حسین بن سعید اهوازی
حسین بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران الاهوازی فردی بود که در راستای ترویج مذهب شیعه فعالیت می‌کرد. وی در اواخر سده دوم هجری در کوفه به دنیا آمد و حدود سال حدود ۲۴۵ ه.ق در قم درگذشت. بنا بر گفته شیخ طوسی و اردبیلی از رجالشناسان حدیثی شیعه، حسین بن سعید اهوازی از یاران علی‌بن موسی‌الرضا و محمد تقی و همچنین از یاران علی النقی — امام هشتم و نهم و دهم شیعیان دوازده‌امامی — بود. برقی رجال‌شناس شیعه، وی را از اصحاب و محدثان علی بن موسی الرضا و محمد تقی — امام هشتم و نهم شیعیان دوازده‌امامی — بحساب آورده‌است. ابن شهر آشوب محدث شیعه، حسین بن سعید را در عدد راویان علی بن موسی الرضا — امام هشتم شیعیان دوازده‌امامی — آورده‌است. احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن محمد بن خالد برقی و حسین بن حسن بن آبان جزء شاگردان حسین بوده‌اند. همچنین در زمینه‌های تفسیر، علوم قرآنی، حدیث و فقه تحت تعلیم بیش از ۱۰۰ استاد قرار گرفت. از جمله آثا وی کتابهای الوضوء، الصلاة، الزکاة، الصوم، الحج، النکاح و الطلاق می‌باشد که در برخی از آثار او، حضور برادرش حسن نیز مشاهده می‌شود.
حسین بن سعید بن حماد بن سعید بن مهران الاهوازی | |
|---|---|
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | اواخر سده دوم هجری |
| درگذشته | حدود ۲۴۵ ه.ق |
| دین | اسلام |
| ملیت | ایرانی-عراقی |
| محل اقامت | کوفه و اهواز و قم |
| والدین |
|
| مذهب | شیعه دوازده امامی |
| آثار معروف | ۳۰ اثر ثبت شده من جمله الوضوء، الصلاة، الزکاة، الصوم، الحج، النکاح و الطلاق، الوصایا، الفرائض، التجارات، الإجارات، الشهادات و الأیمان |
| پیشه | تفسیر، علوم قرآن، تاریخ و آثار مناقب، اخلاق و فقه |
| خویشاوندان | خواهرزاده علی بن یحیی و جعفر بن یحیی |
| استادان | بیش از ۱۰۰ استاد من جمله: حسن بن علی وشاء، عبدالله بن صلت، ابن ابی عُمَیر، بزنطی، حسن بن سعید، حمّاد بن عیسی، صفوان بن یحیی، عثمان بن عیسی، علی بن نعمان، فضّالة بن ایوب، قاسم بن محمّد، قاسم بن عروه، علی بن مهزیار و محمّد بن سنان |
نسب و تبار
ویرایشاغلب رجال نویسان شیعه همانند کشی و طوسی، نیاکان حسین اهوازی بویژه، حمادبن سعید را از موالیان علی بن الحسین، به‌شمار آورده‌اند. در تاریخ لقب دَنْدان برای پدر حسین بن سعید ذکر شده‌است.[۱][۲][۳] همچنین برادر وی، حسن بن سعید نام دارد که در کتابهای رجالی، بویژه نوشته‌هایی که از متون نخستین علم رجال بحساب می‌آید، اغلب در کنار برادرش ذکر شده، و رجال نویسان به شرح حال آندو با هم پرداخته‌اند.[۴]
زندگی‌نامه
ویرایشبنا بر گفته شیخ طوسی و اردبیلی از رجالشناسان حدیثی شیعه، حسین بن سعید اهوازی از یاران علی‌بن موسی‌الرضا و محمد تقی و همچنین از یاران علی النقی می‌باشد.[۵][۶] بعضی دیگر همچون برقی رجال‌شناس شیعه، وی را از اصحاب و محدثان علی بن موسی الرضا[۷] و محمد تقی[۸] بحساب آورده‌است. همچنین به گزارش ابن شهر آشوب محدث شیعه، حسین بن سعید تنها در عدد راویان علی بن موسی الرضا آورده شده‌است.[۹] از زمان ولادت حسین بن سعید هیچگونه تاریخ روشنی در دست نیست، ولی با توجه به گزارش برخی از محدثان من جمله: برقی[۱۰] و شیخ طوسی[۱۱] رجالشناسان شیعه که او را از اصحاب علی بن موسی الرضا به حساب آورده‌اند و دوران حیات علی بن موسی الرضا تا سه سال بعد از قرن دوم هجری ادامه داشته‌است، بنابراین می‌توان گفت که تاریخ ولادت حسین به اواخر سده دوم هجری برمی‌گردد.[۱۲] شواهد نشان می‌دهد حسین بن سعید، از طریق مکاتبه و نامه و گاهی نیز حضور نزد علی‌بن موسی‌الرضا و محمد تقی و علی النقی کسب اطلاعات می‌کرد و در زمینه‌هایی همچون تفسیر، علوم قرآن، تاریخ و آثار مناقب، اخلاق و بویژه فقه دارای تخصص بوده‌است. حسن صدر وی را از پیشگامان تفسیر و علوم قرآن می‌داند[۱۳] عمر رضا کحاله تاریخ‌نگار سوری اهل سنت نیز در کتاب خود از وی با عنوان «فقیه مشارک فی بعض العلوم» یعنی فقیهی که در برخی از علوم دیگر نیز مشارکت داشته‌است، یاد می‌کند.