هون

هون‌ها
۳۷۰ میلادی–۴۶۹
قلمرو تحت کنترل هون‌ها در حدود ۴۵۰ پس از میلاد
زبان(های) رایج	هونی گوتی زبان‌های قبیله‌ای مختلف
حکومت	کنفدراسیون عشایری
پادشاه یا رهبر
• ۳۷۰-؟	بالامبر؟
• حدود ۳۹۵ میلادی	کورسیچ و بسیچ
• حدود ۴۰۰–۴۰۹	اولدین
• حدود ۴۱۲-؟	شاراتون
• حدود ۴۲۰–۴۳۰	اکتار و روگا
• ۴۳۰–۴۳۵	روگا
• ۴۳۵–۴۴۵	آتیلا و بلدا
• ۴۴۵–۴۵۳	آتیلا
• ۴۵۳–۴۶۹	دنگیزیچ و ارناک
• ۴۶۹-?	ارناک
تاریخ
• هون‌ها در شمال‌غربی دریای خزر ظاهر می‌شوند.	قبل از ۳۷۰
• فتح سرزمین آلان‌ها و گوت‌ها	۳۷۰ میلادی
• آتیلا و بلدا به‌طور مشترک فرمانروای قبایل متحد شدند.	۴۳۷
• مرگ بلدا، آتیلا تنها حاکم می‌شود	۴۴۵
• نبرد شالون	۴۵۱
• حمله به شمال ایتالیا	۴۵۲
• نبرد نداو	۴۵۴
• دنگیزیچ پسر آتیلا می‌میرد	۴۶۹

قلمرو هون‌ها از استپ‌های آسیای میانه تا آلمان امروزی و از دریای سیاه تا دریای بالتیک گسترده‌بود. ستارهٔ سبز نشانگر محل احتمالی «پایتخت» آتیلا در مجارستان امروزی است.

هون ها، مردمانی بودند که از سال ۳۷۰ میلادی به جنوب شرقی اروپا حمله کردند. و در طول هفت دهه بعد امپراتوری عظیمی در آنجا و در اروپای مرکزی ایجاد کردند. چند سال پس از اواسط قرن چهارم از آن سوی رودخانه ولگا ظاهر شدند آنها ابتدا سرزمین آلانی ها را که دشت های بین رودخانه های ولگا و دون بود را تسخیر کردند و سپس به سرعت امپراتوری استروگوت ها را بین دون و دنیستر سرنگون کردند. در حدود ۳۷۶ آنها ویزیگوت هایی را که در مکان های که تقریباً رومانی کنونی است، شکست دادند‌.و بدین ترتیب با امپراطوری روم هم مرز شدند. هون یک اصطلاح جمعی برای سوارکاران با ریشه‌های مختلف بوده که سبک زندگی عشایری یا نیمه عشایری را پیش می‌بردند. به باور پژوهشگران تصور می‌شود که هون‌ها از تبار شیونگ نو‌ها باشند.هون‌ها قومی بودند که در سده‌های چهارم و ششم میلادی در آسیای میانه، قفقاز و اروپای شرقی زندگی می‌کردند. طبق رسم اروپایی، نخستین بار گزارش شده‌است که آنها در شرق رودخانه ولگا، در منطقه ای که در آن زمان بخشی از اسکتیا بوده، زندگی می‌کردند. ورود هون‌ها با مهاجرت به سمت غرب یک قوم ایرانی یعنی آلان‌ها همراه است.با وجود اینکه تبار هون ها بصورت دقیق اثبات نشده شواهد جدید ژنتیک شناسی حاکی از آن است که هون ها احتمالا قومی ترک بودند یا با آن ها ریشه مشترک داشتند

هون‌ها گروهی متحد از قبایل مختلف بودند. بیش از هزار سال نام خود را در نقشهٔ آسیا و اروپا به عنوان عشایری جنگجو ثبت کردند. در سدهٔ پنجم میلادی حتی تا نزدیکی رم پیش رفتند ولی سپس ناپدید و مجذوب اقوام اوراسیا شدند. حتی ممکن است مهاجرت بزرگ هون‌ها عامل محرک در فروپاشی امپراتوری روم باشد. پژوهش‌ها زبان ارتباطی بین هونها را تعیین نکرده‌است.

خاستگاه و کیستی

رخساره آتیلا در یک موزه در مجارستان

از آن‌جایی که هیچ نوشته‌ای از هون‌ها به جای نمانده و تنها اطلاعات ما از این قوم از حفاری‌ها و همچنین آنچه مورخان زمان (اکثراً دشمنانشان) از آن‌ها نوشته‌اند به دست می‌آید. این شواهد گویای آن است که این قوم پیرامون ۵ سده پیش از میلاد در زمین‌های شمال چین حدود مغولستان امروزی به دام‌داری مشغول بوده و عمدتاً قومی کوچ‌نشین بودند.

