ویکی‌پدیا

مهر (ایزد ایرانی): تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ویرایش DarafshBot (بحث) به آخرین تغییری که HujiBot انجام داده بود واگردانده شد
برچسب: واگردانی
DarafshBot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها
۱۸۷٬۵۵۴ ویرایش‌ها
جز تصحیح برچسب دارای ساختار نادرست با استفاده از AWB
خط ۷:
| abovestyle = background: gold
| aboveclass = fn org
| above = مهر </br /> ایزد پیمان و دوستی
</br />
| imagestyle =
| captionstyle =
| image =
[[پرونده:Taq-e Bostan - High-relief of Ardeshir II investiture.jpg|بی‌قاب|وسط]]
| caption = [[نقش‌برجسته تاجگذاری اردشیر دوم|نقش‌برجسته‌ای]] از [[تاق‌بستان]] در [[کرمانشاه]] [[ایران]]. در این سنگ‌نگاره [[اردشیر دوم (ساسانی)|اردشیر دوم]] در میان و در سمت راست وی [[اهورامزدا]] و در سمت چپ شاه، ایزد مهر که پیکان‌های نوری همچون [[خورشید]] از سر او در همهٔ سمت‌ها پراکنده شده و بر روی [[نیلوفر آبی مقدس|گل نیلوفری]] ایستاده‌است.<ref>[http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/architecture/c5c1132071940_taghbostan_p2.php/طاق-بستان-نقش-ها-و-سازهایش طاق بستان، نقش‌ها و سازهایش | صفحه ۲<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref name="تمدن ایران ساسانی، ص ۳۲۲">تمدن ایران ساسانی، ص ۳۲۲</ref><ref>کریستن سن، ص ۱۶۶</ref><ref name="تمدن ایران ساسانی، ص ۳۲۲"/><ref>کریستن سن، ص ۱۶۶</ref>
 
| headerstyle = background: gold
خط ۲۸:
| data4 = [[ایزد]] (نرینه)
| label5 = دوران پیدایش:
| data5 = پیش از [[زرتشت |زرتشت]]
 
| label6 = رده:
خط ۶۲:
| data28 = [[مهرپرستی|میتراس]]
| label29 = همتای هندی:
| data29 = [[میترا (ودایی)|میترا ]]
| label30 =
| data30 =
}}
'''مهر''' یا '''میترا''' از [[ایزد|ایزدان]] یا فرشتگان آیین [[مزدیسنا]] است. مهر فرشتهٔ «پیمان» و «دوستی» است و نماد او [[خورشید]] است. مهر ایزدی است که وظایف بسیاری از ایزدان دیگر را به تنهایی عهده‌دار است.
 
قدیمی‌ترین معنای مهر که شاید بتوان گفت اولین کارکرد این ایزد نیز می‌باشد، پیمان است. وی ایزد جنگ است، ایزد روشنی و فروغ است، ایزد پیمان و نگهبان عهد و میثاق است، ایزد حافظ خانواده و شهر و کشور است، ایزد بخشندهٔ ثروت و نعمت است، ایزد پیروزی است، ایزد شهریاری و قدرت و تسلط است، ایزد داور اعمال در روز واپسین است، ایزد راستی و سخن و کلام راست و زیباست، ایزدی است که همه از شهریاران تا افراد عادی خلق به او پناه جویند.<ref>{{پک|رضی|۱۳۸۴|ک=دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت|ص= ۳۳۷}}</ref> ماه مهر (ماه هفتم از سال خورشیدی) و روز مهر (روز شانزدهم هر ماه) به او پیوند یافته‌است. مهر یا میترا همچنین یکی از کهن‌ترین [[ایزد|ایزدان]] [[مردمان هندوایرانی]] ([[آریایی]]) پیش از روزگار [[زرتشت]] است.
خط ۸۳:
== زایش مهر ==
{{وابسته|نیلوفر آبی در فرهنگ ایران باستان}}
بر اساس باورهای ایرانیان باستان، مهر در [[شب یلدا|شبه چله]]، انقلاب زمستانی یا طولانی ترین شب سال در تاریکترین غار از دل سنگ به دنیا امد، چوپانان اولین افرادی بودند که او را یافتند. نماد زایش مهر نور و امید و نوسازی طبیعت بود. مردم ایران از قدیم الایام تا به امروز شب چله یا انقلاب زمستانی را جشن می گیرند و منتظر طلوع خورشید می مانند. تولد مسیح در [[گاه‌شماری خورشیدی|گاهشماری خورشیدی]] در همان شب است. <ref name="Mahshid MIKAEILI 2022 13">{{Cite book |last= Mahshid MIKAEILI |first= |url=https://newerajournal.com/index.php/newera/article/view/89/87 |title= MITHRAISM ROCK TEMPLE ARCHITECTURE IN IRAN History |date=2022 |publisher=|isbn= |page=13|language=en}}</ref>
ولی تاکنون هیچ مجسمه یا نقش برجسته‌ای از تولد مهر با مشخصات تولد [[میترا]] در [[میترائیسم]]، در ایران پیدا نشده، و تنها
نقش برجای مانده از مهر همان است که در تاق بستان کرمانشاه در صحنهٔ [[نقش‌برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم]] مشاهده می‌شود که مهر [[برسم]]ی در دست دارد و تاجی از شعاع‌های نور بر سر گذاشته‌است و بر گل نیلوفر ایستاده‌است. عده‌ای بر این باورند که مادر میترا، [[آناهیتا]] در آب از تخمهٔ زرتشت بارور شده‌است. این نطفه درون نیلوفری در آب [[دریاچه هامون|دریاچهٔ هامون]] نگهداری می‌شده‌است؛ شاید از اینروست که تصویر مهر را بر [[نیلوفر آبی]] نشان داده‌اند.<ref name="مطالعه تطبیقی اساتیر ایران و ارمنستان">{{یادکرد وب | عنوان=مطالعه تطبیقی اساتیر ایران و ارمنستان با تکیه بر ایزد «مهر» | وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی | پیوند=http://ensani.ir/fa/article/388503/مطالعه-تطبیقی-اساتیر-ایران-و-ارمنستان-با-تکیه-بر-ایزد-مهر- | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2021-11-01}}‏</ref> بنا بر اساطیر ایرانی، گل [[نیلوفر آبی]] نماد نگهدارنده و حفظ کننده تخمه زرتشت برای روز موعود است و آناهیتا ایزد آبهاست که این تخمه را نگهداری می‌کند. به طوری که ایرانیان گل نیلوفر آبی را «گل ناهید» نیز می‌نامند.<ref name="نیلوفر آبی نمادی جاودانه در مذهب">{{یادکرد وب | نام خانوادگی=جعفری | نام=محمد | نام خانوادگی۲=پور | نام۲=ربابه علی | عنوان=مقاله نیلوفر آبی نمادی جاودانه در مذهب و هنر معماری ایران باستان | وبگاه=سیویلیکا، مقالات علمی کنفرانس و ژورنال | تاریخ=2018-07-07 | پیوند=https://civilica.com/doc/748334/ | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2021-11-01}}‏</ref> در روایات زرتشتی آمده‌است که «هووی» همسر [[زرتشت]] پس از نزدیکی با زرتشت خود را در دریاچه [[کیانسه]] می‌شوید و نطفه‌های زرتشت از طریق همسرش وارد آب می‌شوند و توسط ایزد [[نریوسنگ]] نطفه‌ها در اختیار ایزد بانو [[آناهیتا]] برای نگهداری قرار می‌گیرد تا در زمان مناسب با نطفه مادران فرزندان موعود زردشت ([[اوشیدر]]، [[اوشیدر ماه]] و [[سوشیانت]]) بیامی‌زد. جای نگهداری این نطفه‌ها همان آب کیانسه است که ۹۹۹۹۹ [[فروهر]] مقدس از آنها نگهداری می‌کنند. کیانسه همان دریاچه هامون امروزی است.<ref>{{پک|آموزگار|۱۳۸۱|ک=تاریخ اساطیری ایران|ص= ۸۳–۸۴}}</ref> داستان زایش و حیات مهر و آناهیتا به روایت مختلف گفته شده اما آنچه مسلم است پیوستگی این دو ایزد با آب و عناصر مرتبط با آب است که بسیار در هم تنیده و تفکیک آن دشوار است.<ref name="گاوکُش در استورهٔ مهر ایرانی"/>
خط ۹۰:
 
== زمان زایش مهر ==
[[File:Sarpol-e Zahab Yalda Night 1.jpg|thumb|جشن یلدا ]]
زمان زاییده شدن مهر یک حادثهٔ نجومی است که یک شب در سال رخ می‌دهد و آن شب [[یلدا]]ست که چندین هزاره در ایران سابقه دارد، ۳۰ آذر یا ۲۰ دسامبر کوتاه‌ترین روز و بلندترین شب را در طول سال دارد اما بلافاصله پس از آغاز [[دی]]، روزها به تدریج بلندتر و شبها کوتاه‌تر می‌شود، به این دلیل این شب را شب یلدا به معنی تولد خورشید شکست‌ناپذیر که همان ایزد مهر بود، نامیده‌اند. اگر به معنی یلدا دقت شود ارتباط آن با خورشید و ایزد مهر بهتر نمایان می‌شود؛ در [[برهان قاطع]] ذیل واژهٔ یلدا چنین آمده‌است: یلدا کلمه‌ای است [[سریانی]] به معنای «میلاد» عربی که شب اول زمستان و شب آخر پاییز است. شب یلدا پیوند استواری با مهر دارد، از این هنگام مهر بر تاریکی چیره می‌شود و روز رو به افزایش می‌رود.<ref name="گاوکُش در استورهٔ مهر ایرانی">{{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی=نیکویی | نام=علی | عنوان=گاوکُش در استورهٔ مهر ایرانی | ژورنال=هنر و تمدن شرق | جلد=6 | شماره=22 | تاریخ=2019-01-21 | issn=2345-6612 | صفحه=19–30 | پیوند=https://iranjournals.nlai.ir/handle/123456789/98965 | زبان=fa | تاریخ بازبینی=2021-11-03}}‏</ref>
 
خط ۱۲۹:
==== آورنده روشنایی و روز ====
[[File:Tilework with Image of Mithra - Ali Qapu Palace - Isfahan - Iran (7433242720).jpg|thumb| کاشی کاری با تصویر مهر - کاخ [[عالی‌قاپو|عالی‌ قاپو]] اصفهان]]
در اوستا، مهر حامل نور آسمانی است. او قبل از طلوع خورشید روی قله های سنگی کوه ها ظاهر می شود. در طول روز او با [[گردونه|گردونه‌ی]] خود که توسط چهار اسب سفید کشیده می شود، آسمان پهناور را طی می کند، و هنگامی که شب فرا می رسد، همچنان با درخشش سوسوزن (ستارگان) سطح زمین را روشن می کند. <ref>{{Cite book |lastname= "Mahshid MIKAEILI |first= |url=https://newerajournal.com/index.php/newera/article/view/89/87 |title= MITHRAISM ROCK TEMPLE ARCHITECTURE IN IRAN History |date=2022 |publisher=|isbn= |page=13|language=en}}<"/ref> علاوه بر این در نوشته‌های پهلوی، اهورامزدا، مهر را بر فراز کوه [[البرز]] سکونت داده‌است. در اوستا نیز به سکونت مهر در کوه البرز اشاره دارد و از همان جاست که روشنی روز را به ارمغان می‌آورد.<ref name="ایزدمهر در متن مذهبی مهر یشت اوستا"/>
 
==== شهریاری ====
خط ۱۴۴:
 
== منابع ==
{{ویکی‌انبار-رده انبار|Mithra}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=رضی|نام=هاشم|پیوند نویسنده=هاشم رضی|کتاب=دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت|سال=۱۳۸۴|ناشر=انتشارات سخن|شهر=تهران|شابک= 964-372-032-2}}
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=بنونیست|نام=امیل|پیوند نویسنده=امیل بنونیست|کتاب=دین ایرانی بر پایهٔ متن‌های مهم یونانی|ترجمه=[[بهمن سرکاراتی]]|سال=۱۳۵۴|ناشر=انتشارات بنیاد فرهنگ ایران|شهر=تهران}}
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/مهر_(ایزد_ایرانی)»