دامغان
دامغان شهری است که در شمال شرق ایران و در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در شاهنشاهی اشکانی نخستین پایتخت اشکانیان در ایران بود که دارای بیش از هفت هزار سال تمدن می‌باشد. نام قدیم آن دِه‌مغان و صددروازه و هکاتم پولیس (به یونانی: Hecatompylos) بوده‌است.
| دامغان | |
|---|---|
        | |
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سمنان |
| شهرستان | دامغان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | صددروازه شهر بزرگ در بین رومیان و یونانیان |
| مردم | |
| جمعیت | جمعیت ۹۳۰۲۳(مرداد۱۴۰۳) |
| رشد جمعیت | ۱٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱٬۲۳۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۴٫۷ |
| میانگین بارش سالانه | ۲۷۰میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۹۱ روز |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | مصطفی عصاری [۱] |
| ره‌آورد | پسته |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۳ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۶ ب ، ۹۶ ل |
| کد آماری | ۱۵۴۰ |
  دامغان | |
دامغان دارای چندین جاذبهٔ تاریخی و طبیعی است که از جملهٔ آنها می‌توان به مسجد تاریخانه، تپه حصار، برج طغرل، پیر علمدار، چشمه علی، قلعه‌های گرد کوه، مهرنگار و منصور کوه، تپه‌های مریخی، تنگه زندان دیباج، دریاچه نمک و… اشاره کرد.[۲]
هوای پاک و وجود مناطق طبیعی با اقلیم‌های گوناگون در پیرامون شهر یکی از جاذبه‌های گردشگری آن است به طوری که با طی مسافتی کوتاه در شمال دامغان، کوه و جنگل‌های انبوه قرار دارد و در جنوب دامغان، کویر و شنزار است.
از نظر راه‌های مواصلاتی، دامغان در مسیر یکی از پر ترددترین و اصلی‌ترین کریدورهای کشور یعنی کریدور تهران-مشهد قرار گرفته‌است، لذا روزانه اتوبوس‌ها و قطارهای مختلفی به مقاصد تهران-مشهد از این شهر گذر می‌کنند. همچنین دامغان جاده‌ای به ساری دارد که دسترسی به شمال کشور را بسیار آسان می‌کند. در جنوب دامغان هم جاده‌ای به سمت اصفهان قرار دارد که به دلیل گذر از دشت کویر نسبت به سایر راه‌های مواصلاتی به دامغان، کم ترددتر است.[۳]
نام‌گذاری
ویرایشنام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. همین‌طور یونانیان به این شهر را هکاتوم پولیس می‌شماردند که «هکاتم» لقبی هست که به شهرهایی که بالای چهار دروازه دارند داده می‌شد و «پولیس» هم به معنای شهر می‌باشد. نام ده مغان توسط زرتشتیان داده شده که شامل پادشاهانی چون کوروش و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.[۴]
این شهر مهم ترین بخش ایالت قومس در تاریخ ایران بوده‌است.
تاریخچه
ویرایشدامغان، زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت شاهنشاهی اشکانی بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که ۱۳۰۰ سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای مازندران هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.[نیازمند منبع]
دور شهر دامغان دیوارهای ستبری وجود داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.[نیازمند منبع]
جمعیت و زبان
ویرایش
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۹٬۱۰۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.[۵]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۱۳٬۱۹۷ | — |
| ۱۳۵۵ | ۱۷٬۱۷۴ | ۳۰٫۱٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۳۴٬۰۵۷ | ۹۸٫۳٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۴۰٬۹۵۴ | ۲۰٫۳٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۴۹٬۲۰۴ | ۲۰٫۱٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۵۷٬۳۳۱ | ۱۶٫۵٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۵۸٬۷۷۰ | ۲٫۵٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۵۹٬۱۰۶ | ۰٫۶٪+ |
زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان فارسی است که با گویش خراسانی پیوستگی دارد. در مناطق شمالی شهرستان دامغان (به جز شهر دیباج)، به دلیل همجواری با استان مازندران با اندک تفاوت، مردم به زبان مازندرانی سخن می‌گویند[۶] روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی واژه‌های آن مناطق را در گفتار آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.[۷][۸] دیباجی گویش مردم شهر دیباج است. پژوهشگران زبان‌شناس دیباجی را از زبان‌های کاسپین می‌دانند. گویش دیباجی با وجود داشتن شباهت‌هایی با گویش‌های مجاور خود به ویژه نواحی شمالی، تفاوت‌هایی نیز با آنها دارد. پژوهشگران زبان‌شناس با توجه به نزدیکی ویژه گویش دیباجی با گونه‌های مازندرانی به لحاظ صرفی و نحوی، گویش دیباجی یکی را از گونه‌های مازندرانی می‌دانند.[۹][۱۰][۱۱]
راه‌ها
ویرایشدامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد.
شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر تهران و از سمت شرق به شهر مشهد منتهی می‌شود. همچنین جاده ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت‌وآمد به این شهر است.
آب و هوا
ویرایشآب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.[۱۲]
به صورت کلی آب و هوای شهرستان دامغان تنوع زیادی دارد و شاید شما در یک روز، هر۴ فصل از سال را تجربه کنید. فصل بهار در شهرستان دامغان آب و هوای معتدل به همراه وزش باد است. بومیان شهرستان دامغان معتقدند که بادهای شهرستان دامغان باعث به ثمر رسیدن و مرغوبیت محصول پستهٔ این شهرستان شده‌است.[نیازمند منبع]
پسته
ویرایشپسته مهم‌ترین سوغات شهر دامغان که جزو محصولات صادراتی است. وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز برای محصول پسته، دامغان را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید پسته در کشور ایران تبدیل کرده است. سالانه حجم زیادی از محصول پسته در دامغان برداشت می‌شود و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می‌شود. انواع مختلف این محصول از جمله پستهٔ کله‌قوچی، پستهٔ قرمز علیان، پستهٔ فخری، پستهٔ شاهپسند، پستهٔ اکرمی،پسته اکبری، پستهٔ عباسعلی، پستهٔ خنجری و پستهٔ احمدآقایی است که همگی در دامغان کشت و برداشت می‌شوند.[نیازمند منبع]
آثار تاریخی و دیدنی
ویرایشیکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های دامغان، چشمه علی است.
تپه‌حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است.[نیازمند منبع]
فرهنگ و مذهب در دامغان
ویرایشمردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنی است که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران، مسجد تاریخانه در این شهر اشاره نمود. اکثریت قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی[نیازمند منبع] بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرا می‌خواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.[نیازمند منبع]
جاذبه‌های گردشگری
ویرایش
آثار تاریخی
ویرایش- چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود
- مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران
- مسجد جامع
- برج چهل‌دختران
- گنبد زنگوله
- بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
- تپه‌حصار
- آرامگاه پیرعلمدار
- امامزاده جعفر
- امامزاده محمد
- برج طغرل مهماندوست
- قلعه گردکوه
- قلعه کوه مهرنگار
- شهر باستانی شامان
- بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
- بارگاه بکیر بن اعین[۱۳]
- خانه لطفی
- دیوار بارو
- هفت تنان -سلطانیه
- روستای و کارونسرای قوشه
- شمس‌آباد - تپه شمس‌آباد
آثار طبیعی
ویرایش- غار شیربند در شمال روستای جزن
- کویر حاج علیقلی واقع در جنوب روستای حسن آباد
- روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
- چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
- سرچشمه دیباج
- تنگه زندان
- کویر لوت
- گرد کوه
- چشمه قلقل
- تپه‌های مریخی
- قلعه تاریخی برم در روستاب برم قلعه بالا
قلل مرتفع
ویرایش- قله چالویی
- قله شاهدار کوه
- قله کرکسی
- قله بادله کوه
- قله منصور کوه
مشاهیر
ویرایش- منوچهری دامغانی - شاعر
- فتحعلی شاه - شاه ایران از دودمان قاجار
- حسین امیر عبداللهیان - سیاستمدار و وزیر امورخارجه
- غلامعلی نعیم‌آبادی - نماینده فعلی تهران در مجلس خبرگان رهبری
- سید حسن شاهچراغی - سیاستمدار و سرپرست سابق روزنامه کیهان
- کامران دانشجو - سیاستمدار
- فرهاد دانشجو - سیاستمدار
- حسن سبحانی - سیاستمدار و استاد دانشگاه تهران
- سید رضا تقوی - سیاستمدار
- سید محمدتقی شاهچراغی - سیاستمدار و معاون سیاسی وزارت کشور
- سید محمد شاهچراغی - نماینده مجلس خبرگان رهبری
