نوار قلب

الکتروکاردیوگرام (به انگلیسی: Electrocardiogram) یا نوار قلب به نمودار ثبت‌شدهٔ تغییرات پتانسیل الکتریکی ناشی از تحریک عضلهٔ قلب گفته می‌شود. معمولاً با مخفف ECG یا EKG (مورد دوم مخفف کلمهٔ آلمانیِ Elektrokardiogramm) مشخص می‌شود.

نوار قلب
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
آی‌سی‌دی-۹-سی‌ام	۸۹٫۵۲
سمپ	D004562

الکتروکاردیوم ثبت‌شده با ۱۲ لید

قسمت‌های مختلف یک الکتروکاردیوگرام

دستگاه الکتروکاردیوگراف، این نمودار را بر روی نوار کاغذیِ خط‌کشی‌شده‌ای که ویژهٔ این کار است، به‌طور پیوسته ضبط می‌کند. اطلاعاتی که روی الکتروکاردیوگرام ضبط می‌شود نشان‌دهندهٔ امواج الکتریکی محرک قلب است. این امواج نمایشگر مراحل مختلف تحریکات قلبی هستند.

منحنی ای را که رسم می‌شود «الکتروکاردیوگرام» می‌نامند. پزشکان می‌توانند از روی این منحنی به نحوه عمل قلب پی ببرند. هر منحنی شامل سه موج است. موج p فعالیت الکتریکی دهلیز‌ها، موج QRS فعالیت الکتریکی بطن‌ها و موج T استراحت بطن‌ها را نمایش می‌دهد.

سیکل قلبی همراه با الکتروکاردیوگرافی

در این مرحله بطن‌ها و دهلیزها در حال استراحت‌اند. خون تیره به‌وسیلهٔ بزرگ سیاهرگ‌های زبرین و زیرین (وریدهای اجوف فوقانی و تحتانی)، به دهلیز راست می‌ریزد. این خون به‌خاطر وزنش، از طریق دریچه‌های دهلیزی-بطنی - که به‌هنگام پایان موج T سیکل قلبیِ پیشین باز شده‌اند- وارد بطون می‌شود و آن‌ها را تا حدی پر می‌کند. اما برای اینکه خون دهلیزها به‌طور کامل وارد بطون بشود، دهلیزها باید منقبض شوند. لازم است ذکر شود هر ماهیچهای در قلب که بخواهد منقبض شود یا استراحت کند، ابتدا باید موج انقباض یا استراحتش در تمام نقاط آن ماهیچه منتشر شود. پس برای انقباض دهلیزها، ابتدا باید پیام انقباض در سراسر آن‌ها منتشر بشود. این کار توسط بافت گرهی دهلیز انجام می‌شود. در بین دو دهلیز این تنها دهلیز راست است که دارای بافت گرهی است، از سویی کانون زایش انقباضات قلب نیز که همان گره پیش‌آهنگ(SA node) می‌باشد در دیواره پشتی دهلیز راست و در زیر منفذ بزرگ سیاهرگ زبرین قرار دارد. پس برای انقباض ابتدا گره پیش‌آهنگ به صورت ریتم خودبه خودی تحریک می‌شود و این پیام انقباض را از طریق ۳ رشتهٔ گرهیِ دهلیز راست به گره دهلیزی-بطنی ــ که در حد فاصل بین دیوارهٔ دهلیزها و بطون و کمی متمایل به دهلیز راست قرار دارد ــ هدایت می‌کند. طی حرکت پیام از پیشاهنگ به دهلیزی-بطنی، میون‌های میوکاردِ قلب که در مسیر انتقال این پیام قرار دارند، منقبض شده و این انقباض از میونی به میون دیگر در دهلیز راست انتشار می‌یابد و نهایتاً از طریق میون‌های دهلیز راست به میون‌های دهلیز چپ نیز منتشر شده و کل دهلیزها را فرامی‌گیرد. البته این پیام نمی‌تواند از طریق میون‌های دهلیزها به میون‌های بطون منتقل شود، چون در دیوارهٔ بین بطون و دهلیزها بافت پیوندیِ رشته‌ایِ عایقی قرار دارد که باعث می‌شود انتقال پیام از دهلیزها به بطون تنها از طریق بافت گرهی که از وسط این عایق رد می‌شود صورت گیرد. اگر این بافت عایق نبود، دهلیزها و بطون هم‌زمان به هم منقبض می‌شدند و کارایی قلب بسیار پایین می‌آمد؛ چون در این حالت، پس از پمپاژ مقدار کمی خون به بطون، آن‌ها نیز همین مقدار کم را به‌سمت بدن و شش‌ها پمپ می‌کردند و خون کمی به آن‌ها می‌رسید. پس از این‌که این پیام به‌طور کامل سراسر دهلیز را فراگرفت، در الکتروکاردیوگرام موج P ثبت می‌گردد. بلافاصله بعد از آن، مدت استراحت عمومی قلب، یعنی ۰٫۴ ثانیه به اتمام می‌رسد.

حوادث قلب در ابتدای دیاستول

۱) ورود بیش از ۷۵٪ خون از دهلیزها به بطون بر اثر وزن خون
۲) انتشار موج انقباض دهلیزها در سراسر دهلیزها ---- ایجاد موج P در الکتروکاردیوگرام

وضعیت دریچه‌ها

سینی‌ها ---- بسته؛ تا خون واردشده به بطون از طریق این دریچه‌ها وارد سرخرگ‌ها نشود.
لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطون شوند.

مرحلهٔ دوم: انقباض دهلیزها به مدت 0.1s

در ابتدای این مرحله بلافاصله دهلیزها منقبض می‌شوند و ۲۵٪ خون باقی‌مانده را نیز وارد بطن‌ها می‌کنند. حالا در هر بطن ۱۲۰ میلی‌لیتر خون موجود است، یعنی به‌طورکلی ۲۴۰ میلی‌لیتر در هردو بطن. این انقباض به مدت ۰٫۱ ثانیه طول می‌کشد و و از انتهای موج P تا انتهای موج R را در الکتروکاردیوگرام دربرمی‌گیرد. اما در طی این انقباض و در این ۰٫۱ ثانیه، دو عمل بسیار مهم نیز هم‌زمان رخ می‌دهد:

1. انتشار موج انقباض بطون: بطون موظف‌اند بلافاصله بعد از انقباض دهلیزها و پرشدن کامل خود از خون منقبض شوند و خون را به سرخرگ‌ها وارد کنند؛ بنابراین، پس از گذشت مدت بسیار کمی از این ۰٫۱ ثانیه (فاصلهٔ انتهای P تا Q) موج انقباض بطون، که خیلی قدرتمندند، در سراسر بطون منتشر می‌شود. برای این عمل، گره دهلیزی بطنی که در پایان استراحت عمومی قلب پیام انقباض را گرفته، این پیام را از طریق رشته و الیاف گرهیِ دیوارهٔ بین دو بطن و دیوارهٔ بطون و همچنین به‌کمک الیاف ماهیچه‌ای که برای انتقال پیام تخصصی شده‌اند، به سراسر بطون و نهایتاً به نوک پایین قلب منتقل می‌کند. اما سرعت هدایت پیام بافت دهلیزی-بطنی و الیاف گرهیِ دیوارهٔ بین دو بطن خیلی کم و در عوض سرعت انتشار پیام الیاف گرهی دیواره بطون خیلی زیاد است و دلیل آن این است که اگر سرعت این سه قسمت با هم برابر بود، پیام بلافاصله سراسر دیواره بین دو بطن را فرا می‌گرفت (چون اول به دیواره میانی می‌رود و بعد از آنجا به سراسر بطن) و دیوارهٔ میانی زودتر از جاهای دیگر بطن منقبض می‌شد؛ ولی اکنون، در حین این‌که پیام در دیوارهٔ میانی منتشر می‌شود، به‌سرعت توسط الیاف دیوارهٔ بطن‌ها تمام بطن‌ها را فرامی‌گیرد و عملاً این تفاوت سرعت سبب می‌شود که پیام انقباض در یک مدت تمام بطن‌ها را فرابگیرد. این عمل کمتر از ۰٫۱ ثانیه طول می‌کشد و نهایتاً موج QRS را در الکتروکاردیوگرام ایجاد می‌کند.
2. انتشار موج استراحت در دهلیزها: هم‌زمان با انقباض دهلیزها، چون بلافاصله بعد از انقباض، دهلیزها باید استراحت کنند، پس پیام استراحت در آن‌ها شروع به انتشار می‌کند. این پیام، که اندکی بعد از شروع انقباض آغاز می‌شود، کمتر از ۰٫۱ ثانیه طول می‌کشد (فاصلهٔ انتهای P تا Q) و هیچ موجی در الکتروکاردیوگرام دیده نمی‌شود، چون قدرت موج انتشار انقباض بطن‌ها آن‌قدر زیاد است که این پیام کوچک در کمپلکس QRS گم می‌شود و با پایان‌یافتن موج QRS استراحت دهلیزها آغاز می‌شود.

حوادث قلب در انتهای دیاستول

1. انقباض دهلیزها ---- وقوع از P تا پایان R (انقباض، تغییری در الکتروکاردیوگرام ایجاد نمی‌کند، چون پیام الکتریکی منتقل نمی‌شود)
2. انتشار پیام انقباض بطون ---- ایجاد موج QRS در الکتروکاردیوگرام
3. انتشار پیام استراحت دهلیزها ---- زیر موج پیام قوی انتشار انقباض بطون گم می‌شود
4. شنیدن صدای اول قلب.

وضعیت دریچه‌ها

سینی‌ها ---- بسته؛ به دلیل یک طرفه بودن دریچه‌های سینی و فشارخون موجود در سرخرگ‌ها

لختی‌ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطون شود.

مرحلهٔ سوم – انقباض بطن‌ها به مدت 0.3s

بلافاصله با انتشار پیام انقباض، بطن‌ها شروع به انقباض می‌کنند و خون را با فشار بالای سیستولی به سمت سرخرگ‌ها پمپ می‌کنند. این خون با فشار خود از سویی دریچه‌های یک‌طرفه لختی را – که فقط به سمت بطون باز می‌شوند- بسته و باعث شنیده شدن صدای اول قلب می‌شوند؛ و از سوی دیگر با فشار دریچه‌های سینی را – که فقط به سمت سرخرگ‌ها باز می‌شوند- باز کرده و وارد سرخرگ‌ها می‌شود. تمامی این مراحل در مدت زمان بسیار کوتاه و در موج S روی می‌دهند. همچنین دهلیزها بعد از پایان انتشار پیام استراحتشان تا ۰٫۷ ثانیه استراحت می‌کنند. در این مدت خون دوباره از بزرگ سیاهرگ‌های زیرین و زبرین وارد دهلیز راست می‌شود؛ اما به دلیل بسته بودن لختی‌ها خون نمی‌تواند وارد بطون شود و اندک اندک وارد دهلیزها می‌شود. (این رویه به مدت ۰٫۳ ثانیه یعنی پایان انقباض بطنی ادامه میابد)

موارد روی داده در موج S

1. استراحت دهلیزها و انقباض بطون
2. بسته‌شدن دریچه‌های لختی بر اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون
3. بازشدن دریچه‌های سینی بر اثر فشار خون ناشی از انقباض بطون

پس از گذشت اندکی از انقباض بطن‌ها که روی نوار در فاصله S تا T را دربر می‌گیرد، چون بطن‌ها بلافاصله بعد از انقباض (پایان این ۰٫۳ ثانیه) باید استراحت کنند، پالس استراحت آن‌ها منتشر می‌شود و موج T را در الکتروکاردیوگرام ثبت می‌کند. پس از پایان این موج بطن‌ها نیز شروع به استراحت می‌کنند. سپس استراحت عمومی قلب آغاز می‌شود، چون دهلیزها نیز ۰٫۳ ثانیه است که استراحت خود را آغاز کرده‌اند. استراحت بطون باعث قطع فشار اعمال شده بر روی دریچه‌ها می‌شود در نتیجه دریچه‌های سینی بسته می‌شوند و صدای دوم قلب را، که کوتاه‌تر و زیرتر است، به وجود می‌آورد. از سویی دریچه‌های لختی که ۰٫۳ ثانیه است تحت تأثیر فشار خون موجود در دهلیزها هستند، از این موقعیت یعنی قطع فشار سیستولی بطن استفاده کرده و دریچه‌های لختی را در جهت بطن‌ها باز کرده و شروع به پر کردن بطن‌ها می‌کنند.

در طول این روند باید چند نکته را درنظر گرفت:

• حداکثر انقباض بطون در ابتدای موج T انجام می‌شود.
• زمان استراحت بطون ۰٫۵ ثانیه و زمان استراحت دهلیزها ۰٫۷ ثانیه است.
• بازشدن دریچه صدایی ایجاد نمی‌کند.

حوادث قلب در سیستول

۱) انقباض بطون به مدت ۰٫۳ ثانیه --- فاصلهٔ S تا T
۲) استراحت دهلیزها
۳) شنیدن صدای دوم قلب(2nd cardiac sound)

وضعیت دریچه‌ها

1. سینی‌ها --- ابتدا باز (درهنگام انقباض بطون) و بعد بسته (پس از اتمام انقباض بطون)
2. لختی‌ها ---- ابتدا بسته (درهنگام انقباض بطون) و بعد باز (پس از اتمام انقباض بطون)

ECG changes in diseases(تغییرات الکترو کاردیو گرام دربیماری‌ها)

در تعداد زیادی از بیماری‌های قلبی، ما تغییراتی در نوار قلب داریم که راهگشا می‌باشد؛ مثلاً در آریتمی قلبی تعداد یا شکل امواج در نوار قلب تغییر می‌کند. در بیماری‌های ایسکمیک قلب معمولاً بسته به حاد یا قدیمی بودن واقعه ایسکمیک و ناحیهٔ رگ‌های درگیر ما موج Q عمیق، موج T برعکس یا بالا و پایین رفتن قطعهٔ S T را داریم. در برخی بیماری‌ها نیز ما انحراف محور قلب را داریم. در برخی بلوک‌های قلبی پهن شدن کمپلکس QRS را داریم. در برخی اختلالات الکترولیت‌های سرم مانند افزایش پتاسیم خون نیز ما تغییرات ECG داریم.

جستارهای وابسته

• مثلث آنتهوون
• الکتروکاردیوگرافی
• ریتم طبیعی قلب
• هولتر