دهدشت

دهدشت
کشور	ایران
استان	کهگیلویه و بویراحمد
شهرستان	کهگیلویه
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	بلاد شاپور، قریه الدشت
سال شهرشدن	۱۳۳۵
مردم
جمعیت	۵۷٬۰۳۶ نفر
اطلاعات شهری
شهردار	خسرو دیدار
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۷۴
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۴۹ ط، م
کد آماری	۱۵۱۴
دهدشت روی نقشه ایران ۳۰٫۷۹۲۴۶۸۸°شمالی ۵۰٫۵۶۳۰۳۶۳°شرقی / 30.7924688; 50.5630363

دهدشت مرکز شهرستان کهگیلویه در استان کهگیلویه و بویراحمد است. دهدشت سومین شهر پرجمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد است.

جغرافیا

شهر دهدشت در محدوده غربی استان کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته است. این شهر از شمال به جاده اصفهان (پاتاوه - دهدشت)، از شرق به چرام، از غرب و جنوب غربی به سوق و شهر بهبهان و از جنوب به شهر دوگنبدان منتهی می‌شود.

کوه نور (نیر) که دومین کوه مرتفع استان می‌باشد در شمال و کوه خائیز در جنوب دهدشت قرار دارند. هر دو کوه غنی از گونه‌های گیاهی و جانوری می‌باشند. منطقه حفاظت شده خائیز با مساحتی بیش از ۳۳ هزار هکتار دومین منطقه حفاظت شده استان (بعد از منطقه حفاظت شده دنا) از لحاظ وسعت می‌باشد. گونه‌های شاخص جانوری منطقه خائیز شامل پلنگ، کل بز، کاراکال (از خانواده گربه‌سانان)، گربه وحشی، سنجاب ایرانی، خرس قهوه‌ای، خدنگ کوچک، خزندگان و انواع لاک‌پشت خشکی‌زی هستند. تنوع پرندگان نیز در این منطقه بسیار زیاد است و کبک، انواع گنجشک سانان، پرندگان شکاری، بالابان و عقاب‌ها از پرندگان منطقه خائیز هستند. در آتش‌سوزی سال ۹۹، گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی از کوه خائیز از بین رفتند.

رود مارون نیز به عنوان یکی از خروشان‌ترین رودخانه‌های ایران در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال دهدشت جاری می‌باشد.

روستای تاریخی غروب‌خانه

روستای تاریخی «غروب‌خانه» با قدمت بیش از یک قرن در ادامه بلوار صدا و سیمای دهدشت قرار دارد. اهالی ۲۲ خانواری این روستا از نبود جاده مناسب، گازرسانی و مشکلات مالکیت زمین‌های کشاورزی رنج می‌برند. در زمان‌های گذشته مهمانانی که از استان‌های اصفهان، یزد و دیگر استان‌ها از مسیر تنگ پیزال به شهر تاریخی دهدشت بلاد شاپور عبور می‌کردند هنگام غروب خورشید این روستا را برای سکونت خود انتخاب می‌کردند و این روستا از ان زمان تاکنون، غروب‌خانه نام‌گذاری شد.

تاریخ

این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره‌های پسین نیز رونق داشت اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو می‌کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که بخش‌هایی از آن بر جای مانده است، منسوب به دوره صفوی می‌دانند. بافت قدیم دهدشت که ۳۵هکتار وسعت دارد در سال ۱۳۶۴در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

شهر دهدشت هویت و خاطره تاریخی خود را از مجموعه بلادشاپور (بافت قدیم شهر) می‌گیرد این مجموعه که در گذشته مطمئن‌ترین و نزدیک‌ترین مرکز ارتباط تجاری بین اصفهان (مرکز ایران) و بنادر جنوبی کشور بوده است در همسو نگری و همگرایی اقوام و شهروندان شهر دهدشت نقش بسزایی داشته و دارد.

