جشن سده: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Mitrayasna (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
جز واگردانی خودکار خرابکاری بر پایه امتیاز خرابکاری. واگردانی اشتباه ربات را همراه با پیوند تفاوت در کاربر:Dexbot/گزارش اشتباه اعلام کنید. همچنین توصیه میشود حساب کاربری بسازید. برچسب: واگردانی |
||
| (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۰ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱:
{{Infobox holiday
|holiday_name = جشن سده
|type = national
|image = {{multiple image|border = infobox|perrow =1/2/2|total_width=300
| image1 = JashnSadeh1.jpg
| image2 = Sadeh 2020 3366345.jpg
| image3 =Sadeh 2020 3366355.jpg
| image4 = Sadeh Iranian Festival - 31-01-2014 - No 4.jpg
| image5 = Sadeh Festival in Zeynabad 2020-01-30 27.jpg
|image6 = Sadeh in Koushk Varjavand, Tehran (13921111101841994).jpg
| footer_align = center
| footer = '''از بالا طبق عقربه‌های ساعت''':{{فهرست گلوله‌ای|
* جشن سده در ایران
* جشن سده در شیراز
* جشن سده شیراز ۱۰ بهمن ۱۳۹۸
* جشن سده در [[کوشک ورجاوند]] تهران
* جشن سده در زین‌آباد تفت، ۱۰ بهمن ۱۳۹۸
* آتش‌افروزی [[موبد|موبدان]] در جشن سده
}}
}}
|caption =
|official_name = جشن سده
|nickname =
|observedby ={{پرچم|ایران}}{{سخ}}{{پرچم|تاجیکستان}}{{سخ}}{{پرچم|افغانستان}}{{سخ}}{{پرچم|آذربایجان}}{{سخ}}{{پرچم|ازبکستان}}{{سخ}}{{پرچمک|کردستان عراق}} [[کردستان عراق]]{{سخ}}{{پرچم|کانادا}} (توسط ایرانیان کانادا){{سخ}}{{پرچم|امریکا}} (توسط ایرانیان آمریکا){{سخ}}{{پرچم|اروپا}} (توسط ایرانیان اروپا)
|litcolor =
|longtype =[[جشن‌های آتش]]، ایران باستان
|significance =
|begins =
|celebrations = آتش‌افروزی، گردهمایی مردم به دور آتش بزرگ
|frequency = سالانه
|ends =
|date = [[۱۰ بهمن]]
|relatedto = [[هوشنگ]] پادشاه [[پیشدادیان|پیشدادی]]
}}
{{Infobox intangible heritage
'''جشن سَده''' از [[جشن‌های ایرانی]] است که در آغاز شامگاه [[۱۰ بهمن]] برگزار میشود.<ref>{{یادکرد کتاب | عنوان = آیین‌ها و جشن‌های کهن ایرانی | نام = محمود | نام خانوادگی = روح الامینی}}</ref> این جشن بیش از هزاران سال قدمت دارد و از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی (حتی قدیمی‌تر از [[نوروز]]) به‌شمار می‌رود.<ref name="irna">{{یادکرد خبر |عنوان=بی‌توجهی به جشن‌های ایرانی، سبب نفوذ فرهنگ غرب شده‌است |نشانی=https://www.irna.ir/news/84635605/بی-توجهی-به-جشن-های-ایرانی-سبب-نفوذ-فرهنگ-غرب-شده-است |تاریخ بازبینی=13 نوامبر 2022 |خبرگزاری=خبرگزاری ایرنا |تاریخ=۱۳ بهمن ۱۴۰۰}}</ref> این جشن، جشن پیدایش [[آتش]] در نظر گرفته میشود. بر اساس [[شاهنامهٔ فردوسی]]، پیشینهٔ این جشن به دوران [[هوشنگ‌شاه]]، از دومین شاهان [[پیشدادیان|پیشدادی]]، بازمی‌گردد. آمده‌است که هوشنگ‌شاه به هنگام شکار، چون مار دراز سیاه‌رنگی را می‌بیند، به سوی آن سنگی پرتاب می‌کند که از برخورد این سنگ به سنگی دیگر، جرقه‌ای شکل می‌گیرد و بوته خشکی که در آنجا بوده آتش می‌گیرد. ایرانیان از آن هنگام به بعد از آن آتش پاسداری می‌کنند.<ref name="irna"/> سَده در میان زرتشتیان با روشن کردن آتش برگزار میشود و به نیایش می‌پردازند. این جشن در سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی ایران و در بهمن ۱۳۹۸ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد.{{نیازمند منبع|date=مارس ۲۰۲۳}} هرساله باشکوه‌ترین جشن سده دنیا توسط زرتشتیان [[کرمان]] در محلی به نام باغچهٔ بوداغ‌آباد به‌صورت عمومی و با حضور همهٔ مردم برگزار میشود. جشن سده کرمان در تاریخ ۲۸ آذر ۱۳۸۸ به شماره «۴۰»▼
|ICH = سده، جشن سده
|Countries = {{پرچم|ایران}}{{سخ}}{{پرچم|تاجیکستان}}
|ID = ۱۷۱۳
|Region = [[آسیا]] و [[اقیانوسیه]]
|Year = ۲۰۲۳
|Session = هجدهمین
|Link =
}}
▲'''جشن سَده''' از [[جشن‌های ایرانی]] است که در آغاز شامگاه [[۱۰ بهمن]] برگزار میشود.<ref>{{یادکرد کتاب | عنوان = آیین‌ها و جشن‌های کهن ایرانی | نام = محمود | نام خانوادگی = روح الامینی}}</ref> این جشن
==