بر اساس پژوهش های ژنتیکی بر اسکلتهای متعلق به هونها، هاپلوگروپ پدری بیشتر آنها متعلق به هاپلوگروپ(تک گروه) Q بوده و این از ریشه ترکی-سیبریایی آنها حمایت می کند،همچنین به نظر می رسد هون ها با ترکان اغوز،تباری مشترک دارند

در اروپای امروزی به این خصوصیتهایی که توصیف کردیم بیشتر برخورد می‌کنیم. یک مثال واضح شخصی به نام دکتر کنراد است که تمامی این خصوصیاتها را دارا بود. دکتر کنراد نخستین صدراعظم آلمان بعد از جنگ جهانی دوم شد. همچنین در مورد منشأ هونهای غربی می‌توان به صراحت گفت که خصوصیتهای نژادی و حالت چهره آنها تفاوت چندانی با مردم تُرک آسیای مرکزی نداشت. در حال حاضر مورخان به این نکته اذعان دارند که بر عکس امپراتوری مغولان که در زمان چنگیز خان تشکیل شدند، درون امپراتوری هون غربی، اقوام و طوایفی که از نژاد و نسل خالص مغول باشند وجود نداشته و اقوامی که همراه هونها بودند بیشتر طوایف اختلاط یافته ای از نژاد ترک و مغول محسوب می‌شدند. اطلاعات موجود در این دوره از تاریخ نشان می‌دهد اقوامی از هونها که به غرب کوچ کردند اقوامی از ترکان بود هرچند در مورد چگونگی تلاش آنها برای بدست آوردن استقلال و تشکیل حکومت مستقل خود اطلاعات مناسبی وجود ندارد.

کوچ به غرب و ساکن شدن در مجارستان

تصویری بازسازی شده از محاصرهٔ یک شهر به وسیله هون‌ها. سلاح‌های به تصویر کشیده شده در این تصویر از نظر زمانی نادرستند و نمی‌توانند سلاح‌های هون‌ها بوده باشند. عکس از تاریخچهٔ مصور مجارستان (Chronicon Pictum) به تاریخ ۱۳۶۰ م.

به مرور زمان، هون‌ها رو به غرب گذاشتند و از اوائل سدهٔ دوم میلادی در شمال دریای خزر و حوالی رود ولگا و رشته‌کوه اورال سکونت اختیار کرده و جایگزین اقوام سکائی شدند که قبلاً این مناطق را در تصرف داشتند. از سدهٔ سوم پس از میلاد، قسمتی از هون‌ها به غرب مهاجرت کرده و با امپراتوری روم آشنا شدند. به قول مورخان زمان، هون‌ها مداوما به شهرهای امپراتوری روم شرقی (بیزانس) حمله کرده، شهرها را آتش زده و به کسب غنیمت می‌پرداختند. در قرن چهارم امپراتوری بیزانس که خود به همراه امپراتوری روم غربی مشغول جنگ با وندال‌ها و گوت‌ها بود و تضعیف شده بود، با هون‌ها وارد مذاکره شده و با بخشیدن سالیانه مقدار کلانی طلا و همچنین اعطاء زمین به آن‌ها، برای مدتی آن‌ها را از حمله بیشتر بازمی‌دارد. زمینی که رومی‌ها به هون‌ها می‌بخشند بخش غربی مجارستان امروزی است که نام لاتین آن یعنی هونگاریا (Hungaria) به معنی سرزمین هون‌ها، با کمی تفاوت در زبان‌های اروپایی امروز همچنان دیده می‌شود.

لشکرکشی آتیلا به روم

آتیلا از یکی از نسخه‌های کتاب اِدای شاعرانه.

در سال ۴۳۴میلادی آتیلا و بلدا پادشاهان مشترک امپراطوری هون شدند آنها طی قرارداد صلح با امپراطوری بیزانس رومیان را مجبور کردند تا خراج های را که به هون ها می دادند را دوبرابر کنند. بعد از آن که بیزانسی ها مبلغ قرار داد را پرداخت نکردند آتیلا حمله سختی به آنها کرد و تا قسطنطنیه پیشروی کرد

در حدود سال ۴۴۵ آتیلا برادرش بلدا را به قتل رساند و در سال ۴۴۷ به دلایل نامعلومی دومین حمله بزرگ خود را به امپراطوری روم شرقی انجام داد. او بالکان را ویران کرد و به سمت جنوب یونان تا ترموپیل حمله کرد

از زمان آمیانوس هون ها مبالغ هنگفتی از طلا را در نتیجه قراردادهای خود با رومیان و همچنین از طریق غارت و فروش زندانیان خود به رومیان به دست آورده بودند. این هجوم ثروت، شخصیت جامعه آنها را تغییر داد. رهبری نظامی در خانواده آتیلا موروثی شد و خود آتیلا هم در صلح و هم در جنگ دارای قدرت استبدادی بود. او امپراتوری عظیم خود را به وسیله «مردان برگزیده» ( لوگادها ) اداره می کرد که وظیفه اصلی آنها حکومت و جمع آوری غذا و خراج از مردمان تابعه بود که توسط آتیلا به آنها منصوب شده بود.

