علوم دامی
 | این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
رشته علوم دامی، مجموع علومی است که با فیزیولوژی دام، ژنتیک و اصلاح نژاد دام، تغذیه دام و بهداشت و پیشگیری از بیماری های دام و و مدیریت سروکار دارند. علوم دامی اطلاعات گسترده در مورد پرورش گونه‌های دام سبک، دام سنگین، طیور، آبزیان، زنبور عسل و کرم ابریشم به‌صورت تخصصی با هدف تولید فرآورده‌های جانوری یا برای پرورش حیوانات خانگی ارائه می‌دهد.
به عبارتی فن پرورش براساس اصول بهداشتی و تغذیه ای و اقتصادی دام و طیور و آبزیان و حشرات است.
امروزه تولید محصولات پروتئینی مبتنی بر سامانه‌های سنتی دامپروری جوابگوی نیاز جامعه نیست و نیازمند تربیت دانش آموختگان کارآمد در رشته دامپروری و علوم دامی هستیم تا با فعالیت در این حوزه بتوان به امنیت غذایی و پاسخگویی جمعیت در حال افزایش باشاگر علاقمند به حیوانات اهلی هستید یکی از بهترین و متنوع‌ترین رشته‌های تحصیلی، علوم دامی است که میتواند اطلاعات وسیعی درمورد تغذیه و پرورش و نگهداری حیوانات مختلف برای مثال پرورش گاو، پرورش طیور، آبزیان، زنبور عسل، کرم ابریشم، بوقلمون، شتر مرغ، شتر، گاومیش، گوسفند، بز، اسب و حیوانات خانگی بدهد.
تاریخچه رشته علوم دامی و دامپروری در ایران
پیشینه دامپروری به 12000 سال گذشته و با اهلی کردن حیوانات توسط بشر برمیگردد. تاریخچه تدریس در زمینه امور دام و علوم دامی در ایران از سال 1279شمسی با تأسیس مدرسۀ فلاحت مظفری شروع شد که در این مدرسه دروس کشاورزی و امور دام تدریس می شد و تمام فارغ التحصیلان در مناطق روستایی مشغول فعالیت های تولیدی می‌شدند، در دانشگاه تهران از دهه 20 شمسی اموزش دامپروری به صورت چند واحد درسی با عنوان "دامپروری" ابتدا در سال 1324 در دانشکده کشاورزی شروع شد تا اینکه در سال 1334 «واحد دامپروری» دانشکده بنیاد نهاده شد.
در سال 1335 گرایش دامپروری با 15 واحد درسی در دوره کارشناسی رشته کشاورزی عمومی راه اندازی شد.
در سال 1340 این گرایش به رشته دامپروری در مقطع کارشناسی تبدیل شد و در سال 1342 گروه دامپروری به عنوان یکی از گروههای دانشکده کشاورزی به رسمیت شناخته شد. و از اوایل دهه شصت علوم دامی و دامپروری به عنوان یکی از گرایش های مهندسی کشاورزی مطرح گردید و مقطع کارشناسی ارشد علوم دامی در دانشگاه تهران برای اولین بار در سال 1364 به صورت ناپیوسته و دوره های دکتری در سال 1373 در رشته تغذیه دام، در سال 1380 در رشته اصلاح نژاد دام و در سال 1383 در رشته فیزیولوژی دام راه اندازی شدند.
مباحث
علوم دامی توانایی‌هایی را در زمینه صنایع کشاورزی، مهارت در مباحث تئوری و عملی تولید و پرورش حیوان، امنیت محصولات غذایی، جنبه‌های اخلاقی کیفیت و امنیت غذایی، رفاه حیوان، تغییر روش‌های قدیمی، و تلفیق تئوری و عملی مهارت‌های صنعتی ارائه می‌کند.
عمده مباحث در کارشناسی علوم دامی دربارهٔ پرورش انواع حیوان مزرعه ای و رفتار شناسی، فیزیولوژی، تغذیه، ژنتیک واصلاح دام و مدیریت فارم است.
مبحث فیزیولوژی دام شامل فیزیولوژی تکمیلی و تولید مثل دام و طیور و هورمون شناسی و غدد داخلی و ایمنی شناسی در دام و طیور به جهت افزایش تولید مثل و رفتارشناسی و کنترل عوامل محیطی و تنش به جهت بالا بردن راندمان تولید و تولیدمثل و ارائه ی خدمات تولید مثلی همانند تلقیح مصنوعی و تشخیص بارداری میباشد.
مبحث تغذیه دام به‌طور تخصصی شامل گرایش‌های تغذیه نشخوارکنندگان وتک معده‌ای ها(خوک، اسب، طیور)میباشد که به رفع ناهنجاری های متابولیکی و ارائه ی جیره ی مناسب برای دوران های مختلف رشد و تولید در دام و طیور آبزیان و زنبور عسل میپردازد.
ژنتیک و اصلاح دام در دو سطح سلولی-مولکولی (شناسائی حیوان دارای ژن مورد نظر با استفاده از مارکرها- تولید حیوانات ترانسژنیک) و همچنین در سطح روش‌های اصلاح ژنتیک کمی به انتخاب حیوانات برتر از نظر سطح تولید و ماندگاری یا مقاومت به بیماری‌ها و شرایط سخت آب و هوائی میپردازد.
چالش‌ها و مشکلات
- برای رسیدن به توانایی بالقوهٔ خودکفایی محصولات لبنی وگوشتی و تولیدات دامی کشور، با توجه به افزایش حداقل دو برابری تقاضا تا بیست سال آینده نیاز باتوجه به اینکه مصرف گوشت در سراسر دنیا از سی سال گذشته تا کنون به بیش از پنج برابر رشد یافته است، نیاز به متخصصان علوم دامی در واحدهای پرورشی و تولیدی در سراسر دنیا حس می‌شود تا نیل به اهداف توسعه کشاورزی پایدار شود.
- اخیراً تحقیقاتی و تولیداتی در سطح آزمایشگاه ها در مورد تولید گوشت مصنوعی تحت عنوان گوشت درون کشتگاهی و شیر و تخم مرغ آزمایشگاهی انجام شد که با موفقیت‌هایی همراه بود، اما این تولیدات بسیار گران و تا کنون تجاری نشده است و همچنین پر هزینه تر از روش سنتی هستند که در حال حاضر وحتی اینده امکان رقابتی شدن قیمت را نخواهند داشت و حتی درصورت رسیدن قیمت هم به چشم یک محصول غیر طبیعی و محصول درجه دوم و جایگزین از آن ها یاد خواهد شد، علاوه بر ان طعم مشابه واقعی نداشتند که چالشی بسیار جدی به شمار میرود که احتمالا هیچ گاه به طعم طبیعی و ارگانیک نخواهند رسید ، همچنین انتخاب اکثر مردم معمولا محصولات طبیعی و ارگانیک خواهد بود تا اینکه محصولات آزمایشگاهی و یا تراریخته باشد و برای نگهداری گوشت می‌بایست به ناچار باید افزودنی‌هایی همانند نیترات ها و بنزوات سدیم و آمین های آروماتیک هتروسیکلیک و هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای حتما باید اضافه کنند که هم صنعتی و شیمیایی هستند و هم ارتباط آن با برخی سرطان ها و همچنین تاثیر منفی بر روی DNA اثبات شده است. و برای تولید شیر مصنوعی و سایر لبنیات مصنوعی هم از نوعی مخمر استفاده کرده اند به علاوه ی شکر به جای لاکتوز و آمینو اسیدهای ضروری که این ها هم صنعتی و شیمیایی هستند که هیچگاه جایگزین طبیعی شیر نخواهد بود و احتمالا همانند سایر پروژه های مشابه مثل شیر سویا مورد استقبال عمومی قرار نخواهند گرفت که این موارد استفاده در این محصولات لبنی هم صنعتی و شیمیایی هستند و هم وابسته ی مجدد به دام و طیور برای برداشتن قسمتی از بافت، که متخصصان این زمینه را با مشکلات جدی رو به رو کرده‌است، بنابراین همانند سایر محصولاتی که به دو صورت طبیعی و غیر طبیعی در بازار موجود هستند قابل رقابت با محصولات طبیعی و ارگانیک نخواهند بود.
