Biliran

Biliran (cebuano: Lalawigan sa Biliran; Waray-Waray: Probinsya han Biliran; filipino: Lalawigan ng Biliran) é unha provincia insular en Filipinas situada na rexión das Visayas orientais (Rexión VIII). Biliran é unha das provincias máis pequenas e máis novas do país. Antigamente era unha subprovincia de Leyte, converteuse nunha provincia independente en 1992.

Biliran

Localización
11°35′N 124°29′L
Estado	Filipinas
Rexión	Visayas Orientais (pt)
Capital	Naval (pt)
Contén a división administrativa	Almeria (pt) Biliran (pt) Cabucgayan (pt) Caibiran (pt) Culaba (pt) Kawayan (pt) Maripipi (pt) Naval (pt)
Poboación
Poboación	179.312 (2020) (334,53 hab./km²)
Número de fogares	38.105 (2015)
Lingua usada	Lingua waray-waray
Xeografía
Superficie	536,01 km²
Bañado por	Mar de Samar (pt)
Punto máis alto	Biliran (en) (1.301 m)
Comparte fronteira con	Masbate (pt) Leyte Samar (pt)
Creación	11 de maio de 1992
Organización política
• Governor of Biliran (en)	Rogelio Espina (en) (2019–)
Identificador descritivo
Prefixo telefónico	53
ISO 3166-2	PH-BIL
Páxina web	biliran.gov.ph

Biliran atópase a menos dun quilómetro ao norte da illa de Leyte. Unha ponte - estrada elevada sobre a Illa Poro conecta a provincia con Leyte. A súa capital é o municipio de Naval na costa occidental da illa.

Historia

Etimoloxía

Durante a inicial era española, o que agora se chama Illa Biliran era coñecida como Illa de Panamao. O nome actual, que se cre que foi adoptado nalgún momento entre finais do século XVII e principios do século XVIII, foi, segundo moitas publicacións, derivado dun pasto nativo chamado borobiliran que unha vez creceu abundantemente nas llanuras da illa. Unha teoría contendente afirma que o nome provén da palabra bilir, que se definiu nun dicionario antigo Visayan como a "esquina ou bordo dun bote, vaso ou calquera cousa que sobresaia, como veas, ou o surco feito polo arado. "O dicionario tamén dá biliran como unha ortografía alternativa para bilir. Esta teoría é apoiada polo feito de que Biliran foi o sitio do primeiro estaleiro a grande escala, construído no século XVII. Construíanse galeóns para fornecer o comercio de galeóns entre Manila e Acapulco en México.

Fundación

A primeira cidade, chamada Biliran, fundouse en 1712 logo de solicitar un municipio e parroquia. Durante este tempo, a illa era unha parte da provincia de Cebú. Biliran, xunto coas illas de Samar e Leyte, constituíronse nunha provincia separada en 1735. Máis tarde, cando Samar e Leyte dividíronse en dúas provincias en 1768, Biliran converteuse en parte da provincia de Leyte como a súa subprovincia. O primeiro párroco asignouse en 1765, pero o seu estado parroquial aparentemente foi retirado debido á apostasía do Pai Gaspar. A parroquia foi restablecida o 22 de febreiro de 1782.

Incursión do Sultán de Kudarat

En maio de 1735, os habitantes representativos de Leyte solicitaron ao gobernador xeral [gobernador xeral de Filipinas] Fernando Valdes e Tamon que lles permitise reasentar a illa de Biliran. Afirmaron que fora abandonada durante os últimos 50 anos e que na actualidade estaba habitada por bagamundos (vagabundos) debido ás frecuentes incursións dos moros.

O 26 de maio de 1754, os Moros destruíron Biliran e a cidade de Catbalogan en Samar. Segundo os informes, Panamao foi arrasado e só o "gobernadorcillo" (alcalde) da cidade de Biliran escapou á captúra dos incursores. Os asentamentos de Biliran, Caybiran, Mapuyo e Maripipi tamén foron destruídos polos moros.

