نمایش مبدأ برای آرامگاه کوروش بزرگ

{{pp-semi-indef|small=yes}}
{{coord|30|11|38|N|53|10|02|E|region:IR_type:landmark_source:enwiki|display=title}}
{{مقاله برگزیده}}
{{جعبه اطلاعات جای‌های تاریخی ایران
| نام              = آرامگاه کوروش بزرگ
| عرض‌جغرافیایی     = ۳۰٫۱۹۳۸۸۹
| طول‌جغرافیایی     = ۵۳٫۱۶۷۲۲۲
| تصویر            = Pasargad_Tomb_Cyrus3.jpg 
| اندازه تصویر     = 250
| عنوان تصویر      =
| استان            = [[استان فارس|فارس]]
| شهرستان          = [[شهرستان پاسارگاد|پاسارگاد]]
| بخش              = [[بخش پاسارگاد|پاسارگاد]]
| نام‌های دیگر      =
| نام‌های قدیمی     = مسجد مادر سلیمان، مشهد مادر سلیمان، مشهد ام نبی
| نوع بنا          = ساختمان هرمی شکل از جنس [[سنگ آهک]]
| سال‌های مرمت      = بار اول در سال ۱۳۵۰ خورشیدی و بار دوم بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷ خورشیدی
| کاربری           = آرامگاه
| کاربری کنونی     =
| دیرینگی          = ساخته شده قبل از سال ۵۲۹ پیش از میلاد مسیح
| شماره ثبت        = ۱۹
| تاریخ ثبت ملی    = ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ خورشیدی<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://pasargad.sums.ac.ir/map.html |عنوان=شهر هخامنشیان (مادرسلیمان) — پاسارگاد |بازبینی=۱۶ مارس ۲۰۱۱ |archive-date=۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110408081600/http://pasargad.sums.ac.ir/map.html |url-status=dead }}</ref>
| دوره ساخت اثر    = [[هخامنشیان|هخامنشی]]
| بانی اثر         = [[کوروش بزرگ]]
| مالک اثر         =
| مالک فعلی اثر    = [[سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری]]
| شماره ثبت یونسکو = ۱۱۰۶
| تاریخ ثبت یونسکو = ۲۰۰۴
| امکان بازدید     =
| شماره تلفن       = +۹۸(۰)۷۲۹۷۲۸۲۴۵۲ {{رچ}}<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.pasargad.ir/ertebat%20ba%20ma/index.htm |title=مجموعه میراث جهانی پاسارگاد - ارتباط با ما |accessdate=۵ آوریل ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111025100540/http://pasargad.ir/ertebat%20ba%20ma/index.htm |archivedate=۲۵ اکتبر ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref>
| وبگاه            = [https://pasargadae.info/fa/]
| پایین            =
}}
'''آرامگاه کورش بزرگ''' مقبره [[کوروش بزرگ|کوروش دوم هخامنشی]] است، با بنایی بی‌پیرایه و معماری منحصربه‌فرد، که در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخ‌های [[پاسارگاد]] قرار دارد.<ref name= cais>آرامگاه کوروش بزرگ، کانون پژوهشهای ایران باستان</ref> این بنا از همه سوی [[دشت مرغاب]] پیداست، به‌ویژه اگر از سمت جنوب غربی از راه باستانی گذر کنیم و از [[تنگه بلاغی]] وارد دشت شویم، نخستین چیزی که جلب توجه می‌کند آرامگاه کوروش است.<ref>شهبازی ۳۵–۵۰</ref> این اثر در سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان زیر مجموعه [[پاسارگاد]] تحت شماره ۱۱۰۶ در [[میراث جهانی یونسکو]] ثبت شده‌است.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/1106 Unesco World Heritage - Official Website]</ref>

آرامگاه کوروش تنها بنایی در [[پاسارگاد]] است که توصیف آن در منابع یونانی آمده‌است.<ref>John Boardman, The Cambridge ancient history, Volume 14, 46</ref> از قدیمی‌ترین توصیف‌های مربوط به آرامگاه کوروش می‌توان به توصیف [[اریستوبولوس]]، یکی از همراهان [[اسکندر مقدونی]] در لشکرکشی‌اش به قلمرو [[هخامنشیان]] نام برد که توسط [[آریان (مورخ)|آریان]] در کتاب [[آناباسیس اسکندر]] بدین شکل ثبت شده‌است:<ref>Arrian ''Anabasis'' 6.29</ref> قسمت‌های پایینی آرامگاه از سنگ‌هایی تشکیل شده بود که به شکل مربع بریده شده بودند و در کل یک قاعده مستطیلی شکل را تشکیل می‌دادند. بالای آرامگاه یک اتاق سنگی بود که یک سقف و یک در داشت و به قدری باریک بود که یک مرد کوتاه قد به‌سختی می‌توانست داخل اتاق شود. در داخل اتاق یک تابوت طلایی وجود داشت که پیکر کوروش را در داخل آن قرار داده بودند. یک نیمکت نیز با پایه‌هایی از طلا در کنار تابوت قرار داشت. یک پرده [[تمدن بابل|بابلی]] پوشش آن (احتمالاً نیمکت) بود و کف اتاق نیز با فرش پوشانده شده بود. یک شنل آستین‌دار و سایر لباس‌های بابلی روی آن قرار داشتند. شلوارها و جامه‌های [[ماد]]ی در اتاق یافت می‌شد، بعضی تیره و بعضی به رنگ‌های دیگر بودند. گردن‌بند، شمشیر، گوشواره‌های سنگی با تزیینات طلا و یک میز نیز در اتاق بودند. تابوت کوروش بین میز و نیمکت قرار داشت. در محوطه آرامگاه یک ساختمان کوچک برای [[مُغ|روحانیون]] وجود داشت که وظیفه نگهداری آرامگاه کوروش را بر عهده داشتند.

در سال ۵۲۹ پیش از میلاد، [[کوروش بزرگ|کوروش]] به قبایل [[سکاها]] در [[آسیای مرکزی]] (شمال شرق ایران) حمله کرد و در جنگ با [[ماساگت‌ها]] کشته شد. وی را در این مقبره دفن کردند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1 CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1] ''iranicaonline.org''</ref>

== مشخصات بنا ==
[[پرونده:CyrustheGreatTombDrawingbyThruthSeeker 22042.png|بندانگشتی|270px|نقشهٔ آرامگاه کوروش بزرگ. برای خواندن ابعادِ نقشه، روی نگاره کلیک کنید.]]
[[پرونده:CyrustheGreatTombDrawingbyThruthSeeker 22063.png|بندانگشتی|170px|نقشهٔ سنگ‌های سقف اتاقک آرامگاه کوروش بزرگ. این نقشه بر پایهٔ طرح [[دیوید استروناخ]] ترسیم شده‌است.]]
[[پرونده:Tomb of Cyrus the great Herzfeld 1905-1928 -Scanned by Smithsonian Institute.JPG|بندانگشتی|270px|طرح آرامگاه کوروش بزرگ از نمای بالا، اثر [[ارنست هرتسفلد]]. هرتسفلد این طرح را بین سال‌های ۱۹۰۵ و ۱۹۲۸ (به احتمال زیاد در ۱۹۰۵) کشیده‌است. در این نما، سقف آرامگاه بُرِش خورده‌است و قسمت شیروانی‌مانند و فضای خالیِ زیر آن برداشته شده‌اند تا اتاقک آرامگاه دیده شود. دیوارهای ضخیم اتاقک، که حدود ۱٫۵ متر ضخامت دارند، قابل توجه‌اند. ابعاد داخلی اتاق: ۳٫۱۷ متر طول، ۲٫۱۱ عرض، و ۲٫۱۱ متر ارتفاع. همچنین، رویش گیاهان در سنگ‌های خارجی آرامگاه قابل توجه است که باعث تخریب سنگ‌ها نیز شده بود.]]
[[پرونده:The perimeter of the Tomb of Cyrus the Great Herzfeld 1905-1928 -Scanned by Smithsonian Institute.jpg|بندانگشتی|270px|طرح محوطهٔ آرامگاه کوروش بزرگ از نمای بالا، اثر [[ارنست هرتسفلد]]. به ستون‌ها و دیوارها توجه کنید که در زمان بازدید هرتسفلد در محوطهٔ آرامگاه وجود داشتند. دیوارها احتمالاً به [[مسجد پاسارگاد]] تعلق داشته‌اند.<ref>شهبازی، ۱۱۵</ref>]]
آرامگاه کوروش در گوشهٔ جنوبیِ محوطه‌ای جا دارد که زمانی بوستان شاهیِ [[پاسارگاد]] بوده‌است و از [[سنگ آهک|سنگ‌های آهکیِ]] سفیدی که به زردی متمایل است و احتمالاً از معدن [[سیوند]] تأمین شده‌است، بنا شده‌است. ساختمان آرامگاه ۲۵۰۰ سال در برابر عوامل مخرب طبیعی و غیرطبیعی پایداری کرده‌است و هنوز در دشت پاسارگاد پابرجاست. قاعده یا زیربنای اصلی آن سکویی است سنگی که طرح آن یک مربع‌مستطیل به طول ۱۳٫۳۵ متر و عرض ۱۲٫۳۰ متر می‌سازد. این ساختمان از دو قسمتِ کاملاً متمایز تشکیل شده‌است؛ یک سکوی سنگی شش‌پله‌ای، و یک اتاق با سقف شیروانی بر فراز پلهٔ ششم.<ref>شهبازی، ۳۹–۴۲</ref>

ارتفاع کلیِ بنا اندکی بیش از ۱۱ متر است. سکوی اول — که پلهٔ اول را تشکیل می‌دهد — ۱۶۵ سانتیمتر ارتفاع دارد، اما حدود ۶۰ سانتیمتر آن در اصل نتراشیده و پنهان بوده‌است؛ یعنی این هم مانند پلکان دوم و سوم دقیقاً ۱۰۵ سانتیمتر ارتفاع داشته‌است. پلکان چهارم و پنجم و ششم هر یک ۵۷٫۵ سانتیمتر ارتفاع دارند. پهنای سکوها نیم متر است و سطح سکوی ششمین که قاعدهٔ اتاق آرامگاه را تشکیل می‌دهد، حدود ۶٫۴۰ متر در ۵٫۳۵ متر است.<ref>{{پک|Zournatzi|1993|ک=CYRUS v. The Tomb of Cyrus|ص=522-524}}</ref>

اتاق آرامگاه دارای ۳٫۱۷ متر طول، ۲٫۱۱ متر عرض، و ۲٫۱۱ متر ارتفاع است. دیوارش ستبر است و تا ۱٫۵ متر ضخامت دارد و از چهار ردیف سنگِ نیک‌تراشیده درست شده‌است. ردیف‌های اول و دوم بلندتر از ردیف سوم و چهارم‌اند و در ضلع شمال غربی ظاهراً دری دولنگه که به‌صورت کشویی باز می‌شد، وجود می‌داشت که اینک از بین رفته‌است. مدخل کنونی ۷۸ سانتی‌متر پهنا و ۱۴۰ سانتی‌متر بلندی دارد و آستانهٔ آن نیز عمیق است. در هر یک از دو گوشهٔ آستانهٔ کوچک، یک فرورفتگی برای پاشنهٔ درها درست کرده‌اند و شیارهایی افقی به عمق ۱۶ سانتیمتر در یک سمت و ده سانتی‌متر در سمتی دیگر، تا دو لنگه در هنگام بازشدن در آن‌ها راه یابند و جای گیرند.<ref>شهبازی، ۳۹–۴۲</ref>

در پیشانی اتاق آرامگاه، یعنی در مثلث بالای درگاه، یک گل بسیار آراسته نقش کرده بودند که امروز تنها نیمی از آن، آن هم به صورت بسیار ضعیف، باقی مانده‌است. مسافری اروپایی به نام [[یوهان آلبرشت فون ماندلسلو]] در سال ۱۶۳۸ میلادی این گل را دیده‌است و تصویر آن را نیز در نقشی که از آرامگاه کوروش کشیده، آورده‌است، ولی تا مدت‌ها این نقش از یاد رفته بود یا به صورت دیگری تعبیر می‌شد، تا آنکه [[دیوید استروناخ]] در سال ۱۹۶۴ میلادی آن را بازیافت و توصیف و تفسیر کرد. گل مورد بحث ۱۲ پَرِ اصلی می‌داشت که خارج از محوطهٔ آن ۲۴ پَرِ دیگر و بیرون از اینها ۲۴ پَرِ نوک‌دارِ دیگر آورده بودند.<ref>Stronach, "circular symbol", ''Iran''.</ref> این نقش به تصویر [[خورشید]] می‌ماند و با توجه به اینکه ایرانیان نام کوروش را با خورشید تطابق داده بودند، این گل خورشیدی نماد و مظهر شخص کوروش و نمودار مقام روحانی او نزد [[ایرانیان]] بوده‌است.<ref>شهبازی، ۳۹–۴۲</ref>

سقف آرامگاه از درون صاف و ساده است، ولی از بیرون شیروانی‌شکل است و شیب دوطرفهٔ ان به شکل عدد هشت است. این سقف از دو سنگ گران‌پیکر ساخته شده‌است که بر روی آن یک سنگ هرمی به قاعدهٔ ۶٫۲۵ متر در ۳ متر و به کلفتی نیم متر قرار گرفته‌است و بر روی آن، سنگ بالای سقف جای می‌داشت، که اکنون موجود نیست. گمان می‌رود که طبق سنت [[شاهنشاهی هخامنشی|هخامنشی]]، برای سبک شدن و بهتر جابه‌جا کردن سنگ‌های گران، داخل سقف را گود کرده‌اند.<ref>شهبازی، ۳۹–۴۲</ref> [[فرصت‌الدوله شیرازی]] به وجود فضای خالیِ میان سقف درون و سقف شیب‌بامی بیرون پی برده‌بود و آن را محل دفن مرده دانسته بود:<ref>فرصت شیرازی، ''آثار عجم''، ۲۲۹</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
سقف آن [آرامگاه] از طرف بیرون شیب‌بامی است، ولی از درون مسطح است؛ لهذا از پشت این سقف مسطح اندرون تا زیر مقعر سقف بیرون مجوف [= خالی] است به شکل [[مثلث]]، و آنجا محل دفن مرده بوده و در زمان‌های گذشته پشت بام را سوراخ کرده و سنگ‌هایش را شکسته‌اند. بعضی از اهالی که از آنجا بالا رفته، آن دخمه را دیده‌اند، مذکور بودند که در آن تابوت از سنگ نهاده‌اند و مرده در آن تابوت بوده. اکنون جسد هَباءِ منثور است [مثل غبارِ پراکنده <nowiki>است</nowiki>].
{{پایان گفتاورد بزرگ}}

این قسمت میان‌تهی که [[فرصت‌الدوله شیرازی|فرصت شیرازی]] از آن یاد می‌کند، عبارت است از یک گودی به طول ۴٫۷۵ متر که حدود یک متر عرض دارد و ۸۵ سانتیمتر عمق. برای این‌که درازیِ این گودی استقامتِ سقف را متزلزل نکند، آن را دوتکه‌ای ساخته‌اند.<ref>شهبازی، ''راهنمای جامع پاسارگاد''، ۴۳</ref> ولی این نظر که فضای خالی محل قرار گرفتن تابوت یا حتی دو تابوت (با توجه به تقسیم فضای میان‌تهی به دو) بوده‌است، در گذشته طرفدارانی داشته‌است.<ref>علاوه بر فرصت شیرازی، ''آثار عجم''، رک به حسینی فسائی، ''فارس‌نامهٔ ناصری''، گفتار دوم، ۱۵۶۰</ref>

کف اتاقِ آرامگاه از دو تخته‌سنگ سترگ تشکیل شده‌است. طبق گزارش [[جرج کرزن]] (۱۸۹۲م) تخته‌سنگ بزرگ‌تر از حفره‌های بزرگی که در آن کنده شده بود آسیب دیده بود. احتمالاً برای اینکه معلوم شود زیرش چیست.<ref>Goerge Curzon, ''Persia, vol 2'', 77</ref><!--اگر شهبازی به کف آرامگاه اشاره کرده‌است خوب است که نوشته‌اش بیاید-->

بنای آرامگاه بدون ملاط ساخته شده بود، ولی بست‌های فلزیِ دُم‌چلچله‌ای، سنگ‌های آن را به هم متصل می‌کرد که تقریباً همهٔ آن‌ها را کنده و برده بودند و گودی‌های ناخوشایندی به جای گذارده بودند که به استقامت بنا آسیب می‌رساند. تیمی تحت سرپرستی [[علیرضا شاپور شهبازی]]، تا آنجایی که می‌شد این گودی‌ها را با تکه‌سنگ‌هایی که از معدن [[سیوند]] آورده بودند، تعمیر کرد.<ref>شهبازی، ''راهنمای جامع پاسارگاد''، ۴۶</ref>

کسانی که در قرن نوزدهم از آرامگاه بازدید کرده‌اند و مشاهداتشان را ثبت کرده‌اند، سخن از ستون‌های دورِ آرامگاه کوروش رانده‌اند.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به Morier, ''[First] Journey'', 150; Porter, ''Travels'' vol1, 499; Curzon, ''Persia'' vol2, 76; Weissbach.</ref> لیک در حال حاضر اثری از این ستون‌ها و سایر بناهای اطراف آرامگاه نمانده‌است. برای نمونه، [[فرانتس هاینریش وایسباخ]]، محقق و [[خاورشناس]] [[آلمان]]ی، که در اواخر قرن نوزدهم میلادی از [[پاسارگاد]] بازدید کرده و شرحی از بناهای موجود در پاسارگاد نوشته‌است، توصیفی به شرح زیر از ستون‌های دورِ آرامگاه کوروش داده‌است:<ref>F. H. Weissbach, {{گیومه باز|de}} [http://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/dmg/periodical/pageview/40973 Das Grab des Cyrus]{{گیومه بسته|de}}{{چر}}</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
سه طرف آرامگاه را ۲۲ ستون احاطه کرده‌اند. اثراتی از دیواری دولایه که ستون‌ها را احاطه کرده‌است دیده می‌شود. طول هر یک از ردیف ستون‌هایی که مقابل هم قرار گرفته‌اند ۳۰ متر و طول ردیف ستون‌هایی که به این دو ردیف عمود است ۳۲ متر است. طول دو ردیف مقابل هم از دیوار داخلی ۳۵ متر و طول بخش دیگر از دیوار داخلی ۴۲ متر است. در اینکه دیوار خارجی از ابتدا وجود داشته‌است، شک و تردید هست. دیوار خارجی دیوار عظیمی است که باقی‌مانده‌هایی از یک دروازه بدان تکیه کرده‌است.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
چند دهه پیش از وایسباخ، [[رابرت کر پورتر|کِر پورتر]] که در سال ۱۸۱۸م از آرامگاه دیدن کرده بود، دیده‌های خود را از وضعیت ستون‌ها چنین بیان کرده‌است:<ref>Ker Porter, ''Travels'', vol 1, 499</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
یک منطقهٔ وسیع که محدودهٔ آن به وسیلهٔ پایهٔ ۲۴ ستونِ گِرد مشخص شده‌است، ساختمان [آرامگاه] را به مانند یک مربع در میان گرفته‌است. قطر هر ستون ۳ پا و ۳ اینچ [تقریباًّ ۹۹ سانتیمتر] است. هر ضلع مربع توسط ۶ ستون کامل می‌شود که فاصلهٔ هر ستون از ستون کناری‌اش ۱۴ پا [تقریباً ۴٬۲۷ متر] است. ۱۷ ستون هنوز ایستاده هستند، ولی دور و برشان انباشته از آشغال است، و خام‌دستانه توسط دیواری گِلی به هم وصل شده‌اند.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
دربارهٔ منشأ سبک معماریِ بنا نظرات متفاوتی ابراز شده‌است. طیف این نظرات گسترده <nowiki>است</nowiki> و شامل منشأ یونانیِ آسیای صغیر، میان‌رودی، مصری، عیلامی، و ایرانیِ اصیل می‌شود. <!--نیازمند گسترش--> [[بهرام فره‌وشی]] دربارهٔ پوشش [[خرپشته]]ای روی آرامگاه کوروش نوشته‌است که گورهای [[آریایی|آریائیانی]] که نخستین بار به [[تپه سیلک|سیلک]] آمده‌اند نیز به همین ترتیب پوشانده شده‌است، و این می‌رسانَد که هنوز نخستین پادشاهان هخامنشی آرامگاه‌های خود را بنابر رسم قدیم و به‌طوری‌که در نواحی باران‌خیز شمال ایران‌زمین معمول بوده، می‌ساختند.<ref>فره‌وشی، ''ایرانویج''، ۷۳.</ref>

== کتیبه‌های آرامگاه در منابع یونانی ==
آریان، [[استرابون]] و [[پلوتارک]] به تفصیل از مقبرهٔ کوروش سخن رانده‌اند. آریان نوشته‌است که روی آرامگاه کوروش نوشته‌ای به خط میخی [[پارسی باستان]] وجود داشت به این مضمون:<ref>متن آریان چنین است:ὦ ἄνϑϱωπε, ἐγὼ Κῦϱός εἰμι δ Καμβύσου δ τὴν ἀϱχὴν Πέϱσαις ϰαταστησάμενος ϰαὶ τῆς Ἀσίας βαδιλεύδας. μὴ οὖν φϑονήσῃς μοι τοῦ μνήματος. رک به Flavii Arriani, ''Anabasis'' 6.29</ref>

{{نقل قول|ای انسان، من کوروش پسر کمبوجیه هستم که شاهنشاهی پارس را بنیاد کردم و شاه (کل) آسیا بودم. پس به این آرامگاه و بر من رشک مبر.}}

این نوشته با اختلاف بسیار کمی توسط [[استرابون]] و [[پلوتارک]] نیز نقل شده‌است.<ref>Strabo ''Geography'' 15.3.7; Plutarch, ''Lives'': Alexander.LXIX. متن استرابون چنین است: ὦ ἄνθρωπε, ἐγὼ Κῦρός εἰμι, ὁ τήν ἀρχὴν τοῖς Πέρσαις κτησάμενος καὶ τῆς Ἀσίας βασιλεύς· μὴ οὖν φθονήσῃς μοι τοῦ μνήματος. ترجمهٔ فارسی‌اش چنین می‌شود: «ای انسان. من کوروشم که این شاهنشاهی بنیاد کردم پارسیان را و شاه آسیا بودم. پس به این آرامگاه بر من رشک مبر.» متن پلوتارک چنین است: Ὦ ἄνθρωπε, ὅστις εἶ καὶ ὅθεν ἥκεις, ὅτι μὲν γὰρ ἥξεις, οἶδα, ἐγὼ Κῦροσ εἰμὶ ὁ Πέρσαισ κτησάμενοσ τὴν ἀρχήν. μὴ οὖν τῆς ὀλίγης μοι ταύτης γῆς φθονήσῃς ἣ τοὐμὸν σῶμα περικαλύπτει. ترجمهٔ فارسی‌اش چنین می‌شود: «ای انسان، هر که هستی و هر گاه که آیی، که دانم خواهی آمد، من کوروشم که پارسیان را این شاهنشاهی بنیاد کردم. پس به این اندک خاک که تنم را پوشانیده‌است بر من رشک مبر.» <!--پلوتارک می‌نویسد که اسکندر مقدونی دو قرن پس از مرگ کوروش این نوشته را خوانده و شدیداً تحت تأثیر آن قرار گرفته‌است. Arthur Milton Young, Echoes of two cultures, p. 7--></ref> اگرچه تحقیقات جدید درستی وجود چنین نوشته‌ای در آرامگاه کوروش را زیر سؤال برده‌است اما ساختار ساده و بدون تزئین بنا مضمون همین نوشته را منتقل می‌کند.<ref>John Boardman, The Cambridge ancient history, Volume 14, 46</ref>

[[داندامایف]] معتقد است که جملهٔ «بر من رشک مبر» به‌وضوح دلالت دارد بر اینکه کتیبهٔ مزبور از آرامگاه کوروش اخذ نشده‌است، بلکه مولود افکار و خیالات واهی و بی‌اساس یونانیان است. به گفتهٔ وی در هیچ‌یک از کتیبه‌های [[هخامنشیان]] نظیر چنین مطلبی دیده نمی‌شود ولی از طرف دیگر «رشک می‌برم» غالباً بر سنگ آرامگاه‌های یونانی دیده می‌شود. وانگهی به نظر داندامایف اصلاً این عبارات مخالف تصور پارسیان قرن ششم (پیش از میلاد) دربارهٔ ناپایداری و عدم ثبات عظمت و بزرگی زمین است، درحالی‌که مؤلفان یونانی برای این مطلب اهمیت خاصی قائل‌اند.<ref>{{پک|داندامایف|۱۳۸۶|ک=ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی|ص=53و54}}</ref>

[[استرابون]] متن کتیبهٔ دیگری در آرامگاه کوروش را به نقل از اُنِسیکْریت آورده‌است: «اینجا آرامگاه من کوروش شاهنشاه است».<ref>Strabo ''Geography'' 15.3.7. نسخهٔ یونانی چنین است: «ἐνθάδ´ ἐγὼ κεῖμαι Κῦρος βασιλεὺς βασιλήων».</ref> در روایت انسیکریت این کتیبه به دو زبان فارسی [باستان] و یونانی ولی هر دو به خط فارسی آمده بود. داندامایف مضمون و اسلوب این کتیبه را که خالی از نظرات فلسفی یونانیان است به آنِ کتیبه‌های سایر پادشاهان هخامنشی نزدیک می‌داند؛ ولی در وجودش — بدان نحو که توصیف شده‌است — تردید می‌کند. چه به عقیدهٔ وی به خط میخی نمی‌توان زبان یونانی را نوشت. به علاوه، او انسیکریت را با توجه به روایت‌هایش از عجایب هند، نظیر داستان اسب آبی و مارهایی به طول ۴ متر، راوی موثقی نمی‌داند.<ref>{{پک|داندامایف|۱۳۸۶|ک=ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی|ص=54-55}}</ref> داندامایف در نهایت نتیجه می‌گیرد که از آنجایی که اغلب مؤلفان یونانی دربارهٔ کتیبه‌های منقوش بر روی مقبره کوروش مطالبی نگاشته‌اند، بر روی آرامگاه کوروش در [[پاسارگاد]] در واقع کتیبه‌هایی وجود داشته‌است؛ ولی این کتیبه‌ها اولاً مضمونشان نوع دیگری بوده‌است و در ثانی امکان دارد که آن‌ها در زمان کوروش تهیه نشده باشند، بلکه بعد از مرگ وی در دوران شاهنشاهی [[داریوش بزرگ|داریوش]] تدوین یافته باشند، زیرا معمولاً کتیبه‌های سنگ‌های آرامگاه پس از مرگ تنظیم می‌گردد.<ref>{{پک|داندامایف|۱۳۸۶|ک=ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی|ص=55}}</ref>

== سرگذشت آرامگاه ==
[[پرونده:Passargade by Eugène Flandin.jpg|بندانگشتی|270px|نقاشی اثر [[اوژن فلاندن]] ترسیم شده در سال ۱۸۴۰ در کتاب مشترک با [[پاسکال کوست]] که آن را آرامگاه منتسب به کورش عنوان کرده‌اند.]]
[[پرونده:cyrus forsat.png|بندانگشتی|270px|نقاشی‌ای از آرامگاه کوروش بزرگ اثر [[فرصت شیرازی]] (۱۲۷۱ – ۱۳۳۹ق). به پایه‌های ستون‌ها توجه شود.]]
[[پرونده:Tomb, Cyrus, Iran-ahur.jpg|بندانگشتی|270px|تصویر آرامگاه در سال ۱۸۹۸]]
[[پرونده:KyrosCeremonies.jpg|بندانگشتی|270px|[[محمدرضا شاه پهلوی]] در کنار آرامگاه کوروش بزرگ در جریان برگزاری [[جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران]].]]
آرامگاه کوروش بزرگ که به احتمال زیاد پیش از [[مرگ کوروش بزرگ|مرگ وی]] و به فرمان خودش ساخته شده‌است،<ref>شهبازی ۳۰</ref> در همه دوره [[هخامنشی]] مقدس به‌شمار می‌رفت و به خوبی از آن نگهداری می‌کردند. به گفتهٔ [[آریان (مورخ)|آریان]]، در زمان شاهنشاهی [[کمبوجیه دوم|کمبوجیه]]، [[مغ]]انی که وظیفه نگهداری از آرامگاه کوروش بزرگ را داشتند، سهمیه‌ای به شرح یک [[گوسپند]] و مقدار معینی [[شراب]] و خوراکی در روز و یک [[اسب]] در ماه جهت قربانی کردن برای کوروش بزرگ، از شاهنشاه دریافت می‌کردند.<ref>Pierre Briant, ''From Cyrus to Alexander'', 95</ref> در [[حمله اسکندر مقدونی به ایران|حمله اسکندر مقدونی]] یکی از [[مقدونیه باستان|مقدونی‌ها]] در این آرامگاه را شکسته و اشیا آن را تاراج کرده و کالبد را گزند رسانده بود.<ref>شهبازی ۱۲۱؛ تابلوی سازمان میراث فرهنگی در پاسارگاد</ref> اسکندر دستور داد آرامگاه کوروش را مرمت کنند. هکل و یاردلی با اشاره به مرمت آرامگاه و نقل قولی از [[پلوتارک]] مبنی بر مجازات عاملان تعارض به آرامگاه می‌نویسند که هدف اسکندر از این کار علاقهٔ شخصی او به کوروش و حرکتی خیراندیشانه/سیاسی بود تا بتواند خود را جانشین مشروع کوروش و هخامنشیان معرفی کند.<ref>Waldemar Heckel, John Yardley, ''Alexander the Great: historical texts in translation'', 187</ref> از وضعیت آرامگاه در دوره‌های [[اشکانی]] و [[ساسانی]] اطلاع چندانی در دست نیست.

در دوره [[اسلام]]ی تعبیر اصلی بنا دیگر مشخص نبود و از سوی دیگر مردم هم ساخت بناهای با عظمت سنگی را خارج از قوه بشریت می‌دانستند و به [[سلیمان]] که طبق عقاید اسلامی، [[دیو]]ان را برای کارهای دشوار در خدمت داشته‌است، نسبت می‌دادند. به‌همین جهت آرامگاه کوروش بزرگ را هم از بناهای سلیمان می‌شمردند و آن را به مادر او منسوب می‌کردند و «''مشهد مادر سلیمان''» می‌خواندند. در دوران [[اتابکان فارس]] به دست ''سعد بن زنگی'' در سال ۶۲۰ یا ۶۲۱ق با استفاده از ستون‌ها و سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد، [[مسجد جامع]]ی در پیرامون آرامگاه ساخته و [[محراب مسجد|محرابی]] نیز بر سنگ درون اتاق آرامگاه حجاری شد. در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به هنگام جشن‌های دوهزار و پانصد ساله سنگ‌ها به کاخ‌ها منتقل شدند.<ref>شهبازی ۱۲۱؛ تابلوی سازمان میراث فرهنگی در پاسارگاد</ref>

{{اصلی|مسجد پاسارگاد}}

در آثار کلاسیک فارسی، اشاره به این بنا موجز، ناچیز و پراکنده‌است. ''[[فارس‌نامه (ابن بلخی)|فارس‌نامهٔ]]'' ابن بلخی (۵۱۰ق ~ ۱۱۱۶م) از کهن‌ترین آثار فارسی‌است که به این بنا اشاره کرده‌است:<ref>ابن بلخی، «صفت کورتهاء پارس، مرغزارهای معروف»، ''فارس‌نامه''، ۱۵۴–۱۵۵</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
مرغزار کالان نزدیکی گور مادر سلیمان است طول آن چهار فرسنگ اما عرض ندارد مگر اندکی و گور مادر سلیمان از سنگ کرده‌اند خانهٔ بچهار سو هیچ‌کس در آن خانه نتواند نگریدن کی گویند کی طلسمی ساخته‌اند کی هر کی در آن نگرد کور شود اما کسی را ندیده‌ام کی این آزمایش کند.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
دو سده و اندی پس از آن حمدالله مستوفی در ''[[نزهةالقلوب]]'' همین مطلب را که از ابن بلخی گرفته‌است — و خود بدین موضوع به تلویح اشاره کرده‌است — ذیل همان مرغزار کالان آورده‌است.<ref>مستوفی، «ذکر مواضع برّ و بحر مملکت فارس»، ''نزهةالقلوب''، ۱۹۴</ref>

[[یان استرایس]] جهانگرد هلندی که در قرن هفدهم میلادی (۱۶۷۲م ~ ۱۰۸۲ق) از پاسارگاد بازدید کرده‌است، از ''مشهد مادر سلیمان'' به عنوان زیارتگاه نام می‌برد و می‌گوید که مخصوص زنان می‌بود و «مومنه‌هایی… سه بار قبر را به پیشانی می‌ساییدند و همان تعداد بار می‌بوسیدند، ذکر کوتاهی زیر لب می‌گفتند… و می‌رفتند.»<ref>John Struys, "Third Voyage, ch. XXXIII", ''Voyages'', 331</ref><!--اگر اصل هلندی‌اش یافت شود بهتر است-->

نخستین شخصی که دریافت ''مشهد مادر سلیمان'' همان آرامگاه کوروش بزرگ است که نویسندگان اروپای باستان از آن نام برده‌اند، [[رابرت کرپورتر]] جهانگرد و دیپلمات انگلیسی بود که در سال ۱۸۱۸ میلادی (~ ۱۲۳۳ق) از پاسارگاد دیدن کرده بود.<ref>شهبازی ۱۲۳</ref> البته [[جیمز موریه|موریه]] <!--و [[اوزلی]] هر یک جداگانه--> در سال ۱۸۰۹ (~ ۱۲۲۳ق) این احتمال را پیش کشیده بودند که بنای مذکور آرامگاه کوروش باشد. لیک خود آن را رد کرده بود.<ref>Morier,''[First] Journey'', 151–152</ref> [[جرج کرزن]]، کر پورتر را نخستین انگلیسی‌ای دانسته‌است که بنای کوروش را باز شناخت و احتمال داده‌است که نخستین بازشناسنده [[گئورگ فریدریش گروتفند|گروتفند]] آلمانی بوده باشد.<ref>Curzon, ''Persia'', Vol 2, 78</ref> گروتفند پس از بررسی سفرنامه موریه احتمال قوی داد که [[دشت مرغاب]] همان پاسارگاد است و بعد از بازدید از محل با مقایسه مشخصات محل با حقایق تاریخی و گزارش‌های تاریخ‌نگاران باستانی، به این موضوع و اینکه بنایی که بین افراد محلی به ''مشهد مادر سلیمان'' شهرت پیدا کرده‌است، همان آرامگاه کوروش بزرگ بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشیان است، یقین پیدا کرد.<ref>On Pasargadae and the Tomb of Cyrus; by G.F.Grotefend; Translated by Heeren</ref> [[پاسکال کوست]] نیز در تصویری که از این آرامگاه در سال ۱۸۴۰ منتشر کرده، آن را آرامگاه منتسب به کورش نامیده‌است. با این حال در دههٔ پایانی قرن نوزدهم هنوز یکی‌بودن بنا و آرامگاه کوروش نزد بسیاری از دانشوران اروپایی مقبول نبود. برخی مخالفان محل پاسارگاد را جایی جز مرغاب می‌دانستند؛ مثلاً دارابگرد. بسیاری از مخالفان صاحب قبر را مؤنث می‌دانستند؛ البته نه مادر سلیمان پیغمبر یهود بلکه مثلاً بانویی هخامنشی.<ref>برای دانستن چکیدهٔ دلایل موافقان و مخالفان رجوع کنید به Curzon, ''Persia'', vol 2, 82-90. استدلال‌های کرزن در تأیید یکی‌بودن بنا و آرامگاه کوروش، از جمله استدلال له یکی بودن جای مرغاب و پاسارگاد، خواندنی‌است.</ref> [[فرانتس هاینریش وایسباخ|وایسباخ]] آرامگاه کوروش بزرگ را نه بنای مورد بحث در این نوشتار، بلکه بنایی موسوم به ''زندان سلیمان'' در پاسارگاد می‌دانست،<ref>Weißbach, {{گیومه باز|de}}Das Grab des Cyrus{{گیومه بسته|de}}.</ref> که البته با یافته‌های باستان‌شناسی امروز احتمال فراوان می‌رود که آرامگاه [[کمبوجیه دوم|کمبوجیه]] باشد. در ویراست ۱۰ دانشنامهٔ بریتانیکا (۱۹۰۲م) نوشته شده‌است: «آرامگاه مرغاب نمی‌تواند از آنِ کوروش باشد، چنان‌که غالباً گمان می‌رود.» و محل پاسارگاد نزدیک دارابگرد دانسته شده‌است.<ref>''Encyclopaedia Britannica'', 10th ed. , s.v. "Cyrus the Elder (Cyrus the Great).".</ref> لیک در ویراست ۱۱ همان دانشنامه (۱۹۱۱م) دیگر محل پاسارگاد مرغاب دانسته شده‌است و آرامگاه از آنِ کوروش.<ref>''Encyclopaedia Britannica'', 11th ed. , s.v. "Pasargadae."</ref>

در همان دوران و پیش از فرارسیدن قرن ۲۰ میلادی، [[فرصت الدوله شیرازی]] در کتاب [[آثار عجم]]، در زیر نگاره‌ای که خود از آرامگاه کوروش بزرگ نقاشی کرده‌است، نوشته‌است:<ref>فرصت شیرازی، ''آثار عجم''، ۲۳۰</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
یکی از مورخین می‌گوید چون برخی [[جمشید]] را [[سلیمان]] می‌دانند شاید مادرش در آنجا مدفون باشد لهذا باین اسم خوانده شده اما در یکی از تواریخ اروپا مرقومست که سلیمان ابی جعفر برادر [[هارون الرشید]] شهر پسارگیدی را تحویل داشته وقتی از جانب خلیفه به حکومت آنجا رفته، مادرش که همراه بوده در آن سرزمین درگذشته و بخاک مدفون آمده از آنوقت معروف به قبر مادر سلیمان گردیده و بطول زمان گمان نموده‌اند سلیمان نبی است پس مشهد ام‌النبی نیز گفته‌اند و الله اعلم. این بلوک از شهرهای بزرگ ایران و اولین بناست که نهاده شده…
{{پایان گفتاورد بزرگ}}

[[حسن حسینی فسائی|حسن حسینی فسایی]] در ''فارس‌نامهٔ ناصری'' (۱۳۱۰ق ~ ۱۸۹۳م) نظری مشابه مطرح می‌کند. با این تفصیل که چون عجم [[جمشید]] و [[سلیمان]] را یکی می‌دانسته‌اند قبر مادر جمشید را قبر مادر سلیمان خوانده‌اند.<ref>حسینی فسایی، ''فارس‌نامهٔ ناصری: گفتار دویم''، ۱۵۵۸.</ref> با آنکه هم [[فرصت‌الدوله شیرازی|فرصت‌الدولهٔ شیرازی]] و هم [[میرزا حسن حسینی فسایی]] با شاهان هخامنشی آشنا بوده‌اند، این بنا را متعلق به کسی از این شاهان ندانسته‌اند.

در سال‌های آغازین قرن بیستم هنوز عامهٔ مردم ایران آرامگاه را مشهد مادر سلیمان می‌دانستند. مؤمنات به زیارتش می‌رفتند و حاجت می‌طلبیدند. [[الیوت کروشی ویلیامز]] دولتمرد انگلیسی که در اوایل قرن بیستم به ایران سفر کرده بود در سفرنامه‌ای که نوشته‌است (۱۹۰۷م) با لحن خاص انگلیسیان می‌گوید: «به نظر می‌آید ایرانی افسانه را به تاریخ و خرافات را به هر دو ترجیح می‌دهد. از این رو امروز آرامگاه کوروش در سرزمین خودش با نام 'تخت مادر سلیمان' شناخته می‌شود». وی پس از انتقاداتی که شامل بی‌اعتنایی ایرانیان به تاریخ و بی‌اطلاعی ایشان از آن می‌شود می‌گوید: «چنین است که آرامگاه کوروش به طرزی مبهم نصیب 'مادر سلیمان' می‌شود و قوّت‌های فراطبیعی به این موجود الوهی که گمان می‌رود در قبر خفته‌است نسبت داده می‌شود.» مسافر انگلیسی در ادامه شرح می‌دهد که دختران و مخدرات که مشکلات عشقی یا کمبودهای عاطفی و جز آن می‌دارند پیشکش‌هایی که شامل قوطی‌های حلبی می‌شود به درون آرامگاه می‌آورند و به ریسمانی که در گوشهٔ اندرونی بسته شده‌است می‌آویزند. ویلیامز با نظر به کیفیت نازل هدایا نتیجه می‌گیرد که اعتقاد زوار یا غایت مطلوبشان ارزش چندانی نمی‌دارد. او مشاهداتش از این نمونهٔ «بی‌اعتنایی طنزآمیز زمان به خواسته‌های مردان بزرگ» را چنین به پایان می‌برد: «کتیبه‌ها از بین رفته‌است و آرامگاه، که از صاحبان اصلی‌اش بازگرفته شده‌است، به مزاری برای پیشکش‌های دونِ مردمی نادان به موجودی موهوم، فرو کاسته شده‌است. چون در انبوه دخیل‌های بسته‌شده و حلبی‌جات نگریستم با خود اندیشیدم که آیا کوروش خبر دارد و آیا اهمیت می‌دهد؟»<ref>E Crawshay Williams, ''Across Persia'', 231–232</ref>

اروپاییان قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، همواره با احترام از مقبره یاد کرده‌اند، مثلاً [[پرسی سایکس]] مورخ و [[ژنرال]] [[پادشاهی متحده|انگلیسی]] در مورد آن گفته‌است:<ref>P. M. Sykes, ''A History of Persia'' Vol 1, 191</ref>
{{نقل قول|من دوبار از این آرامگاه بازدید کرده‌ام؛ و هر بار احساس کرده‌ام که دیدن اصلِ مقبرهٔ کوروش «شاه جهان، شاه بزرگ» چه افتخار بزرگی برایم بوده‌است. وانگهی شک دارم که هیچ بنایی باشد که به‌لحاظ اهمیت تاریخی برای ما آریایی‌ها، از آرامگاه بنیان‌گذار شاهنشاهی ایران، که ۲۴۴۰ سال پیش در اینجا دفن شده‌است، درگذرد.}}

در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به مناسبت ۲۵۰۰امین سالگرد شاهنشاهی ایران، [[جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران|جشنهای مفصلی]] برگزار شد که مراسم گشایش آن با سخنرانی [[محمدرضا شاه پهلوی]] در برابر آرامگاه کوروش بزرگ شکل گرفت. وی در این سخنرانی دربارهٔ کوروش و آرامگاهش چنین گفت:<ref>سخنرانی محمدرضا شاه پهلوی در مراسم گشایش جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران - بیستم مهر ۱۳۵۰ خورشیدی در مقابل آرامگاه کورش بزرگ</ref>
{{گفتاورد بزرگ}}
در این لحظه پرشکوه تاریخ ایران، من و همه ایرانیان، همه فرزندان این شاهنشاهی کهن که دوهزار و پانصد سال پیش به دست تو بنیاد نهاده شد، در برابر آرامگاه تو سر ستایش فرود می‌آوریم و خاطره فراموش نشدنی تو را پاس می‌داریم. همه ما در این هنگام که ایران نو با افتخارات کهن پیمانی تازه می‌بندد، تورا به نام قهرمان جاودان تاریخ ایران، به نام بنیانگذار کهنسال‌ترین شاهنشاهی جهان، به نام آزادی‌بخش بزرگ تاریخ، به نام فرزند شایسته بشریت، درود می‌فرستیم.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}

== برخورد نارنجک‌دستی به آرامگاه ==
در ۳۰ اسفند ۱۳۹۱ و در لحظه تحویل سال ۱۳۹۲ درحالی‌که جمعیت زیادی در اطراف آرامگاه کوروش حضور داشتند، فردی ناشناس یک نارنجک دستی (ترقه) به دیواره پشت آرامگاه پرتاب کرد که لکهٔ سیاهی بر روی بنای آرامگاه به‌جای گذاشت. شخص مجرم در این ماجرا شناسایی نشد.<ref name=CHN>{{یادکرد وب | نشانی = http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=104179&Serv=0&SGr=0 | عنوان = مقبره کوروش مورد اصابت نارنجک قرار گرفت | تاریخ بازدید = ۱ فروردین ۱۳۹۲ | تاریخ = | ناشر = خبرگزاری میراث فرهنگی | زبان = فارسی | پیوند بایگانی = https://web.archive.org/web/20140116192718/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=104179&Serv=0&SGr=0 | تاریخ بایگانی = ۱۶ ژانویه ۲۰۱۴ | dead-url = yes}}</ref><ref>https://www.yjc.ir/fa/news/4318604/پرتاب-نارنجک-به-طرف-مقبره-کوروش-در-پاسارگاد-تصاویر</ref><ref>https://www.tabnak.ir/fa/news/309980/مقبره-کوروش-مورد-اصابت-نارنجک-قرار-گرفت-عکس</ref><ref>https://farda.us/tag/ترکاندن-نارنجک-در-مقبره-کورش</ref>

== بازسازی آرامگاه ==
[[پرونده:Cyrus II tomb.jpg|بندانگشتی|نقاشی رابرت کر پورتر از مقبره کوروش بزرگ]]
این آرامگاه دو بار، یکی در سال ۱۳۵۰ خورشیدی و بار دوم بین سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷ خورشیدی مرمت و بازسازی شده‌است. بار اول عملیات مرمت به سرپرستی [[علی سامی]] (رئیس وقت مؤسسه باستانشناسی تخت جمشید) انجام شد و از ملات سیمان نیز جهت بازسازی بام آرامگاه استفاده شده بود.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.aariaboom.com/content/view/114/198/ |title=آریا بوم: مرمت آرامگاه کورش بزرگ با حضور ده استادکار آغاز شد. |accessdate=۲۴ فوریه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304194423/http://www.aariaboom.com/content/view/114/198/ |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> بازسازی‌های انجام گرفته در سال ۱۳۵۰ بیشتر به منظور آماده‌سازی آرامگاه کوروش جهت برگزاری [[جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران]] بود.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=1052| عنوان = پورتال سازمان میراث فرهنگی - پایگاه میراث جهانی پاسارگاد| تاریخ بازدید = ۱ آوریل ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | قالب = | اثر = | ناشر = سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری| صفحه = | زبان = فارسی| نقل قول = | پیوند بایگانی = https://web.archive.org/web/20110715221526/http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=1052| تاریخ بایگانی = ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۱| dead-url = yes}}</ref>

در بار دوم به گزارش خبرگزاری مهر، عده‌ای از کارشناسان میراث فرهنگی ادعا نموده‌اند که در جریان بازسازی سقف آرامگاه آسیب جدی دیده‌است. به ادعای یکی از این کارشناسان، مرمتگر این بنا مرمتگری را به‌طور تجربی آموخته‌است و در این زمینه تحصیلات علمی و دانشگاهی ندارد و پس از رفتن گروه متخصص ایتالیایی از [[تخت جمشید]] مسئولیت مرمت آرامگاه کوروش را بر عهده گرفته‌است. این کارشناس مدعی شده‌است که این مرمتگر در طول مرمت اشتباهاتی انجام داده که بیشترین آن مربوط به تخریب سقف آرامگاه است.
یکی دیگر از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی نیز به خبرنگار مهر گفته‌است:<ref>{{یادکرد وب
| نشانی = http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=784485
| عنوان = کارشناسان: سقف مقبره تخریب شده‌است/ میراث فرهنگی: تکذیب می‌کنیم
| تاریخ بازدید = ۱ آوریل ۲۰۱۱
| نویسنده = 
| نشانی نویسنده = 
| نویسندگان دیگر = 
| تاریخ = 
| سال = ۱۳۸۷
| قالب = 
| اثر = 
| ناشر = خبرگزاری مهر
| صفحه = 
| زبان = فارسی
| نقل قول = 
| پیوند بایگانی = https://www.webcitation.org/67QsaJggv?url=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=784485
| تاریخ بایگانی = 5 مه 2012
}}</ref>

{{گفتاورد بزرگ}}
اگر عملیات مرمت سقف آرامگاه بر اساس شیوه‌های درست علمی صورت می‌گرفت باید دست کم این امر ۲ سال دیگر به پایان می‌رسید. این در حالی است که این امر یکماهه انجام شده و قسمتهایی از سنگ تاریخی مقبره با قدمت ۲۵۰۰ سال برداشته شده و سنگی جدید جایگزین آن شده‌است و این موضوع برای یک اثر تاریخی حکم مرگ را دارد.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
[[کاوه فرخ]] نیز در برنامه میزگردی که توسط [[صدای آمریکا (بخش فارسی)|تلویزیون بخش فارسی صدای آمریکا]] در تاریخ ۲۹ دسامبر ۲۰۰۸ با حضور حسن راهساز، سرپرست تیم مرمت آرامگاه کوروش بزرگ،<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chn.ir/news/?section=2&id=34310 |title=خبرگزاری میراث فرهنگی - مرحله آزمایشی نصب سنگ‌های جدید در آرامگاه کوروش آغاز شد. |accessdate=۷ مارس ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722060748/http://www.chn.ir/news/?section=2&id=34310 |archivedate=۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref> برگزار شده بود، مدعی شد که عملیات مرمت طبق اصول باستان‌شناسی انجام نشده‌است و این عملیات به آرامگاه صدمه رسانده‌است. وی خواستار شد که جهت روشن شدن موضوع تیمی از باستان‌شناسان مطرح ایرانی و خارجی مانند [[دیوید استروناخ]]، [[ریچارد فرای]] و دیگران از آرامگاه بازدید کارشناسی کنند، که مورد مخالفت راهساز ''به دلایل امنیتی'' قرار گرفت.<ref>[http://www.kavehfarrokh.com/articles/endangered-archaeological-sites/pasargarade-are-there-dangers-to-the-cyrus-tomb/ Pasargardae: Are there dangers to the Tomb of Cyrus the Great?]</ref>

این در حالیست که دکتر محمد حسین طالبیان مدیر بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد در این باره مدعی شده‌است که عملیات مرمت این اثر تاریخی با مسئولیت یکی از استادان و کارشناسان مرمت سنگ برجسته کشور و همکاری مرمتگران بومی شهرستان پاسارگاد فارس صورت گرفته و گزارش آن را نیز به یونسکو ارسال کرده‌ایم و اگر مشکلی در امر مرمت وجود داشت به‌طور حتم یونسکو این موضوع را به ما اعلام می‌کرد، اما چنین نشده‌است.
شهرام رهبر، تدوینگر طرح مرمت آرامگاه کوروش دربارهٔ دلیل شروع بازسازی آرامگاه در سال ۱۳۸۰ می‌گوید: دراواخر سال ۷۹ و اوایل سال ۸۰ نفوذ آب به سطوح دیواره و جاری شدن آن از سقف مشاهده شده‌است که به همین منظور در سال ۸۰ داربست فلزی چندمنظوره‌ای برای زیر پاقراردادن با امکان باربری برپا شد. به گفتهٔ وی، در نیمه دوم سال ۸۰ مطالعات مربوط به حفاظت و مرمت آرامگاه آغاز شده‌است که شکسته و فاسدشدن ملات‌های سیمانی، رویش درختچه‌ها، وجود ریشه‌های درخت [[انجیر]] وحشی، جابه‌جایی بلوک‌های سنگی و وجود درزهای باز از جمله مهم‌ترین مشکلات بام آرامگاه اعلام شده‌اند.<ref>[http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100954692540 جام جم آنلاین:بازسازی آرامگاه کوروش غیراصولی است.]؛ [http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100896724599 جام جم آنلاین: آرامگاه کوروش در ذهن مردم فرو ریخت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110906094414/http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100896724599 |date=۶ سپتامبر ۲۰۱۱}}؛{{یادکرد وب
| نشانی = http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=784485
| عنوان = کارشناسان: سقف مقبره تخریب شده‌است/ میراث فرهنگی: تکذیب می‌کنیم
| تاریخ بازدید = ۱ آوریل ۲۰۱۱
| نویسنده = 
| نشانی نویسنده = 
| نویسندگان دیگر = 
| تاریخ = 
| سال = ۱۳۸۷
| قالب = 
| اثر = 
| ناشر = خبرگزاری مهر
| صفحه = 
| زبان = فارسی
| نقل قول = 
| پیوند بایگانی = https://www.webcitation.org/67QsaJggv?url=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=784485
| تاریخ بایگانی = 5 مه 2012
}}</ref>

=== نماهایی از بازسازی آرامگاه - ماه مه ۲۰۰۶ ===
{{وسط‌چین}}
<gallery>
پرونده:CyrustheGreatTombRestoration 22043.jpg|
پرونده:CyrustheGreatTombRestoration 22044.jpg|
پرونده:Pasargade 2.jpg| این نگاره در ۳۰ اوت ۲۰۰۷ گرفته شده‌است.
پرونده:CyrustheGreatTombRestoration 22046.jpg|
پرونده:CyrustheGreatTombRestoration 22045.jpg|
</gallery>
{{پایان وسط‌چین}}

== بناهای مشابه ==
به نظر می‌آید که بنایی شبیه آرامگاه کوروش چه در ایران و چه در خارج پیش از ساختش وجود نداشته‌است،{{مدرک}} اگرچه بعدها بناهایی شبیه آن ساخته شده‌است.<ref>Dusinberre, ''Aspects of empire'', 140.</ref>{{سخ}}
[[گور دختر]] واقع در [[بخش مرکزی شهرستان دشتستان]] در [[استان بوشهر]] یکی از آثار تاریخی دورهٔ [[هخامنشی]] در ایران است که بسیار شبیه به آرامگاه کوروش بزرگ است. [[شاپور شهبازی]] معتقد بود که این گور به [[کوروش کوچک]] تعلق دارد.<ref name=mehr>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1048624| عنوان = حریم آرامگاه «کوروش کوچک» عرصه ساخت و ساز روستاییان| تاریخ بازدید = ۲۱ اسفند ۱۳۸۸| تاریخ = | ناشر = خبرگزاری مهر| زبان = فارسی| پیوند بایگانی = https://www.webcitation.org/67QsdyeGy?url=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1048624| تاریخ بایگانی = 5 مه 2012}}</ref>{{سخ}}
همچنین آرامگاهی با شباهت بی‌نظیر به آرامگاه کوروش بزرگ به نام [[تاش کوله]] یا مزار پارسی(pers mezari) در [[سارد]] وجود دارد که احتمالاً در دورانی که [[لیدی]] یکی از [[ساتراپ]]های [[هخامنشیان|شاهنشاهی هخامنشی]] بود، به تقلید از آرامگاه کوروش بزرگ برای یکی از بزرگان پارسی یا لیدیایی ساخته شده‌است.<ref>Elspeth R. M. Dusinberre, Aspects of empire in Achaemenid Sardis, 138–141</ref> این بنا در نزدیکی منطقۀ [[فوچا]] در [[ازمیر]] [[ترکیه]] قرار گرفته‌است و در بین افراد محلی به تاش کوله (به معنای برج سنگی) {{به ترکی استانبولی|Taş Kule}} معروف است. این بنا همانند آرامگاه کوروش بزرگ به شکل هرم است و برای ساخت آن از [[سنگ آهک]] استفاده شده‌است.<ref>Dedeoglu, The Lydians and Sardis, p.83</ref>{{سخ}}
بنایی دیگری که شباهت زیادی به آرامگاه کوروش بزرگ دارد و در دوران هخامنشیان به صورت ناتمام ساخته شده‌است، به ''تخت گوهر'' یا ''تخت رستم'' معروف است و در [[شهرستان مرودشت]] [[استان فارس]]، در نزدیکی بناهای [[نقش رستم]] و [[نقش رجب]] واقع است.<ref>Stronach, ''Pasargadae'', 300-304; شهبازی ۵۰</ref>{{سخ}}
همچنین [[آرامگاه فردوسی]] در [[توس]] یکی از شاخص‌ترین بناهای مدرنی است، که شباهت زیادی به آرامگاه کوروش بزرگ دارد.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/ferdowsi-iii FERDOWSI, ABU’L-QĀSEM iii. MAUSOLEUM- Encyclopædia Iranica]</ref>

<gallery>
پرونده:Gur-e Dokhtar.png|[[گور دختر]]، ساخته شده در سال ۶۰۰ قبل از میلاد
پرونده:Tomb of Ferdowsi.png|[[آرامگاه فردوسی]]، ساخته شده در ۱۳۱۳ خورشیدی
پرونده:ماکت آرامگاه کوروش در حیاط دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.jpg|{{کوچک}}[[ماکت]] بازسازی‌شده این بنا روبروی [[دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران|دانشکده ادبیات و علوم انسانی]] [[دانشگاه تهران]]، سال ۱۳۹۲{{پایان کوچک}}

</gallery>

== جشن نوروز ==
چند سالی است که در لحظه تحویل سال نو عده‌ای از ایرانیان برای برگزاری جشن [[نوروز]] و گرامیداشت یاد و خاطره [[کوروش بزرگ]] در آرامگاه وی گردهم جمع می‌شوند و به شادی و پایکوبی و گلباران آرامگاه بزرگ می‌پردازند.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.fouman.com/Y/Picture_View-Norooz_Celebrations_Cyrus_Great.htm |عنوان=Norooz 1388, young Iranians Celebrating the new year by the tomb of Cyrus The Great |بازبینی=13 آوریل 2011 |archive-date=28 ژوئیه 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728023132/http://www.fouman.com/Y/Picture_View-Norooz_Celebrations_Cyrus_Great.htm}}</ref> حضور گسترده جوانان در این مراسم در سال ۱۳۸۹ خورشیدی قابل توجه است.<ref>[http://www.kavehfarrokh.com/news/nowruz-celebrations-at-pasragard-in-2009/ Nowruz celebrations at Pasragard in 2009]</ref> گستردن [[پرچم ایران|پرچم سه رنگ ایران]] و نهادن [[سبزه]]، [[هفت سین]]، نگاره [[اشو زرتشت]]، [[اوستا]] و خواندن گروهی [[سرود ای ایران]]، اوستاخوانی و [[شاهنامه]]‌خوانی از جمله برنامه‌های این جشن است.<ref>[http://bebin.ir/album/?p=51 نگاره‌هایی از برگزاری جشن نوروز در محوطه آرامگاه کوروش بزرگ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721205545/http://bebin.ir/album/?p=51 |date=۲۱ ژوئیه ۲۰۱۱}}؛ [http://www.bbc.co.uk/persian/interactivity/2009/02/090324_userphoto_nourooz_pasargad.shtml تحویل سال در پاسارگاد]، بی‌بی‌سی فارسی. (بازدید ۳۱ مارس ۲۰۱۱)</ref>

== نگارخانه ==
{{وسط‌چین}}
<gallery>
پرونده:Cyrus_5_pl53.jpg| این نگاره توسط [[دیوید استروناخ]] در بین سالهای دهه ۱۹۶۰ تا دهه ۱۹۷۰ ثبت شده‌است.
پرونده:Tomb of Cyrus the Great animated.gif| پویانمایی ۳۶۰ درجه آرامگاه کوروش بزرگ - تصاویر در تاریخ ۲۴ ژوئن ۲۰۱۰ برابر ۳ تیر ۱۳۸۹ گرفته شده‌اند.
پرونده:CyrustheGreatTomb 22056.jpg|آثار باقی‌مانده از گل خورشیدواری که بالای در آرامگاه حک شده بود.
پرونده:Pasargadae CyrustheGreatTomb 22061.jpg|نمای [[پاسارگاد]] از روی تپه تل‌تخت. آرامگاه کوروش بزرگ دورترین بناست که در قسمت مرکزی بالای تصویر دیده می‌شود.
پرونده:تقديم گل به مقبره كوروش.JPG|تقدیم دسته گل به آرامگاه کوروش بزرگ توسط سرباز هخامنشی در [[جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران]]
پرونده:Pasargadae, Irán, 2016-09-24, DD 07.jpg|
پرونده:CyrustheGreatTomb 22050.jpg|
پرونده:Pasargade 1.JPG|آرامگاه کوروش بزرگ
پرونده:500RialsNoteIran 22047.jpg| نقش آرامگاه کوروش بزرگ روی اسکناس ۵۰۰ ریالی دوره [[رضا شاه پهلوی]] چاپ [[بانک ملی ایران]]
پرونده:Mohammad reza 50 R 1944.jpg|پنجاه ریالی - پشت اسکناس تصویر آرامگاه کوروش بزرگ
پرونده:50 Rials banknote of the Pahlavi Empire - 2.jpg| نقش آرامگاه کوروش بزرگ روی اسکناس ۵۰ ریالی دوره [[محمدرضا شاه پهلوی]]
پرونده:Tomb of Cyrus the Great.jpg|[[عکاسی در شب]] از آرامگاه کوروش بزرگ
</gallery>
{{پایان وسط‌چین}}

== جستارهای وابسته ==
{{فهرست چندستونی|۲|
* [[کوروش بزرگ]]
* [[مرگ کوروش بزرگ]]
* [[مصطبه]]
* [[گور دختر]]
* [[تخت گوهر]]
* [[تاش کوله]]
* [[آرامگاه فردوسی]]
* [[اعتراضات آرامگاه کوروش بزرگ در سال ۲۰۱۶]]}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== فهرست گزیدهٔ منابع و مآخذ ==
* {{یادکرد|نویسنده=ابن بلخی|کتاب=فارس‌نامه|کوشش=به سعی و اهتمام گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون|ناشر=مطبعهٔ دارالفنون|شهر=کمبریج|سال=۱۹۲۱}}
* {{یادکرد|کتاب=فارس‌نامه ناصری|نویسنده=حسینی فسائی، حسن|کوشش=تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسائی|ناشر=امیرکبیر|سال=۱۳۷۸}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =داندامایف | نام =محمد | پیوند نویسنده =محمد داندامایف | عنوان =ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی | ترجمه =روحی ارباب| جلد = | سال =۱۳۸۶ | ناشر =انتشارات علمی و فرهنگی |مکان =تهران | شابک =978-964-445-334-2}}
* {{یادکرد|فصل= |کتاب=راهنمای جامع پاسارگاد|ناشر= بنیاد فارس‌شناسی شیراز|شهر= شیراز|کوشش= |ویرایش= |سال= ۱۳۸۸|شابک= 964-90380-4-2 | شابک نادرست = بله |نویسنده=[[علی‌رضا شاپور شهبازی|شهبازی، علی‌رضا شاپور]]}}
* {{یادکرد|نویسنده=فرصت‌الدوله شیرازی|کتاب=آثار عجم|کوشش=به کوشش علی دهباشی|شهر=تهران|ناشر=|سال=۱۳۶۲}}
* {{یادکرد|کتاب=ایرانویج |نویسنده=فره‌وشی، بهرام|ناشر=مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران |شهر= تهران|سال= ۱۳۶۸ |صفحه= |شابک=}}
* {{یادکرد|نویسنده=مستوفی، حمدالله|کتاب=نزهةالقلوب (بخش نخست مقاله سوم) |کوشش=به کوشش محمد دبیر سیاقی|ناشر=حدیث امروز|سال=۱۳۸۱|شهر=قزوین|شابک= 964-7536-17-8}}
{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد|نویسنده=Arriani, Flavii|کتاب=Anabasis Alexandri|کوشش=Edidit A. G. Groos|سال=1907|شهر=Lipsiae|ناشر=Typis B. G. Teubneri|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Arrian|کتاب=The Anabasis of Alexander|کوشش=Literally Translated with Commentary by E. J. Chinnock|شهر=London|سال=1884|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Boardman, John|عنوان = The Cambridge ancient history | پیوند = http://books.google.com/books?id=nNDpPqeDjo0C&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|ناشر=Cambridge University Press|شابک= 978-0-521-22804-6|سال=1988|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Briant, Pierre|عنوان = From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire | پیوند = http://books.google.com/books?id=lxQ9W6F1oSYC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|شابک= 978-1-57506-120-7|سال=2006|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Crawshay Williams, E. |کتاب=Across Persia|شهر=London|ناشر=Edward Arnold, Publisher to the India Office|سال=1907|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Curzon, Goerge N|کتاب=Persia and the Persian Question (2 volumes)|ناشر=Longmans, Green and Co|شهر=London|سال=1892|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Dusinberre, Elspeth R. M|عنوان = Aspects of empire in Achaemenid Sardis | پیوند = http://books.google.com/books?id=uWkzTBHB6ekC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|ناشر=Cambridge University Press|شابک= 978-0-521-81071-5|سال=2003|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Gall, H. V| عنوان = Bemerkungen zum Kyrosgrab in Pasargadae und zu verwandten Denkmälern|ژورنال= Archäologische Mitteilungen aus Iran. Neue Folge |شهر=Berlin|دوره= Bd. 12|تاریخ= 1979|صفحه=271-279|زبان=de}}
* {{یادکرد|نویسنده=Heeren, Arnold Hermann Ludwig| عنوان = On Pasargadae and the Tomb of Cyrus; by G.F.Grotefend|ژورنال= Heeren's works: Tr. from the German, Volume 5 | پیوند = http://books.google.com/books?id=ItIuAQAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|ناشر=D.A. Talboys|سال= 1846|صفحه=350-359|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Kleiss, W| عنوان = Madar-e Suleiman, das Grab des Kyros als islamisches Heiligtum|ژورنال= Archäologische Mitteilungen aus Iran. Neue Folge|شهر= Berlin|دوره= Bd. 12|سال= 1979|صفحه=281-287|زبان=de}}
* {{یادکرد|نویسنده=Heckel, Waldemar; Yardley, John|عنوان = Alexander the Great: historical texts in translation | پیوند = http://books.google.com/books?id=C0UDFds-L0QC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|ناشر= Wiley-Blackwell|شابک= 978-0-631-22821-9|سال=2004|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Krefter, Friedrich| عنوان = Mit Ernst Herzfeld in Pasargadae und Persepolis 1928 und 1931–1934.|نشریه= Archäologische Mitteilungen aus Iran. |دوره=Band 12|تاریخ=1979|صفحه= 13–25|زبان=de}}
* {{یادکرد|نویسنده=Morier, James|کتاب=A Journey Through Persia, Armenia and Asia Minor to Constantinople, in the Years 1808 and 1809|شهر=Philadelphia|سال=1816|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Plutarch|کتاب=Plutarch's Lives: VII, Demosthenes and Cicero; Alexander and Caesar|مترجم=Tr. Bernadotte Perrin|شهر=London|ناشر=William Heinemann|سال=1967|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Porter, Robert Ker|کتاب=Travels in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia. (2 vols)|شهر=London|سال=1821|زبان=en}}
<!--*{{یادکرد|نویسنده=Rosenmueller, Ernst Friedrich Karl|عنوان = The biblical Geography of Central Asia | پیوند = http://books.google.com/books?id=Lts7AAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|سال=1836|صفحه=320-336|زبان=en}}-->
* {{یادکرد|نویسنده=Schmitt, Rüdiger| عنوان = Achaimenideninschriften in griechischer literarischer Überlieferung|پیوند= http://books.google.com/books?id=ecsUAAAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0 | نشریه = Acta Iranica|دوره=Band 28|تاریخ=1988|شابک= 978-90-6831-094-8|صفحه= 17–25|زبان=de}}
* {{یادکرد|نویسنده=Strabo|کتاب=Τhe Geography of Strabo: in Eight volumes. vol 7|کوشش=Ed. Page, Capps and Rouse. tr. H. L. Jones|شهر=London|سال=1930|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Stronach, David| عنوان = A Circular Symbol on the Tomb of Cyrus|ژورنال=Iran|دوره=Vol. 9|تاریخ=1971|صفحه=155–159|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Stronach, David|کتاب=Pasargadae: A Report on the Excavations Conducted by the British Institute of Persian Studies from 1961-63|سال=1978|شابک= 978-0-19-813190-8 |ناشر=Oxford University Press|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Dedeoglu, Hasan|کتاب=The Lydians and Sardis|شابک=9757199990|سال=2003|شهر=Istanbul|ناشر=A Turizm Yayinlari|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Struys, John|کتاب=The Voyages and Travels of John Struys|کوشش=Done out of Dutch by John Morrison|شهر=London|سال=1684|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Sykes, P. M|کتاب=A History of Persia (2 volumes)|شهر=London|ناشر=MACMILLAN AND CO|سال=1915|زبان=en}}
* {{یادکرد|نویسنده=Weissbach, F. H|عنوان = Das Grab des Cyrus und die Inschriften von Murghāb | پیوند = http://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/dmg/periodical/pageview/40972|ژورنال=Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft|دوره=Bd. 48|سال=1894|صفحه=653–665|زبان=de}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Zournatzi | نام =Antigoni | پیوند نویسنده = | عنوان = CYRUS v. The Tomb of Cyrus | دانشنامه =Encyclopædia Iranica | ویرایش = | جلد=6 | سال =1993 | ناشر =Bibliotheca Persica Press | مکان =New York | شابک =| صفحه =522-524 | نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/cyrus-v-tomb | تاریخ بازبینی =2012-06-30| زبان=en}}
{{پایان چپ‌چین}}

== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌انبار-رده|Tomb of Cyrus the Great}}
* [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=800382 مستند تصویری-تشریحی از مرمت آرامگاه کورش]
* [https://web.archive.org/web/20110721205545/http://bebin.ir/album/?p=51 نگاره‌هایی از برگزاری جشن نوروز ۱۳۸۸ در محوطه آرامگاه کورش بزرگ]
* {{یوتیوب|P3huEnFVSSY|فیلمی از برگزاری جشن نوروز در آرامگاه کورش بزرگ - یوتیوب}}
{{چپ‌چین}}
* [http://collections.si.edu/search/results.jsp?view=grid&fq=place:%22Pasargadae+(Extinct+city)%22&q=Ernst+Herzfeld&start=0 The Ernst Herzfeld papers. Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery Archives. Smithsonian Institution, Washington, D.C.]
{{پایان چپ‌چین}}
{{کوروش بزرگ}}
{{شاهنشاهی هخامنشی}}
{{آرامگاه‌ها در ایران}}

[[رده:آرامگاه‌ها در استان فارس]]
[[رده:آرامگاه‌ها در ایران]]
[[رده:آرامگاه‌های شاهان هخامنشی]]
[[رده:بناهای تاریخی استان فارس]]
[[رده:پاسارگاد]]
[[رده:جاذبه‌های گردشگری استان فارس]]
[[رده:ساختمان‌ها و سازه‌ها در استان فارس]]
[[رده:کوروش بزرگ]]
[[رده:محوطه‌های تاریخی در ایران]]
[[رده:مقبره‌ها در ایران]]