- محمدعلی عالمی - نماینده سابق مجلس خبرگان
- سعداله مسعودیان - سیاستمدار ، دیپلمات
- ابوالفضل عمویی - سیاستمدار ، دیپلمات
- ابوالفضل حسن بیگی - نظامی و سیاستمدار
- میرزا علی اکبر معلم دامغانی - عارف و دوست صمیمی سید روح‌الله خمینی
- ابوالقاسم داود موسوی- سیاستمدار
- خسرو دانشجو - سیاستمدار
- محمدرضا نصیری
- محمدباقر بنی‌عامری
- مهدی رجب بیگی
- ابوحرب بختیار
- علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه
- حسن دامغانی
- هوشنگ سعادت
- مرتضی صفاری - نظامی و فرمانده نیروی دریایی
- محمدحسن ناصری - رییس اداره اطلاعات ساواک
- محمدرضا شریعتمدار دامغانی - سیاستمدار نماینده مجلس شورای ملی
- احمد کیهان یغمائی - سیاستمدار و نماینده مجلس شورای ملی
- مجتبی عالمی - سیاستمدار و نماینده مجلس شورای ملی
- احمد مهدوی دامغانی - پژوهشگر الهیات و ادبیات
- مهدی محقق - پژوهشگر ادبی و فلسفی
- مهدی نصیری - روزنامه نگار
- رضاقلی‌خان هدایت - ادیب و شاعر
- فریده مهدوی دامغانی - مترجم
- حسن ذوالفقاری - نویسنده و پژوهشگر ادبی
- محمدعلی معلم دامغانی - شاعر
- یدالله رؤیایی - شاعر
- حسن احمدی - نویسنده
- محمدکاظم مزینانی - شاعر و نویسنده
- اسماعیل شاهرودی - شاعر
- افشین شاهرودی - شاعر و عکاس
- ناصر کشاورز - شاعر و نویسنده
- سیف‌الله یزدانی - خوشنویس
- علی اصحابی - خواننده و آهنگساز
- بهنام بانی - خواننده
- ناصر احمدی - دوبلور و گوینده رادیو
- اشکان خدابنده لو (اشوان) - خواننده
- روح الله احمدی - شاعر و ترانه سرا
- مهدی خادمیان - شاعر و ترانه سرا
- علی رهبری، - خواننده و آهنگسازپازل بند -
- محمود قنبری - دوبلور و مدیر دوبلاژ
- داوود مقبلی - والیبالیست
- محمدرضا دامغانی - والیبالیست
- علیرضا منصوریان -سرمربی فوتبال
- محمدعلی فلاحتی نژاد - وزنه‌بردار
- زهرا برناکی - ورزشکار دوومیدانی
- شیخ آهنین - کشتی‌گیر حرفه‌ای ایرانی-آمریکایی
- ناصر فرهودی - آهنگساز
- علی اکبر مرآتی - از اساتید برجسته و عضو هیئت علمی تمام وقت دانشگاه گیفو
- علی‌اکبر جلالی - پدر فناوری اطلاعات ایران
- علی اصغر عالمی - استاد بازنشسته دانشگاه بالتیمور مریلند آمریکا
- علی معلم - نویسنده ، کارگردان و تهیه کننده
- پویا شکوهی-مجری، گزارشگر ،خواننده ، کارگردان و تهیه کننده
- عبدالرضا امیر احمدی - مجری صدا و سیما
- حبیب‌الله فرحزاد - کارشناس برنامه سمت خدا
- اکبر عالمی - مجری و کارشناس تخصصی سینما
- غلامعلی نادعلی زاده - ملک الشعرای تعزیه ایران
- هما خاکپاش - بازیگر
- علی اصغر خطیب زاده - بازیگر
- حسام خلیل نژاد - بازیگر
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/05/09/2934155
- ↑ «پورتال ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۲.
- ↑ «نقشه راه‌ها و جاده‌های - ایران (آبان 1401)». behrah.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۰۱.
- ↑ Enwiki. "Damghan (History)" (به انگلیسی).
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ «زبان مردم شهرستان دامغان». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان.
- ↑ «معرفی استان سمنان (زبان در استان سمنان)». وبسایت استانداری سمنان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
- ↑ Dialect: Damghani Persian, glottolog. , “Damghani Persian” ,
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ «دانستنی‌خیلی خری های استان سمنان». کاراکتر line feed character در
|عنوان=در موقعیت 18 (کمک) - ↑ «معرفی زیارتگاه بکیربن اعین (رحمة الله علیه) ـ دامغان». www.emamzadegan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اكتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در 2018-10-16. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک)
پیوند به بیرون