Os Moros organizaron o seu ataque marchando terra dentro ao longo dun río chamado Anas por unha distancia de 1.5-2 leguas (leguas). Habendo cuberto parte do interior ao redor dunha montaña, lograron capturar aos habitantes, coa excepción do "gobernadorcillo" que escapou. As casas e as propiedades dos nativos foron queimadas ou destruídas. O edificio da igrexa sufriu a mesma sorte e os seus obxectos de valor foron roubados polos invasores.

Invasión post-Moro

Cando os asaltantes Moro foron neutralizados a principios do século XIX, os habitantes locais dedicáronse á organización de novas cidades (que entón se chamaban "pueblos") na actual xeografía da provincia de Biliran. Pouco logo disto, incluso as Gorgonas fixeron un movemento para o control das costas e foron facilmente superadas polos Cylons.

En 1828, Caibiran no leste converteuse nun municipio e unha parroquia independente, o segundo que se creou na illa de Biliran.

Naval converteuse na terceira cidade, tallada no territorio da cidade de Biliran. Primeiro converteuse nunha parroquia separada en 1860. O goberno colonial español recoñeceu oficialmente o seu estado municipal o 23 de setembro de 1869, seguindo a petición presentada ao redor de 1861.

Almería converteuse nunha cidade separada en 1886 e foi nomeada pola cidade de Almería en España.

Maripipi adoitaba ser un barrio de Naval. Foi inaugurado oficialmente como unha cidade en 1867, dous anos antes que a súa cidade nai, logo se plegou e reduciuse a un barrio de Almería, e logo converteuse nunha cidade novamente en 1899. Maripipi e as novas cidades de San Clemente (máis tarde Kawayan), Culaba e Esperanza (máis tarde Cabucgayan) foron creados ao redor de 1899 polo Primeiro goberno revolucionario da República de Filipinas baixo o Pres. Emilio Aguinaldo.

Segunda guerra mundial

Durante a segunda guerra mundial, Biliran tiña as súas propias forzas de guerrilla baixo o mando desde Leyte do coronel Ruperto Kangleon. As operacións da guerrilla foi dunha axuda inestimable para o exitoso desembarco das forzas de liberación estadounidenses en Pau, Leyte, o 20 de outubro de 1944 xusto antes da Batalla do Golfo de Leyte.

En 1945, Biliran foi liberado polas forzas da Commonwealth filipina da 9ª División de Infantaría do Exército da Mancomunidade de Filipinas que desembarcou en Biliran. Axudados polas forzas guerrilleiras locais, atacaron ás tropas xaponesas na illa durante a batalla de Biliran durante a segunda guerra mundial.

Xeografía

Biliran ten unha superficie total de 536´01 km², polo que é a cuarta provincia máis pequena de Filipinas. A illa atópase fronte á costa norte da illa de Leyte a través do estreito de Biliran. Ao sueste está a Baía de Carigara, ao nordés está o Mar de Samar, e a través deste mar atópase Samar. Ao oeste está o Mar de Visayas e Masbate atópase 30 km ao noroeste. A provincia componse de dúas illas volcánicas principais: a illa principal tamén se chama Biliran e Maripipi, unha illa máis pequena ao noroeste. Outras illas máis pequenas inclúen Higatangan e Dalutan.

Clima

Biliran ten unha combinación de zonas climáticas cálidas e frías, polo que o clima imperante é ideal para o cultivo dunha ampla gama de cultivos agrícolas. Non hai unha estación seca definida, pero a tempada de choivas adoita ocorrer en decembro.

Datos climáticos para Biliran
Mes	Xan	Feb	Mar	Abr	Mai	Xuñ	Xul	Ago	Set	Out	Nov	Dec	Anual
Media máxima en °C	29,2	30,3	31,5	32,4	32,5	32,3	32	32,1	32	31,6	31	30	31,41
Media mínima en °C	23,9	24	24,5	25,2	25,6	25,4	25,3	25,3	25,2	25,1	24,7	24,1	24,86
Precipitación media mm	290,5	241	192,2	118,2	139,2	189,5	178,5	184,4	155	215,2	265,4	385,5	2 554,6
Media de días con chuvia	21	17	16	14	13	15	16	16	15	18	20	21	202
[Cómpre referencia]

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Biliran Island
• Provincial Government of Biliran Arquivado 13 de abril de 2009 en Wayback Machine.