[۱۴] حسین به همراه برادرش حسن بن سعید از کوفه به اهواز و سپس به قم رفت و در آنجا اقامت کرد[۱۵] بنا به گفته طوسی رجال‌شناس شیعه در پاورقی کتاب رجال، حسین بن سعید در آخرین لحظات عمر خویش در منزل شاگرد خود حسین بن حسن بن آبان به سر می‌برد و کتابهای خود را نیز به او وصیت کرد[۱۶] و نهایتاَ در قم درگذشت.[۱۷] تاریخ درگذشت وی به صورت دقیق بیان نشده‌است اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد وی جزء اصحاب حسن بن علی ذکر نشده‌است، لذا ظاهراً حدود سال ۲۴۵ ه.ق درگذشته است.[۱۸]
فعالیت‌های علمی
ویرایشاساتید و شاگردان
ویرایشخوئی رجال‌شناس شیعه تعداد اساتید حسین بن سعید اهوازی را بیش از ۱۰۰ نفر معرفی کرده‌است. ازمیان مشایخی که حسین بن سعید از آنان حدیث شنیده، می‌توان به حسن بن علی وشاء، عبدالله بن صلت، ابن ابی عُمَیر، بزنطی، حسن بن سعید، حمّاد بن عیسی، صفوان بن یحیی، عثمان بن عیسی، علی بن نعمان، فضّالة بن ایوب، قاسم بن محمّد، قاسم بن عروه، علی بن مهزیار و محمّد بن سنان اشاره کرد.[۱۹]همچنین افرادی همچون احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن محمد بن خالد برقی و حسین بن حسن بن آبان از وی نقل حدیث کرده‌اند.[۲۰]
آثار
ویرایشابوالقاسم خویی، نجاشی و طوسی که از رجالشناسان شیعه می‌باشند در کتابهای خود نام ۳۰ اثر از حسین بن سعید را ذکر کرده‌اند. از جمله کتابهای وی می‌توان به الوضوء، الصلاة، الزکاة، الصوم، الحج، النکاح و الطلاق، الوصایا، الفرائض، التجارات، الإجارات، الشهادات و الأیمان اشاره داشت.[۲۱][۲۲][۲۳] از میان رجال نویسان اهل سنت نیز می‌توان عمر رضا کحاله را نام برد که به نام کتابهای الصلاة، الزکاة، الفرائض، التفسیر و التقیة اشاره کرده‌است.[۲۴] ابن حجر عسقلانی نیز در لسان المیزان فقط به ذکر این جمله، که او دارای تصانیفی است، اکتفا نموده و به ذکر تمام کتابهای حسین بن سعید نپرداخته‌است.[۲۵] با توجه به عناوین و موضوعات کتابها، می‌توان گفت که بیشتر آثار وی در زمینه فقه و احکام می‌باشد، آنچنانکه صاحب روضات الجنات نیز به این مطلب توجه داشته و در کتاب خود عبارت «اکثرها فی الفقه والأحکام» را در مورد حسین بن سعید مطرح می‌کند.[۲۶] بنا به اخبار ابوالقاسم خوبی رجال‌شناس شیعه در کتاب معجم نام حسین بن سعید در بیش از ۵۰۲۶ حدیث و روایت ذکر شده‌است.[۲۷]
جایگاه در علم رجال و حدیث
ویرایشعطاردی، حدیث‌شناس شیعه گزارش می‌کند که حسین بن سعید اهوازی در میان رجالیون و فقهاء فردی مورد اعتماد و موثق می‌باشد.[۲۸] در کتاب مسندالرضا نام سیصد و شصت نفر که بدون واسطه از علی‌بن موسی‌الرضا اخذ حدیث کرده‌اند ذکر شده که در میان آنها فقط دو تن را بانوان شکل داده‌اند. یکی از این بانوان فاطمه دختر علی‌بن موسی‌الرضا است که دو حدیث از پدرش روایت می‌کند و دیگری کنیزی به نام عذرا، از خدمتگزار علی بن موسی الرضا بوده‌است. عطاردی تأکید می‌کند که راویان علی‌بن موسی‌الرضا همگان بر یک طریقه و مذهب نبوده‌اند.[۲۹] وی با برادرش حسن در تألیف کتاب‌هایی مشارکت داشته‌است. او در زمان خود از افراد شناخته شده حدیث و فقه به‌شمار می‌رفت. تنها روایتی که از حسین بن سعید اهوازی در کتاب جنائز مسندالرضا آمده‌است در مورد چگونگی حمل تابوت میت می‌باشد.[۳۰]
پانویس
ویرایش- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال المعروف بـ رجال الکشی، ۵۵۲.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۵۸.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال المعروف بـ رجال الکشی، ۵۵۱.
- ↑ گنجینه معارف، «حسین بن سعید اهوازی»، گنجینه معارف.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۵۸.
- ↑ اردبیلی، جامع الرواه، ۲۴۱.
- ↑ برقی، رجال برقی، ۵۴.
- ↑ برقی، رجال برقی، ۵۶.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ۴۰.
- ↑ برقی، رجال برقی، ۵۴.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۳۷۲.
- ↑ گنجینه معارف، «حسین بن سعید اهوازی»، گنجینه معارف.
- ↑ گنجینه معارف، «حسین بن سعید اهوازی»، گنجینه معارف.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۰.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۱۲.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۴۳۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، موسوعه طبقات الفقهاء، ۲۲۰.
- ↑ حدیث نت، «حسین بن سعید اهوازی»، حدیث نت.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۲۶۸–۲۷۰.
- ↑ حسینی تفرشی، نقد الرجال، ۹۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۲۶۶.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۵۸.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۵۸.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۰.
- ↑ عسقلانی، لسان المیزان، ۲۸۴.
- ↑ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۳۱۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۲۶۸.
- ↑ عطاردی، راویان امام رضا علیه‌السلام در مسندالرضا، ۱۳۳.
- ↑ عطاردی، راویان امام رضا علیه‌السلام در مسندالرضا، ۹.
- ↑ عطاردی، راویان امام رضا علیه‌السلام در مسندالرضا، ۱۳۳–۱۳۴.
منابع
ویرایش- طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۹). اختیار معرفه الرجال المعروف بـ رجال الکشی. ج. ۱. مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
- «کتابخانه مدرسه فقاهت: الفهرست». کتابخانه مدرسه فقاهت.
- گنجینه معارف. «حسین بن سعید اهوازی». گنجینه معارف. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۴۰۱.
- اردبیلی، محمدبن علی (۱۴۰۳). جامع الرواه و ازاحه الاشتباهات عن الطرق و الأسناد. ج. ۱. بیروت: دار الأضواء.
- برقی، ابوجعفر. رجال البرقی. منشورات جامعه طهران.
- ابن شهر آشوب، محمد بن علی. معالم العلماء. نجف: منشورات المطبعه الحیدریه.
- «کتابخانه مدرسه فقاهت: رجال طوسی». کتابخانه مدرسه فقاهت.
- کحاله، عمررضا. معجم المؤلفین. ج. ۴. بیروت: مکتبة المثنی.
- طوسی، محمد بن حسن (۱۴۱۷). الفهرست. قم: مؤسسه نشر الفقاهه.
- جمعی از نویسندگان. موسوعه طبقات الفقهاء. ج. ۳. بیروت: اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق.
- حدیث نت. «حسین بن سعید اهوازی». حدیث نت. دریافت‌شده در ۱۸ تیر ۱۴۰۱.
- خوئی، سیدابوالقاسم. معجم رجال الحدیث. ج. ۶. قم: مؤسسة الخوئی الإسلامیة.
- حسینی تفرشی، سید مصطفی. نقد الرجال. ج. ۲. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
- نجاشی، ابوالعباس (۱۴۰۷). رجال النجاشی. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- عسقلانی، ابن حجر (۱۳۹۰). لسان المیزان. ج. ۲. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- موسوی خوانساری، محمدباقر (۱۳۹۰). روضات الجنات. ج. ۲. قم: اسماعیلیان.
- عطاردی، عزیزالله (۱۳۶۷). راویان امام رضا علیه‌السلام در مسندالرضا. مشهد: کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام.