ویکی‌پدیا

علم (عزاداری): تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌تر
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Majnoon sadegh (بحث | مشارکت‌ها)
۱۴۴ ویرایش‌ها
←‏اصطلاحات عَلَم: ویرایش مطلب
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
{{Merge from|علم‌کشی|discuss=Talk:علم و طوق(عزاداری)#Proposed merge of علم‌کشی into علم (عزاداری)|date=اکتبر ۲۰۲۰}}
{{سوگواری محرم}}▼
[[پرونده:Moharram in Iran 04.jpg|علم‌کشی در مراسم عاشورای حسینی-تهران[[پرونده:علامت_کشی_علم_کشی_علم_عاشورا.jpg|بندانگشتی|یک علم کامل روی سه پایه مخصوص]]|250px|thumb]]
[[پرونده:Holding an Imam Hossein Alam-Arak.jpg|علم‌کشی در مراسم عاشورای حسینی-اراک|250px|thumb]]
[[پرونده:Moharram in Iran 05.jpg|علامت کشی در تهران - محرم ۱۳۹۵ خورشیدی.|250px|thumb]]
'''عَلَم''' یا '''درفش''' یا '''بیرق و پرچم''' یا '''جریده''' <ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۸۷</ref>یا '''توغ'''<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/10616 توغ (یا تغ / تق / توق / طوغ / طوق )] دانشنامه جهان اسلام</ref> یکی از وسیله‌های نمادین بکار رفته در آیین سوگواری [[عاشورا]] در میان شیعیان است.کاربرد علم به ایران باستان به شکل درفش می رسد و واژه درفش از فعل درفشیدن و به معنای لرزیدن است در معنی اصطلاحی تکان خوردن تکه ای پارچه در اثر وزش باد است<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۸۷</ref>
 
'''عَلم''' یا '''علامت''' یا '''جریده''' یا '''توغ'''<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details/10616 توغ (یا تغ / تق / توق / طوغ / طوق )] دانشنامه جهان اسلام</ref> یکی از وسیله‌های نمادین بکار رفته در آیین سوگواری [[عاشورا]] در میان شیعیان است. این وسیله معمولاً چوبی بلندی به ارتفاع پنج شش متر که سر آن پنجه‌ای برنجین می‌گذارند و پارچه‌های رنگین قیمتی به چوب می‌بندند. علم از فلز، چوب یا آهن ساخته شده، توسط علم‌دار حمل می‌شود.
==کاربرد عَلَم==
در برخی منابع در تعریف عَلَم به معنای پارچه سیاه رنگ یا رنگی ساده یا نقش دار است که معمولا بصورت پرده مستطیل یا مثلثی در می آورند و بر سرِ نی یا چوب باریک نصب می کنند ، علم یک ابزار اعلامی است که علاوه بر مفاهیم کلی مثل شعائر حسینی و مفاهیم قرآنی که دربر دارد ، جزء ابزار هایی است که در هیئت ها و دسته های مذهبی به کار گرفته می شود و نشانه گروه های عزاداری می باشد. لازم بذکر است در مراسم دسته گردانی و عزاداری حسین بن علی هر محله یا هیئت عَلَم یا علامت مخصوص به خود را دارد که از سایر علم ها متفاوت است و هنگام دسته گردانی ، عزاداران به دنبال آن راه افتاده و سینه زنی و زنجیرزنی و نوحه سرایی می کنند.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۸۷</ref> به هر حال وجود علم مثل تابلویی در جلوی هیئت ها نیز محسوب می شود که معرف و نماد هیئت است. علم أساسا نشان لشکر ، پرچم و آنچه بر سر نیزه بسته می شود ، معنی شده است و همچنین علم نشانی مخصوص مرکب از یک تیرک چوبی و پرده ای کیسه مانند است ، نخستین علم ها ، چوب خشک شده یک صنوبر یا یک درخت کشیده مثل سرو و مانند آن است ، تنه درخت بصورت پایه اصلی و تنه علم در آمده هنوز نمونه هایی از این علم ها در روستاهای مرکزی ایران دیده می شود که در مراسم ماه محرم مورد استفاده قرار می گیرند. تنه درخت یا تنه اصلی علم در طول سال در گوشه ی تکیه ، مسجد ، یا حسینیه نگهداری می شود و در آغاز محرم ، جامه و پارچه های رنگی نذری را بر آن می پوشانند.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۸۷</ref>
 
علم معمولاً در جلوی صف سوگواران حرکت داده می‌شود. علم‌های قدیمی تر معمولاً پایه‌ای دارند که واژه‌های دینی بر روی آن برنگاشته شده‌است و دو اژدها یا شیر با دهان باز از آن پاسداری می‌کنند. گاهی پهنای علم‌ها به ۳ متر تا ۱۰متر هم می‌رسد و غالباً ۱۱ زبانه (تیغه) دارد که زبانه میانی بزرگ‌تر از بقیه می‌باشد. حد فاصل زبانه‌ها را هم با اشیاء فلزی که به شکل کبوتر و طاووس و لاله و گنبد و بارگاه و… ساخته شده بود، پر می‌کردند.
سطر ۱۶ ⟵ ۱۲:
به نظر می‌رسد که نوعی علم در زمان [[آل بویه|آل‌بویه]] برای مراسم محرم استفاده می‌شده‌است. در زمان [[آق‌قویونلو|آق قویونلوها]] طبل و علم از امامزاده‌ها توسط علما در مراسم مذهبی حمل می‌شده‌است. با تشکیل دولت شیعی [[صفویان|صفوی]]، علم به صورت گستره‌ای در مراسم محرم و سایر مراسم مذهبی بکار مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
 
قدیمی‌ترین علم‌های ایرانی در کاخ توپ‌قاپی استانبول نگهداری می‌شود. این علم‌ها از غنایم جنگی است و پس از تصرف شهر تبریز توسط سپاهیان عثمانی، [[سلیم یکم|شاه سلیم]] آن‌ها را به استانبول منتقل کرد که پس از رواج تشیع در زمان [[شاه اسماعیل]] مورد استفاده دسته‌ها قرار می‌گرفت،گرفته است از صفحه‌ای آهن به صورت تیغه‌ای باریک و بلند ساخته می‌شد. در راس آن علامت و نشان سنتی و قومی قبیله و در شیعه مذهبان نام الله یا نام الله و [[محمد]] و [[علی]] یا نام الله و پنج تن نقره کاری (نقره کوبی) یا کنده کاری می‌شد. تیغه باریک و بلند آهنین با صفحه‌ای مدور و بزرگ‌تر در انتهای تیغه که دارای قابی از فلز بود خاتمه می‌یافت. دور این قاب را با سرهای اژدها که از هنرهای چینی و ژاپنی اقتباس شده بود،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احسانی، محمد تقی؛ هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران.}}</ref> می‌آراستند. <!-- تصویر این علمها در مینیاتورهای قرن ۱۵ میلادی هم دیده می‌شود{{مدرک}}. --> این علم‌ها بر روی دسته‌ای چوبی یا فلزی قرار می‌گرفت و پیشاپیش دسته‌ها حمل می‌شد.
 
در سال‌های بعد، بخصوص در دوران [[زندیان]] و [[قاجاریه]]، تزئینات دیگری به علم‌های دسته اضافه شد و عزاداران مذهبی در ایام سوگواری یا بزرگداشت و تشریفات دیگر آن‌ها را به کار می‌برند.
 
== نگاره‌های عَلَمعلم ==
[[File:Processional Standard ('Alam) MET DP333078.jpg|انگشتی|ایستاده|راست|علم با نقش اژدها]]
علم را پیشاپیش صف سوگواران حرکت می‌دهند، علم‌های قدیمی‌تر معمولاً پایه‌ای دارند که کلمات مذهبی بر روی آن منقوش است و دو اژدها با دهان باز از آن حفاظت می‌کنند و صورت آن‌ها نیز سوراخ شده‌است.
 
برخی علم‌ها [[نگاره]] [[طاووس]]، پرنده، چهار گلدان و یک جفت [[طوطی]] در دو طرف علم دارد. گاه دو [[شمعدان]] به میله‌ای که قاب بر آن تکیه دارد متصل است.
 
در گذشته علم‌ها یک زبانه بودند و تزییناتی به آن متصل می‌کردند. این علم کم‌کم تبدیل به علم سه تیغ، پنج تیغ، هفت تیغ و… تا بیست و یک تیغ شد.
 
== آرایه‌ها و نمادهای علم ==
==آرایه ها و نماد های عَلَم==
[[شیر (گربه‌سان)|شیر]] در عَلَم نشان قدرت است و شجاعتشجاعت؛ ؛ [[علی بن ابی طالب]] ،طالب، می باشدمی‌باشد چون که یکی از القاب او اسدالله الغالب ، می باشدالغالب، می‌باشد.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۵۹.</ref> برخی نیز معتقدند به ماجرای آمدن شیر بعد از کشته شدن حسین بن علی در کربلا اشاره دارد.▼
[[شیخ کلینی|شیخ كلينی]] در کتاب [[کتاب کافی|کتاباصول كافیکافی]] روايتیروایتی را آوردهآورده‌است است كهکه براساس آن، بعد از كشتهکشته شدن حسينحسین بن علی دشمنان خواستند با اسب بر بدنش بتازند، فضهرباب به زينبزینب گفت: ای خاتون من! سفينه،سفینه، غلام رسول خدا، در سفر دريادریا سوار كشتیکشتی بود، كشتیکشتی شكستشکست و او به جزيرهجزیره ای پناه برد. ناگاه شيریشیری را ديد،دید، به شيرشیر گفت: من غلام رسول خدا هستم، شيرشیر غرش كنانکنان در جلوی او به حركتحرکت افتاده، راه را به وی نشان داد و آن شيرشیر اينکاینک در ناحيهناحیه ای آرميده استآرمیده‌است. به من اجازه دهيددهید نزد شيرشیر بروم و وی را از برنامه فردای دشمنان آگاه كنمکنم. پس فضه نزد شيرشیر رفت و واقعه را نقل كردکرد. شيرشیر برخاسته، آمد و دست هايشدست‌هایش را بر جسد حسينحسین بن علی گذاشت. اسب سواران دشمن به سوی جسد امام آمده، هنگامی كهکه شيرشیر را ديدند،دیدند، ابن [[عمر بن سعد]] به آنان گفت: اين،این، فتنه ای نو است، آن را بر نينگيزيدنینگیزید و برگرديد،برگردید، آنان هم برگشتند.<ref>اصول کافی، ج 1، ص 465، ح 8</ref><ref>خانعلیزاده طارمی، عبدالعلی، اسرار عَلَم کشی صفحهٔ ۱۰۱</ref>▼
[[پرونده:Ashura in Bojnord.jpg|200px|بندانگشتی|چپ|جایگزین=یک علم عزاداری عاشورا در بجنورد|یک علم عزاداری عاشورا در بجنورد]]
آهو نماد "«[[ضامن آهو]]"» است. نماد علی بن موسی الرضاالرضا، اشاره به ضمانت و رحمت و مغفرت حسین بن علی در کربلا دارد ؛دارد؛ هم داستان [[حر]] و هم نصیحت به [[شمر]] .<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>▼
 
زنگوله، مرتبط با ماجرای ساکت شدن زنگوله‌ هایزنگوله‌های شتران در ابتدای خطبه [[زینب کبری]] در شام می‌ باشدمی‌باشد.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>▼
▲[[شیر]] در عَلَم نشان قدرت است و شجاعت ؛ [[علی بن ابی طالب]] ، می باشد چون که یکی از القاب او اسدالله الغالب ، می باشد .<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۵۹.</ref>
برخی نیز معتقدند به ماجرای آمدن شیر بعد از شهادت حسین بن علی در کربلا اشاره دارد.
▲[[شیخ کلینی|شیخ كلينی]] در [[کتاب کافی|کتاب كافی]] روايتی را آورده است كه براساس آن، بعد از كشته شدن حسين بن علی دشمنان خواستند با اسب بر بدنش بتازند، فضه به زينب گفت: ای خاتون من! سفينه، غلام رسول خدا، در سفر دريا سوار كشتی بود، كشتی شكست و او به جزيره ای پناه برد. ناگاه شيری را ديد، به شير گفت: من غلام رسول خدا هستم، شير غرش كنان در جلوی او به حركت افتاده، راه را به وی نشان داد و آن شير اينک در ناحيه ای آرميده است. به من اجازه دهيد نزد شير بروم و وی را از برنامه فردای دشمنان آگاه كنم. پس فضه نزد شير رفت و واقعه را نقل كرد. شير برخاسته، آمد و دست هايش را بر جسد حسين بن علی گذاشت. اسب سواران دشمن به سوی جسد امام آمده، هنگامی كه شير را ديدند، ابن [[عمر بن سعد]] به آنان گفت: اين، فتنه ای نو است، آن را بر نينگيزيد و برگرديد، آنان هم برگشتند.<ref>اصول کافی، ج 1، ص 465، ح 8</ref>
<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>
▲آهو نماد "[[ضامن آهو]]" است. نماد علی بن موسی الرضا اشاره به ضمانت و رحمت و مغفرت حسین بن علی در کربلا دارد ؛ هم داستان [[حر]] و هم نصیحت به [[شمر]] .<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>
▲زنگوله، مرتبط با ماجرای ساکت شدن زنگوله‌ های شتران در ابتدای خطبه [[زینب کبری]] در شام می‌ باشد.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>
[[طاووس]] نماد حجت بن الحسن است ؛ المهدی طاووس اهل الجنة.<ref>فیروزی، سید مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج3، ص343، اسلامیه،1410ق</ref> <ref>بحارالانوار، ج51، ص 105،باب اول،حدیث 41 ، مؤسسه الوفا،لبنان، 1404ق.</ref> <ref>شیخ یوسف، بن یحیی، بن علی، مقدسی، شافعی، عقد الدرر، فی اخبار المهدی المنتظر، ج1،ص34.</ref> <ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
 
▲[[طاووس]] نماد حجت بن الحسن است ؛است؛ المهدی طاووس اهل الجنة.<ref>فیروزی، سید مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج3، ص343، اسلامیه،1410ق</ref> <ref>بحارالانوار، ج51، ص 105،باب105، اول،حدیثباب 41اول، ،حدیث 41، مؤسسه الوفا،لبنان،الوفا، لبنان، 1404ق.</ref> <ref>شیخ یوسف، بن یحیی، بن علی، مقدسی، شافعی، عقد الدرر، فی اخبار المهدی المنتظر، ج1،ص34ج1، ص34.</ref> <ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
[[شتر]] نشانه اسارت [[اهل بیت]] است ، برخی هم آن را اشاره به حدیث پیامبر در [[معراج]] می‌ دانند که فرمود:دیدم کاروان بی پایانی از شتر‌ ها حرکت می‌کردند که حامل فضائل [[امیرالمومنین]] بودند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج18، ص382، به نقل از: سیمای معراج پیامبر، ص22.</ref> <ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
"مرغ رخ" در کنار علم استفاده می‌شود ، همان [[براق]] است که در شب معراج مرکوب پیامبر اکرم بوده است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
[[هدهد]] نشانه سفیری و پیام بری عاشورا است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
[[خروس]] اذان گو ، نماد غیرت است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
[[کبوتر]] هم نشانه آزادگی و شهادت است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
[[شمع]] و [[فانوس]] نماد قداست و پاکی است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلی ، اسرار علم کشی صفحه ۱۰۱</ref>▼
 
▲[[شتر]] نشانه اسارت [[اهل بیت]] است ،است، برخی هم آن را اشاره به حدیث پیامبر در [[معراج]] می‌ دانندمی‌دانند که فرمودگفت: دیدم کاروان بی پایانی از شتر‌ هاشترها حرکت می‌کردند که حامل فضائل [[امیرالمومنین]]علی بن ابیطالب بودند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج18، ص382، به نقل از: سیمای معراج پیامبر، ص22.</ref> <ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
== اصطلاحات عَلَم ==▼
 
علم بندی: علم بستن پارچه‌های رنگین و با ارزش به بدنه چوبین علم که در روز معین و با آدابی ویژه انجام می‌شود.▼
▲"«مرغ رخ"» در کنار علمعَلَم استفاده می‌شود ،می‌شود، همان [[براق]] است که در شب معراج مرکوب پیامبر اکرم بوده استبوده‌است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
 
▲[[هدهد]] نشانه سفیری و پیام بری عاشورا است.<ref>خانعلیزاده طارمیطارمی، ،عبدالعلی ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
 
▲[[خروس]] اذان گو ،گو، نماد غیرت است.<ref>خانعلیزاده طارمی ،عبدالعلیطارمی، ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
 
▲[[کبوتر]] هم نشانه آزادگی و شهادت است.<ref>خانعلیزاده طارمیطارمی، ،عبدالعلی ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
 
▲[[شمع]] و [[فانوس]] نماد قداست و پاکی است.<ref>خانعلیزاده طارمیطارمی، ،عبدالعلی ،عبدالعلی، اسرار علم کشی صفحهصفحهٔ ۱۰۱</ref>
 
▲== اصطلاحات عَلَمعلم ==
▲علم بندی: علم بستن پارچه‌های رنگین به علم و با ارزش به بدنه چوبین علم که در روز معین و با آدابی ویژه انجام می‌شود.
 
علم واچینی: عمل بازکردن پارچه‌های رنگین و قیمتی از چوبه علم که آن نیز آدابی دارد و در روز معین انجام می‌شود.
سطر ۶۱ ⟵ ۵۴:
== جستارهای وابسته ==
* [[علم‌کشی]]
* [[محرم در ایران]]
* [[سوگواری محرم|عزاداری محرم]]
 
== گالری ==
<gallery>
پرونده:Arba'een 83-Mashhad city-Iran اربعین سال 1383 در شهر مشهد 05.jpg|یک علم که به شیوه‌ای خاص برای [[اربعین|عزاداری در اربعین]] تزئین شده
پرونده:Arba'een 83-Mashhad city-Iran اربعین سال 1383 در شهر مشهد 15.jpg|یک علم که بر روی چهار چرخ حمل میشود
پرونده:عزاداری شیعیان در ماه محرم 17.jpg|علم برداری [[شیعه|شیعیان]] در [[محرم (ماه)|ماه محرم]]، شهر [[قم]]
پرونده:عزاداری شیعیان در ماه محرم 11.jpg|یک جوان در زیر یک علم [[سوگواری|عزاداری]]
</gallery>
 
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
 
 
== منابع ==
* تشیّع علوی و تشیّع صفوی: دکتر علی شریعتی صفحه ۲۰۴ الی ۲۱۱
{{ویکی‌انبار-رده|ImamAlam Hossein(Muharram Alamrituals)}}
{{واقعه کربلا}}
▲{{سوگواری محرم}}
{{مداحی}}
{{حسین بن علی-افقی}}
 
{{شیعه-خرد}}
 
[[رده:عاشورا]]
[[رده:فرهنگ اسلامی]]
[[رده:نمادهای اسلامی]]
[[رده:تزیین]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/علم_(عزاداری)»