هیپوتالاموس
| زیرنهنج | |
|---|---|
 Location of the human hypothalamus | |
 مکان زیرنهنج در پایین نهنج | |
| جزئیات | |
| شناسه‌ها | |
| لاتین | hypothalamus |
| MeSH | D007031 |
| شناسه نورولکس | birnlex_734 |
| TA98 | A14.1.08.401 A14.1.08.901 |
| TA2 | 5714 |
| FMA | 62008 |
زیرنَهَنج[۱] یا هیپوتالاموس (به انگلیسی: Hypothalamus)، غده ای است در مغز، که دستگاه عصبی را با کمک غدهٔ زیرمغزی (هیپوفیز) به دستگاه غدد درون‌ریز متصل می‌کند.
هیپوتالاموس در اکثر پستانداران یافت می‌شود و خصوصیات متفاوتی در دو جنس مذکر و مؤنث دارد. هیپوتالاموس مانند بصل النخاع در تنظیم تنفس نقش دارد.
واژه‌شناسی
Hypothalamus کلمه‌ای است یونانی به معنی «زیرِ نهنج». نهنج (تالاموس) اندامی است در مغز که واژهٔ زیرنهنج نیز از همین‌جا آمده‌است.
کارکرد هیپوتالاموس
هیپوتالاموس در واقع یک دستگاه کنترل‌کننده بدن است. این بخش از مغز با تأثیری که بر هیپوفیز می‌گذارد، فعالیت بسیاری از غده‌های بدن مثل پانکراس (لوزالمعده)، تیروئید و … را کنترل می‌کند. این عمل از طریق ترشح دونوع هورمون به نام‌های آزادکننده و مهارکننده می‌باشد که نوع اول ترشحات هیپوفیز را زیادتر و نوع دوم آن را کمتر می‌کند. علاوه بر آن هیپوتالاموس دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و چرخه زمانی بدن را تنظیم می‌کند.
به‌طور کلی هیپوتالاموس مرکز اعمال غریزی است، مانند احساس گرسنگی، سیری، تشنگی، تنظیم دمای بدن، تنظیم فشار خون، رفتارهای هیجانی مثل خشم و ترس و اضطراب و نیز عاطفه. نیز باعث ترشح هورمون رشد -که باعث رشد استخوان می‌گردد- و هورمون تیروتروپ (برانگیزندهٔ غدهٔ تیرویید یا سپردیس)، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) (مؤثر برغده فوق کلیه)، هورمون لاکتوژن (مؤثر بر پرولاکتین)، هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها (مؤثر بر هورمون اف‌اس‌هاش و ال هاش) (برانگیزنده‌های غدد جنسی) می‌شود.
در پدیده تولید مثل، چند سطح کنترل هورمونی وجود دارد که هیپوتالاموس اولین سطح کنترل مغز است. انواع محرک بیرونی به مغز می‌رسد و محرک‌های مربوط به تولید مثل به هیپوتالاموس وارد می‌شوند. برای نمونه در گوسفند کاهش تدریجی دوره روشنایی منجر به تحریک هورمونی می‌شود در حالی که در جانوران دیگر از قبیل خرگوش جفت‌گیری محرک اولیه تخمک‌گذاری است از دیگر محرک‌های حسی می‌توان محرک بویایی را نام برد. مشخص شده که اغلب این محرک‌های خارجی از طریق تأثیر هیپوتالاموس بر هیپوفیز منجر به تغییر فعالیت‌های هورمونی می‌شوند. تحت اثر این محرک‌ها فاکتورهای رهاکننده و مهارکننده از هیپوتالاموس رها شده این عوامل به لوب پیشین هیپوفیز منتقل می‌شوند. از جمله این فاکتورها هورمون رهاکننده گنادوتروپین (GnRH)است.
آسیب هیپوتالاموس
آسیب هیپو تالاموس مایهٔ به‌هم‌ریختگیِ چندین فعالیت نباتی و برخی فعالیت‌های انگیزشی همانند غریزهٔ جنسی، مبارزه‌طلبی، و احساس گرسنگی می‌گردد. هیپوتالاموس در هیجان‌ها (احساسات) نیز نقش دارد. بخش‌های پهلویی، به گونه‌ای ویژه می‌نماید که با احساس لذت و خشم ربط داشته‌باشد، در حالی که به خشم آنی به بیزاری، احساسات ناخوشایند و گرایش به خنده های بلند و مهارناشدنی ربط داده می‌شود.
هیپوتالاموس بیشتر به ابراز احساسات مربوط می‌شود؛ هنگامی که نشانه‌های فیزیکی احساسات آشکار می‌گردد، خطر احتمالی برآمده ازشان از راه هیپوتالاموس به دستگاه کناره‌ای (سیستم لیمبیک) و سرانجام به هستهٔ پیش‌مغز منتقل می‌شود که مایهٔ افزایش دلواپسی می‌گردد.
نگارخانه
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ واژه مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر نخست تا چهارم مصوبات (۱۳۷۶–۸۵)
- B. Kleine, W.G. Rossmanith: Hormone und Hormonsystem. Springer, 2007
