución ao español; ed. de Pablo Hurus, de 1494.
    • Reprodución, con índices e gravados, en facsímile electrónico, no repositorio Parnaseo, da Universidade de Valencia.
      • Reprodución do gravado; pulsando nela, obtense o texto.
      • Índices.
        • Sobre o nome do repositorio, véxase "Parnaso".
    • Reprodución en facsímile electrónico, no sitio da Biblioteca Dixital Hispánica.
  • TextoArquivado 04 de marzo de 2021 en Wayback Machine. latino, no sitioArquivado 01 de febreiro de 2021 en Wayback Machine. da Biblioteca Italiana.

• CHAUCER, Geoffrey: A lenda das boas mulleres (The Legend of Good Women); III: A lenda de Dido, raíña de Cartago (The Legend of Dido, Queen of Carthage).
  • Texto, en inglés medio, en Wikisource.
    • CARRETTONI, María Celeste: A lenda de Dido, de Geoffrey Chaucer. Hipotextos e pluralidade de voces; en Auster, 24 de sept. do 2019.
      • Reprodución.
        • María Celeste Carrettoni: membro da UNLP.
        • Auster: revista científica arbitrada.

• MARLOWE, Christopher: Dido, Queen of Carthago (Dido, raíña de Cartago, ca. 1586; talvez con autoría compartida con Thomas Nashe).
  • Texto inglés no Proxecto Perseus.

• BULFINCH, Thomas: Mitoloxía de Bulfinch (Bulfinch's Mythology).
  • I: A era da fábula ou Historias de deuses e heroes (The Age of Fable ou Stories of Gods and Heros, 1855).
    • I, 31: As aventuras de Eneas; as harpías; Dido; Palinuro (Adventures of Æneas - The Harpies - Dido - Palinurus): texto, en inglés, no sitio da Internet Sacred Text Arquive.
    • O mesmo texto en Wikisource.
      • Tradución portuguesa en Wikisource.

• NAGY, Gregory: Diachronic Homer and a Cretan Odyssey (O Homero diacrónico e unhaOdisea cretense), 2017.
  • Texto, en inglés, no sitio do Centro de Estudos Helénicos (CHS ou Center for Hellenic Studies), institución de Washington afiliada á Universidade de Harvard e dirixida polo propio G. Nagy; véxase o apartado Recalling the blond hair of Ariadne (Evocación do cabelo louro de Ariadna).
    • para as citas: http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:Nagy.Diachronic_Homer_and_a_Cretan_Odyssey.2017

• Imaxes de Dido, no sitio do Instituto Warburg.

• Dido, no sitio do Proxecto Perseus: 1; 2.