Besjoch de boarne foar Barradiel

{{Ynfoboks gemeente
| namme                       = Barradiel
| ôfbyld                      = [[File:Furdgum sjoen fanôf de Hoarnestreek.jpg|300px]] <br><small>It [[plattelân]] fan Barradiel mei yn 'e fierte de [[Toer fan Furdgum]].</small>
| flagge                      = [[File:Flagge fan Barradiel.png|border|125px]]
| wapen                       = [[File:Barradeel wapen.svg|60px]] <br><small>[[Wapen fan Barradiel]]</small>
| lokaasje                    = [[File:Fryslân-Gemeenten (1971-1984) - Barradiel read.png|300px]] 
| lân                         = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Fryslân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| boargemaster                = 
| haadplak                    = [[Seisbierrum]]
| grutste plak                = [[Minnertsgea]]
| ynwennertal                 = 6.657 <small>(1980)</small><ref name="jansma s. 8">{{Aut|[[Klaas Jansma|Jansma, Klaas]]}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (Frysk Deiblêd), ISBN 9 06 48 00 154, s. 8.</ref> 
| befolkingstichtens          = 109,0 / [[km²]]
| oerflak                     = 61,10 km²<ref name="neff-215-216">{{NEfF|215-216}}</ref>
| wêrfan lân                  = 
| wêrfan wetter               = 
| tal stêden                  = 
| tal doarpen                 = 8 (oarspr. 9)
| ferkearsieren               = 
| oprjochte                   = [[1851]]
| perioade 1                  = oant 1851
| namme perioade 1            = [[File:Barradeel wapen.svg|10px]] [[Gritenij Barradiel]]
| perioade 2                  = 1971
| namme perioade 2            = ferlies [[Almenum]] en [[Mullum]]<ref name="jansma s. 26">{{Aut|[[Klaas Jansma|Jansma, Klaas]]}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (Frysk Deiblêd), ISBN 9 06 48 00 154, s. 26.</ref> 
| perioade 3                  = 
| namme perioade 3            = 
| perioade 4                  = 
| namme perioade 4            = 
| perioade 5                  = 
| namme perioade 5            = 
| opheft                      = [[1984]]
| opgien yn                   = [[File:Flagge fan Frjentsjerteradiel.png|border|20px]] [[Frjentsjerteradiel (1984-2018)|Frjentsjerteradiel]] <br>[[File:Flagge fan It Bilt.png|border|20px]] [[It Bilt]] <br>[[File:Flagge fan Harns.png|border|20px]] [[Harns (gemeente)|Harns]]
| no part fan                 = [[File:Flagge fan de Waadhoeke.PNG|border|20px]] [[De Waadhoeke]] <br>[[File:Flagge fan Harns.png|border|20px]] [[Harns (gemeente)|Harns]]
| netnûmer                    = 
| postkoades                  = 
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| webside                     = 
}}
'''Barradiel''' ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Barradeel'') is in [[Fryske gemeenten#eardere gemeenten|eardere gemeente]] yn it [[noardwesten]] fan [[Fryslân]], oan 'e [[kust]] fan 'e [[Waadsee]]. Dizze [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] hie yn [[1980]] in [[befolking]] fan 6.657<ref name="jansma s. 8"/> minsken, en besloech in [[oerflak]] fan 61,1&nbsp;[[km²]].<ref name="neff-215-216"/> Barradiel bestie as [[bestjoer|bestjoerlike ienheid]] al fan 'e [[fjirtjinde iuw]] ôf en omfieme ûnder mear de krite fan [[De Bjirmen (krite)|De Bjirmen]].<ref>{{EvF|Bieren, De}}</ref> De gemeente hie in dúdlik eigen identiteit ûntwikkele, mei in eigen, justjes ôfwikende foarm fan it [[Klaaifrysk]]: it [[Bjirmsk]]. Der bestie dan ek fûleindich ferset tsjin 'e plannen om 'e gemeente op te heffen, mar ta einbeslút mocht dat net bate en gie Barradiel yn [[1984]] fierhinne op yn it [[Frjentsjerteradiel (1984-2018)|nije Frjentsjerteradiel]], wylst lytsere dielen taheakke waarden oan [[It&nbsp;Bilt]] en [[Harns (gemeente)|Harns]].<ref name="jansma s. 8"/> 