دانشمندان نام سده را گرفته‌شده از [[صد]] می‌دانند؛ [[ابوریحان بیرونی]] می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار [[اردشیر بابکان]] است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به‌دست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان [[کیومرث]] -پدر نخستین- درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان [[مشی و مشیانه]] به صد رسیدند و نیز آمده «شمار فرزندان [[آدم ابوالبشر]] در این روز به صد رسید.»{{سخ}}نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است؛ از ابتدای زمستان (۱ آبان تا ۱۰ بهمن) که جشن سده‌است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ شب بوده‌است؛ و به‌علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.{{سخ}}یکی دیگر از دلایل گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را (دی و بهمن) بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند؛ از شب چله که [[چله بزرگ]] نیز نامیده می‌شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن [[دوباره زاده]] شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و [[چله کوچک]] نامیده می‌شد برابر ۴۰ روز است؛ و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد. از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ شبانه‌روز است.{{سخ}}یکی از نشانه‌های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار میشود:{{سخ}}شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز «چله بزرگ» است در میدان ده برمی‌افروزند و می‌خوانند:{{سخ}}'' سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی''▼
== آیین‌ها ==
در شامگاه دهمین روز یا مهر روز از بهمن
در اشارات تاریخی این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شده‌است؛ مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است.<ref>http://www.avesta.org/sadeh.htm</ref> زرتشتیان استان‌های کرمان، یزد، فارس و دیگر استان‌ها از دیرباز این جشن را برگزار می‌کرده‌اند؛ امروزه بجز این شهرها در روستاهای اطراف میبد و اردکان،
▲در اشارات تاریخی این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شده‌است؛ مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است.<ref>http://www.avesta.org/sadeh.htm</ref> زرتشتیان استان‌های کرمان، یزد، فارس و دیگر استان‌ها از دیرباز این جشن را برگزار می‌کرده‌اند؛ امروزه بجز این شهرها در روستاهای اطراف میبد و اردکان، بافت، بردسکن، طبس (روستای پیرحاجات و کلشانه) و در سرایان (روستای دوحصاران) و حتی در برخی کشورهای خارجی مانند سوئد، آمریکا و استرالیا ایرانیان با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ می‌افروزند و به نیایش‌خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می‌پردازند؛
این جشن در تقویم جدید زرتشتیان مصادف با مهر روز از بهمن‌ماه شده حال آنکه [[ابوریحان بیرونی]] و دیگر منابع آنرا آبان روز گزارش کرده‌اند.<ref>آثارالباقیه، فصل نهم، ابوریحان بیرونی</ref>
▲دانشمندان نام سده را گرفته‌شده از [[صد]] می‌دانند؛ [[ابوریحان بیرونی]] می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار [[اردشیر بابکان]] است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد به‌دست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان [[کیومرث]] -پدر نخستین- درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان [[مشی و مشیانه]] به صد رسیدند و نیز آمده «شمار فرزندان [[آدم ابوالبشر]] در این روز به صد رسید.»{{سخ}}نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است؛ از ابتدای زمستان (۱ آبان تا ۱۰ بهمن) که جشن سده‌است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ شب بوده‌است؛ و به‌علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.{{سخ}}یکی دیگر از دلایل گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را (دی و بهمن) بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند؛ از شب چله که [[چله بزرگ]] نیز نامیده می‌شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن [[دوباره زاده]] شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و [[چله کوچک]] نامیده می‌شد برابر ۴۰ روز است؛ و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد. از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ شبانه‌روز است.{{سخ}}یکی از نشانه‌های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار میشود:{{سخ}}شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز «چله بزرگ» است در میدان ده برمی‌افروزند و می‌خوانند:{{سخ}}'' سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی''
