زبان هوسه
| هوسه | |
|---|---|
| |
| زبان بومی در | نیجریه، نیجر، چاد، کامرون، بنین و غنا |
| منطقه | غرب آفریقا |
| قومیت | هوسه |
شمار گویشوران | ۵۰ میلیون (بومی) (۲۰۱۹–۲۰۲۱)[۱] ۳۰ میلیون (زبان دوم) (۲۰۱۹–۲۰۲۱)[۲][۳] |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | ha |
| ایزو ۲–۶۳۹ | hau |
| ایزو ۳–۶۳۹ | hau |
| گلاتولوگ | haus1257[۴] |
| زبان‌شناسی | 19-HAA-b |
 مناطق هوسه‌نشین نیجر و نیجریه | |
زبان هوسه یا هوسا (Harshen/Halshen Hausa یا هَرْشَن هَوْسَ) یک زبان نیجریه‌ای است که توسط مردم هوسه در چاد، نیمه شمالی نیجریه، غنا، کامرون، بنین و نیمه جنوبی نیجر گفتگو می‌شود و دارای اقلیت‌های برجسته‌ای در سودان و ساحل عاج است.[۵][۶]
هوسه عضوی از خانواده زبان‌های آفروآسیایی است[۷] و رایج‌ترین زبان در شاخه چادی این خانواده است. اتنولوگ تخمین زده‌است که حدود ۴۷ میلیون نفر به این زبان به عنوان زبان اول صحبت می‌کنند و ۲۵ میلیون نفر دیگر نیز گویشور آن به عنوان زبان دوم هستند که تعداد کل سخنرانان هوسه را به ۷۲ میلیون نفر می‌رساند.[۸]
هوسه زبان میانجی بخش بزرگی از غرب آفریقاست و رسانه‌های فراوانی به این زبان فعالیت می‌کنند. در نیجریه، صنعت فیلم به زبان هوسه به نام کانی‌وود شناخته می‌شود.[۹]
دسته‌بندی
[ویرایش]هوسه متعلق به زیرگروه زبان‌های چادی غربی از گروه زبان‌های چادی است که به نوبه خود بخشی از خانواده زبان‌های آفروآسیایی است.[۱۰]
پراکندگی جغرافیایی
[ویرایش]
گویشوران بومی هوسه، مردم هوسه هستند که بیشتر در جنوب نیجر و شمال نیجریه یافت می‌شوند.[۶][۵] افزون بر این، این زبان در بیشتر مناطق شمالی نیجریه، کامرون، غنا و همچنین به‌عنوان یک زبان میانجی در بخش بزرگ‌تری از غرب آفریقا (بنین، غنا، کامرون، توگو، چاد و بخش‌هایی از سودان) توسط غیر بومی‌ها استفاده می‌شود.[۵]
گویش‌ها
[ویرایش]هوسه در سراسر جغرافیای گویشوران خود دارای یکنواختی گسترده‌ای است. با این حال، زبان‌شناسان مناطق گویشی را با دسته ای از ویژگی‌های مشخصه هر یک شناسایی کرده‌اند.[۱۱] از گویش‌های هوسه می‌توان به آباکواردیا، آدارانچی، آرائوچی، داماگارانچی، داورانچی، گوبریچی، گوبانچی، هادجیانچی، کابانچی، کانانچی، کاتاگومچی، کاتسینانچی، کورفایانچی، کوانانچی، سوکوتانچی، زامفارانچی و زازاگانچی اشاره کرد.
واج‌شناسی
[ویرایش]همخوان‌ها
[ویرایش]هوسه بسته به گویش بین ۲۳ تا ۲۵ واج همخوان دارد.
| دولبی | لثوی | پسالثوی | پشتی | چاکنایی | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| کامی | نرم‌کامی | لبی‌شده | ||||||
| خیشومی | m | n | ||||||
| انسدادی/ انسایشی |
مکیده | ɓ | ɗ | |||||
| واک‌دار | b | d | (Error: {{آوا}}: unrecognized language tag: dʒ)ʒ | ɟ | ɡ | ɡʷ | ||
| بی‌واک | t | tʃ | c | k | kʷ | ʔ | ||
| پرانشی | (Error: {{آوا}}: unrecognized language tag: tsʼ)sʼ | (tʃʼ) | cʼ | kʼ | kʷʼ | |||
| سایشی | واک‌دار | z | ||||||
| بی‌واک | ɸ | s | ʃ | h | ||||
| ناسوده | l | j; j̰ | w | |||||
| ر-گونه | r | ɽ | ||||||
واکه‌ها
[ویرایش]واکه‌های هوسه در پنج کیفیت واکه‌ای مختلف وجود دارند که همگی می‌توانند کوتاه یا بلند باشند که در مجموع ۱۰ واکه می‌شوند. افزون بر این، چهار واکه مرکب وجود دارد که این زبان را در مجموع دارای ۱۴ واج می‌کند.
- تک صدایی
- مصوت‌های کوتاه (مفرد): /i, u, e, o, a/.
مصوت‌های بلند: /i:, u:, e:, o:, a:/.
- واکه‌های مرکب
- /ai, au, iu, ui/.
نواخت
[ویرایش]هائوسا یک زبان نواخت‌بر است. هر یک از پنج واکه آن ممکن است دارای نواخت کم، زیاد یا افتان باشد. در هوسه نوشتاری معیار، لحن مشخص نمی‌شود. در مواد زبانی و آموزشی اخیر، نواخت‌ها با استفاده از حرکت‌گذاری مشخص می‌شوند.
- à è ì ò ù – نواخت پایین: اکسان گراو (`)
- â ê î ô û – نواخت افتان: هشتک (ˆ)
اکسان اگو (´) ممکن است برای نواخت بالا استفاده شود، اما روش معمول این است که لحن بالا را بدون علامت بگذارند.
سامانه‌های نوشتاری
[ویرایش].jpg)
بوکو (لاتین)
[ویرایش]دستور خط رسمی نوین یک الفبای لاتین به نام بوکو است که در دهه ۱۹۳۰ توسط دولت استعماری بریتانیا معرفی شد.
| A a | B b | Ɓ ɓ | C c | D d | Ɗ ɗ | E e | F f | G g | H h | I i | J j | K k | Ƙ ƙ | L l |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/ | /b/ | ɓ | /tʃ/ | /d/ | ɗ | /e/ | ɸ | /ɡ/ | /h/ | /i/ | /(d)ʒ/ | /k/ | /kʼ/ | /l/ |
| M m | N n | O o | R r | (R̃ r̃) | S s | Sh sh | T t | Ts ts]] | U u | W w | Y y | Ƴ ƴ) | Z z | ʼ |
| /m/ | /n/ | /o/ | ɽ | r | /s/ | /ʃ/ | /t/ | /(t)sʼ/ | /u/ | /w/ | /j/ | /ʔʲ/ | /z/ | /ʔ/ |
عجمی (عربی)
[ویرایش]هوسه نیز از اوایل قرن هفدهم به الفبای عربی عجمی نوشته شده‌است. اولین اثر شناخته شده‌ای که در هوسه نوشته شد، ریویار نبی موسی توسط عبداللهی سوکا در قرن هفدهم است.[۱۲] [این متون اولیه به زبان عربی نوشته شده‌اند] هیچ سیستم معیاری برای استفاده از عجمی وجود ندارد و نویسندگان مختلف ممکن است از حروف با ارزش‌های متفاوت استفاده کنند. مصوت‌های کوتاه به‌طور منظم با کمک حرکت‌گذاری‌ها نوشته می‌شوند که به ندرت در متون عربی غیر از قرآن استفاده می‌شود. بسیاری از نسخه‌های خطی قرون وسطایی هوسه به زبان عجمی، مشابه نسخه‌های خطی تیمبوکتو، اخیراً کشف شده‌اند. برخی از آن‌ها حتی صورت فلکی و تقویم را توصیف می‌کنند.[۱۳] همخوان‌های آن عبارتند از:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
حروف صدادار:
| ◌َ | [a] |
| ◌َا | [:a] |
| ◌ِ | [ɪ] |
| ◌ِي | [i] |
| ◌ُ | [o],[u] |
| ◌ُو | [:o],[:u] |
| ◌ُوا | [:o] |
| ◌ٜ | [e] |
| ◌ٜيٰ | [:e] |
نمونه‌ها
[ویرایش]| فارسی | هوسه (بوکو) | هوسه (عجمی) | تلفظ |
|---|---|---|---|
| دانش | sani | سَنِي | [sanii] |
| آسمان | sama | سمَّ | [samma] |
| آب | ruwa | رُوَ | [roua] |
| آتش | wuta/huta | هُوتَ | [houta] |
| مرد | namiji | نَمِجِ | [namidji] |
| زن | mace | مَثٜيٰ | [matché] |
| خوردن | ci | ثِ | [tchi] |
| نوشیدن | sha | شَ | [cha] |
جستارهای وابسته
[ویرایش]
منابع
[ویرایش]- ↑ هوسه در اتنولوگ (چاپ بیست و یکم، ۲۰۱۸)
- ↑ زبان هوسه در اتنولوگ (ویرایش ۱۷ام، ۲۰۱۳)
- ↑ زبان هوسه at اتنولوگ (20th ed., 2017)
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Hausa". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Wolff, H. Ekkehard. "Hausa language". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-14.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ "Spread of the Hausa Language". Worldmapper (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-14.
- ↑ chayes. "The Hausa Language". Website des Institutes für Asien- und Afrikawissenschaften der Humboldt-Universität zu Berlin (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-15.
- ↑ "Hausa language". Ethnologue.
- ↑ "Nigerian actress Rahama Sadau banned after on-screen hug". BBC News (به انگلیسی). 2016-10-03. Retrieved 2020-10-29.
- ↑ "Chadic languages | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-15.
- ↑ "Hausa Language Variation and Dialects". African Languages at UCLA (به انگلیسی). Archived from the original on 4 December 2020. Retrieved 2020-10-14.
- ↑ "Hausa language | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-05-31.
- ↑ Verde, Tom (October 2011). "From Africa, in Ajami". Saudi Aramco World. Archived from the original on 2014-11-30. Retrieved 2014-05-25.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- Omniglot
- Hausa Vocabulary List –World Loanword Database
| کتابخانه‌های ملی | |
|---|---|
| سایر | |