آتیلا به گال حمله کرد اما در نبرد دشت های کاتالونیا یا شالون به گفته برخی از مقامات موریکا توسط نیروهای رومی و ویزیگوتیک شکست خورد. این اولین و تنها شکست آتیلا بود.در سال ۴۵۳هون ها به ایتالیا حمله کردند و چندین شهر را غارت کردند، اما قحطی و طاعون آنها را مجبور به ترک آن مناطق کرد. بعد از مرگ آتیلا پسران متعدد او امپراطوری او را تقسیم کردند و بلافاصله شروع به نزاع بین خود کردند. آنها سپس یک سلسله مبارزات پرهزینه را با اتباع خود که شورش کرده بودند آغاز کردند و سرانجام در سال ۴۵۵ توسط گروه ائتلافی دیگری در رودخانه ناشناسNedao در پانونیا شکست خوردند.پس از آن دولت روم شرقی مرزها را به روی هون ها بست که از آن به بعد دیگر نقش مهمی در تاریخ نداشتند و به تدریج به عنوان یک واحد اجتماعی و سیاسی از هم پاشیدند.

هنگامی که مارسیان، امپراتور جدید امپراتوری روم شرقی، از پرداخت خراج سالانه ای که قبلاً توافق شده بود در سال ۴۵۴ به آتیلا خودداری کرد، آتیلا دوباره نیرو هایش را جمع آوری کرد و برای حمله به قسطنطنیه برنامه ریزی کرد.

اما قبل از اینکه بتواند حمله خود را آغاز کند او را در شب عروسیش پس از ازدواج با آخرین عروسش خفه کرده و به قتل رساندند

سرانجام هون‌های غربی

سواران هون(جامه سبز) در حال جنگ با آلان ها. حکاکی دههٔ ۱۸۷۰م براساس نقاشی از یوهان گایگر (۱۸۰۵–۱۸۸۰)

پس از مرگ آتیلا هون‌ها وارد جنگ داخلی شدند به مرور زمان اتحاد خود را از دست داده، تجزیه شده، به مسیحیت گرویده و در قلب اروپا محو شدند؛ هر چند برخی از بلغارها و مجارها امروز خود را هون می‌دانند و هزاران نفر در بالکان معتقدند که بازماندهٔ مستقیم آتیلا هستند—ادعایی که آنقدرها هم که به نظر می‌آید بعید نیست؛ چرا که آتیلا تعداد زیادی همسر و فرزند داشته‌است. اخیراً گروهی ۲٬۵۰۰ نفری در مجارستان با امضای درخواست و تقدیم آن به پارلمان این کشور خواستار ثبت هون به عنوان یکی از گروه‌های قومی مجارستان شدند. این گروه ۲٬۵۰۰ نفری که خود را هون می‌دانند با رهبری گیورگی کیسفالودی خواستار شناسایی خود به عنوان اقلیت قومی و برخورداری از حقوق فرهنگی هستند. زبانشناسان زبان چوواشی، زبان رسمی جمهوری خودمختار چواشیا در روسیه را نزدیک‌ترین بازماندهٔ زنده به زبان هونی می‌دانند.

ارتباط با ترک‌ها و ایرانی‌ها

شباهت آوایی و ساختاری زبان‌های ترکی و زبان‌های بازمانده از هونی گواه بر ریشه و منشأ واحد قومی و فرهنگی هون‌ها و ترک‌ها است، منشأیی که به هیونگ-نوهای شمال چین برمی‌گردد. با این حال باید از یکی دانستن ترک‌ها و هون‌ها پرهیز کرد؛ بهترین راه توضیح آن این است که ترک‌ها و هون‌ها را اقوامی دانست که در ادواری مختلف، هر دو از نواحی رشته کوه‌های آلتای در آسیای مرکزی به غرب کوچ کردند.

با وجود اینکه اتحادیه‌ای که هون‌ها تشکیل دادند پیشتر از اقوام ترک تشکیل شده بود، ولی در این میان قبیله‌ها و اقوام ایرانی زبان نیز وجود داشتند که با آن‌ها دارای یک هدف مشترک بودند. البته این اقوام ایرانی بعدها به هون‌های غربی ملحق شده‌اند.

وجود اسامی ایرانی (هون‌های ایرانی) در برخی سکه‌های مرتبط با هون‌ها باعث نظریه وجود اقوام ایرانی در بین هون‌ها شد. و این نظریه با یافته‌شدن سکه‌های همانند بیشتر در سرخ‌کتل نشان داد که آن نام‌ها مربوط به زبان بومی ایرانی قوم باختری است.

جستارهای وابسته

• آتیلا
• هفتالیان
• هون‌های ایرانی

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی