عدس
عدس، مَرجُمَک، مَرجو یا نسک(به فارسی افغانستان و تاجیکستان) (نام علمی: Lens esculinaris)، گیاهی کوچک شبیه به نخود و دانهٔ آن از دانه‌های خوراکی (حبوبات) است که معمولاً در خاک‌های فقیری که برای کاشت دیگر محصولات مناسب نیست، کاشته می‌شود. عدس در انواع و رنگ‌های گوناگونی وجود دارد که عدس قهوه‌ای، سبز، نارنجی از آن جمله‌اند. از عدس قرمز برای تهیه شوربای‌رنگی استفاده می‌شود. برای پختن نان، عدس را با آرد مخلوط می‌کنند. در ایران، از این گیاه، برای تهیه عدس‌پلو استفاده می‌کنند همچنین عدس برای جبران کم خونی مفید است.
| عدس | |
|---|---|
| |
| عدس | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | آوندداران |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | رزیدها |
| راسته: | باقلاسانان |
| تیره: | باقلاییان |
| سرده: | عدس |
| گونه: | عدس |
| نام دوبخشی | |
| Lens culinaris | |
ریشه واژه
ویرایشواژه عدس ریشه عربی دارد و از این زبان وارد فارسی شده‌است. معادل فارسی این واژه، نسک و مرجمک است. واژه مرجمک هنوز در برخی از زبان‌های ایرانی مرکزی و برخی گویش‌های محلی فارسی زنده و رایج است و واژه نسک در فارسی دری و فارسی کلاسیک بودهاست (مازندرانی: مرجی)، همچنین این واژه به بیشتر زبان‌های ترکی راه یافته‌است و در این زبان‌ها نیز بکار می‌رود.
معنی نسک nasak در لغت نامه دهخدا نسک. [ ن َ ] (اِ): نشک (عدس ). این کلمه به صورت نرسک و نرسنگ هم آمده. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). نام غله‌ای است که به عربی عدس می گویند. (برهان قاطع). عدس. (لغت فرس اسدی ) (آنندراج ) (جهانگیری ) (اوبهی ) (دهار) (غیاث اللغات ). آنکو ز سنگ خارا آهن برون کشد نسکی ز دست تو نتواند برون کشید.
گر بخواهم از کسی یک مشت نسک مر مرا گوید خمش کن مرگ و جسک.مولوی (از انجمن آرا)
انواع عدس
ویرایشعدس دو نوع است: عدس رسمی که دانه آن گرد و نسبتاً درشت و رنگ آن سبز مایل به زرد است. عدس ریز یا عدس قرمز که دانه‌های آن ریز و به رنگ قرمز است. انواع عدس در بازار ایران به دودسته تقسیم می‌شود عدس ایرانی و عدس خارجی عدس ایرانی عدس روس عدس کانادایی [۲]
طبع عدس
ویرایشعدس از نظر طب قدیم ایران معتدل و خشک است و مانند دیگر گیاهان، پوست و دانه آن دارای اثرات متضاد یکدگر است. یعنی پوست عدس گرم و خود عدس قابض است. به‌عبارت‌دیگر پوست آن ملین و مغز آن ضداسهال است.[۲]
ارزش غذایی
ویرایش| ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
|---|---|
| انرژی | ۱٬۴۷۷ کیلوژول (۳۵۳ کیلوکالری) |
۶۳ گرم | |
| قند | ۲ گرم |
| فیبر خوراکی | ۱۰٫۷ گرم |
۱ گرم | |
۲۵ گرم | |
| ویتامین‌ها | درصد ارزش روزانه |
| ویتامین (B۱) | ۷۶٪ ۰٫۸۷ میلی‌گرم |
| (B۲) | ۱۷٪ ۰٫۲ میلی‌گرم |
| نیاسین (B۳) | ۱۷٪ ۲٫۶۰۵ میلی‌گرم |
| پانتوتنیک اسید (B۵) | ۴۳٪ ۲٫۱۴ میلی‌گرم |
| ویتامین ب۶ | ۴۲٪ ۰٫۵۴ میلی‌گرم |
| فولیک (B۹) | ۱۲۰٪ ۴۷۹ میکروگرم |
| ویتامین ث | ۵٪ ۴٫۵ میلی‌گرم |
| مواد معدنی | مقدار درصد ارزش روزانه |
| کلسیم | ۶٪ ۵۶ میلی‌گرم |
| آهن | ۵۰٪ ۶٫۵ میلی‌گرم |
| منیزیم | ۱۳٪ ۴۷ میلی‌گرم |
| فسفر | ۴۰٪ ۲۸۱ میلی‌گرم |
| پتاسیم | ۱۴٪ ۶۷۷ میلی‌گرم |
| سدیم | ۰٪ ۶ میلی‌گرم |
| روی | ۳۵٪ ۳٫۳ میلی‌گرم |
| دیگر اجزاء | مقدار |
| آب | ۸٫۳ گرم |
| |
| †درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. | |
بنا بر پایگاه اطلاعاتی کتابخانه ملی کشاورزی آمریکا، هر ۱۰۰ گرم از عدس خام شامل ۳۵۳ کالری انرژی است؛ همین مقدار عدس پخته ۱۱۶ کالری انرژی دارد. عدس خام شامل ۸٪ آب، ۶۳٪ کربوهیدرات از جمله ۱۱٪ فیبر غذایی، ۲۵٪ پروتئین، و ۱٪ چربی (در جدول). عدس منبع غنی تغذیه‌ای (۲۰٪ یا بیشتر از مقدار مواد مغذی مورد نیاز روزانه یا DV) است و از تعداد زیادی مواد مغذی، شامل اسید فولیک (۱۲۰٪ DV)، ویتامین ب۱ (۷۶٪ DV)، پانتوتنیک اسید (۴۳٪ DV)، ویتامین ب۶ (۴۲٪ DV)، فسفر (۴۰٪ DV)، آهن (۵۰٪ DV)، و روی (۳۵٪)، می‌شود.[۳][۴] به دلیل آهن و پروتئین موجود در آن، عدس را گوشت فقرا هم می‌نامند، البته برخلاف پروتئین‌های جانوری، عدس فاقد ویتامین ب۱۲ است.[۵]
منابع
ویرایش- ↑ http://www.etimolojiturkce.com/kelime/mercimek
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ همه چیز درمورد عدس وب‌نشانی امیشاد
- ↑ US Department of Agriculture, National Nutrient Database for Standard Reference Release 28 (2016). "Full Report (All Nutrients): 16069, Lentils, raw". Archived from the original on 12 September 2019. Retrieved 15 December 2015.
- ↑ "Nutrition Facts for Raw Lentils, 100 گرم". Conde Nast, USDA National Nutrient Database, version SR-21. 2014. Retrieved 24 March 2015.
- ↑ فردا, پایگاه خبری تحلیلی (2011-02-02). "به عدس می‌گویند گوشت فقرا!". پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. Retrieved 2019-03-31.
- ابوالقاسم ناصری (۱۳۳۰)، دانستن آثار صد گیاه، تهران: بی‌نا، ص. ۱۲۸
Wikipedia contributors, "Lentil," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Lentil(accessed August 8, 2007).