== سده از دیدگاه اساطیری ==
از اسطوره‌های جشن
''یکی روز شاه جهان سوی کوه''
سطر ۷۸ ⟵ ۹۱:
جهاندار پیش جهان آفرین
نیایش همی کرد و خواند آفرین
که او را فروغی چنین هدیه داد
سطر ۹۶ ⟵ ۱۰۹:
سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار
بسی باد چون او دگر شهریار<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شاهنامه}}</ref>
سطر ۱۰۶ ⟵ ۱۱۹:
به گفته فردوسی:{{سخ}}
{{شعر}}
{{ب|برآمد به سنگ
{{ب|فروغی پدید آمد از هر دو سنگ| دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ}}
{{ب|جهاندار پیش جهان آفرین| نیایش همی کرد و خواند آفرین}}
سطر ۱۲۱ ⟵ ۱۳۴:
روح‌الامینی که تغییرات آیین‌ها را در طول زمان پیگیری می‌کند، معتقد است این آیین آن قدر قوت داشته که موفق به حفظ خود شده و با اشاره به خاطره‌ای می‌گوید: «حتی در زمان [[جنگ ایران و عراق]] با آنکه از شکوه جشن سده کم شده بود، ولی باز هم مردم در روز دهم بهمن دور هم در بداق آباد کرمان (باغی که تا چند سال پیش معمولاً سده را در آن جشن می‌گرفتند) جمع می‌شدند؛ از آنجا که سده را آتش می‌زنند، به این جشن سده‌سوزی هم می‌گویند؛ روح‌الامینی از ماجرای سده‌سوزی کرمان در سال‌های دهه چهل شمسی روایت جالبی تعریف می‌کند: «نزدیک غروب دو موید، لاله به دست، با لباس سفید از باغچه بیرون آمده، زمزمه‌کنان به سده نزدیک می‌شوند و از سمت راست سه بار گرد آن می‌گردند؛ سپس این خرمن هیزم را با شعله لاله‌ها از چهار سو آتش می‌زنند؛ ساعت‌ها طول می‌کشد تا شعله‌ها و حرارت آتش فروکش کند و مردم، به ویژه نوجوانان و جوانان بتوانند برای پریدن از روی آتش به بوته‌های پراکنده نزدیک شوند؛ در گذشته اسب‌سوارانی که منتظر فروکش کردن شعله‌ها بودند، زودتر از دیگران خود را به آب و آتش زده و هنرنمایی می‌کردند؛ کشاورزان می‌کوشیدند مقداری از خاکستر سده را بردارند و به نشانهٔ پایان یافتن سرمای زمستان، گرما را به کشتزار خود ببرند؛ شرکت‌کنندگان کم‌کم به خانه برمی‌گشتند، ولی جوانانی که تا نیمه‌های شب پیرامون سده می‌ماندند، کم نبودند.» در این شب [[ستاره]] گرما به زمین می‌آید.
== سده از دیدگاه دینی ==
سطر ۱۴۵ ⟵ ۱۵۵:
{{پایان شعر}}
در ایران باستان و در میان زرتشتیان ایران، این جشن نزدیک غروب آفتاب، با آتش‌افروزی آغاز میشود و امروز هم با همان سنت کوه‌هایی از بوته و خارو هیزم در بیرون شهر فراهم شده، در حالی که موبدان لاله به دست [[اوستا]] زمزمه می‌کنند، بوته‌ها را روشن کرده و مردمی که در آن جا جمع شده‌اند نماز آتش نیایش خوانده میشود. این مراسم به وسیلهٔ انجمن زرتشتیان کرمان چند صد سال است که در باغ بوداغ آباد زیارتگاه پیرشاه مهر ایزد کرمان در تاریخ ۱۰ بهمن انجام شده و جمعیتی نزدیک به چندین هزار نفر از همه مردم زن و مرد، زرتشتی و مسلمان، کلیمی در آن جا گرد آمده و در این جشن شرکت می‌کنند. در تهران این جشن بیست و پنج سال است که با شکوه وسیله سازمان فروهر در باغ (کوشک) ورجاوند برگزار میشود. در شیراز پنج سال این جشن به همت همسرم پریچهر (همسر فرهنگ مهر) و با یاری زرتشتیان، آرتشیان و مردم شیراز، برابر کعبه زرتشت، نزدیک [[تخت جمشید]] برگزار شد.
=== جشن سده کرمان ===
سطر ۱۶۱ ⟵ ۱۷۱:
هم‌زمان آقای رحمان با توجه به نامساعد آمدن آب و هوا در پاییز و زمستان امسال از احتمال «'خشک‌سالی و مشکلات دیگر» هشدار داد و از مردم کشورش، به ویژه کشاورزان، خواست که برای فصل بهار آمادگی بینند و در برگزاری رسم آیین‌های ملی صرفه‌جویی کنند. برای نخستین بار است که رئیس‌جمهوری تاجیکستان به مناسبت جشن سده در پیامی تلویزیونی به مردم کشورش تبریک می‌گوید. این جشن و جشن مهرگان در سال گذشته به فهرست جشن‌های ملی و رسمی تاجیکستان اضافه شد، هرچند نخستین تجلیل رسمی از آن هم پارسال صورت گرفته بود.
تاجیکستان نخستین کشوری
== ثبت جهانی ==
پرونده جشن سده روز چهارشنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۲ در پرونده‌ای مشترک به نام ایران و تاجیکستان در هجدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، بررسی و با تصویب اعضای کمیته به عنوان بیست‌وچهارمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی [[یونسکو]] ثبت شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.irna.ir/news/85313952/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%B3%D8%AF%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF|وبگاه=www.irna.ir|بازبینی=2024-02-26|نویسنده=ایرنا|کد زبان=fa|عنوان=«جشن سده» ثبت جهانی شد}}</ref>
== منابع ==
| |||