==Geografy==
Barradiel lei yn it [[noardwest]]like part fan 'e [[Nederlân]]ske [[provinsje]] [[Fryslân]], mei yn it [[noarden]] en [[noardwesten]] in [[kust]]line oan [[it Waad]]. It hearde ta de [[Klaaistreek]] en dêrbinnen ta de [[Bouhoeke]]. It omfieme de krite fan [[De Bjirmen (krite)|De Bjirmen]], en besloech in [[oerflak]] fan yn totaal 61,1&nbsp;[[km²]].<ref name="neff-215-216"/> Yn it [[noardeasten]] waard de [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] begrinzge troch [[It Bilt]], yn it [[easten]] troch [[Menameradiel]], yn it [[súdeasten]] troch it Noardertrimdiel fan it [[Frjentsjerteradiel (1851-1984)|âlde Frjentsjerteradiel]], yn it [[suden]] troch de [[Frjentsjer (gemeente)|gemeente Frjentsjer]] en it Sudertrimdiel fan it âlde Frjentsjerteradiel, en yn it [[súdwesten]] troch de [[Harns (gemeente)|gemeente Harns]].<ref name="jansma s. 8"/> Foar [[1971]] waard Harns oan 'e lânkant hielendal troch Barradiel omjûn en hie Barradiel yn it uterste súdwesten ek in koarte grins mei [[Wûnseradiel]].<ref name="jansma s. 26"/> 
[[File:Fryslân-Gemeenten (1944-1971) - Barradiel read.png|left|thumb|250px|De grinzen fan Barradiel foar [[1971]].]]

===Plakken===
Barradiel omfieme acht [[doarp]]en. It [[haadplak]] wie [[Seisbierrum]], en de oare doarpen yn 'e gemeente wiene: [[Easterbierrum]], [[Furdgum]], [[Kleaster-Lidlum]], [[Minnertsgea]], [[Pitersbierrum]], [[Tsjummearum]] en [[Winaam]].<ref name="jansma s. 9">{{Aut|[[Klaas Jansma|Jansma, Klaas]]}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (Frysk Deiblêd), ISBN 9 06 48 00 154, s. 9.</ref>  Foàr [[1971]] hearde ek [[Almenum]] ta Barradiel.<ref name="jansma s. 26"/> Fierders makken teffens de [[buorskip]]pen [[Dykshoeke]], [[Koehoal]] en [[Roptasyl]] ûnderdiel út fan Barradiel.

==Skiednis==
Barradiel ûntjoech him út 'e [[Gritenij Barradiel]], dy't yn 'e rin fan 'e [[fjirtjinde iuw]] út 'e [[Frjentsjerter Fiifdielen]] ûntstie, krekt as de gritenijen [[Baarderadiel]], [[Hinnaarderadiel]], [[Frjentsjerteradiel (1851-1984)|(âld) Frjentsjerteradiel]] en [[Menameradiel]].<ref name="neff-215-216"/> De krite waard lange tiid tekene troch de striid tsjin it [[see|wetter]], dy't noch altyd sichtber is yn 'e 'rigen' [[seedyk|seediken]] efterinoar. Yn 'e [[13e iuw|trettjinde]] en [[fjirtjinde iuw]] sloegen [[wettersneed|stoarmfloeden]] hiele stikken fan it kustgebiet fuort. Sa ferdwûnen ek de eardere doarpen [[Westerbierrum]] en [[Dyksherne]] ûnder de weagen.<ref name="jansma s. 8"/><ref>{{EvF|Barradiel}}</ref>

Yn 'e resintere tiden waard er bûten de saneamde 'Alde Dyk', no bekend as de [[Hoarnestreek]], wer wat gebiet op 'e [[see]] weromwûn, mar boppe dy line treft men suver gjin [[gebou|bebouwing]] mear oan. Wol lei de [[buorskip]] [[Koehoal]] boppe [[Tsjummearum]] tsjin 'e noardlikste dyk oan, mar by it op deltahichte bringen fan 'e diken yn 'e [[1970]]-er jierren moasten de huzen en [[pleats]]en dêr foar it meastepart sloopt wurde.<ref name="jansma s. 8"/> 

Yn 'e [[Lette Midsiuwen]] waard Barradiel ek swier troffen troch de partijskippen tusken de [[Skieringers]] en de [[Fetkeapers]], dêr't net inkeld [[eallju]] en [[eigenierde]]n, mar teffens de [[mûnts]]en fan dy tiid by belutsen wiene, û.o. dy fan it [[norbertinen|norbertynske]] [[Kleaster Mariëndelle]] of Lidlum. Dat waard yn [[1182]] stifte tusken [[Easterbierrum]] en [[Tsjummearum]], en ferfoel meitiid ta sûnde. Doe't de fromme [[abt]] [[Eelko Liaukama]] fan [[Seisbierrum]] dêr in ein oan besocht te meitsjen, waard er troch de bruorren fan it úthôf Ter Poorte yn [[Boksum]] [[moard|deaslein]]. Sûnt wurdt er troch de norbertinen as [[sillige]] fereare.<ref name="jansma s. 9"/> 
[[File:Walburgastate 2007.jpg|left|thumb|250px|[[Walburgastate]], it âlde [[gemeentehûs]] fan Barradiel.]]

Barradiel waard yn [[1851]], krekt as alle [[gritenij]]en, omfoarme ta in [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] troch de ynfiering fan 'e [[Gemeentewet]] fan [[Thorbecke]]. Oarspronklik wie [[Minnertsgea]] it [[haadplak]] fan 'e [[gritenij]], mar yn [[1832]] ferhuze it gemeentebestjoer nei [[Seisbierrum]]. Yn [[1903]] waard [[Walburgastate]] it [[gemeentehûs]]. Dat stie oarspronklik yn [[Pitersbierrum]], mar om't it de bedoeling wie dat Seisbierrum it haadplak bleau, waard de doarpsgrins doe sa ferlein dat Walburgastate ûnderdiel fan Seisbierrum waard.

Yn [[1971]] ferlear Barradiel troch in grinswiziging yn it súdwesten [[Almenum]] oan 'e [[Harns (gemeente)|gemeente Harns]], nei't it yn [[1955]] al in diel fan dat doarp oan 'e havenstêd ôfstean moatten hie.<ref name="jansma s. 26"/> Doe't tsjin [[1980]] dúdlik waard dat de [[oerheid]] fan doel wie en hef Barradiel hielendal op, ûntstie der yn 'e gemeente in fûleindige protestbeweging, dy't út alle macht besocht om 'e eigen bestjoerlike identiteit te behâlden, sa nedich troch in gearfoeging mei [[It Bilt]].<ref name="jansma s. 8"/> It mocht lykwols allegear net bate, en by de [[gemeentlike weryndieling]] fan [[1984]] gie it grutste part fan Barradiel mei [[Frjentsjer (gemeente)|Frjentsjer]] en it [[Frjentsjerteradiel (1851-1984)|âlde Frjentsjerteradiel]] op yn 'e nije gemeente [[Frjentsjerteradiel (1984-2018)|Frjentsjerteradiel]], wylst it doarp [[Minnertsgea]] oan [[It Bilt]] tafoege waard en it doarp [[Winaam]] oan [[Harns (gemeente)|Harns]].

==Demografy==
[[File:IFG Bjirmen1 ddk.jpg|right|thumb|250px|[[Natoer]]gebiet [[De Bjirmen (natoergebiet)|De Bjirmen]], tusken [[Seisbierrum]] en [[Doanjum]].]]
[[File:Furdgum sjoen fanôf de Tsjummearumer kant1.jpg|right|thumb|250px|Utsjoch op [[Furdgum]].]]
[[File:Opvaart naar Sexbierum.jpg|right|thumb|250px|De [[Seisbierrumer Opfeart]], mei op 'e eftergrûn [[Seisbierrum]].]]
Barradiel hie yn [[1980]] in [[befolking]] fan 6.657<ref name="jansma s. 8"/> minsken, en in [[befolkingstichtens]] fan 109,0 minsken de [[km²]].

;ûntwikkeling ynwennertal
* [[1714]] - 2.850<ref name="neff-215-216"/>
* [[1850]] - 5.368<ref name="neff-215-216"/>
* [[1900]] - 7.599<ref name="neff-215-216"/>
* [[1950]] - 8.182<ref name="neff-215-216"/>
* [[1980]] - 6.657<ref name="jansma s. 8"/> 
* [[1983]] - 6.698<ref name="neff-215-216"/>

;befolkingssprieding
De befolking fan Barradiel wie op [[1 jannewaris]] [[1983]] sa oer de doarpen ferspraat:<ref>Boarne: Provinsje Fryslân.</ref>

{| class="wikitable sortable"
!doarp||align="right"|ynwenners
|-
|[[Minnertsgea]]||align="right"|1905
|-
|[[Seisbierrum]]||align="right"|1792
|-
|[[Tsjummearum]]||align="right"|1563
|-
|[[Easterbierrum]]||align="right"|677
|-
|[[Winaam]]||align="right"|451
|-
|[[Pitersbierrum]]||align="right"|170
|-
|[[Furdgum]]||align="right"|87
|-
|[[Kleaster-Lidlum]]||align="right"|68
</ol>
|}

==Sjoch ek==
*[[list fan grytmannen fan Barradiel]]
*[[list fan boargemasters fan Barradiel]]
*[[Fryske gemeenten]]
*[[Frjentsjerteradiel (1984-2018)]]
*[[It Bilt]]
*[[De Waadhoeke]]

==Keppelings om utens==
* [http://www.oudbarradeel.nl/ Aldheidkundige Feriening Barradiel]

{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
----
{{commonscat|Barradeel}}
}}
{{GemeentenFryslân}}

[[Kategory:Barradiel| ]]
[[Kategory:Frjentsjerteradiel]]
[[Kategory:Eardere gemeente yn Fryslân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1851]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1984]]