علاوه بر این دهدشت محل عبور سپاهیان اسکندر مقدونی در حمله به تخت جمشید بوده است. تنگ‌تکاب در نزدیکی شهر دهدشت که محل درگیری سپاهیان آریوبرزن با اسکندر مقدونی بوده است؛ گذرگاهی بسیار مهمی تلقی می‌شد؛ چرا که مسیر اصلی دو استان باستانی ایران، یعنی فارس و خوزستان بود. مسیر عبور شوش به پارسه از ارجان (بهبهان) به بلادشاپور (دهدشت) و سپس به تخت جمشید بوده؛ به همین خاطر یونانی‌ها به تنگ تکاب می‌گفتند. شاید کمتر مسیر ترددی در ایران بتوان پیدا کرد که به اندازهٔ این تنگه مورد اشارهٔ تاریخ نگاران و باستان‌شناس‌ها قرار گرفته باشد.

دهدشت علیرغم ثبت ملی شدن در سال ۶۴ و مورد بازدید قرار گرفتن توسط یونسکو در سال ۱۴۰۰، پس از دوره صفویه هیچ‌گاه مورد توجه و اقدام جدی جهت بازسازی، مرمت یا حتی نگهداری قرار نگرفت. بلادشاپور که باور برخی پیشینهٔ آن به دورهٔ ساسانیان هم می‌رسد یک هویت تاریخی زنده اما غیر پویا است.

آثار و اسناد تاریخی برجای مانده از دهدشتی‌ها

• بلادشاپور واقع در دهدشت.
• خانه دهدشتی در اصفهان.
• عمارت دهدشتی یا عمارت روغنی در بوشهر.
• بنای معین التجار در اهواز.
• خانه معین‌التجار بوشهری در لاله زار تهران.
• خانه دهدشتی‌ها در بهبهان.
• اسناد تاریخی خاندان دهدشتی در موزهٔ زنجان.

مردم‌شناسی

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۷٬۰۳۶ نفر (۱۴٬۰۰۹ خانوار) بوده است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۵۵	۲٬۹۰۲	—
۱۳۶۵	۱۹٬۵۹۶	۵۷۵٫۳٪+
۱۳۷۰	۲۶٬۷۲۲	۳۶٫۴٪+
۱۳۷۵		—
۱۳۸۵	۴۹٬۹۹۵	—
۱۳۹۰	۵۶٬۲۷۹	۱۲٫۶٪+
۱۳۹۵	۵۷٬۰۳۶	۱٫۳٪+

مردم دهدشت از قوم لر هستند و به زبان لری جنوبی و لری بهمئی صحبت می‌کنند. در کتاب ارجان و کهگیلویه اثر هاینس گاوبه اشاره شده است که مردم دهدشت در گذشته از ادیان مختلفی چون مسیحی و مندائیان بوده‌اند. منابع غیررسمی اشاره دارند که شماری یهودی نیز در این شهر سکونت داشته است؛ چنان‌که در دهه‌های اخیر هم در بین مردمان مسن در ضلع غربی دهدشت (مناطق مجاور خوزستان) پوشیدن کیپا مشاهده می‌شد اما اکنون کمتر دیده می‌شود. تعدادی یهودی دهدشتی نیز در خارج از ایران سکونت دارند.

مردمان دهدشت قدیم اکثراً تاجر و پیشه‌ور بوده‌اند و گستردگی بسیار زیادی دارند؛ به گونه ای که در اکثر نقاط ایران، هند، کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس و حتی در کشورهای اروپایی و آمریکا نیز جمعیت قابل توجهی دارند. داشتن نام خانوادگی دهدشتی مشخصهٔ مهاجران دهدشتی می‌باشد. این مهاجرت‌ها به دنبال تجارت و همچین فرار از حملات و غارت‌های ایلات همسایه رخ داده است.

گردشگری

غار نزل

غار نزل در شهرستان چرام واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد که در ۴۵ کیلومتری جاده دهدشت یاسوج در پشت کوه نور در منطقه سردسیری جوی خانه که محل ییلاق عشایر ایل نوئی از ایلات بزرگ و تاریخی استان کهگیلویه است واقع شده است. در سال‌های گذشته تعدادی از غارنوردان ادعا داشته‌اند که توانسته‌اند به قسمت‌هایی از این غار ناشناخته ورود کنند و پس از ۱۶ ساعت تلاش در نهایت تا عمق حدود ۲۱۰ متری پیشروی داشتند.

غار نزل شامل دو حلقه چاه طبیعی است که محل جمع شدن سیلاب‌های عظیم زمستانی و آب ناشی از ذوب برفهای این منطقه است. چاه شمالی نزل دارای دهنه‌ای به قطر ۵ متر و عمق بیش از ۶۰ متر است که توسط آب راه‌های کوچکی به چاه جنوبی که در فاصله‌ای حدود ۳۰متری آن قرار دارد متصل می‌شود. چاه جنوبی که دارای چند دهنه به قطرهای ۱۰٬۱۵و۵ متر است که عمیق‌ترین طول آن حدود ۷۰متر می‌شود. کهگیلویه و بویراحمد به لحاظ قرار گرفتن در زاگرس مرکزی و دارا بودن کوهستان‌های مرتفع و بهم پیوسته دارای شگفتی‌های طبیعی و زمین‌شناختی متنوعی است. کوه‌های مرتفعی مانند دنا، نرماب، نیر، ساورز، خامی، سفید و سیاه هر یک در بخشی از استان کهگیلویه و بویراحمد و به موازات هم علاوه بر دارا بودن پوشش‌های گیاهی متنوع در دل خود شگفتی‌های زمین‌شناسی منحصر بفردی نیز دارند که هر از گاهی بخشی از آن‌ها کشف می‌شود. با کاوش‌های زمین‌شناسی توسط زمین‌شناسان و غارنوردان غارهای عظیم و زیبایی در کهگیلویه و بویراحمد کشف و شناسایی شده است.

کاروانسرای دهدشت

کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت در ضلع غربی بافت تاریخی دهدشت و در کنار مجموعه حمام کاروانسرا، امامزاده ابراهیم و امامزاده جابر واقع شده است. بنای فوق از جمله آثار شهر دوره اسلامی صفوی است که با دو ورودی در شمال و جنوب ساخته شده است. بنا شامل حیاط و حجره‌های چهار طرف آن است. تعداد این حجره‌ها ۳۸ عدد و بعضی از آن‌ها به همدیگر راه دارند. بنا با سنگ و گچ که از معادن اطراف شهر تأمین می‌شده، ساخته شده است. کف حیاط با سنگ‌های لاشه‌ای بزرگ سنگ‌فرش شده و سطح حیاط اندکی پایین‌تر از کف حجرات است. در حیاط چاه آبی برای تأمین آب موردنیاز کاروانیان به چشم می‌خورد. حجره‌ها با طاق‌های جناغی پوشش داده شده و همگی یک ایوان کوچک در جلوی خود دارند. در داخل ایوان‌ها طاقچه‌هایی برای گذاشتن اشیا و نیز دودکش تعبیه شده است. یک راه‌پله مارپیچ در ضلع شمالی ارتباط حیاط با پشت‌بام را تسهیل می‌کرده است. این کاروانسرا که به‌طور کامل تخریب شده بود که در سال ۱۳۶۹ با آزادسازی منطقه دهدشت، در قسمت پی بنا در عمق دو متری مورد شناسایی قرار گرفت و عملیات خاکبرداری و آواربرداری از آن آغاز شد. در عملیات خاکبرداری تمام قسمت‌های بنا مشخص شد. بعد در سال‌های ۷۹ و ۷۸ اقدامات مرمتی شامل سنگ‌فرش حیاط، آجرکاری پوشش بام، تعمیر حجرات جلوی کاروانسرا انجام شده است. البته هم‌اکنون نیز این بنای تاریخی در حال مرمت است. این کاروانسرا ۱۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت که در مالکیت سازمان میراث فرهنگی است، در سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۵۵۱ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.

تنگ پیرزال

تنگ پیرزال در حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر دهدشت در مسیر اصلی جاده دهدشت به یاسوج و مابین دو شهر دهدشت و سرفاریاب قرار دارد. این تنگ در دل کوهی به نام کوه سیاه و صخره‌های بلند آن واقع شده است. طول این تنگ حدوداً ۴٫۵ کیلومتر می‌باشد. تنگ پیرزال یکی از مناظر طبیعی زمین شناختی کم‌نظیر در جنوب و حتی ایران است. چندین چشمه بزرگ و کوچک و رودخانه ای در این تنگ جاری که همگی فصلی می‌باشند. به همین دلیل بهترین زمان برای بازدید از این مکان از اوایل آبان تا اواخر فروردین می‌باشد. همچنین خط لوله اول سراسری گاز ایران که پس از گذر از پالایشگاه بیدبلند بهبهان تا کشور آذربایجان امتداد می‌یابد، از این تنگه عبور می‌کند.

مکان‌های دیگر

• چشمه کورسا: چشمه ای در حدود ۱۴ کیلومتری شرق دهدشت که از دل کوه نیر (نور) می‌جوشد.
• دشت مازه: پارک جنگلی بزرگ دشت مازه در ۳ کیلومتری شمال دهدشت که دارای درخت‌های گرمسیری و در هر فصل میزبان گردشگران است.
• لگین راک: منطقه گردشگری لگین راک در حدود ۱۸ کیلومتری شهر دهدشت واقع شده است.

ورزش

باشگاه هندبال فراز بام خائیز نماینده شهر دهدشت در لیگ برتر هندبال ایران می‌باشد.

باشگاه فوتبال اتحاد کهگیلویه نماینده کهگیلویه در لیگ دسته سوم فوتبال کشور است.

صنایع

• کارخانه آجر و سفال دهدشت (بزرگ‌ترین کارخانه آجر و سفال ایران)
• پتروشیمی دهدشت

مشاهیر

• میرنجات اصفهانی فرزند میرمحمدمومن مستوفی دهدشتی؛ از شاعران دورهٔ صفویه. یکی از ابیات منسوب به ایشان به شرح زیر است:
• رفت حاجی به طواف حرم و بازآمد

ما به قربان تو رفتیم و همان‌جا ماندیم

• محمد بوشهری معین‌التجار با نام اصلی حاج محمد دهدشتی شاهرخ. نماینده صنف تجار در دورهٔ یکم، نمایندهٔ مردم بوشهر در دورهٔ سوم مجلس شورای ملی، مدیر کمپانی ناصری (صاحب امتیاز کشتیرانی کارون)، هموند حزب اعتدالیون، رئیس شورای عالی تجارت و نویسنده کتاب خلیج فارس.
• سید ضیاء الدین طباطبایی پدر وی یزدی و مادر وی از خاندان دهدشتی می باشد.
• مهدی بوشهری همسر اشرف پهلوی، نوهٔ معین التجار دهدشتی.
• ملا محمد باقر دهدشتی نجفی از علمای دورهٔ قاجار و مؤلف کتاب اَلدَّمْعَةُ السّاکِبَة فی أحْوالِ النَّبیّ و العِتْرَة الطّاهِرَة و صاحب باغ صاحبیه در نجف اشرف
• میرزا غلامرضا کوه گیلویه ای متخلص به " قانع " معروف به «میرزا قانعا» از شاعران و خوشنویسان دورهٔ صفویه.
• قدسی دهدشتی از شاعران دورهٔ قاجار
• آخوند ملا زکی بن ملا عبدالصمد دهدشتی شاعر.
• مولانا علیخان دهدشتی شاعر.
• میرزا ابراهیم ملتجی شیخ هابیلی نویی از شاعران بنام دورهٔ مشروطیت.
• حسین پناهی بازیگر، کارگردان، شاعر و نویسنده از روستای دژکوه از توابع شهر سوق.
• سید هادی محقق کارگردان و فیلم نامه نویس.
• عبدالرسول زرین؛ تک تیرانداز
• اسماعیل دژه؛ فوتبالیست (کاپیتان تیم ملی فوتبال ناشنوایان ایران)
• شبنم بهشت؛ فوتبالیست
• قائم اسلامی خواه؛ فوتبالیست
• رضا جبیره؛ فوتبالیست
• سید مصطفی صالحی‌زاده؛ کشتی‌گیر
• سارا آدریا؛ کاراته کار
• طاهره آذرپیوند؛ جودو کار
• احسان گنجی؛ کارتونیست
• اسماعیل آذری‌نژاد؛ روحانی