- در این میان روش‌های اگرواکولوژی با ترکیب نوآوری‌های تکنولوژیکی و سازمانی، میتواند پاسخ این معادله پیچیده را فراهم کند. برای مثال ممانعت از استفاده از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در خوراک دام وطیور و جلوگیری از بروز مقاومت دارویی در انسان، وظیفه ای است که تنها از عهده متخصصین علوم دامی بر می آید و رابطه نزدیکی با سلامتی جوامع بشری دارد. با پیچیده‌تر شدن جوامع انسانی و بزرگتر شدن جمعیت‌های شهری و نیاز به تأمین پروتئین حیوانی سالم، من البعد نمی‌توان انتظار داشت که مواد غذایی سالم به صورت اتوماتیک و پایدار توسط جوامع روستایی تولید می‌شود چرا که نیاز است وزارت کشاورزی با بهره‌گیری از تخصص مهندسین علوم دامی در جهت رفع نیازهای جامعه رو به رشد ایران به غذای سالم اهتمام بیشتری به خرج دهد. حدود ۴۰ سال پیش هدف دامپروری افزایش تولید شیر و گوشت بوده‌است ولی امروزه تولید پایدار محصولات پروتئینی مد نظر است.
- امروزه نتایج تحقیقات نشان داده‌است که اگر ما بتوانیم دام‌های مقاوم به بیماری پرورش دهیم نیاز نیست که داروهای زیادی توسط انسان مصرف شود. بعبارت دیگر یکی از راه‌های کاهش مصرف دارو، اصلاح ژنتیکی دام در جهت مقاومت نسبت به بیماری‌ها است.
رشته مهندسی علوم دامی رابطه مستقیمی با سلامتی جامعه دارد و یکی از وظایف کارشناسان علوم دامی نظارت بر کیفیت محصولات پروتئینی است.
یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی انسان‌ها در روزگار حاضر مقاوم شدن باکتری‌ها به انتی بیوتیک‌ها است که کنترل آن وظیفه متخصصین علوم دامی است.
گرایش‌ها
درمقطع کاردانی :
تکنولوژی دام، تکنولوژی طیور، امور دامی، تولیدات دام و طیور، دامپروری (گرایش پرورش صنعتی گاو)، دامپروری (گرایش پرورش صنعتی طیور)
کارشناسی ناپیوسته:
مهندسی حرفه ای علوم دامی ، مهندسی فناوری دامپروری (پرورش صنعتی گاو) ، مهندسی فناوری دامپروری (پرورش صنعتی طیور)
در مقطع کارشناسی پیوسته：
علوم دامی
در گذشته شامل دو گرایش دام و طیور می‌شد و بعد از سال 1395 این دو گرایش حذف شدند و رشته ای واحد که تلفیقی از هر دو است را به وجود آوردند، مهندسی علوم دامی(جامع).
- دانشگاه‌های مورد پذیرش در مقطع کارشناسی عبارتند از:
رشته علوم دامی در مقاطع تحصیلات تکمیلی:
دارای 5 گرایش در مقطع کارشناسی ارشد و 4 گرایش در دکترا میباشد:
کارشناسی ارشد شامل:
1_فیزیولوژی دام و طیور
2_ژنتیک و اصلاح نژاد دام و طیور
3_تغذیه دام
4_تغذیه طیور
5_زنبور عسل است.
مقطع تحصیلی دکتری شامل:
1_فیزیولوژی دام و طیور
2_تغذیه دام
3_ژنتیک و اصلاح دام و طیور
4_تغذیه طیور
فیزیولوژی دام وطیور به‌طور اختصاصی در علوم دامی به بررسی و مطالعه نقش عوامل فیزیولوژیکی در تولید مثل و افزایش راندمان تولید مثلی و تغذیه و گوارش و رشد و محیط در بهبود تولید و فیزیولوژی تولید مثل برای افزایش نتاج و افزایش فراورده ها ی دام و تولیدات دامی میپردازد.
تغذیه دام به طور اختصاصی در علوم دامی به بررسی تغذیه و جیره نویسی به جهت استفاده ی اقتصادی و مطلوب کم ترین جیره با بیشترین بازدهی و همچنین پیشگیری و درمان ناهنجاری های متابولیک میپردازد.
ژنتیک و اصلاح نژاد دام به طور اختصاصی به بررسی ژنتیک دام جهت اصلاح نژاد به رسیدن به دامی با حداکثر توان بالقوه تولید مثلی و رشد سریع مثل دوقلو و چند قلوزایی و اصلاح لاین و اجداد طیور و خصوصیات مطلوب و حذف عوامل نامطلوب در نسل های بعد میپردازد.
علوم تغذیه طیور به طور اختصاصی به پرورش تخصصی به تغذیه انواع ماکیان و جیره نویسی و بهداشت و پیشگیری ناهنجاری های متابولیکی میپردازد
بازار کار
برای رشته‌های علوم کشاورزی مخصوصاً علوم دامی وضعیت بازار کار در بخش‌های دولتی بسیار محدود میباشد اما در بخش خصوصی با حداقل سرمایه هم میتوان اقدام به فعالیت کرد که با تأسیس مرغداری تخم گذار سنتی و یا صنعتی و گوشتی ،گاوداري شیری و یا پرواری سنتی و صنعتی، گوسفندداری سنتی و یا صنعتی، استخر پرورش آبزیان، زنبورداری، فارم های پرورش انواع طیور مانند قرقاول و بلدرچین و بوقلمون و اصطبل اسب و... میتوان درآمدزایی بسیار عالی و ثروت ایجاد کرد(با توجه به تقاضای روز افزون و بالا و نداشتن محدودیت در توسعه و بزرگتر کردن مجموعه به مرور زمان) و همچنین در کنار آن ارائه ی خدمات فنی و مهندسی و ویزیت از فارم ها و مزارع پرورش انواع دام و طیور همانند جیره نویسی و تلقیح مصنوعی و سم چینی و اقدامات بهداشتی و مشاوره در راه اندازی و... با راه اندازی یک دفتر فنی مهندسی دامپروری با مجوز از سازمان نظام مهندسی کشاورزی اقدام کرد، پس با توجه به لزوم حفظ امنیت غذایی کشور متخصصان این رشته بازار کار دائمی دارند.
افرادی که در مقاطع مختلف این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند می‌توانند مشاغل زیر را بر عهده بگیرند:
- مسئولیت فنی واحد های تولیدی دام و طیور و زنبور عسل و کرم ابریشم و آبزیان درصورت اخذ رتبه بندی و قبولی در آزمون مسئولیت فنی نظام مهندسی کشاورزی
- ایجاد شرکت ها و مراکز خدمات دامپروری.
- انجام تلقیح مصنوعی و تشخیص آبستنی و ناهنجاری های تولید مثلی با استفاده از سونوگرافی درصورت دیدن دوره آموزشی.
- کارشناس اصلاح نژاد دام در مراکز اصلاح نژاد
- متخصص تغذیه دام و طیور و جیره‌نویس غذایی در مجتمع‌های دامپروری وکارخانه‌های تولید خوراک دام
- به عنوان مدرس در هنرستان‌های کشاورزی
- ایجاد واحد دامپروری سنتی یا روستایی و صنعتی در صورت داشتن سرمایه لازم
- کارشناس پژوهش و همکاری در پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی
- مدیریت واحدهای تولیدی پرورش مرغ مادر و تخمگذار
- ایجاد استخرهای پرورش آبزیان ماهی و میگو
- ایجاد زنبورستان و پرورش زنبورعسل
- کارشناس مدیریت تولید مثل در گاوداری‌های صنعتی
علوم مرتبط
- کشاورزی
- بیوشیمی
- دامپزشکی
- تغذیه
- ژنتیک
- فیزیولوژی
- جانورشناسی
- گیاه‌شناسی
- اصلاح نژاد
- حشره‌شناسی
منابع
| کشاورزی |
|---|
 |
 درگاه کشاورزی |
| کلی |
|
|---|---|
| تاریخ کشاورزی |
|
| انواع | |
| اثرات زیست‌محیطی | |
| رده‌ها | |
بیوساینس دامی http://feed-safety/background/feed-safety-multi-stakeholder-partnership/en/[پیوند مرده] https://asatid.tabrizu.ac.ir/fa/pages/home.aspx?rafat